De Eerste Kamer heeft dinsdag 31 mei 2016 met minister Koenders (Buitenlandse Zaken) en minister Hennis-Plasschaert (Defensie) een beleidsdebat gevoerd over internationale veiligheid. Hoofdonderwerpen van debat waren: de onrust in het Midden-Oosten, de vluchtelingencrisis, de relatie tussen de NAVO lidstaten en Rusland, het Nederlandse defensiebeleid- en budget, en het Europees buitenlands- en veiligheidsbeleid. Op 7 juni 2016 wordt gestemd over twee tijdens het debat ingediende moties.
Senator Kuiper (ChristenUnie) diende een motie in die de regering verzoekt om met Prinsjesdag een voorstel te doen voor een meerjarig financieel kader voor het voldoen aan de twee procentnorm van de NAVO. Minister Koenders ontraadde deze motie.
Senator Faber-Van de Klashorst (PVV) diende een motie in die de regering verzoekt om bij werknemers van defensie en veiligheidsdiensten als voorwaarde te stellen dat zij uitsluitend de Nederlandse nationaliteit bezitten. Minister Koenders ontraadde deze motie.
Zelfgenoegzaam optimisme
Senator Knapen (CDA) betoogde in het debat dat Europa afhankelijk is van een internationale orde die zij niet kan garanderen. Europa heeft zichzelf echter te lang voorgehouden dat zij wel degelijk een grote invloed heeft hierop en dat de Verenigde Staten bescherming zouden geven als dit nodig is. Volgens de senator is met welwillend, zelfgenoegzaam optimisme jarenlang gesneden in het budget voor onder meer defensie. De andere reden dat het zo moeilijk is om gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid te formuleren is volgens senator Knapen dat "het Europees belang" niet bestaat; er zijn alleen (concurrerende) nationale belangen. De prijs die Europa voor dit alles betaalt is dat zij vanuit een positie van zwakte moet handelen. Knapen waarschuwde voor de explosieve situatie in Libanon, de zorgelijke sociaal-economische situatie in Afrika en de relatief zwakke betrekkingen met China. Senator Knapen vroeg verder onder meer of de regering kans ziet om de EU Battlegroups vlot te trekken. Ook stelde hij voor om kleine coalities te vormen rondom lead nations zoals Frankrijk of Duitsland. Verder moeten er vanuit geopolitiek strategisch opzicht allianties worden gesloten, zoals het handelsverdrag TTIP met de Verenigde Staten. Tot slot vroeg hij naar de effectiviteit van de boycotmaatregelen die aan Rusland zijn opgelegd.
Kracht en veiligheid
Senator Van Dijk (SGP) noemde het onderwerp defensie "misschien wel de belangrijkste paragraaf van de komende verkiezingen". Van Dijk vroeg hoe het kan dat dit vraagstuk zo lang is verwaarloosd en vroeg hoe er een nieuw fundament kan worden gelegd voor defensiebeleid. Van Dijk refereerde aan de problematische politieke situatie in Rusland en vroeg of de NAVO-lidstaten werkelijk in actie zullen komen als de Baltische staten worden binnengevallen. De EU wordt volgens de senator overvallen door de vluchtelingencrisis en is benauwd voor de heerszucht van de radicale islam. Het onderwerp nucleair terrorisme krijgt echter onvoldoende aandacht. Verder stelde senator Van Dijk dat het onbestaanbaar en immoreel is dat Nederland en de EU meebetalen aan Palestijnse terreur. Tot slot nodigde de senator het kabinet uit om de crisis tegemoet te treden in het geloof dat men kracht van Hogerhand ontvangt.
Veiligheid in brede zin
Senator Schrijver (PvdA) betoogde dat internationale veiligheid niet alleen om staten, maar ook om mensen gaat. Het moet dan ook in brede zin worden gezien: ook armoedebestrijding, duurzame ontwikkeling en mensenrechten vallen er onder. Over de deal tussen de EU en Turkije over de opvang van vluchtelingen merkte senator Schrijver op dat Turkije dit niet mag gebruiken om Koerden te vervolgen en dat de EU niet steeds met wisselende eisen moet komen. Ook vroeg hij of de regering het uitgangspunt deelt dat de werking van het VN-vluchtelingenverdrag zich niet beperkt tot vluchtelingen uit Europa. Verder vroeg Schrijver naar de stand van zaken in de Syrische vredesonderhandelingen en naar de rechtsgrondslagen voor het Nederlandse militair optreden in Syrië en Irak. Schrijver vroeg ook of het Westen niet onderhand moeten erkennen dat alleen een alomvattende vredesstrategie (met luchtbombardementen en grondtroepen) kans van slagen heeft in de strijd tegen IS. Verder vroeg Schrijver naar een update over zijn motie uit het debat in 2015, die de regering verzocht te komen tot erkenning van de internationale rechtspersoonlijkheid, privileges en immuniteiten van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE).
Schrijver vroeg ook naar de inzet van de regering in het Associatieverdrag met Oekraïne, gezien de uitslag van het raadgevend referendum. De senator betoogde dat er manieren zijn om aan deze uitslag tegemoet te komen waarbij het verdrag toch wordt geratificeerd. Zo kan er een voorbehoud worden gemaakt voor specifieke bepalingen en kan er een interpretatieve verklaring worden afgelegd. Tot slot vroeg de senator of de regering bereid is om met de Eerste Kamer te overleggen over de Nederlandse inzet in de VN-Veiligheidsraad, mocht ons land een tijdelijke zetel bemachtigen.
Islamitisch terrorisme
Senator Faber-van de Klashorst (PVV) betoogde in het debat dat de Moslimbroederschap ondanks haar schijnbaar gematigde opstelling zeer vergaande connecties heeft met islamitische terroristische organisaties. Ook is het Moslimbroederschap van plan om een wig te drijven tussen Israël en het Westen. Verder brengt de enorme, ongecontroleerde stroom van vluchtelingen volgens senator Faber in haar kielzog terroristen mee. Dit heeft grote gevolgen voor onze veiligheid. Faber betoogde bovendien dat er in Nederlandse asielzoekerscentra vaak incidenten plaatsvinden waarbij islamitische overtuigingen een rol spelen. De senator waarschuwde voor toenemende islamisering en uitwassen zoals geïslamiseerde wijken en sharia-rechtbanken. De senator bekritiseerde de inzet van de Nederlandse regering bij de aanpak van islamitische terreur en stelde dat het naïef is om te denken dat binnen de islam sprake is van individuele vrijheid. Het is volgens Faber de bedoeling van islam om de rechtsstaat van binnenuit kapot te maken. In dat kader vroeg de senator onder meer of Nederland burgers met een dubbele nationaliteit wel moet toestaan om bij defensie, politie of justitie te laten werken.
Veiligheid van mensen
Senator Van Apeldoorn (SP) betoogde dat veiligheid zelden uit de loop van een geweer komt. De senator bekritiseerde een verdere verhoging van het budget voor defensie en de aanschaf van defensiematerieel. Veiligheid gaat volgens de senator om mensen en niet (alleen) om staten. Ook klimaatsverandering moet onder dit begrip vallen. Van Apeldoorn uitte grote twijfels over het volkenrechtelijk mandaat voor militaire actie in Syrië en Irak. Van Apeldoorn: "Bommen op Irak hebben een oplossing voor de conflicten tussen soennieten en sjiieten nog niet dichterbij gebracht." Ook in Syrië is een oplossing ver weg, maar loopt het aantal burgerslachtoffers hoog op en groeit de humanitaire nood. De senator betoogde dat zijn fractie niet in alle gevallen tegen de inzet van militaire middelen is, er moet alleen wel goed worden gekeken wanneer dit wordt ingezet. Zo is ook geweld tegen IS geen oplossing voor de onderliggende problematiek. Bomaanvallen verdiepen zelfs de voedingsbodem voor terrorisme. Er moet volgens de senator vooral gezocht worden naar een politieke oplossing.
Verder merkte de senator op dat Nederland in het Israël-Palestina conflict te lang met twee maten heeft gemeten en dat het kabinet onvoldoende duidelijk maakt wanneer er een strategisch moment is voor erkenning van de Palestijnse staat. Van Apeldoorn betoogde tot slot dat het Westen moet durven kijken naar haar eigen aandeel in de gespannen relatie met Rusland. Zo is de oostwaartse uitbreiding van de NAVO volgens Van Apeldoorn buitengewoon onverstandig geweest en zendt het Associatieakkoord met Oekraïne een gevaarlijk geopolitiek signaal. Het ontwikkelen van een nieuwe Europese veiligheidsarchitectuur is volgens de senator hard nodig.
Actief en constructief
Senator Schaper (D66) onderstreepte het belang en de noodzaak van intensivering van internationale samenwerking, zowel bilateraal als regionaal als wereldwijd. Alleen een actieve en constructieve Nederlandse opstelling kan leiden tot een versterking van onze veiligheid en welvaart. Schaper merkte op dat veiligheid breder is dan vroeger; ook klimaatverandering valt er onder. Concreet vroeg de senator of de Nederlandse inzet in Mali mogelijk verlengd wordt of niet. Schaper stelde dat de VN-Vredesoperaties zeer belangrijk zijn voor conflictvoorkoming en crisisbeheersing, maar daarin vaak tekortschieten. Schaper stelde dat de huidige aanpak welhaast onverantwoord is te noemen en vroeg hoe het Nederlandse kabinet hier tegenaan kijkt. Ook merkte hij op dat het Russische politieke systeem fundamenteel instabiel en onvoorspelbaar is. De senator vroeg hoe het kabinet aankijkt tegen de Europese afhankelijkheid van Russische energie en de Russische militaire agressie tegen onder meer NAVO-landen. Ook vroeg hij of er nog mogelijkheden zijn voor herstel van de Oekraïense controle van de eigen grenzen.
Over Syrië merkte de senator op dat het vreemd is dat de EU politiek afwezig is. Schaper vroeg ook of er mogelijkheden zijn voor een geprivilegieerd partnerschap tussen Libanon, Jordanië en de EU. Hij gaf verder aan dat zijn fractie steun geeft aan de voorstellen van het Centre For European Policy Studies voor een European Defence Union. Schaper vroeg tot slot naar het ambitieniveau van het Nederlands defensiebeleid en het bijbehorende budget. Dit kan volgens de senator niet los worden gezien van de verhouding met de Verenigde Staten.
Politieke tijdbom
Senator Van Rooijen (50PLUS) betoogde dat er veel destabiliserende ontwikkelingen zijn die impact hebben op de mondiale en Europese veiligheid. Hij vroeg hoe het kabinet aankijkt tegen het oplaaiende conflict in Zuid Oost Turkije en de weer terugkerende stroom vluchtelingen uit Libië en Noord-Afrika. Van Rooijen betoogde verder dat de lage risicovrije rente niet alleen financieel risicovol is, maar ook een politieke tijdbom is. Volgens de senator wordt hierdoor rechts populisme aangewakkerd en Euroscepsis gecreëerd. Het kan ook de effectiviteit van de bestrijding van het terrorisme sterk bemoeilijken. Dit leidt vervolgens weer tot een groeiende vluchtelingencrisis. De senator vroeg waarom Frontex niet snel wordt opgetuigd en wat er wordt gedaan voor de bestrijding van terrorisme. Van Rooijen vroeg ook wanneer Nederland weer twee procent van het BBP zal investeren in Defensie en hoe het kabinet aankijkt tegen de Russische woede ver de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Europa.
Verdeeld Europa
Senator Ten Hoeve (OSF) stelde dat het verdeelde Europa een houding moet bepalen tegenover de grote wereldproblemen direct om ons heen. Volgens Ten Hoeve is het noodzakelijk dat de Nederlandse en Europese defensiecapaciteit wordt hersteld. Over de aanpak van de vluchtelingencrisis merkte hij op dat buitengrensbewaking een absolute noodzaak is en dat er moet worden gekeken naar een reële solidaire verdeling van de last. Verder vroeg hij naar de mogelijkheid om met de Koerden te overleggen over de opvang van Arabische vluchtelingen. Een Koerdische staat zal er volgens de senator ooit komen en moet door het Westen met sympathie worden bejegend. Ten Hoeve betoogde dat scheiding en aanpassing van de grenzen en eventueel uitwisseling van bevolking soms de enige oplossing is om tot stabiliteit te komen in het Midden-Oosten. In Ossetië en Abchazië lijkt dit ook te werken. De senator merkte verder op dat de uitslag van het raadgevend referendum geen basis biedt voor opzegging van het Associatieakkoord met Oekraïne. Tot slot stelde Ten Hoeve dat militair optreden tegen IS alleen verdedigbaar is als de regio daar achter staat. Europa kan het beste in bescheidenheid manen tot vrede, vooral tussen de regionale grootmachten Saoedi-Arabië en Iran.
Speak softly and carry a big stick
Senator Van Kappen (VVD) betoogde dat de internationale veiligheidssituatie in rap tempo verslechtert en complexer is dan ten tijde van de Koude Oorlog. Een essentieel verschil is dat de Sovjet Unie zich destijds niet wilde schikken in de heersende wereldorde. Rusland wil dat nu wel, maar eist daarin een dominante rol op en schrikt daarbij niet terug voor gebruik van militair en nucleair geweld. Het doel van de Ground Launched Cruise Missiles is om grote aantallen burgerslachtoffers te maken. Dit zet de nucleaire capaciteit van de NAVO in een nieuw licht: afschrikking. Volgens Van Kappen is het noodzakelijk dat NAVO-lidstaten een hoge prioriteit toekennen aan de versterking van conventionele slagkracht en de raketverdediging en dat zij in gesprek blijven met Rusland om misverstanden en ongewilde escalatie te voorkomen. De senator refereerde aan een citaat van President Theodore Roosevelt: "Speak softly and carry a big stick. " Van Kappen vroeg hoe het kabinet aankijkt tegen de Europese afhankelijkheid van de Verenigde Staten als het gaat om inzet van militaire middelen. De senator merkte verder op dat Rusland kenmerken vertoont van een falende staat en vroeg hoe de regering aankijkt tegen het nachtmerriescenario dat Rusland uiteenvalt en een nog onbekende macht de controle krijgt over het Russisch nucleaire arsenaal. Europa heeft Rusland volgens Van Kappen ook nodig voor een aanpak van de situatie in Syrië. Over het Midden-Oosten en Afrika stelde de senator dat diplomatie wordt bepaald door militaire feiten op het strijdtoneel; niet andersom. Hij waarschuwde voor het gebruik van drones met Chemische, Bacteriologische, Radiologische en Nucleaire wapens.
De senator stelde verder dat de extra middelen voor defensie zwaar onvoldoende zijn om het tij te keren. De NAVO heeft zich hier meerdere keren terecht kritisch over uitgelaten. Als het budget niet structureel wordt verhoogd, moeten er wederom onmisbare militaire capaciteiten worden wegbezuinigd. Volgens de senator moet bovendien minimaal 20 procent van het defensiebudget worden geïnvesteerd in nieuwe technieken en wapensystemen. Het voortdurend uitstellen van investeringen heeft volgens de senator onomkeerbare gevolgen: "We kunnen zo niet doorgaan." De historisch ongewone periode van stabiliteit en vrede is volgens de senator nu echt voorbij.
Instabiliteit in regio's rond Europa
Senator Lintmeijer (GroenLinks) vroeg het kabinet naar de structurele investering in diplomatie en ontwikkelingssamenwerking. Dit zijn belangrijke instrumenten voor het bevorderen van stabiliteit. De senator uitte zorgen over de grote instabiliteit in regio's rond Europa. Lintmeijer haalde aan dat de situatie in Tunesië wordt ondermijnd door aanslagen en een wegzakkende economie. Libië is zo mogelijk nog zorgwekkender. De senator vroeg ook in hoeverre het verstandig is om de VS de onderhandelingen over de Palestijnse staat te laten vlottrekken en of Nederland zich niet harder moet uitspreken tegen schendingen van de rechtsorde door Israël. Lintmeijer pleitte ervoor dat vluchtelingenopvang buiten het budget voor ontwikkelingssamenwerking valt. Hij vroeg ook welke initiatieven Nederland nog tijdens het EU-Voorzitterschap ontplooit om het migratievraagstuk structureel aan te pakken.
Actief buitenlands beleid
Senator Kuiper (ChristenUnie) betoogde dat de Nederlandse Grondwet grondslag biedt voor een actief buitenlands beleid. Dit betekent vanuit de christelijke optiek: harmonie door verzoening, vrede door recht, ontwikkeling en vrijheid door inzet voor elkaar. Kuiper vroeg hoe het kabinet de Global Strategy van Mogherini en de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN beoordeelt. Hij uitte zorgen over de veiligheidssituatie in noord en Oost Europa en merkte op dat Rusland niet in een geïsoleerde positie mag worden geduwd. Kuiper vroeg het kabinet ook om belangrijke defensie-documenten zoals de NATO Defence Planning Capability Review voortaan ook naar de Eerste Kamer te sturen. De senator stelde dat er dringend behoefte is aan investeringen in defensiemateriaal en het op peil brengen van de landstrijdkrachten. Hij haalde hiertoe zijn de aangenomen motie aan van december 2013. Kuiper vroeg waarom deze investeringen telkens worden uitgesteld en wat het meerjarig financieel kader is om aan de twee procentnorm te voldoen.
Klimaat als oorzaak van onveiligheid
Senator Koffeman (Partij voor de Dieren) betoogde dat de oorzaak van internationale veiligheidsproblemen vaak ligt in klimaatverandering: natuurrampen, droogte en schaarste. Koffeman stelde dat de Nederlandse consumptie een gebied beslaat van driemaal haar landoppervlak. Het hongerprobleem rukt volgens de senator op naar Europa. Naast voedseltekorten vormen bodemerosie, extreme droogte, ontbossing gecombineerd met armoede en onderdrukking een reden voor migratie. Volgens de senator speelt de Europese landbouwpolitiek met vuur: "We voeden niet de hongerigen, maar de honger." De voedselvoorziening is volgens Koffeman net zo instabiel als het financiële systeem. Het veiligheidsvraagstuk is dan ook vooral een voedselvraagstuk. De senator pleitte voor een aanpak aan overdaad en verspilling en een landbouwsysteem dat in harmonie is met het milieu. Koffeman betoogde dat agro-ecologie kan zorgen voor meer voedselzekerheid. De senator vroeg het kabinet of zij erkent dat voedseltekorten, watertekorten, klimaatverandering een belangrijke rol spelen in internationale veiligheidsproblemen.
Nederlandse defensie-inzet
Minister Hennis-Plasschaert (Defensie) betoogde dat de Nederlandse defensie-inzet gericht is op het waarborgen van veiligheid op het eigen grondgebied, het bevorderen van stabiliteit om ons heen en het beschermen van mondiale digitale en fysieke knooppunten. De trend van dalende defensie-uitgaven is gekeerd: er is meer dan 600 miljoen euro aan het budget toegevoegd. Toch zijn er volgens de minister nog steeds meer investeringen nodig. Het gaat dan om het op orde brengen van de basisgereedheid, ondersteuning en investeringen. Daarna kan pas worden gekeken naar het uitbreiden van de operationele slagkracht. De minister zegde toe om de Eerste Kamer per brief te informeren over de precieze inhoud van de twee procentnorm van de NAVO voor defensie-uitgaven. De minister gaf aan dat zij de problemen bij defensie voor het eind van haar ambtstermijn in ieder geval op tafel wil hebben en het liefst ook opgelost.
Minister Hennis stelde dat het belangrijk is om de positie van NAVO bondgenoten te versterken. Ook dit stelt hoge eisen aan de basisgereedheid van de krijgsmacht. Over de F16's in Syrië en Irak merkte de minister op dat de vooraf afgesproken doelen worden gehaald. Er is echter helaas geen juist beeld hiervan ontstaan. Er worden volgens de minister grote stappen gezet in Europese defensiesamenwerking. Dat neemt niet weg dat er nog ruimte is voor verbetering.
Ring van instabiliteit
Minister Koenders (Buitenlandse Zaken) betoogde dat Europa een kwetsbaar continent is, dat aandacht moet hebben voor de ring van instabiliteit om zich heen. Als het gaat om het beschermen van veiligheid dan moeten militaire middelen volgens de minister altijd worden gecombineerd met politieke oplossingen. Hard power en soft power kunnen niet los van elkaar worden gezien. Verder stelde Koenders dat de EU weliswaar op veel fronten niet eens is met landen als Turkije en Rusland, maar er tegelijkertijd niet onderuit kan om hiermee samen te werken. Over de EU merkte hij op dat er geen enkele structuur is die zo veel aantrekkingskracht op de rest van de wereld uitoefent. Hoe verder je van de Europese Unie bent, hoe populairder het is. Alleen zij die er dicht op zitten hebben sterke kritiek.
Over een eventueel referendum over het TTIP-verdrag met de Verenigde Staten merkte de minister op dat de Nederlandse regering daar geen oordeel over heeft. De regering merkt er tot nu toe niets van dat dit de onderhandelingspositie in TTIP zou schaden. Volgens Koenders zal bij de evaluatie van het laatste referendum ongetwijfeld aan de orde komen of dat ook moet gelden voor multilaterale verdragen. De trans-Atlantische band is volgens Koenders tamelijk essentieel: "We zullen die juist moeten herbevestigen in een tijd waarin wij zo kwetsbaar zijn geworden." Hoe de samenwerking met de VS in de toekomst zal zijn hangt voor een groot deel af van de binnenlandse politieke ontwikkelingen aldaar.
Minister Koenders stelde verder dat de "vluchtelingendeal" tussen de EU en Turkije geen overeenkomst is waar lidstaten juridisch aangebonden zijn. Het is een politieke verklaring. Tot nu toe hebben de afspraken ertoe geleid dat er minder vluchtelingen op zee omkomen. Er is in de uitvoering echter nog veel werk te doen. De minister is er groot voorstander van dat de deal tussen Griekenland, Turkije en Europa blijft functioneren. Over Frontex merkte hij op dat deze organisatie zo krachtig is als de lidstaten haar zelf maken. Nederland levert een permanente bijdrage aan Frontex. Wij hebben de bijdrage vergroot met de inzet van Border Security Teams op Chios en Lesbos.
Over de politieke ontwikkelingen in Rusland merkte de minister op dat hij begrijpt dat er steeds meer drang is naar autocratie. Dit maakt het echter steeds moeilijker om politieke contacten te krijgen. De minister juicht toe dat er contact is tussen Europese en Russische parlementariërs. De minister stelde dat NAVO landen steeds met Rusland hebben willen praten. Het Associatieakkoord met Oekraïne is niet voor niets een jaar uitgesteld. De aanwezigheid NAVO machten in Baltische staten is volgens Koenders legitiem, er is immers een risico dat een situatie zoals in Oekraïne herhaald wordt. De wapenbeheersing van tactische nucleaire wapens staat wat de minister betreft boven aan de agenda, maar helaas is dat steeds afgewezen door de Russische Federatie.
Deel dit item: