De Eerste Kamer heeft dinsdag 29 januari 2019 een plenair debat gevoerd over de integriteitsregels voor Eerste Kamerleden. Het debat was de afronding van een reeks interne en externe gesprekken die de Kamer de afgelopen maanden heeft gevoerd over de eigen integriteitsregels. De Kamer stemt dinsdag 12 februari over de moties en de voorstellen die in het debat door de fracties zijn ingebracht.
De moties en voorstellen zijn een aanvulling op wat reeds in het hoofdstuk Integriteit van het Reglement van Orde is opgenomen. Ze hebben onder andere betrekking op gezamenlijk gedragsregels, het aanstellen van een vertrouwenspersoon, het instellen van een lobbyregister en onafhankelijk toezicht en handhaving. Momenteel hebben 11 van de 12 fracties eigen gedragsregels.
In de drie moties werd de griffie van de Eerste Kamer gevraagd voorstellen uit te werken voor een effectief en transparant toezicht- en handhavingsmechanisme (motie-Strik c.s.), een notitie te ontwikkelen voor de instelling van een gedragsregelcommissie (motie-Engels c.s.) en voorstellen te ontwikkelen om uiteindelijk te komen tot een samenhangende gedragscode voor de Eerste Kamer (motie-Kuiper c.s.). De overige voorstellen die in het debat gedaan zijn, worden nog op een rijtje gezet en maken op 12 februari eveneens deel uit van de besluitvorming.
Achtergrond
De Eerste Kamer heeft in 2014 afgesproken periodiek stil te staan bij het onderwerp integriteit. Dit gebeurde naar aanleiding van een rapport van de Tijdelijke commissie-Bröcker die een reactie van de Eerste Kamer moest voorbereiden op het rapport van de Groep Staten tegen Corruptie van de Raad van Europa (GRECO). De commissie bood op 13 mei 2014 haar verslag aan de Voorzitter van de Eerste Kamer aan.
Tijdens de plenaire behandeling van het verslag op 17 juni 2014 besloot de Eerste Kamer, met uitzondering van de fractie van de PVV, de conclusies en aanbevelingen van de Tijdelijke commissie GRECO-rapport over te nemen. Het rapport leidde er onder meer toe dat de Eerste Kamer een apart hoofdstuk over integriteit heeft opgenomen in haar Reglement van Orde. Dat gaat onder meer over het melden van functies naast het Kamerlidmaatschap ('nevenfuncties'), het melden van geschenken met een waarde van meer dan € 50 en het melden van door derden betaalde reizen als Eerste Kamerlid.
Impressie van het debat
Eerste Kamervoorzitter Ankie Broekers-Knol leidde het debat in met een korte schets van de manier waarop de Eerste Kamer dit onderwerp heeft behandeld. Ook bracht zij in herinnering de nieuwe afspraken die recent zijn gemaakt, te weten:
-
-Op de website van de Eerste Kamer wordt een integraal geschenken- en reizenregister gepubliceerd. Deze registers zijn een aanvulling op de vermelding van reizen en geschenken bij individuele leden.
-
-Alle leden krijgen een herinnering van de Griffier met het verzoek ontvangen geschenken en gemaakte reizen te melden.
-
-De overzichten met 'nevenfuncties' op de website moeten actueel en correct zijn, en ook voldoende informatie bevatten. Daarbij gaat het met name om de reglementair vereiste korte beschrijving van de werkzaamheden die een lid verricht en van de organisatie waarvoor het lid werkzaam is.
-
-De relevante wet- en regelgeving wordt nogmaals onder de leden verspreid.
-
-Na de komende Kamerwisseling wordt een introductiebijeenkomst over integriteit georganiseerd.
-
-Het College van Senioren organiseert tweemaal per jaar een aparte bijeenkomst over integriteit, bedoeld om ervaringen en best practices uit te wisselen.
Senator Faber (PVV) opende vervolgens het debat. Zij stelde dat beeldvorming een cruciale rol speelt. Ook al is de functie formeel parttime, je bent zeven dagen per week volksvertegenwoordiger en dus altijd aanspreekbaar als senator. Ze noemde de maatregelen het debat slechts het straatje schoonvegen en alleen voor de bühne. Volgens Faber worden mensen niet méér integer door regels af te dwingen. Wat de PVV betreft is het aan de Kamerleden zelf, en aan de politieke partijen die ze op de lijst zette,n en is het niet nodig om op het niveau van de Kamer afspraken te maken.
Volgens VVD-senator Jorritsma is het altijd vervelend als je integriteit ter discussie wordt gesteld, zeker als je een publiek persoon bent. Jorritsma ziet de integriteitsafspraken als bescherming en hoe beter de afspraken, hoe beter ze ook bescherming bieden tegen onjuiste aantijgingen. Jorritsma heeft geen behoefte aan verdere regulering van lobby, dat noemde ze symboolpolitiek. Via lobby krijgen Kamerleden juist zo veel mogelijk informatie over een bepaald onderwerp, aldus Jorritsma. De VVD-senator vindt het goed dat de nieuwe Eerste Kamerleden een introductie over integriteit krijgen. De VVD-fractie gaat dat ook in de fractie doen. Jorritsma is vooralsnog geen voorstander van het openbaar maken van inkomsten.
Senator Sent (PvdA) maakte een onderscheid tussen rollen en functies, waarbij de rol kan voortvloeit uit de functie. Ze noemde transparantie over rollen gewenst. De PvdA wil uitwerking van de aanbeveling van de aanbeveling van de Staatscommissie voor het parlementair stelsel om het toezicht op de registratie van functies en belangen van senatoren adequaat te regelen. Sent maakte daarin een onderscheid op drie niveaus: vertrouwelijk advies, openbaar advies en handhaving. Volgens de PvdA-senator zit integriteit niet alleen in regels, maar is het ook een attitude. Sent stelde dat de Kamerleden hierover nooit het gesprek met elkaar uit de weg moeten gaan.
50PLUS-senator Baay meende dat het objectiveren van integriteit moeilijk blijft omdat het een veelomvattend en tegelijk vaag begrip is. Ze haalde Shakespeare aan die schreef: 'No legacy is as rich as integrity'. 50PLUS heeft vorig jaar voor haar Eerste Kamerfractie een specifiek integriteitsprotocol vastgesteld. Volgens Baay wordt het huidige interne toezicht van de Eerste Kamer door de buitenwereld geïnterpreteerd als de slager die zijn eigen vlees keurt. De 50plus-fractie ziet voordelen van het aanstellen van een externe vertrouwenspersoon. De 50PLUS-fractie steunt uitwerking van aanvullende maatregelen. Daarbij moet wel goed gekeken worden naar evaluatie en borging, aldus Baay.
Senator Kox (SP) keek allereerst terug naar het advies van GRECO. Naar aanleiding van dat rapport heeft de Kamer het Reglement van Orde uitgebreid met een integriteitshoofdstuk, maar ook een aantal dingen nagelaten, aldus Kox. Hij noemde de aanbevelingen van GRECO niet vrijblijvend. De SP-fractie staat achter die aanbevelingen. Kox stelde voor op korte termijn aan de overige aanbevelingen invulling te geven. Hij noemde het goed dat 11 van de 12 fracties inmiddels integriteitsafspraken hebben en die hebben gepubliceerd. Kox vroeg de PVV-fractie hun integriteitsafspraken ook openbaar te maken.
GroenLinks-senator Strik zei blij te zijn met de eerste stappen die zijn gezet zoals door de voorzitter genoemd. Volgens Strik is het vertrouwen in de Kamer en in de politiek als geheel afhankelijk van het optreden van individuele Kamerleden. Ze noemde de Code of conduct van het Britse parlement als inspiratie. Strik wees op het karakter van de Eerste Kamer om wetsvoorstellen niet alleen op de inhoud toetsen, maar ook op de handhaving ervan. De GroenLinks-senator vroeg zich af waarom dit bij de eigen regels niet zo zou zijn. Wat de GroenLinks-fractie betreft is maximale transparantie van groot belang om rechtszekerheid voor politici te bevorderen en de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen.
Senator Engels (D66) stelde dat het verwijzen naar de bijzondere aard van de Eerste Kamer niet langer volstaat. Er is twijfel ontstaan of de Eerste Kamer niet te veel op de eigen kracht vertrouwt en die twijfel heeft een negatieve uitwerking op de Kamer, aldus Engels. Zijn eerste voorstel is om te komen tot één algemene code. Vervolgens moet die gedragscode worden gehandhaafd in de vorm van externe en geobjectiveerde toetsing of monitoring, volgens de D66-senator. Dat zou in de ogen van zijn fractie kunnen in de vorm van een gedragsregelcommissie met externe leden die adviezen kan geven over de interpretatie van de gedragscode en klachten kan beoordelen.
CDA-senator Brinkman haalde aan het begin van zijn betoog de zeven gedragswaarden die het CDA onlangs heeft vastgesteld voor haar politici: betrokken, onkreukbaar, moedig , communicatief, transparant, bezonnen en respectvol. Voor de CDA-fractie is het voorstelbaar dat de Kamer zich laat bijstaan door een externe commissie die gevraagd en ongevraagd advies geeft hoe in concrete gevallen om te gaan met mogelijke belangenconflicten. Die commissie zou dan al kunnen aantreden bij het begin van de nieuwe Kamer, aldus Brinkman. Volgens hem moet ook het niet meestemmen in geval van belangenverstrengeling worden overwogen. Tenslotte juicht de CDA-senator het toe wanneer de Voorzitter periodieke behandeling van dit dossier aan de openbare Kameragenda toevoegt.
Senator Schalk (SGP) is van mening dat het bij integriteit draait om regels en om gedrag. Voor de SGP is de Bijbel de leidraad. Volgens Schalk moet het doen en laten van Eerste Kamerleden zo zijn dat een ieder kan zien of het integer is. Hij vroeg of het mogelijk is om in de 11 verschillende integriteitscodes van de fracties een gedeelde lijn te zien. Schalk stelde tevens voor om een externe vertrouwenspersoon aan te wijzen en tegelijk ook een aparte interne Kamercommissie. Het is noodzakelijk om zorgvuldig en overzichtelijk bij te houden waar een kamerlid werkzaam is, aldus Schalk. De SGP-senator noemde tot besluit de vier stappen die volgens zijn fractie gezet moeten worden: gezamenlijke gedragsregels opstellen, een externe vertrouwenspersoon aanstellen, een interne Kamercommissie instellen en twee keer per jaar een integriteitssessie organiseren.
ChristenUnie senator Kuiper is voorstander van een gedragscode op het niveau van de Kamer zelf. Dat schept volgens hem zowel voor de Kamerleden zelf als voor de buitenwereld duidelijkheid over de do's and don'ts van het Kamerlidmaatschap. Vijf jaar geleden leek het voldoende om het op fractieniveau te regelen, maar inmiddels is gebleken dat dat niet voldoende is, aldus Kuiper. Hij was het eens met andere collega's dat het goed is de fractieregels nog eens nader te bezien en dat gekeken wordt naar gemeenschappelijke deler. Het verschoningsrecht, te weten het niet deelnemen aan een stemming, ligt volgens de ChristenUnie senator gecompliceerder. Kuiper kon zich voorstellen dat er een adviescommissie komt ten aanzien van de registratie met daarin een extern lid. Ook vond hij het goed als over sancties wordt nagedacht. Kuiper besloot zijn bijdrage met een oproep om het goede voorbeeld te geven en duidelijk maken hoe de Eerste Kamer omgaat met integriteit.
Senator Ten Hoeve (OSF) is naar aanleiding van de discussies die in het College van Senioren zijn gevoerd tot de conclusie gekomen dat het beter is de teugels wat strakker aan te trekken, GRECO gelijk te geven en een gedragscode op te stellen. Ook meende de OSF-senator dat het goed is om een onpartijdige toezichthouder aan te stellen die met gezag het handelen en de keuzes van Eerste Kamerleden kan beoordelen. Een lobby-register vondTen Hoeve ook het overwegen waard, omdat het de transparantie ten goede komt. Hij kiest voor volledige implementatie van de GRECO-aanbevelingen. Volgens Ten Hoeve is het van groot belang de grenzen zo scherp mogelijk te trekken en waar deze minder scherp zijn de discussie te zoeken en niet te aarzelen iemand anders mee te laten kijken.
PvdD-senator Koffeman noemde het geschenkenregister niet veel meer dan symboolpolitiek. Volgens hem is integriteit het juiste doen, ook als niemand het ziet. De PvdD- senator stelde voor een lobbyregister in te stellen. Transparantie is het voornaamste instrument om verdenkingen en verdachtmakingen tegen te gaan, aldus Koffeman. Aanvullend zouden niet alleen de mogelijkheden tot bevorderen van integriteit, maar ook de onmogelijkheden in kaart moeten worden gebracht, stelde hij. Al is het onderwerp ongemakkelijk, het zou van tijd tot tijd besproken moeten worden. Tot besluit stelde Koffeman voor een interne Kamercommissie samen te stellen die voorstellen doet op basis van hetgeen besproken is.
Deel dit item: