In de Eerste Kamer hebben op dinsdag 14 oktober 2014 de Algemene Politieke Beschouwingen plaatsgevonden. Hierbij was vrijwel het voltallige kabinet aanwezig. Tijdens de beschouwingen werden de hoofdlijnen van de Rijksbegroting met de regering besproken en werd het regeringsbeleid door de minister-president verdedigd. Er werden twee moties ingediend, waarvan er één werd aangehouden en één aanvaard.
Oude waarden in nieuwe vormen
Senator Brinkman (CDA) stelde in het debat dat voortdurende economische onzekerheid kan leiden tot xenofobie, haat en geweld. Hij gaf aan dat hij verheugd is dat er terugtrekkende bewegingen zijn in Oekraïne, maar dat dit niet betekent dat de gebeurtenissen rond de ramp met MH17 vergeten worden. Brinkman: "Nu we 70 jaar Bevrijdingsdag aan het vieren zijn, moeten we blijven beseffen dat in de strijd om behoud en herstel van basiswaarden tegenover barbarij en wangedrag 'the longest day is yet to come'!" Brinkman vroeg hoe het kabinet veiligheid en rechtshandhaving gaat verbeteren, aangezien enkele cruciale budgettaire plannen zijn gestrand.
Verder merkte de senator op dat de scheiding tussen kerk en staat niet betekent dat geloofshuizen mogen worden gereduceerd tot voorwerpen van aanhoudende monumentenzorg. Brinkman drong aan op structurele lastenverlaging en regelbeperking, zodat de banenmarkt een positieve impuls krijgt. Ook vroeg hij hoe het kabinet kwaliteitsimpulsen gaat geven aan (familie-)ondernemingen en het 'kopen op de pof' een halt gaat toeroepen. Volgens de senator dient 'Den Haag' meer ruimte te bieden voor eigen initiatief en verantwoordelijkheid om reëel werk te scheppen. Brinkman stelde dat de praktische vragen moeten worden beantwoord aan de hand van oude waarden in nieuwe vormen. "Met fatsoenlijk meedoen in voor- en tegenspoed wordt 'burgerlijk' weer een geuzennaam!"
Beter dan een jaar geleden
Senator Hermans (VVD) betoogde dat de barbaarse daad van het neerschieten van MH17 ons land in rouw dompelde maar ook liet zien hoe sterk ons land kan zijn in crisistijd. Hermans gaf aan dat de internationale context ingrijpend is veranderd en vroeg de minister-president hoe de EU gaat omspringen met de toenemende vluchtelingenstroom en welke gevolgen dit heeft voor de begroting van Defensie. Hermans: "Het radicale moslimextremisme, waarmee we in oorlog zijn, wil onze open samenleving vernietigen." De senator stelde dat de Eerste Kamer als toetser van wetten op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid - met afstand tot de waan van de dag - bij uitstek verantwoordelijk is voor het bewaken van de grenzen van onze open, pluriforme samenleving en van onze rechtsstaat.
Hermans gaf aan dat Nederland er dankzij pijnlijke crisismaatregelen beter voor staat dan een jaar geleden. De opdrachten voor het kabinet voor de komende twee jaar zijn het scheppen van omstandigheden voor economische groei en het hervormen van het belastingstelsel. Ook moet het kabinet zeer alert blijven op de uitvoering van het decentralisatiebeleid. Volgens Hermans dient het kabinet regeldruk terug te dringen en meer ruimte te geven aan eigen verantwoordelijkheid.
Toenemende islamisering
Senator Faber-van de Klashorst (PVV) stelde dat de druk op de maatschappij toeneemt door dramatisch oplopende hypotheekschulden, forse bezuinigingen in de zorg en grote werkloosheid. De participatiemaatschappij zoals het kabinet die voor ogen heeft, werd door de senator betiteld als de "zoek-het-zelf-maar-uit-maatschappij". De senator uitte zorgen over de door haar ervaren 'toenemende islamisering' van de Nederlandse maatschappij. Volgens Faber-van de Klashorst predikt de Koran geweld, in tegensteling tot de Bijbel. Zij stelde dat homoseksuelen, christenen, vrouwen, hardwerkende Nederlandse en zelfs politiemannen worden belaagd, beschimpt en bestolen. Volgens de senator kunnen jihadgangers in Nederland gedijen omdat de islam hier alle ruimte krijgt om tot wasdom te komen. De senator stelde dat het kabinet faalt op het gebied van economie, zorg, criminaliteitsbestrijding, massa immigratie en islamisering.
Stille meerderheid van goede wil
Senator Barth (PvdA) stelde dat 2014 vooral een jaar van actuele conflicten en geweld is geworden. Barth drong er op aan dat Nederland voortrekker blijft van internationale dialoog en aanjager van herstel van de rechtsorde en vreedzame oplossingen. Zij vroeg welke bijdrage ons land zal leveren aan het versterken van de Europese identiteit. Zij vroeg verder of het kabinet bereid is om met voorstellen te komen voor ruimte voor eigen initiatief in de collectieve sector (bijvoorbeeld woon- en energiecorporaties). Barth betoogde dat de waarde van kunst en wetenschap ligt in confronteren en innoveren en vroeg het kabinet om hier voldoende ruimte voor te bieden.
Barth pleitte ervoor dat het terugdringen van de werkloosheid de allerhoogste prioriteit van het kabinet krijgt. Volgens Barth is er in Nederland een stille meerderheid van mensen van goede wil, die vreedzaam en respectvol met elkaar willen samenleven. Barth: "Zij verdienen een overheid die stelselmatig hun kant kiest en die zich steeds blijft richten op versterking van de onderstroom van gemeenschapszin."
Vertrouwensverlies en oorlogsgeweld
Senator Kox (SP) stelde dat de crisis sinds 2008 niet alleen tot economische schade, maar ook tot grootschalig vertrouwensverlies heeft geleden. Daarbovenop hebben we te maken met een vloedgolf aan oorlogsgeweld. Kox noemde de sancties tegen Rusland contraproductief en onverstandig. Kox bepleitte wel een boycot op goederen die in door Israël bezette gebieden zijn geproduceerd. Verder vroeg hij of het proportioneel en doelmatig is om ongevraagd een soevereine staat als Irak te bombarderen.
Volgens Kox is het nog maar de vraag of de door het kabinet beoogde besparingen werkelijkheid worden, aangezien de koopkracht en werkgelegenheid amper verbeteren. Hij pleitte voor een beleidsfinanciering die de hogere inkomens en vermogens aanslaat en de lagere inkomens ontlast. De snelle verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd is volgens de senator vooral een boekhoudkundige operatie geweest, waarvan de samenleving meer last dan lust heeft. Kox betoogde dat het kabinet zich moet richten op het versterken van democratische organen.
Senator Kox diende een motie in die de regering verzoektom de bezuinigingen in de rechtsbijstand niet in te voeren voordat het beleidsdebat over de bezuinigingen op de rechtshulp en de toegang tot de rechter heeft plaatsgevonden. De minister-president gaf aan dat deze motie eigenlijk niet nodig is, maar dat hij het oordeel hierover aan de Kamer overlaat. De motie werd na stemming bij zitten en opstaan aanvaard.
Nog vele hervormingen nodig
Senator Van Boxtel (D66) betoogde dat het kabinet nog veel hervormingen dient door te voeren, waaronder het belastingstelsel. Ook vroeg hij hoe het kabinet energievoorziening en -besparing op lange termijn voor ogen heeft en hoe de inzet van duurzame energie kan worden gegarandeerd. Daarnaast vroeg van Boxtel hoe de arbeidsmarkt kan inspelen op modernisering en hoe de kwaliteit pensioenstelsel kan worden bewaakt. De senator bepleitte de waarde van cultuur, vanwege de voortdurende noodzaak voor talentontwikkeling en de belangrijke economische betekenis. Hij stelde dat het kabinet de waarborging van grondrechten zo minimalistisch mogelijk weegt en vroeg welk lid van het kabinet de hoeder van de nationale en internationale rechtsorde is. Van Boxtel betoogde dat het de hoogste tijd is dat er één gemeenschappelijke Europese defensiemacht wordt gecreëerd. Hij vroeg het kabinet om een discussienota waarin de ontwikkelingen van de internationale rechtsorde en de inzet van het kabinet worden gepresenteerd.
Vertrouwen tussen burger en overheid
Senator Thissen (GroenLinks) stelde dat de burgers in 'het vrije Westen' massaal bespied, gecontroleerd, afgetapt en gevolgd worden. Zo wordt een keten van wantrouwen in stand gehouden, wat schadelijk is voor zelfvertrouwen en zelfrespect van burgers. Dit heeft volgens Thissen ook gevolgen voor de diverse decentralisatieoperaties: "als die gepaard zouden gaan met bewijzen van vertrouwen in burgers en gemeenten, dan zal een werkelijk respectvolle samenleving in het vizier komen." Thissen riep het kabinet op om uitvoering te geven aan de motie-Strik (EK 33.750 VI, M) en de Facultatieve Protocollen ter ratificatie voor te leggen aan het parlement. Hij pleitte voor humanisering van de relatie tussen overheid en burger en onderstreepte de noodzaak van vertrouwen om burgers op hun eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid aan te kunnen spreken.
Algemeen belang
Senator Kuiper (ChristenUnie) stelde dat een vitale samenleving niet kan worden opgebouwd zonder saamhorigheid, de wil om er voor elkaar te zijn, zonder burgers en overheden die het algemeen belang vooropstellen. De politiek dient dit te stimuleren. Kuiper vroeg hoe het kabinet de lokale politiek gaat versterken, ter ondersteuning bij de uitvoering van decentralisaties. Ook vroeg de senator of de ministeriële werkgroep publieke belangen al tot concrete uitkomsten is gekomen. Kuiper betoogde dat gedachte dat de markt publieke zaken beter weet te ordenen, achterhaald is en vroeg of het niet eens tijd wordt on de tegendraadse effecten van de interne markt aan de orde te stellen. Tot slot bepleitte Kuiper dat er - gezien de veranderde veiligheidssituatie en jarenlange bezuinigingen - een visie moet komen op de opbouw en toekomst van de krijgsmacht.
Kortzichtig en onbegrijpelijk
Senator Nagel (50PLUS) pleitte voor het mogelijk maken van pensioenindexatie in 2015. Volgens Nagel wordt de koopkracht van ouderen en gepensioneerden steeds harder getroffen en dienen zij hiervoor gecompenseerd te worden. Het regeringsbeleid werd door de senator betiteld als kortzichtig en onbegrijpelijk. Nagel merkte op dat 50PLUS tegen het aantrekken van een extra staatssecretaris voor defensie is, gezien alle bijkomende kosten zoals een auto met chauffeur. Verder vroeg de senator naar de actuele stand van zaken rondom de strafvervolging van Jos van Rey en Henk Krol.
Groene revolutie
Senator Koffeman (PvdD) vroeg waarom er in de troonrede niet werd gesproken over de 'groene revolutie' van duurzame energie. Koffeman stelde dat de opheffing van de melkquota en de explosieve groei van de veestapel ophanden zijn en vroeg waarom het kabinet niet inzet op de "gierend uit de hand lopende veestapel en mestproductie". Koffeman vroeg of het kabinet kan aangeven hoe het wil omgaan met materiële waarden.
Senator Koffeman (PvdD) diende een motie in die de regering verzoekt met een uitvoerige reactie te komen op het WRR rapport 'Naar eenVoedselbeleid'. De minister-president gaf aan dat deze reactie begin 2015 wordt verzonden aan de Kamer. Hierop werd de motie op verzoek van senator Koffeman aangehouden.
De 'one-size-fits-all' euro
Senator De Lange (OSF) stelde dat de troonrede een eenzijdig beeld schetste, dat op gespannen voet staat met de huidige financieel-economische en monetaire werkelijkheden. Volgens de senator gaat het kabinet er ten onrechte vanuit dat de stijging van het gemiddelde inkomen betekent dat de individuele oudere er beter op is geworden. Door het jarenlang ontbreken van indexering is het nominale pensioen steeds verder teruggelopen. Verder werd er volgens De Lange in de troonrede geheel onterecht niet gesproken over de financiële, economische en monetaire situatie in Europa. De Lange vroeg of het kabinet van mening is dat de EU nog steeds op het goede spoor zit met de 'one-size-fits-all' euro.
Hoofdlijnen regeringsbeleid
Minister-president Rutte gaf aan dat de regering op Prinsjesdag in de troonrede twee hoofdlijnen willen schetsen voor het nieuwe parlementaire jaar. De eerste hoofdlijn is de noodzaak om binnen de NAVO, in de EU en in de VN adequaat te reageren op internationale spanningen, die ook ons en onze manier van leven in ons deel van de wereld raken. De tweede hoofdlijn is een koersvast hervormingsbeleid, gericht op gezonde overheidsfinanciën, op een evenwichtige inkomensverdeling en op structureel herstel van groei en werkgelegenheid.
Over het Oostelijk Partnerschapsbeleid en de situatie in Oekraïne merkte de minister-president op dat er alles aan moet worden gedaan om te voorkomen dat er een tweede Koude Oorlog komt. Volgens Rutte is het einddoel een politieke oplossing voor de huidige crisis in Oekraïne, waarbij zowel de eenheid, de territoriale integriteit en de stabiliteit van Oekraïne, alsook de rechten van de Russisch sprekende minderheden gegarandeerd zijn. Verder stelde hij dat Nederland probeert met zowel Israël als de Palestijnse gebieden goede contacten te onderhouden. Nederland erkent recht op zelfverdediging van Israël, maar dringt aan op proportionaliteit van tegenaanvallen. Ook merkte Rutte op dat Nederland momenteel bijna de grootste bijdrage levert aan de strijd tegen ISIS in Irak. Rutte stelde dat er een trendbreuk is bij de defensie-uitgaven, aangezien er voor het eerst in lange tijd niet op bezuinigd wordt. Op de NAVO top in Wales is afgesproken dat landen meer ruimte moeten maken voor defensie op de begroting. Rutte stelde dat EU-defensiesamenwerking met name in NAVO-verband gebeurt. Rutte: "Zonder de militaire inzet van de VS is geen enkel groot conflict in de wereld op te lossen."
Volgens de minister-president is de kwaliteit van de rechtstaat goed in orde, maar wordt er veel aan gedaan om haar te versterken, zoals de recente herziening van de gerechtelijke kaart, het programma Kwaliteit en Innovatie rechtspraak, de versterking van de prestaties van de strafrechtketen en de herziening van het Wetboek van Strafvordering. Over de verhoging van griffierechten merkte hij op dat er weliswaar geluisterd moet worden naar bezwaren, maar dit niet betekent dat het voorstel onhaalbaar is. De minister-president betoogde verder dat het kabinet zich sterk maakt voor een keiharde aanpak van racisme. Nederland is volgens Rutte een verzamelbak van ideologieën en levensovertuigingen en het is juist onze kracht dat we daar goed mee omgaan. Het staat een ieder vrij om binnen de juridische grenzen naar eigen inzicht zijn of haar leven te leiden. Ook de islamitische gemeenschap mag nooit als één groep worden weggezet. Er is volgens Rutte geen verband tussen ISIS en de islam, anders dan dat ISIS de islam misbruikt.
Het topsectorenbeleid begint volgens de minister-president zijn vruchten af te werpen. De agenda's voor dit beleid worden gemaakt door het bedrijfsleven, waaronder het midden- en kleinbedrijf. Ook deze bedrijven hebben er dus baat bij. Zodra de overheidsfinanciën dat toelaten, wil het kabinet meer ruimte geven voor lastenverlichting op onder andere arbeid, maar ook voor bedrijven. Om de werkgelegenheid en de economische groei te stimuleren wil het 1 miljard euro inzetten voor lastenverlichting. Het kabinet heeft de ambitie om hiermee 100.000 extra banen te creëren. Rutte gaf daarbij aan dat de huishoudelijkehulptoeslag een groot succes is en dat de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid deze week de Kamer zal informeren over wat er nog meer mogelijk is.
De minister-president gaf ook aan dat hij weinig ziet in het plan om zzp'ers toegang te geven tot het stelsel van sociale zekerheid, aangezien dat leidt tot versobering van rechten van mensen in loondienst. Volgens Rutte hebben veel zzp'ers er bewust voor gekozen hebben om niet in loondienst te zijn en moeten zij dan ook niet gedwongen worden tot verplichte verzekeringen voor werkloosheid of arbeidsongeschiktheid of tot het afsluiten van een aanvullend pensioen.
Rutte merkte op dat er dit najaar een nota over lokale democratie wordt gepubliceerd door de minister van Binnenlandse Zaken. Hij zegde toe dat de mogelijkheden voor burgerparticipatie hierin zullen worden betrokken. In november wordt er door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een wetenschapsvisie gepubliceerd.
Positie Eerste Kamer
In het debat kwam meermaals de positie van de Eerste Kamer in het democratisch bestel aan de orde. Hierbij werd verwezen naar een onlangs gepubliceerde notitie van minister Plasterk (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelatie) over het tweekamerstelsel. Senator Hermans (VVD) merkte op dat de notitie onvoldoende visie bevat voor een beter werkend parlementair stelsel. Hij pleitte voor het instellen van een staatscommissie, die het functioneren van het parlementair stelsel onderzoekt. Senator Kuiper (ChristenUnie) stelde dat er geen urgent probleem is en dat het voorgestelde onderzoek te breed is opgezet. Hij bepleitte wel de terugkeer van de Koning in de kabinetsformatie, zodat de Hoge Colleges van Staat in het formatieproces weer een gelijke positie krijgen.
Senator Brinkman (CDA) stelde dat het kabinet zich beter kan richten op het stimuleren van economische groei en het terugdringen van werkloosheid. Senator Kox (SP) steunde het voorstel om de werking van het parlementair stelsel te onderzoek. Volgens Kox moet in het licht van de permanente overheveling van taken naar Brussel en gemeenten worden nagedacht hoe onze rechtsstaat in de toekomst beter vorm kan gegeven. Senator Barth (PvdA) pleitte ervoor dat de staatscommissie geen brede opdracht krijgt, omdat het anders de Statenverkiezingen van 2019 niet zal halen.
Senator Thissen (GroenLinks) steunde het voorstel alleen als er ook wordt gekeken naar meer participatie van burgers in de Nederlandse democratie. Senator Van Boxtel (D66) stelde dat er alle reden is om het politieke bestel onder de loep te nemen. "De afschaffing van de Eerste Kamer en een beter volwaardig éénkamerstelsel is de oplossing die ons het meest aanspreekt, maar andere varianten zijn ook denkbaar."
Minister-president Rutte gaf aan dat hij de wens voor het instellen van een staatscommissie ter hand zal nemen. Hij benadrukte dat het instellen van zo'n commissie geen prioriteit heeft voor het kabinet, maar gaf aan dat hij wel bereid is mee te werken. Rutte: "Ik herken de behoefte die er is aan vernieuwing en om te kijken naar het functioneren van het stelsel". De minister-president gaf aan dat er sprake is van een tweetrapsraket: eerst zal er een overleg plaatsvinden van fractievoorzitters in Eerste en Tweede Kamer, met steun en betrokkenheid van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties; daarna zal er een overleg plaatsvinden over de samenstelling en de taakomschrijving.
Deel dit item: