Verslag van de plenaire vergadering van dinsdag 17 december 2019

Voorzitter: Bruijn

Tegenwoordig zijn 74 leden, te weten:

Adriaansens, Van Apeldoorn, Arbouw, Atsma, Baay-Timmerman, Backer, Van Ballekom, Beukering, Bezaan, Bikker, De Blécourt-Wouterse, De Boer, Bredenoord, Bruijn, De Bruijn-Wezeman, Van der Burg, Cliteur, Crone, Dessing, Van Dijk, Dittrich, Doornhof, Essers, Ester, Faber-van de Klashorst, Frentrop, Ganzevoort, Geerdink, Gerbrandy, Gerkens, Van Gurp, Van Hattem, Van Huffelen, Huizinga-Heringa, Janssen, Jorritsma-Lebbink, Karimi, Niek Jan van Kesteren, Ton van Kesteren, Klip-Martin, Kluit, Knapen, Koole, Kox, Van der Linden, Meijer, Moonen, Nanninga, Nicolaï, Nooren, Oomen-Ruijten, Otten, Van Pareren, Pijlman, Pouw-Verweij, Prins-Modderaar, Recourt, Rietkerk, Rombouts, Van Rooijen, Rookmaker, Rosenmöller, Schalk, Sent, Stienen, Van Strien, Teunissen, Veldhoen, Vendrik, Verkerk, Vos, De Vries, Van Wely en Wever,

en mevrouw Schouten, minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

De voorzitter:

Ik heropen de vergadering.

De voorzitter:

Ik deel aan de Kamer mee dat het volgende lid zich heeft afgemeld:

Koffeman, wegens bezigheden elders.

Deze mededeling wordt voor kennisgeving aangenomen.

Aan de orde is de behandeling van:

• - 

  het wetsvoorstel Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur (Spoedwet aanpak stikstof) (35347).

De voorzitter:

Aan de orde is de behandeling van wetsvoorstel 35347, Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur. Ik heet de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit van harte welkom terug in de Eerste Kamer.

Ik maak de leden erop attent dat twee leden hun maidenspeech zullen houden. Ik zal voorafgaand aan elke maidenspeech een belsignaal laten klinken. Na elke maidenspeech zal ik de spreker kort toespreken. Na de laatste maidenspeech — dat is in dit geval die van de heer Nicolaï — zal ik de vergadering kort schorsen voor felicitaties.

Ik heb begrepen dat de heer Van Pareren het woord wil voor een ordevoorstel.

De heer Van Pareren i (FvD):

Voorzitter. Ik heb een ordevoorstel namens onze fractie en dat luidt als volgt, na een korte inleiding. Er is gisteren door de voorzieningenrechter in Den Haag de uitspraak gedaan dat het RIVM zijn cijfers moet gaan tonen, voor 1 januari, of dat de regering moet gaan aangeven dat ze dat niet doet, maar wel goed onderbouwd. Dit betekent dat wij als Kamer op dit moment niet alle gegevens beschikbaar hebben om een goed oordeel over deze wet te kunnen vellen. Daarom vragen wij ons af of het zinvol is vandaag een inhoudelijk debat over deze wet te gaan voeren. Wij stellen dan ook voor om dit debat kort uit te stellen, tot laten we zeggen 2 januari, zodat wij in staat zijn met elkaar over feiten te praten. Nu is het zo dat er volgens de, laat ik het vriendelijk zeggen, huidige cijfers of interpretatie van die cijfers een grote last bij één grote bevolkingsgroep ligt. Dat is niet fair en wij vinden dat er een level playing field moet zijn oftewel een gelijk speelveld. Dat is dus wat wij voorstellen: gelijk speelveld, goede informatie, volledige informatie, de juiste informatie en daarop pas het debat gaan voeren.

De voorzitter:

Dank u, meneer Van Pareren. Mag ik even rondkijken bij de fracties wie hier het woord over wil voeren? Mevrouw Faber.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Dank u, voorzitter. De PVV-fractie is het eens met meneer Van Pareren. Het is namelijk niet bekend of de depositiedata die zijn ingevoerd in het AERIUS-systeem volledig zijn. De verdenking is dat deze niet volledig zijn, maar we baseren wel het beleid en dus ook dit wetsvoorstel dat we moeten gaan beoordelen, op de ingevoerde data van het AERIUS-systeem.

De voorzitter:

Dank u wel.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Nee, ik ben nog niet klaar, voorzitter. Als u mij heel even wilt laten uitpraten, alstublieft. Dan is het ook nog zo ... Meneer Van Pareren heeft het over 2 januari. Ik denk dat 2 januari te vroeg is, omdat het RIVM tot 1 januari de tijd heeft om te gaan bedenken of ze die data wel of niet gaan verstrekken en, zo ja, dan moeten ze ze binnen zeven dagen verstrekken. Dan zit je dus op 8 januari en zou het debat ná 8 januari moeten zijn. Wij steunen dus het voorstel van Forum voor Democratie. Dank u wel.

De voorzitter:

Mag ik de woordvoerders verzoeken even kort te zeggen of hun fractie wel of niet het voorstel steunt. Anders gaan we hier een hele termijn van maken en daar hebben we eigenlijk de tijd niet voor.

De heer Pijlman i (D66):

Voorzitter. Wij steunen het voorstel niet. De systematiek van het wetsvoorstel wordt er niet door veranderd. Dan is verder uitstel niet nodig.

Mevrouw Prins-Modderaar i (CDA):

Wij steunen het voorstel niet. Wij willen graag vandaag het debat.

De heer Van Gurp i (GroenLinks):

Idem, voorzitter. De gegevens zijn niet nodig om de systematiek van de wet te kunnen beoordelen. Wat ons betreft kan het debat vandaag gewoon doorgaan.

De heer Van Ballekom i (VVD):

Voorzitter. Daar sluit de VVD zich bij aan.

De heer Koole i (PvdA):

Ook wij steunen het voorstel niet. Als er nog informatie nodig zou zijn, dan is dit debat goed geschikt om daar de minister op te bevragen.

De heer Van Rooijen i (50PLUS):

Ook mijn fractie steunt het voorstel niet.

Mevrouw Huizinga-Heringa i (ChristenUnie):

Mijn fractie steunt het voorstel niet. Wij hebben de gegevens niet nodig om de wet te kunnen beoordelen.

De heer Otten i (Fractie-Otten):

Wij begrijpen het verzoek, maar gezien de spoed, ook vanwege de bouw, om de zaak weer op gang te krijgen, kunnen wij het helaas niet steunen.

De heer Schalk i (SGP):

Voorzitter. Ook mijn fractie heeft geen behoefte aan uitstel. Dat is niet nodig voor deze wetsbehandeling.

De heer Gerbrandy i (OSF):

Ik steun het voorstel niet.

De heer Janssen i (SP):

Voorzitter. De SP steunt het voorstel niet. Het AERIUS-model is nog nooit stabiel geweest in de afgelopen jaren, dus dat verandert niets aan de systematiek.

De heer Nicolaï i (PvdD):

Voorzitter, ik sluit mij aan bij de vorige spreker.

De voorzitter:

Dan kijk ik naar de indiener van het voorstel, de heer Van Pareren. Kunt u zich erin vinden dat wij het debat nu gaan houden? Er is geen meerderheid voor uw voorstel.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Voorzitter, als u mij toestaat, wil ik graag een opmerking maken. Deze chambre de réflexion, die zich altijd op de borst slaat dat ze zo zorgvuldig te werk gaat en de wetgeving goed bekijkt, gooit gewoon het zorgvuldigheidsbeginsel aan de kant. Ook het motiveringsbeginsel wordt aan de kant gegooid en ook het verbod op vooringenomenheid wordt aan de kant gezet. Dat vind ik zeer, zeer triest. Hieruit blijkt maar weer dat het PVV-standpunt om de Eerste Kamer af te schaffen toch wel hout snijdt.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Faber. Een vrolijk begin van de dag. Ik kijk nog even naar de heer Van Pareren. Kunt u zich erin vinden dat wij nu het debat gaan houden, gezien het gebrek aan steun voor uw voorstel? Ik stel vast dat dit het geval is.

De beraadslaging wordt geopend.

De voorzitter:

Dan geef ik nu het woord aan de heer Van Pareren voor zijn eerste termijn.

De heer Van Pareren i (FvD):

Voorzitter. Ondanks het verzoek ben ik toch wel voorbereid om dit betoog te houden; dat zal enige geruststelling geven. Ik heb zelfs een hele stapel papier bij me. Ik zal proberen ons standpunt kort uiteen te zetten.

Met spoed naar de Spoedwet aanpak stikstof, dat is waar we vandaag voor staan. Maar is het nu een stikstofprobleem, of hebben wij gewoon een boekhoudprobleem? Oftewel, is er niet een boekhoudcrisis gaande? Want daar gaat het eigenlijk over. Laten wij bijvoorbeeld kijken naar biomassa. Biomassacentrales vervuilen de lucht dermate, dat men erachter is gekomen dat de hypermoderne kolencentrales in vergelijking daarmee schoon zijn. Toch vindt het gebruikte boekhoudprogramma — het zal niet Exact zijn, vermoed ik — dat er nul uitstoot is. Dat is heel bijzonder.

Er is ineens ook haastige spoed. Acht maanden geleden sprak de rechter zich uit. De rechter sprak zich heel duidelijk uit. Hij zei namelijk: het klopt niet wat er nu gedaan wordt; zo is het niet de bedoeling. Acht maanden het land op slot. En nu hebben wij spoedhaast om de bouw weer los te krijgen. Naar mijn beste weten is er ook voor de bouw een vorm van reces, maar goed, de spoed wordt wel als redelijk beschouwd. Eerder is al gezegd — dat hoorde ik ook de afgevaardigde mevrouw Faber zeggen — dat wij als Kamer niet alleen een chambre de réflexion zijn, maar dat wij, zo zou ik dit willen aanvullen, zorgvuldig onze besluiten moeten nemen, echter ook op basis van realiteit. Zo hebben wij ook de 130 km-symboolmaatregel. Daarover is veel gesteggel geweest binnen de coalitie. Uiteindelijk is men erop uitgekomen dat de maximumsnelheid naar 100 km/u moet. Berekeningen geven aan dat er een 0,07% reductie zal plaatsvinden, terwijl de wat positievere berekeningen in dit kader — als je dat tenminste positief kan noemen — een reductie van 0,09% laten zien.

Laat ik beginnen met te stellen dat stikstof natuurlijk niet zo erg gevaarlijk is, want zonder stikstof zouden wij gewoon niet kunnen ademen. In onze adem zit 80% stikstof en slechts 20% zuurstof, en er zit, jawel, ook nog CO₂ in met nog wat edele metalen. Waarom het edel is weet ik niet, maar goed, zo heet het nou eenmaal. Maar het is verstikkend geworden voor de Nederlander wat de beleidsmakers allemaal verzinnen om de zaak hier in Nederland stil te leggen, want dat is gewoon het geval. Er is hier een woningnoodramp gaande. Wie had ooit kunnen bedenken dat er in 2020 — het is bijna 2020 — een woningnoodramp in Nederland is, omdat acht maanden geleden een boekhoudprogramma is afgekeurd?

Die hele spoedwet trekt ongelofelijk veel energie uit Nederland. Er zijn nog zo verschrikkelijk veel vragen over die spoedwet dat we er nog niet mee klaar zijn. Dan zitten we met een situatie dat er een onoverbrugbare achterstand is ontstaan in de woningbouw. Maar het is niet alleen de woningbouw die een onoverbrugbare achterstand heeft. Het is ook de bouw in de infrastructuur. Ook de institutionele bouw wordt hierdoor ongelofelijk geraakt. Het is meer dan alleen woningbouw. De hele industriële productiviteit in Nederland — hoort u ook wat VNO-NCW hierover zegt — ligt stil. Een ander woord zal ik niet gebruiken, want dat past hier niet.

Hoe komt het nou toch dat dit zo plaatsvindt? Het begint er al mee dat het hele dossier is neergelegd bij het ministerie van LNV. Daar zit ook natuur bij. Het is natuurlijk een aardige bijzonderheid dat het ministerie van Landbouw ook natuur in zijn dossier heeft zitten. Dat zijn twee grote tegengestelde dossiers die de twee hersenhelften van het ministerie vragen om daar goed mee om te gaan. Ik wou het gisteren al zeggen: de minister die ik in deze vergadering mis, is de minister van Economische Zaken. Het is namelijk niet alleen een landbouwprobleem, het is wel degelijk een groter probleem. Het is het probleem van de economische bedrijvigheid in Nederland. En ook de bouw en de industrie vallen toch echt eerder onder het ministerie van Economische Zaken dan onder het ministerie van LNV alleen.

Voorzitter. Als Forum zien wij een gefabriceerde crisis. Een crisis die gefabriceerd is door boekhoudkundig en bureaucratisch te kijken naar een probleem, een vermeend probleem. Er worden maatregelen genomen die draconisch zijn en die geen verband meer houden met de heersende realiteit. Want als het echt zo ernstig zou zijn, dan zou de wereld op slot zitten. Dan zou er helemaal niets meer gebeuren. Maar het aardige is, er is geen crisis. Het is een gemaakte crisis. Dat is eigenlijk helemaal niet aardig, dat is in- en intriest.

Kijken we naar een oplossing. Vaak wordt gevraagd: je vindt wel dat het niet goed gaat, maar hoe moet het dan? Het is niet moeilijk om te benoemen dat er binnen onze EU, binnen Europa, heel dichtbij een model is dat uitstekend werkt en dat in ieder geval de industrie laat doordraaien, net als de bouwer en de boer. Dat is eventjes een kilometer of 80 naar het oosten, naar Duitsland. Het gekke is dat je, als je de grens overgaat, een heel ander model aantreft. Dat land zit niet op slot, dat gaat gewoon door. Waarom zijn wij hier in Nederland zo ongelofelijk ingekapseld en zijn we niet meer in staat om de grote lijnen te zien, het belang van de Nederlandse Staat en van onze ontwikkeling in Nederland?

Ik heb een aantal vragen, want het spreekwoordelijke water klotst tegen de plinten aan op dit moment. De nood is hoog. Er zijn een aantal zaken die ik gisteren al per ongeluk, maar misschien ook zo duidelijk heb gezegd dat de minister zei: goh, u bent al met het volgende dossier bezig. Ik kan misschien nog een ander dossier noemen, teflon, maar laten we het nu even houden bij dit dossier. Wij merken op dat de drempelwaarde voor de stikstofdepositie hier in Nederland heel erg laag is. Je gaat er dus snel overheen. Waarom doen we dat? Waarom die zware voorwaarde? Onze eerste vraag is dus: gaat de regering ervoor zorgen dat er een realistische waarde wordt neergezet?

Kijk naar onze buurlanden. Ik noemde Duitsland al, maar kijk ook naar België. Je kunt niet doen alsof daar grenzen zitten en stikstof zegt: Nederland doet het zo leuk; ik ga niet meer komen. Nee, die stikstof komt ook hier. Onze vraag aan de minister is: kan de grens omhoog? Dat is niet alleen voor de boeren, maar ook voor de bouw belangrijk, want anders zitten ze weer in vergunningenstelsels. Er is nu zoiets ontwikkeld dat dat maanden duurt. En dan ben je nog niet klaar, want als er weer een of andere groep of persoon komt die zegt "ik ben het er niet mee eens", dan ben je na dat halfjaar wachten alweer verder in de aap gelogeerd, want dan ben je nog twee maanden bezig, met vervolgens nog kans op een hoger beroep.

De Raad van State heeft ook een aantal zaken gezegd over het weiden van koeien en het bemesten van het land per activiteit. Daarvoor zou een vergunning vereist zijn. Dat is een onwerkbare situatie. De vraag aan de regering is dus: kunt u daar wat barmhartiger in zijn, zodat er ook voor de boeren ruimte is om hun werk gewoon te blijven doen? Er is wel enige ruimte gekomen, maar een heldere totaal vergunde ruimte is niet toegezegd.

Dan heb je het intern salderen. Daarbij wordt gerekend met de emissiewaarde ten tijde van de vergunningverlening of de waarde van de best beschikbare techniek. Wat wordt er gebruikt? Welke vorm wordt er nu toegepast? Daar is allemaal onzekerheid over en dat is in principe niet nodig. Die onzekerheid kun je niet gebruiken als je een heldere wet wilt neerleggen die geaccepteerd en gedragen wordt en daardoor ook uitgevoerd kan worden.

Een groot aantal bedrijven heeft formeel buiten zijn schuld geen vergunning in deze na-PAS-periode. Hier moet een oplossing voor komen. Wanneer komt die er? Is er ook sprake van gedoogbeleid?

We hebben het er al even over gehad. Het was de aanleiding van ons punt van orde aan het begin. Er is een onderzoek van het Mesdagfonds geweest, er is een verder onderzoek geweest, en er is zelfs een rechtszaak over geweest, maar de metingen kloppen niet. Gaat u ervoor zorgen dat de metingen wel gaan kloppen, zodat op basis van goede metingen ... Ik hoorde het RIVM zeggen: wij kunnen heel goed meten; alleen, de politiek gaat aan de slag met onze metingen. Ik weet dus nooit wat er is gemeten. Is het de politiek die het meten doet, of is het echt een kundige, objectieve meting?

De vraag is dan natuurlijk ook direct: waarom moet er zo geheimzinnig over worden gedaan? Waarom moet daar een rechtsgang voor plaatsvinden? Waarom moet de voorzieningenrechter daarmee bezig zijn? Het is ook onze bevolking. Laten we niet in strijd met elkaar omgaan, maar in overleg, in samenwerking en in oplossingsgerichtheid. Het is volstrekt noodzakelijk dat er een transparant meet- en monitoringsnetwerk van stikstofdeposities in Nederland wordt ingevoerd. Gaat u hiervoor zorgen? En wanneer? En als u dat niet doet, waarom doet u dat dan niet?

We hebben het gisteren ook al gehad over de afroming van de emissierechten voor de boeren. Gaat u ervoor zorgen dat dat marktconform gebeurt, zodat het geen maatregel van minder en steeds minder wordt, maar een maatregel die realiteit in zich heeft en daardoor ook kan rekenen op acceptatie? Ons standpunt over de vergunde depositieruimte is: eens gegund, blijft gegund. Hoe staat de regering daarin? Gaat zij daarvoor zorgen en wanneer is dat duidelijk?

Dan is er het eerste aankooprecht van provincies voor boerengrond. Hoe blijft de waarde van die grond dan behouden? Minister, gaat u ervoor zorgen dat de provincies er ook echt van uitgaan dat zij een faire methodiek hanteren en dat dit het geval blijft? Wij stimuleren de Limburgse provinciale uitleg van de beleidsregels. Gaat u ervoor zorgen dat die ook in de andere provincies wordt gevolgd?

Bij de bouw is helderheid in regels ongelofelijk belangrijk: waar zijn wij aan toe en waar kunnen wij van op aan? De bouw vraagt om heel duidelijke drempelwaarden. Er zijn verschillende momenten in de bouw. Tijdens de bouw is men druk aan het werk en komt er van alles aanrijden, maar dat is een beperkte periode. Dat geeft inderdaad meer uitstoot dan wanneer er wordt gewoond in de huizen, gebouwen, industriegebouwen en noem maar op. Dus wilt u, regering, ervoor zorgen dat hierover snel duidelijkheid komt en dat u met twee waarden gaat werken? Een waarde met begrip voor de vele activiteiten rond het bouwen en daarna de gebruikersfase met een lagere coëfficiënt of mol per hectare. Dat is heel belangrijk, want wij roepen wel met z'n allen dat de bouw weer aan de slag gaat als dit erdoor komt, maar de bouw ziet dit als een eerste stap. Het is zeker niet de laatste stap en ik heb hier één punt genoemd dat die stap kan remmen als daar geen helderheid over komt, niet alleen helderheid maar ook een duidelijke maatstaf, een duidelijke waarde.

De stikstofbank geldt voor de woningbouw en zeven infrastructurele werken, maar voor het gemak lijkt het erop dat de utiliteitsbouw nu wordt vergeten. Ik noemde het net anders, maar het is een sector die even groot is als de eerste twee genoemde. Waarom wordt die bouw vergeten? Gaat u ervoor zorgen dat die met dezelfde voorwaarden kan werken als de eerder twee genoemde sectoren? Wanneer gaat u dat bekendmaken?

De provincies hebben de beleidsnotitie intern of extern salderen. Zij gaan een stukje stikstofplafond neerleggen op een hoognodige uitbreiding. Dat treft niet alleen de bouw maar de hele industrie. Het is opvallend dat de EU, waar u uw hele programma aan ophangt, dat recht niet eist. Minister, kunt u ervoor zorgen dat deze beleidsnotitie van de provincies wordt aangepast en dat op zo kort mogelijke termijn? Ik was net wat enthousiast toen ik sprak over 2 januari, maar 10 januari is ook een heel schappelijke termijn. Zo nee, waarom niet? Een heldere realistische drempelwaarde voor de sector zorgt er dus voor dat de bouw weer goed van de grond komt en dat we daarmee ook echt iets doen wat wij willen bereiken.

We mogen ervan uitgaan dat deze wet, ik heb het gisteren ook al gezegd, juridisch uitentreuren is onderzocht. Kunt u aangeven dat dit ook zo is en wat het resultaat is? Als er toch enige twijfels zijn, welke preventieve actie is er dan ingezet door de regering?

Voorzitter. Ik ben bijna aan mijn laatste vraag en ik ben ook bijna door mijn spreektijd heen. Ik herhaal ons verzoek dat ik gisteren ook al heb gedaan: minister, blijf alstublieft in overleg en wacht niet tot de nood het hoogst is. Zie de marktpartijen, om ze zo maar even te noemen, als partijen waarmee gewerkt moet worden. Dus de vraag is: kunt u ervoor zorgen dat er vanaf nu systematisch met de betrokken partijen even hard gewerkt wordt als met andere partijen waar nu ook mee gewerkt wordt? Dus met elkaar, in de verbinding werken aan oplossingen.

Ik heb al eerder gezegd dat ik de minister van Economische Zaken mis. U mis ik niet, fijn dat u er bent, minister. Maar nogmaals, ik mis de minister van Economische Zaken om het in de breedte te zien.

Dan hebben we nog de Natura 2000-gebieden. Ik zou toch ook echt ernstig willen verzoeken om daarvan een nieuwe indeling te maken, een realistische, beperktere indeling. Niet alle snippers door Nederland, want dan ben je gauw uitgereden hier, maar gewoon, realistisch benoemen wat benoemd moet worden en vooral niet elk hoekje meetellen, want dat geeft een probleem, zoals we nu zien.

De heer Pijlman i (D66):

Zegt de heer Van Pareren nu: "We kunnen wel met minder natuur toe"?

De heer Van Pareren (FvD):

Als ik me mijn woorden herinner, dan heb ik niet gezegd dat we met minder natuur toe kunnen. Ik heb gezegd dat wij beter kunnen clusteren in natuurgebieden. Dat zou soms kunnen leiden — voorzitter, wou ik de heer Pijlman zeggen — tot een vermindering, maar ik mag u duiden dat ik woon in een drukbevolkte stad en dat ik nog steeds heel veel natuur om mij heen zie. Dus het gaat ook om de motivering van wat je natuur noemt. Maar ons hart is ook warm voor de natuur, meneer Pijlman.

De heer Pijlman (D66):

Dat begrijp ik, maar het kan best wel wat minder als het nodig is om de stikstof verder uit te stoten. Vat ik het zo goed samen? Als het nodig is, dan doen we dat.

De heer Van Pareren (FvD):

Voorzitter. Meneer Pijlman vraagt aan mij of dit zo is. Ik mag erop duiden dat we nu met een wet werken waarin we de woningbouw willen stimuleren. Ik kan mij voorstellen dat die woningen ergens moeten staan en ik zou me zomaar kunnen voorstellen dat er een stukje leeg land verdwijnt. Leeg land, wat sommigen natuur noemen en wat anderen bouwland, agrarisch land, noemen, en bouwland voor huizen, dus bouwgrond.

De heer Pijlman (D66):

De laatste keer. Ik begrijp het, maar zo werkt het niet. We hebben zelf Natura 2000-gebieden aangewezen en ik begrijp nu van u dat als daar wat anders moet, u dat niet zo erg vindt, want de een noemt dit natuur en de ander zegt "dit is bouwland". Maar zo zit ons systeem en de wetgeving niet in elkaar. Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u, meneer Van Pareren. O, u gaat nog door.

De heer Van Pareren (FvD):

Dank u, voorzitter, voor uw dank. Ik wou inderdaad nog even afronden met wat wij dan wél een goed idee vinden. Dat heb ik al genoemd, maar ik wil het graag in slotpunten nog benaderen en benadrukken. Dat is het Duitse model. Dan hebben we gewoon de boel opgelost. Dan gaan we met elkaar kijken hoe we het verder kunnen verfijnen naar de toekomst toe. Maar dan krijgen we voorlopig niet meer een situatie dat heel Nederland op slot gaat. Want er is een grote woningnoodramp ontstaan en dat is volledig afkeurenswaardig en ook niet meer verkoopbaar naar onze inwoners. Voorzitter, dank u wel.

De voorzitter:

Dank u, meneer Van Pareren. Het woord is aan mevrouw Faber.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Voorzitter, dank u wel. Nadat dit kabinet, geknecht door de Europese Unie en aangemoedigd door de milieuclubs, een stikstofprobleem heeft gecreëerd, komt deze regering niet met een spoedwet, maar met prutswet. De noodwet geïnitieerd door de PVV, die daadwerkelijk een halfjaar lucht had kunnen geven aan de boeren en de bouwers, werd genadeloos afgeschoten in de Tweede Kamer. En nu komt deze regering met een schijnoplossing, die de situatie alleen maar erger maakt en de boeren gaan de hoofdprijs betalen.

Voorzitter. Dit wetsvoorstel voorziet in een ministeriële regeling om de drempelwaarde op nationaal niveau voor stikstofdepositie te kunnen wijzigen. Die kan hoger worden gezet, maar ook in de toekomst lager. De drempelwaarde kan dan wel op nationaal niveau hoger worden gezet, maar op lokaal niveau blijven de Natura 2000-gebieden met de bijbehorende strakke beheersregels een showstopper. Volgens het rekenmodel AERIUS zou er nu al te veel stikstof neerslaan in deze gebieden, maar in hoeverre is dit een betrouwbaar instrument als het RIVM aangeeft dat dit model meer dan 30% afwijkingen vertoont en soms op lokaal niveau wel 70%? Er is ook nog niet bekend welke depositiedata er zijn ingevoerd. Dat weten we nu niet, dus dan gaan we ergens over beslissen waar we eigenlijk nog niet over kunnen beslissen, maar dat terzijde. Zo kan het zomaar gebeuren dat, als die data wel naar buiten komen, er claims komen van bijvoorbeeld het Mesdagfonds en de Stichting Stikstofclaim. Dat komt dan ook weer op het bordje van de belastingbetaler.

Maar goed, de minister komt nu met maatregelen om weer lucht te geven aan bouw- en infraprojecten, want voordat je het weet, staat het Malieveld na de boeren en de bouwers zomaar vol met woningzoekenden en daklozen, en dat moeten we natuurlijk niet hebben. Zo komt er alleen een vergunningsplicht voor projecten die significante gevolgen hebben voor de Natura 2000-gebieden. Vergunningen worden alleen verstrekt indien er ruimte is in de depositieruimte, wat samen met de verstrekte vergunningen bijgehouden gaat worden in een nieuw stikstofregistratiesysteem, een soort PAS 2.0 dus. Ik ben benieuw hoe lang deze PAS 2.0 stand gaat houden tegen de gesubsidieerde milieuclubs. De kans is groot dat zij ook deze PAS 2.0 voor de rechter slepen. De vraag aan de minister is dan ook: hoe schat zij de houdbaarheid in van de PAS 2.0?

Voorzitter. Om extra depositieruimte te creëren, wil de minister autominnend Nederland verbieden het gaspedaal harder in te trappen dan 100 km/uur. Dus niets vroem, vroem. Koren op de molen van de linkse groene bakfietsridders. Die zijn al blij als ze al trappend en hijgend 20 km/uur halen. Tsja, groene socialisten kunnen dikwijls slecht verkroppen dat de een iets meer heeft of iets meer kán dan de ander.

Voorzitter. Niet alleen de maximumsnelheid wordt verder begrensd, maar ook het aantal dieren in de veehouderij. Tientallen jaren hebben onze boeren keihard gewerkt aan een sterke, moderne agrarische sector. Zij moderniseerden hun bedrijven, met als gevolg agrarische producten van topkwaliteit én een sterke CO₂-, fosfaat- en stikstofreductie. Maar als dank worden zij al jarenlang weggezet als een soort ecocriminelen en nu heeft dit kabinet het lef om de door henzelf veroorzaakte noodsituatie met beide handen aan te grijpen om de veehouderij verder te laten krimpen door middel van saneringen en het afromen van rechten. Ik heb al eerder aangegeven dat het afromen van rechten een constructie is om eigendom af te pakken.

Voorzitter. Er is in principe niets mis mee om veevoer aan te passen zodat eiwitten efficiënt ingezet worden, maar laat dit alsjeblieft over aan de sector zelf. Als de boeren en de veevoederproducenten er heil in zien, pakken ze dat echt zelf wel op. De sector heeft immers al laten zien dat hij over een enorme veerkracht beschikt en sterk kan innoveren. En wat gebeurt er met de voorraad veevoer? Wat zijn de gevolgen voor de kosten? En hoe zit het met het ruwvoer, bijvoorbeeld gras? Heeft de voorgestelde maatregel inzake voerspoor ook extra gevolgen voor de toegestane hoeveelheid uit te rijden mest? Graag een reactie van de minister.

Voorzitter. Dan de versnelling van de warme sanering van de varkenshouders. Of het nu een warme of een koude sanering is, het blijft een sanering. Het krimpen van de veestapel heeft ook grote gevolgen voor de andere bedrijven, zoals de vleesverwerkende industrie. Ook die bedrijven lopen risico op krimp. Zij moeten gaan importeren of meer importeren uit het buitenland. Alsof die varkens over de grens niet poepen. Maar kennelijk niet in de buurt van een door mensen aangelegd stikstofgevoelig Natura 2000-gebied. Want niet iedereen is gekke Gerritje. En waarom de varkens? Een voorsortering op de voortschrijdende islamisering wellicht, want varkens zijn haram. Blijkbaar moeten wij van de speklappen af. Graag een reactie van de minister.

Ik zie nu de leden van de SP-fractie wat gniffelen. Mag ik hen uitnodigen om even naar de interruptiemicrofoon te lopen als zij een opmerking of vraag hebben?

Voorzitter. De door de maatregelen ontstane ruimte zal voor 30% naar de natuur gaan. Dit klinkt sympathiek, maar in feite wordt die 30% aangewend om een gekunstelde situatie in stand te houden. Men is eraan voorbijgegaan dat mooie natuur niet per se Natura 2000-natuur hoeft te zijn; men ging mee in het stupide idee om meer dan honderd stikstofgevoelige Natura 2000-gebiedjes verspreid over het land aan te leggen. Zolang dat niet verandert, wordt de strop steeds strakker aangetrokken. En in eerste instantie zijn het de boeren die de hoofdprijs betalen. En dan? Dan zijn wij aan de beurt.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Faber. Het woord is aan de heer Van Ballekom.

De heer Van Ballekom i (VVD):

Voorzitter. Ik houd van consistentie en wederom heeft mevrouw Faber mij niet teleurgesteld. Geknecht door de Europese Unie, elk vogeltje zingt zoals het gebekt is, maar in mijn familie zouden wij zeggen: het was weer van dik hout zaagt men planken. Terwijl wij vorige week hoorden dat wij moesten kappen met kappen. Maar oké.

Voorzitter. Ik zou mevrouw Prins en de heer Nicolaï veel succes willen wensen met het houden van hun maidenspeech, later deze dag, en hen op voorhand alvast willen feliciteren.

Normaal gesproken begint een inbreng met een dankwoord aan de minister voor het beantwoorden van de gestelde vragen. Ik zou hier vandaag een uitzondering op willen maken en vooral eerst mijn collega's willen bedanken voor de vragen die zij hebben gesteld. Ik heb die vragen en ook de antwoorden gelezen en heb daar veel van geleerd. Het heeft mijn fractie bevestigd in de overtuiging dat wij aan de mensen in het land verplicht zijn om spoed te betrachten. Het heeft ons gerustgesteld, maar daarop kom ik nog terug.

Vanaf het begin van de discussie over de spoedwet moest ik denken aan een uitspraak van een politicus voor wie ik in mijn jonge jaren zeer veel respect had. Hij was bij toeval ook nog een ambtsvoorganger van deze minister. Hij liet zich meermaals ontvallen: als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Dat geldt nu in zekere zin ook.

Een spoedwet is zelden een juridisch hoogstandje waar de juristen hun vingers bij aflikken. Dit brengt ons direct op de vragen over de juridische houdbaarheid, onder meer gesteld door GroenLinks. In de visie van de VVD-fractie heeft de minister deze vragen adequaat beantwoord. In het verlengde hiervan toch nog een vraag aan de minister. Heeft de VVD-fractie het goed begrepen dat in tegenstelling tot de PAS er thans stikstofruimte wordt vrijgegeven als die ook daadwerkelijk is gecreëerd, en dat deze ruimte continu door het RIVM wordt gemeten en berekend? Als dat zo is, is er een belangrijke vraag over de juridische houdbaarheid beantwoord.

Waarom een spoedwet en niet direct structurele maatregelen? Geconstateerd moet worden dat de vergunningverlening moeizaam verloopt, ook voor projecten die nauwelijks bijdragen aan de stikstofproblemen. Dat voelt niet goed. Daarom moeten wij zo snel mogelijk met een antwoord komen. Dermate complexe problemen — en dat is het stikstofprobleem — kunnen wij niet van vandaag op morgen oplossen. Op terechte vragen gesteld door Forum antwoordt de regering dat er in samenwerking met provincies gewerkt wordt aan een solide langetermijnaanpak ter verbetering van natuur en het terugbrengen van stikstofdeposities. Dit alles in nauwe samenwerking met belanghebbenden en belanghebbende instellingen. De regering heeft toegezegd beide Kamers hierover periodiek te informeren. De VVD-fractie neemt hiervan met instemming kennis en wenst de regering, en met name deze minister, daarbij alle wijsheid en inventiviteit toe om met structurele voorstellen te komen.

In de tussentijd, zo begrijpt mijn fractie, dient te worden verzekerd dat er een goede balans wordt gevonden tussen zaken waaraan de stikstofruimte wordt besteed. Woningbouw en natuurverbetering, waarvoor ook fors geld gereserveerd wordt? Dat is duidelijk. Maar zoals uit antwoorden van de regering op vragen van D66 blijkt, draagt het filerijden voor een niet-onbelangrijk deel bij aan het stikstofprobleem. Kortom, vergeet de infrastructuur en de transportsector niet in een poging — daarmee zouden we twee vliegen in één klap kunnen slaan — niet alleen het fileleed maar ook het stikstofleed te verlichten.

Nog even terugkomend op de verbetering van de natuur.

Voorzitter, de heer Van Pareren zou mij een vraag willen stellen.

De voorzitter:

Ik dacht: ik laat het u even afmaken. Maar meneer Van Pareren, gaat uw gang.

De heer Van Pareren i (FvD):

Dank u, voorzitter. Via u wil ik de heer Ballekom danken voor de ruimte die hij mij hierin gunt. Ik hoorde de heer Ballekom aangeven dat er druk gewerkt wordt met de provincies aan goede maatregelen. Mijn naam werd daarbij genoemd. Ik ben nieuwsgierig of u dat kunt duiden. Ik gaf aan dat de provincie Limburg een heel goed voorbeeld is. Zelf zit ik als Statenlid in een andere provincie en ik kan u zeggen dat die provincie niet zo'n goed voorbeeld is. Kunt u het nader duiden?

De heer Van Ballekom (VVD):

Volgens mij heb ik u niet bij naam genoemd. Ik heb uw partij genoemd. Een hele lange tijd terug was het "Von", maar dat is tegenwoordig "Van". In die zin is mijn naam veranderd.

Ik kan het niet duiden, want daarvoor is het nog te vroeg. Dat is ook de reden waarom wij erg uitkijken naar waar de minister mee komt en waar zij nog mee bezig is, in samenwerking met provincies en belanghebbenden. Daar hebben we alle vertrouwen in.

De heer Van Pareren (FvD):

Excuses dat ik de naam van de heer Van Ballekom niet goed zei.

De heer Van Ballekom (VVD):

Al doende leert men.

De heer Van Pareren (FvD):

Excuses dat ik zojuist in mijn redevoering vergeten ben mevrouw Prins en de heer Nicolaï, die er niet is, te noemen. Ik realiseerde mij niet dat zij gisteren niet allemaal aanwezig waren.

De heer Van Ballekom (VVD):

Voorzitter. Nog even terugkomend op de verbetering van de natuur en de besteding van de gelden. Kan de minister ons daarover wat meer informatie verstrekken? Investeren in natuurverbetering is een deeloplossing van het stikstofprobleem. Hoe gaat de minister dat realiseren, met name in die gebieden waar de stikstofdeposities aanzienlijk zijn? De VVD zou er een voorstander van zijn indien dit gerealiseerd kan worden zonder dat het bijdraagt aan een verdere versnippering. Het streven zou het creëren van solide en grote natuurgebieden moeten zijn. Versnippering zou moeten worden tegengegaan.

Voorzitter, ten slotte. Het systeem van het invoeren van een drempelwaarde waaronder geen vergunning nodig is, is een aantrekkelijke. Het voorkomt rompslomp en irritatie, maar we moeten er natuurlijk wel zeker van zijn dat de regelgeving hieromtrent goed onderbouwd en juridisch houdbaar is. Over de mogelijkheden om met dit instrument te werken ontvangt de VVD te gelegener tijd graag informatie.

Voorzitter. Uit deze bijdrage blijkt dat ik mijn fractie zal adviseren in te stemmen met deze spoedwet, ondanks het feit dat ik de afgelopen dagen overspoeld ben met mails en verzoeken om dat toch niet te doen zolang er geen structurele oplossing in zicht is. Tegen de mensen die mij die mail hebben gestuurd, zou ik willen zeggen: we kunnen Nederland eenvoudigweg niet op slot zetten; dat doen we niet. Om met de woorden van mijn collega Otten te spreken, die dat in de pers heeft gezegd: we laten de Nederlandse economie niet stikken. Voor de goede orde, dat heeft mijn partij nog nooit gedaan en dat doet zij nu dus ook niet.

Dank u wel.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Ik ben het er helemaal mee eens dat we Nederland niet op slot moeten zetten, maar dan moeten we toch beginnen bij de bron van alle ellende, en dat zijn die Natura 2000-gebieden. Dus als we nou eens beginnen met het versoepelen van de beheersregels voor de Natura 2000-gebieden of met het eraf halen van die status. Hoe ziet meneer Van Pareren dat?

De heer Van Ballekom (VVD):

De heer Ván Pareren en de heer Ván Ballekom. O, sorry, voorzitter.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Excuus. Ik moet nog een beetje wennen aan al die namen in zo'n nieuwe Kamer.

De voorzitter:

Het is nog vroeg. Meneer Van Ballekom.

De heer Van Ballekom (VVD):

Ik denk dat als we dat heel snel hadden kunnen regelen met de Europese Unie, de regering daar wel voor gekozen zou hebben. Ik heb begrepen dat er overleg gaande is. Het zal nog een hele tijd duren voordat er wat meer inzicht bestaat in de mogelijkheden en de onmogelijkheden om die gebieden anders vorm te geven en aan te passen. Ik denk dat we die tijd niet hebben.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Hieruit kunnen we dus wel concluderen dat de Europese Unie in feite een verstikkende factor is in dit geheel.

De heer Van Ballekom (VVD):

Nou ja, dat kun je zo niet zeggen, want we hebben natuurlijk zelf ingestemd met het op deze manier indelen van die gebieden. Dat we daar misschien achteraf wat spijt van hebben, is een andere zaak. Dat heeft niets te maken met de knechten die ons knechten uit Brussel. Dat heeft meer met onszelf te maken.

De voorzitter:

Mevrouw Faber, voor de derde maal.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Nu gaat het natuurlijk heel interessant worden, want de collega van de VVD geeft nu in feite wel toe dat de elite mee is gegaan in die ... gekte.

De voorzitter:

Pardon?

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Dat is m'n snoepje.

De voorzitter:

Er is een dokter in de zaal, als het nodig is.

De heer Van Ballekom (VVD):

Ik hoop niet dat mevrouw Faber daarin stikt, maar ik ben de vraag kwijt. Dit is zo afleidend.

De voorzitter:

Dan ronden we het hiermee af.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Zal ik 'm opnieuw stellen? Ik stel 'm opnieuw, voorzitter. Het moet niet gekker worden vandaag. Het wordt nu natuurlijk wel heel interessant, want in feite geeft de collega van de VVD dus wel toe dat de elite mee is gegaan in die Europese Unie-gekte en dat we daarom nu met deze problemen zitten.

De heer Van Ballekom (VVD):

Ik heb toch een totaal andere visie op de Unie en ook op de gekte. Natuur moet beschermd worden. Dat kunnen we het beste gezamenlijk aanpakken. De wijze waarop wij invulling geven aan die regelgeving hebben we aan onszelf te wijten, of te danken, of hoe je dat ook wilt zien. Als je dat zou willen wijzigen, moet je daar serieus naar kijken, maar ik denk dat we heel wat maanden verder zijn voordat we een andere oplossing hebben. En die tijd hebben we gewoon niet. Maar ik hoop wel dat de regering daar serieus naar zal gaan kijken.

De heer Otten i (Fractie-Otten):

Ik ben blij dat de VVD nu eindelijk tot de conclusie komt dat ze de Nederlandse economie niet moet laten stikken.

De heer Van Ballekom (VVD):

Dat hebben we nog nooit gedaan.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Nee, maar u hebt wel een verstikkend beleid gevoerd de afgelopen negen jaar door met deze stikstofwetgeving een ratjetoe aan regels te creëren, waar niemand meer een touw aan vast kan knopen. Ik ben blij dat u nu tot voortschrijdend inzicht komt. Onder druk van onze kant wordt nu ook eindelijk de regie gepakt. Daar ben ik ook heel erg blij mee.

De voorzitter:

Wat is uw vraag?

De heer Otten (Fractie-Otten):

Mijn vraag aan de heer Van Ballekom is: wat zijn de structurele maatregelen die volgens de VVD moeten worden genomen om deze crisis beheersbaar te maken voor de bouw, de boer en het Nederlandse bedrijfsleven?

De voorzitter:

Een kort antwoord, meneer Van Ballekom.

De heer Van Ballekom (VVD):

Daar komt de regering mee, zoals ze beloofd heeft. Ik denk dat een verbetering van de natuur een deel van de oplossing is. Dat is ook aangegeven. Als we de structurele maatregelen nu al zouden kennen, dan hadden we een ander debat gevoerd.

De voorzitter:

Een korte reactie, meneer Otten.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Ik hoorde de heer Van Ballekom volgens mij zeggen dat een nationalisatie van de natuurgebieden een deel van de oplossing is. Dat hoorde ik u toch net zeggen?

De heer Van Ballekom (VVD):

Een verbetering van de natuur is een deel van de oplossing, ja. Daar wordt ook geld voor uitgetrokken.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Daar hebben we een oplossing voor ingediend, en die heeft u toen, ondanks dat u die sympathiek vond, niet gesteund. Maar wat heeft u de afgelopen tien jaar gedaan? U had dit toch kunnen bedenken? Nu komt u doordat het land in een crisis vastloopt, tot de conclusie dat er iets moet gebeuren. Waar was de regie?

De voorzitter:

Graag een korte samenvatting.

De heer Van Ballekom (VVD):

Ik weet niet precies wanneer Natura 2000 en de invulling door Nederland zijn overeengekomen, maar het lijkt me langer dan tien jaar geleden. Dat de problemen zich nu voordoen, was al lange tijd bekend. Vandaar dat wij nu ook een structurele oplossing moeten gaan zoeken. Dat gaan we volgend jaar zeker doen. Ik heb de minister daar ook alle wijsheid en inventiviteit bij toegedacht. Ik denk dat wij dan hier in dit huis daar ook nog met elkaar over van gedachten zullen wisselen.

De voorzitter:

Gezien de tijd is er nog ruimte voor een korte interruptie van de heer Van Pareren.

De heer Van Pareren (FvD):

Ik zou de heer Van Ballegooijen willen vragen ... Ballekom!

De heer Van Ballekom (VVD):

Het blijft moeilijk, maar het is mijn hele leven al zo. Ik raak daar niet meer door van mijn stuk.

De heer Van Pareren (FvD):

Excuus hiervoor. U zegt dat het een probleem is en u heeft gesproken over een oplossing. Ik heb net het Duitse model aangedragen. Hoe staat u daarin?

De heer Van Ballekom (VVD):

Ik heb te weinig parate kennis om het Duitse model tot in de finesses te analyseren, maar wij kunnen in Nederland met 18 miljoen mensen op een heel klein stukje grond, op een heel goede manier met zo min mogelijk belasting voor het milieu die mensen huisvesten, laten werken en recreëren. Duitsland heeft een andere problematiek. Ik zeg wel eens: misschien moet de Randstad worden vergeleken met de agglomeratie Parijs; maar Duitsland en Frankrijk kunnen hun deposities natuurlijk compenseren doordat er een leeg achterland is. Bij ons is dat achterland minder leeg.

De voorzitter:

Dank u wel. Ik ga met uw welnemen naar de volgende spreker, de heer Van Gurp.

De heer Van Gurp i (GroenLinks):

Dank u wel, voorzitter. Ook wat mij betreft proactieve felicitaties aan mevrouw Prins en de heer Nicolaï. Ik doe dit nu, omdat ik vanmiddag na hun maidenspeeches pas later aan de beurt kom en dan duurt het zo lang voordat ik hen heb gefeliciteerd.

In de tweede plaats merk ik op dat ik me naar aanleiding van het debat tot nu toe in een wat ironische situatie bevind. Ik heb een spreekster een verhaal horen houden waar ik mij noch qua redeneertrant noch qua stijl ook maar een heel klein beetje bij thuis voel, verre van dat, maar die onder de streep misschien wel tot dezelfde conclusie over deze wet komt als ik. Ik heb zojuist een spreker gehoord met een redeneertrant en argumentatie waar ik me heel wel bij thuis voel, maar die onder de streep waarschijnlijk tot een andere conclusie over de wet komt dan ik. Ik heb besloten dat ik het maar bij ons eigen verhaal en onze eigen conclusies zal houden. Dat markeert dan misschien ook wel onze unieke positie.

Voorzitter. Het Europese Hof en de Raad van State hebben in 2018 en 2019 een dikke streep door het Programma Aanpak Stikstof gezet. Waarom? Omdat het PAS te veel was gebaseerd op wishful thinking, de stikstofdepositie niet goed werd gecompenseerd en het niet bijdroeg aan de versterking van de natuur. Je kunt niet zeggen dat je dat niet had kunnen zien aankomen, maar toch sloeg het vonnis van de Raad van State op veel plaatsen in als een bom. Ook de regering bleek niet voorbereid en het heeft zeven maanden geduurd voordat wij over een spoedwet kunnen praten waarvan zelfs de voorstanders zeggen: het is weliswaar een rommelig gedoetje, maar je moet toch iets.

Het PAS is weg en daarmee ontstond er — en daar praten wij natuurlijk ook over vandaag — een groot probleem met het vergunnen van nieuwe activiteiten in de buurt van Natura 2000-gebieden. De conclusie was eigenlijk helder. Om maatschappelijk gewenste activiteiten te kunnen laten doorgaan, moet je kiezen voor een combinatie van versterking van de natuur en vermindering van de stikstofdepositie. Tot dat geregeld is, zitten nieuwe activiteiten in de directe omgeving van Natura 2000-gebieden in de knel. Dat geeft flinke problemen, vooral voor de woningbouw. De woningbouw heeft er op zich vrij weinig mee te maken — die levert een heel klein beetje stikstof op — en wij vinden de woningbouw allemaal heel belangrijk. Dus is er werk aan de winkel en dus moet er een effectief antwoord komen. Tot zover volg ik de redeneringen allemaal.

De pijlers voor zo'n doeltreffende aanpak zijn eigenlijk niet zo verschrikkelijk ingewikkeld. We weten waar de Natura 2000-gebieden liggen, we weten wat natuurversterking en natuurbescherming betekent en we weten wat de belangrijkste bronnen van stikstofuitstoot zijn. Ik stel ook voor om het beestje maar bij de naam te noemen. De belangrijkste bronnen van stikstofuitstoot zijn, met stip op één, de veehouderij, op grote afstand gevolgd door industrie en scheepvaart en daar weer een eindje achter het wegverkeer en de huishoudens. Bij de veehouderij gaat het dan weer voor meer dan de helft om de melkveehouderijen, en vooral om de ammoniak. Dat zijn de gegevens. Dan heb ik het niet over schuld of zo, dat zijn gewoon de feiten. Met die feiten in de hand kon de regering aan de slag om met een goed antwoord te komen. Ik hoor graag van de minister of ik het goed weergeef, want het is volgens mij wel de basis van het gesprek dat we voeren. Dus als ik daar niet correct in ben, dan stel ik het op prijs als zij mij in haar eerste termijn de goede weg wijst.

Iedereen begrijpt dat de problemen waar we het over hebben niet in een paar maanden zijn opgelost. Daarvoor hebben we het ook veel te ver laten komen. In het merendeel van de op land gelegen Natura 2000-gebieden is het stikstofgehalte veel en veel te hoog, met alle gevolgen van dien voor de kwaliteit van de natuur die we willen beschermen. Dat is niet zo één-twee-drie omgekeerd.

Wat de samenleving wél mag verwachten is een aanpak die er een bijdrage aan levert, een aanpak waarin heldere doelen zijn gesteld op het gebied van natuurversterking, waarin heldere doelen zijn gesteld op het gebied van het terugdringen van stikstofdepositie, er ook een concreet tijdpad is om die doelen ook daadwerkelijk te halen en een hoofdlijn van maatregelen die daartoe kunnen bijdragen. Dat is een basis die ik vandaag had verwacht. Dan snap ik dat het allemaal nog niet precies afgerond is, maar dan heb je iets.

Op basis van die maatregelen kun je dan, samen met betrokkenen, maar wel bínnen dat kader en bínnen die tijdshorizon, stappen gaan zetten. Ik hoor graag van de minister waarom de regering niet in één keer voor die aanpak heeft gekozen, waarom er zeven maanden overheen is gegaan en we dan over een wet komen te praten waarvan we allemaal zeggen: het is eigenlijk niet veel, of je nou voor of tegen stemt, en laten we nou maar gauw aan een structurele oplossing gaan werken. Het was me liever geweest als dat de afgelopen maanden was gebeurd. Ik overweeg op dit punt in de tweede termijn een motie in te dienen.

Dan gaat het vervolgens over de wet die voorligt. Wat doe je daarmee? Zoals gezegd, je kunt zeggen "het is niet veel, maar laten we daar nou maar voor zijn". Je kunt ook zeggen "het is niet veel, laten we er maar tegen zijn". Wij kijken er eigenlijk vooral naar of deze wet gaat doen wat die belooft te doen. Dat lijkt mij voor de Eerste Kamer een buitengewoon belangrijke vraag. Doet de Spoedwet aanpak stikstof wat die beoogt te doen?

Dan moet ik, werkelijk tot mijn spijt, zeggen dat we daar grote twijfels bij hebben. Er zitten in de wet nauwelijks harde instrumenten om stikstofdeposities te verminderen. Die instrumenten zijn er wel, maar ze zitten niet in de wet. Het terugdringen van de maximumsnelheid is er een van; los van wat je daar allemaal van kunt vinden, draagt die in ieder geval een beetje bij. Een warme sanering van de varkenshouderij levert iets op, op termijn. Het enige harde instrument dat in deze wet zit, is het veevoerspoor. Juist dat veevoerspoor is nog boterzacht. Het is misschien een hard instrument, maar de vraag is of het gaat werken, wat het effect is, of het allemaal zo wel kan, wat het doet voor het dierenwelzijn, of het verplicht gaat worden en als het al verplicht zou gaan worden, op welke termijn, en of het gehandhaafd kan worden. Dat levert het komende halfjaar echt geen stikstofruimte op.

Daarnaast, aan de verminderingskant, heb je natuurlijk ook nog een stikstofregistratiesysteem — maar ja, dat registreert wat eruit gaat en wat erin komt; het is goed dat het er komt denk ik, maar daar win je de oorlog niet mee — en de drempelwaarden. Maar over die drempelwaarden is nou net voorlichting gevraagd aan de Raad van State. Die voorlichting liegt er niet om. Wat zegt de Raad van State? Die drempelwaarden kúnnen, maar ze kunnen alleen gebiedspecifiek. Ik hoor net allemaal mensen over landelijke drempelwaarden. Dat lijkt me niet mogelijk. Dat zegt de regering volgens mij ook in de brief die ik gisteravond om twaalf uur nog met kleine oogjes heb proberen te lezen. Maar de Raad van State zegt ook: die drempelwaarden kunnen alleen als ze ingebed zijn in een veel bredere, effectieve totaalaanpak, met aantoonbare, meetbare doelen en een wetenschappelijk onderbouwde aanpak. Dat is dus dat totaalplan wat we nodig hebben. Ik ben niet per se tegen drempelwaarden, alleen, drempelwaarden gaan niet werken en niet effectief zijn, en kunnen dus ook niet ingevoerd worden voordat we een totaalaanpak hebben. En wat er dan onderaan de streep overblijft voor die wet is buitengewoon gering. Ik kan het eigenlijk niet vinden. Dan is het frame — en dat frame begrijp ik wel — het zal allemaal wel waar zijn, maar zeur nou maar niet, want die woningbouw moet weer op gang komen; ze moeten 75.000 woningen bouwen en zeven wegen aanleggen. Ik heb respect voor partijen — dat zeg ik dan ook maar, al is het helemaal niet mijn politieke stijl, noch familie — die om díé reden voor dit wetsvoorstel stemmen, maar ik ben het niet met ze eens. En waarom ben ik het niet met ze eens? Ik ben het er niet mee eens, omdat die wet niet gaat doen wat er gezegd wordt dat die gaat doen en dat heb ik gepoogd te beargumenteren.

Nu is het gelukkig zo dat niet alle woningbouwprojecten stilliggen. Daar wordt van alles over geroepen, maar dat is gelukkig niet waar. Er zijn absoluut barrières, dat is zeker wel waar. Het is ook niet zo dat de woningbouwprojecten die stilliggen, allemaal alleen maar door die stikstof stilliggen, maar het is wel waar dat die stikstofdepositie barrières opwerpt die we liever niet zouden zien. Ik zeg: zorg dan dat die barrières echt opgeruimd worden, door effectieve natuurmaatregelen en effectieve stikstofmaatregelen, en kom niet met iets waar je hooguit minuscuul een heel klein beetje zus en een heel klein beetje zo mee kunt.

De heer Pijlman i (D66):

De wet wordt door u ontleed en als lang niet voldoende bestempeld. Maar in andere debatten bepleit uw partij natuurlijk ook dat die woningbouw gestimuleerd moet worden.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Zeker.

De heer Pijlman (D66):

Wat zou u op dit moment dan willen?

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Inderdaad willen wij heel graag dat de woningbouw weer vlot komt. Ik heb ook gezegd dat ik respect heb voor partijen die daarom voor deze wet stemmen. Ik heb ook gezegd dat deze wet volgens mij de woningbouw niet gaat helpen. Wat nodig was — en dat heb ik, denk ik, ook gezegd, maar daar hadden we zeven maanden geleden aan moeten gaan werken — is een wat meer structurele aanpak. Als je een taakstelling hebt en de stikstofdepositie in de komende tien jaar terug wilt brengen tot 50% van wat die nu is, en dat moeten deze maatregelen bewerkstelligen en de eerste drie maatregelen zijn deze, deze en deze en we hebben een wetenschappelijk bureau dat dat onderbouwt en monitort, dan heb je een aanpak. En we gaan ecologische verbindingszones aanleggen. Dat woord mag ik, geloof ik, niet meer gebruiken; dat heet nu "versterking van natuurgebieden". Ik ben ook tegen versnippering, maar dan moet je ze ontsnipperen en ze niet opheffen. Dát is een aanpak die standhoudt, en dat weten we eigenlijk allang.

De heer Pijlman (D66):

Ik denk dat een hele hoop dingen die u zegt juist zijn, maar het heeft niet zo heel veel zin — al is wel mooie beeldspraak in dezen — om de koe nog in de kont te kijken. We gaan er nu voor om nú wat te doen zodat die woningbouw echt weer op gang komt en in uw aanpak stelt u dat alleen maar uit. Eens, die structurele aanpak moet er komen. Dat heeft ook de Raad van State gezegd, maar we gaan nú aan het werk en GroenLinks vindt blijkbaar uitstel voor de woningbouw verantwoord.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Nee, GroenLinks zegt dat uitstel voor de woningbouw gecontinueerd wordt door deze wet, omdat deze spoedwet niet daadwerkelijk bijdraagt aan het voltrekken van die woningbouw. Ik vind het ook spijtig dat er tijd verknoeid is, zeven maanden en nog veel langer, maar je kunt niet zeggen dat wij niet al bij inwerkingtreding van de PAS gezegd hebben dat we hier zouden komen. Ik vind dat we enig recht van spreken hebben. In de tussentijd zul je niet anders kunnen, totdat er iets is wat effectief is, dan gewoon op de bouwplaats salderen. Dat is heel wel mogelijk, overigens. Het vraagt wat van bouwers, die daar overigens al zeer actief mee bezig zijn. Ik heb het niet over GroenLinks, maar over bouwers en zulke bedrijven. Zorg er daar gewoon voor dat je nul uitstoot hebt of dat de uitstoot die je hebt, gesaldeerd wordt op de bouwplaats. Dat is op dit moment veel effectiever dan een wet die niet effectief is.

De voorzitter:

Dank u wel. Nog een korte vraag, meneer Pijlman.

De heer Pijlman (D66):

Nou ja, conclusie: als u alleen al even de bijdragen van Bouwend Nederland leest, dan weet u dat deze wet absoluut nodig is om nú weer te kunnen gaan bouwen.

De voorzitter:

Dat is geen vraag. Meneer Schalk.

De heer Schalk i (SGP):

Een vraag aan de heer Van Gurp over zijn toelichting en uitleg. Ik snap dat hij zegt: we hadden dat zeven maanden geleden moeten gaan beginnen. Dat is niet gebeurd. Daar zijn we het allemaal over eens, denk ik. Ziet de heer Van Gurp wat we vandaag bespreken, deze aanpak stikstof, als een soort ultimum remedium? Oftewel, kun je er ook niet op een andere manier naar kijken en zeggen: oké, voor dit moment kunnen we hiermee in ieder geval de zaak vlottrekken en er komt nog veel meer?

De voorzitter:

Meneer Van Gurp, graag een kort antwoord. En wilt u uw bijdrage dan afronden?

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Ik zal dat zo kort mogelijk doen, maar kennelijk ben ik niet duidelijk. Ik heb geprobeerd niet alleen te zeggen dat het een ultimum remedium is. Ik heb gezegd: het gaat niet werken. En omdat het niet gaat werken, heb je er niks aan om voor te stemmen en te doen alsof het wel gaat werken. Dat is de kern van mijn betoog. Vanzelfsprekend voeren we daar een debat over en hoor ik daar graag de minister over, maar dit is de positie die ik neerleg.

De voorzitter:

Meneer Schalk nog kort.

De heer Schalk (SGP):

Misschien gaat het op termijn niet werken, dat zullen we moeten afwachten. Maar voor dit moment is dit toch een goede tussenstap die in ieder geval een soort noodtoestand voor de bouw oplost.

De voorzitter:

Dat is geen vraag. Meneer Van Gurp.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Ik rond af, want eigenlijk heb ik mijn slotwoord per interruptie wel gehad. Ik wou dat ik het geloof van de heer Pijlman en de heer Schalk kon delen — het geloof van de heer Schalk deel ik misschien in andere opzichten wel, maar niet in dit opzicht — ...

De heer Schalk (SGP):

Dat acht ik winst!

De heer Van Gurp (GroenLinks):

... dat dit in ieder geval een zinvolle tussenstap is. In onze overtuiging is het geen tussenstap, want het gaat niks doen en het gaat niks doen omdat er geen harde instrumenten zijn. Het enige wat zou kunnen werken, is de drempelwaarde en daar kun je pas wat aan hebben in een totaalaanpak en die totaalaanpak is er nu juist niet. Dat is de kern van ons betoog en ik had van harte gewild — zo ben ik ook begonnen — dat ik tot een andere conclusie kon komen, want dan bevond ik me in een prettige familie, maar ik kan niet anders dan tot deze conclusie komen. Ik dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Gurp. Dan is het woord aan mevrouw Prins voor haar maidenspeech.

Mevrouw Prins-Modderaar i (CDA):

Meneer de voorzitter. Eerst wil ik graag de heer Van Pareren, mevrouw Kluit en mevrouw Nanninga van harte feliciteren met hun maidenspeech gistermiddag en wens ik de heer Nicolaï straks veel succes toe.

Voorzitter, je zult vandaag de dag maar boer zijn. En dan denk ik aan een jonge boer, die enkele jaren geleden het boerenbedrijf van zijn vader heeft overgenomen. Voor zover hij weet, is zijn familie altijd boer geweest en het boerenleven zit hem dan ook in het bloed. Hij kan zich niets anders voorstellen dan boer te zijn. Dat is zijn lust en zijn leven. Na zijn agrarische opleiding en enkele jaren samenwerken met zijn vader, heeft hij de stap gewaagd en niet alleen het bedrijf overgenomen, maar tegelijkertijd stevig geïnvesteerd in vernieuwing, zoals emissievrije stallen en veel aandacht voor het voer en het welzijn van de dieren.

Want deze jonge boer gelooft in de varkenshouderij, maar beseft ook dat het boeren zoals vroeger niet meer verantwoord is in deze tijd. Na het verstrekken van een stevig businessplan heeft de bank hem gefinancierd en in april van dit jaar heeft hij zelfs — met hulp van de bank — nog wat productierechten gekocht, zodat hij die op een later moment kan inzetten. Tot eind mei was hij enthousiast en gedreven aan het werk, hij verdiende weliswaar nog niet zo veel, maar had plezier in de ontwikkeling van zijn bedrijf.

Maar kijk nu: hij leeft al maanden in onzekerheid. Hij slaapt slecht en maakt zich zorgen over de toekomst van zijn gezin en van zijn bedrijf. Zelf wordt hij er overigens ook niet vrolijker op, al helemaal niet wanneer hij de kranten leest. O zeker, hij beseft dat veranderingen nodig zijn, dat de landbouw zijn deel moet pakken in deze stikstofcrisis. Anderzijds: het zijn juist de boeren, die in de afgelopen jaren écht significante bijdragen hebben geleverd aan het verminderen van de stikstofdepositie!

Tegelijkertijd, voorzitter, je zult maar bouwer zijn in deze tijd. Met bloed, zweet en tranen heb je je bouwbedrijf in de afgelopen jaren door de economische crisis weten te loodsen. Het is uiteindelijk gelukt en gelukkig: de laatste paar jaar waren mooie jaren. Tot je genoegen heb je je vroegere werknemers weer terug kunnen halen uit de WW. Je hebt weer een team van werkers om je heen gekregen waar je trots op bent. Een team dat in de afgelopen jaren menige woning heeft opgeleverd. Het bedrijf groeide allengs weer tot zo'n 50 werknemers. Net mooi in jouw regio, zo naast de Duitse grens. Waar je elkaar nog kent: je opdrachtgevers, maar ook je toeleveranciers, de loodgieters, de schilders, de keukenleveranciers et cetera.

Maar sinds eind mei heeft deze bouwer geen nieuwe opdrachten meer gekregen. Gelukkig was hij net aan een nieuw project van zo'n 150 woningen begonnen, maar eind februari 2020 zijn die klaar. En dan? Hij slaapt er niet van. Moet hij nu zijn trouwe werknemers weer ontslaan, opnieuw naar het UWV gaan? Of erger, dreigt er straks een faillissement?

Je zult maar die onderwijzeres zijn die, na vele smeekbedes van een van haar oude schoolgenoten, is gaan werken in het westen van het land. Nu reist zij iedere dag 150 km heen en 150 km terug. Wat wil zij graag met haar partner en kinderen in de buurt van de school wonen. Zij wilden hun oude huis al te koop zetten en waren al bezig met de aankoop van een eengezinswoning in een nieuwe wijk van de stad van haar school. De huizen moeten nog gebouwd worden en de belangstelling is groot, want zo vaak vind je niet meer een huis voor een prijs waar je als onderwijzeres nog een hypothecaire lening voor kunt krijgen. Helaas, de projectontwikkelaar heeft haar laten weten dat het sinds de stikstofcrisis niet duidelijk is of en, zo ja, wanneer de bouw gestart kan worden. Zij baalt ervan. Het elke dag reizen gaat haar opbreken, zeker nu zij en haar partner geen perspectief meer hebben op een woning. Hadden zij dit wel, dan had zij kunnen aftellen. Haar oude school in het oosten van het land wil haar graag terug. Maar ze twijfelt.

Of je zult maar een van die vele boswachters zijn. Die twijfelt niet meer. Elke dag ziet hij met eigen ogen dat in zijn gebied de diversiteit aan bomen en planten verschraalt. Hij is niet de enige. Bijna alle boswachters zien de verschraling en spotten ook steeds minder vogelsoorten en insecten dan vroeger. Vroeger twijfelde hij nog: is het alleen in zijn gebied, of is het maar tijdelijk? Maar na alle onderzoeken en analyses die er zijn gedaan, weten hij en zijn collega-boswachters het zeker: het gaat niet goed met de natuur in Nederland. De huidige inspanningen zijn echt te weinig. Echt, zo verzucht hij, alle hens moeten aan dek. Sinds eind mei heeft hij weer wat hoop dat er nu echt wat gaat gebeuren. Maar wanneer dan?

Voorzitter, zie hier enige voorbeelden uit de kring van boeren, burgers, bouwers en buitenlui. Burgers namens wie en voor wie wij hier lid zijn van de Eerste Kamer. Burgers die boos zijn, of gefrustreerd, maar bovenal burgers die zich zorgen maken, die onzeker zijn. Zij zijn bang voor de toekomst van hun bedrijf, hun baan, hun gezin, hun land. Allemaal burgers die sinds eind mei een standstill in ons land ervaren. Allemaal burgers die niet weten wat ze moeten of kunnen doen, en die moeten wachten tot er helderheid komt. Want wat gaat Nederland doen? Wat mag er binnenkort wel en wat kan dan niet meer?

In deze context heeft het kabinet thans de eerste maatregelen aangekondigd met de Spoedwet aanpak stikstof. Deze wet en de daarbij behorende maatregelen roepen bij de CDA-fractie gemengde gevoelens op. Enerzijds opluchting: gelukkig, er worden maatregelen getroffen, een deel van de bouw kan vermoedelijk weer hervat worden en er komt extra budget voor het herstel van de natuur. Anderzijds is de CDA fractie ongelukkig met de beperkte voortgang. Nog te veel mensen blijven na deze wet in het ongewisse. Heeft de boer nu helderheid over zijn toekomst, voor zijn gesprek met de bank? Kan de bouwer in de grensregio weer aan de slag? Het kabinet spreekt over een crisis, maar juist een crisis vraagt om snel en adequaat handelen. In een crisis is het van belang het hoofd koel te houden, de regie te pakken en duidelijk aan je omgeving te laten zien dat je overzicht hebt en dat je doet wat je moet doen.

O zeker, met deze spoedwet wordt een eerste stimulans gegeven aan de bouw. Tegelijkertijd is het percentage stikstofdepositie van de bouw- en infrasector uiterst bescheiden. Dit roept bij ons de vraag op wanneer het kabinet met zijn visie, met zijn plannen voor de echte stikstofcrisis komt. Het kan toch niet zo zijn dat de zojuist aangetreden nieuwe Europese Commissie nota bene in de eerste week van haar bestaan wél een omvangrijk klimaatplan presenteert, terwijl de Nederlandse regering welbeschouwd sinds mei jongstleden nog niets van zich heeft laten horen.

Voorzitter, tijdens mijn jarenlange ervaring in het bedrijfsleven heb ik geleerd: "never waste a good crisis". Juist dan is er ruimte om nieuw en/of aangescherpt beleid te maken en dit ook te implementeren. Het land is zich dan namelijk bewust van het feit dat er ingegrepen móet worden. Onze boeren, burgers, bouwers en buitenlui zijn dan ook op zoek naar nieuwe zekerheid. Juist onzekerheid heeft immers een negatieve impact op de mens. Er is dan ook een grote behoefte aan een perspectief waarin — al is het dan wellicht op hoofdlijnen — wordt geschetst hoe een en ander kan worden gerealiseerd. Een perspectief met ruimte voor onze landbouwsector, een van de meest innovatieve sectoren van ons land, én met ruimte voor natuur en het herstel van de natuur. Een land dat we door willen geven, moet toekomstbestendig zijn, waarbij voedsel — en dus landbouw — en een gezond milieu zij aan zij cruciaal zijn en elkaar ook moeten en kunnen versterken.

Natuurlijk hebben wij met belangstelling kennis genomen van "Waardevol en Verbonden", het plan van de minister, een perspectief op de toekomst van landbouw, natuur en voedsel in ons land. Wij missen daarin echter hoe op hoofdlijnen deze ambitie te realiseren is. Wat betekent dit voor de boeren in ons land? Mogen zij erop vertrouwen dat er ook waardering is en blijft voor het werk dat zij doen? Wat zijn de gevolgen voor onze economie? Hoe wordt de transformatie naar een andere landbouw vormgegeven en hoe worden de boeren in hun eigen toekomstperspectief ondersteund? Kan de minister ons aangeven wanneer er meer helderheid komt over de concretisering van dit plan?

Voorzitter, dan de Spoedwet aanpak stikstof zelf. Wij hebben begrepen dat het kabinet, op basis van de vrijgekomen depositieruimte als gevolg van de verlaging van de snelheid naar 100 km/u, een andere samenstelling van veevoer en de warme sanering van varkenshouderijen, de inschatting maakt dat 70% van deze ruimte de mogelijkheid biedt tot de bouw van 75.000 woningen en de uitvoering van zeven MIRT-projecten. De CDA fractie vraagt zich af hoe realistisch het is om deze vrijgekomen stikstofruimte voor 75.000 woningen als het ware te reserveren, aangezien er in 2019 al minder woningen zijn opgeleverd dan in 2018 en het in de bouw een van de grote uitdagingen is om nog betaalbare bouwlocaties te vinden. Met andere woorden: in hoeverre is het mogelijk ruimte te gunnen aan andere bouw- en infraprojecten?

Wat is de overweging geweest van de keuze om 70% van de vrijgekomen stikstofruimte toe te wijzen aan de bouw en 30% extra toe te wijzen aan natuurherstel? Laten wij wel wezen: de bouw veroorzaakt slechts een zeer kleine hoeveelheid stikstofdepositie. Tegelijkertijd zorgt de spoedwet dankzij een beperkte ruimte reeds voor een impuls in de bouwsector. Heeft de minister overwogen de totale vrijgekomen stikstofruimte beschikbaar te stellen voor de bouw, mede gelet op de extra 250 miljoen voor de natuur en het natuurherstel?

Herkent de minister de signalen dat diverse mkb-bouw- en -infrabedrijven in de periode van maart tot juni 2020 stilvallen qua werk? Is het kabinet bereid, mocht deze zorg inderdaad realiteit worden, om onderzoek te doen naar mogelijkheden als een variant op de deeltijd-WW of, zoals in Duitsland bestaat, de Kurz-WW, ter leniging van de tijdelijke werkloosheid?

Het stikstofregistratiesysteem werkt via een directe koppeling van de locatie in een Natura 2000-gebied, waar de toename van stikstofdepositie door een project plaatsvindt, en de locatie in hetzelfde gebied waar dankzij een bronmaatregel de depositieruimte is ontstaan. Heeft de minister inzicht in hoeverre de gebieden waar de nood voor bouw- en infraprojecten het hoogst is, te matchen zijn met de gebieden waar de bronmaatregelen gerealiseerd kunnen worden?

In hoeverre zijn er mogelijkheden voor de bouw in grensregio's en in het westen van ons land? Hoe kunnen wij de bouwdeals die door de minister van Binnenlandse Zaken zijn afgesproken in de vijf regio's waar de grootste krapte op de woonmarkt is, plaatsen in relatie tot de wet- en regelgeving van deze spoedwet?

De CDA-fractie is verheugd over de extra 250 miljoen voor het herstel van diverse Natura 2000-gebieden. Kan de minister ons inzicht geven op basis van welke criteria deze Natura 2000-gebieden worden geselecteerd? Wordt hierbij rekening gehouden met de plannen die de minister met de Europese Commissie gaat bespreken inzake de mogelijkheden van samenvoegen en/of herindelen van Natura 2000-gebieden en de actualisatie van het doelensysteem van diverse Natura 2000-gebieden? Wij hechten eraan dat deze extra gelden effectief en dus ter versterking van die gebieden worden ingezet waarover geen enkele twijfel bestaat.

Overigens vragen wij ons af hoe wordt omgegaan met de Natura 2000-gebieden die grensoverschrijdend zijn. Kan de minister ons aangeven welk percentage van vergunningen momenteel stilligt bij de provincies en welk percentage alsnog gegund wordt dankzij de inzet van deze spoedwetgeving?

Het stikstofregistratiesysteem vergt veel tijd voordat er echt weer gebouwd kan worden in ons land. Dit systeem zorgt voor extra administratieve lasten en biedt in sommige gebieden geen of nog geen soelaas. Het inzetten van een drempelwaarde, liefst gebiedsgericht zoals de Raad van State aangeeft, is simpeler en werkt sneller. Kan de minister ons informeren over de planning en de aard van de inzet van de drempelwaarde? Is de minister bereid deze drempelwaarde niet alleen gebiedsgewijs, zoals ze in haar brief van gisteren aangaf, maar juist ook in de tijd per gebied toe te delen, waarbij gebieden met hoge nood voorrang krijgen?

Voorzitter. De spoedwet stikstof biedt gelukkig mogelijkheden voor de bouwsector om in de komende maanden zijn werkzaamheden weer op te pakken. Tegelijkertijd zijn de voorgestelde maatregelen complex en bevat de uitwerking nog vele losse eindjes. Wij hier in de Eerste Kamer hebben als primaire verantwoordelijkheid de wet- en regelgeving te toetsen op doelmatigheid, rechtmatigheid en handhaafbaarheid. Als CDA-fractie wachten wij met grote belangstelling op een meer omvattend perspectief ten aanzien van de vraag hoe wij in Nederland niet alleen de stikstofcrisis aanpakken, maar vooral ook gezamenlijk, als boeren, burgers, bouwers en buitenlui, zij aan zij aan een gezond en duurzaam Nederland gaan werken. Wetten toetsen in het licht van een werkelijk perspectief heeft namelijk onze voorkeur. Belangrijker nog is echter het punt dat maatregelen, hoe moeilijk wellicht ook, door de samenleving beter begrepen en beter nageleefd zullen worden en ook beter gehandhaafd kunnen worden wanneer men beseft waarom deze wetten in het kader van een helder omschreven doel nodig zijn.

Ik dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Prins. Mijn hartelijke gelukwensen met uw maidenspeech. Staat u mij toe om iets van uw achtergrond te schetsen.

Na uw opleiding tot directiesecretaresse ging u werken bij sigarettenfabriek Laurens, destijds de producent van Caballero. U maakte daar kennis met de wereld van reclame en marketing en volgde verschillende opleidingen op het gebied van marketing, presentatie en public relations. U werd manager van reclamebureau Nijgh Campbell Ewald, adjunct-directeur van PPGA/JWT en voorzitter van de raad van bestuur van Saatchi & Saatchi. Uiteindelijk werkte u 25 jaar in de reclamewereld voor u overstapte naar de non-profitsector.

U werd "directeur verandering" bij het UWV. Op die periode terugkijkend zei u in Vrij Nederland: "Bij het UWV bezigden ze een taalgebruik dat echt niemand snapte. Dat moest anders." Dan kom je natuurlijk bij de Eerste Kamer uit, dat begrijp ik. "De mens moest centraal komen te staan en niet langer de regels en procedures." Na een aantal jaar was de verandering meetbaar. Het leverde u in 2008 de titel Communicatievrouw van het Jaar op.

Sinds 2009 bent u voorzitter van de raad van bestuur van Philadelphia Zorg, dat zorg biedt aan ruim 8.000 mensen met een verstandelijke beperking. Ook hier werd u gevraagd om een proces van verandering in te zetten en de organisatie toekomstbestendig te maken. In 2011 bent u uitgeroepen tot Zorgmanager van het Jaar, omdat u erin was "geslaagd binnen een grote zorgorganisatie voor een cultuurverandering te zorgen", zo meldt het juryrapport.

U bent verder lid van de raad van commissarissen van Total Care, lid van de raad van advies van het Centraal Administratie Kantoor, vicevoorzitter van het bestuur van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland en vicevoorzitter van de raad van toezicht van KRO/NCRV.

Het adagium "een leven lang leren" is op u zeker van toepassing. Naast uw werk bleef u uw hele loopbaan ook leren. Zo volgde u verschillende executive programmes aan de Radboud Universiteit en de Erasmus Universiteit in Nederland, maar ook aan Harvard University en Singularity University in Silicon Valley in de Verenigde Staten.

Met uw lidmaatschap van de Eerste Kamer voor het CDA zet u voet op weer een nieuw terrein, de politiek. Nogmaals van harte welkom, en we kijken uit naar uw verdere inbrengen.

Dan geef ik nu het woord aan de heer Pijlman.

De heer Pijlman i (D66):

Dank u wel, voorzitter. Allereerst mijn hartelijke gelukwens voor collega Prins voor haar heldere en inlevende betoog. Straks ook alle succes toegewenst aan collega Nicolaï.

Voorzitter. Onze natuur staat onder grote druk. Kleine Natura 2000-gebieden worden bedreigd door een teveel aan stikstofuitstoot, waardoor de natuur verschraalt en verdwijnt. Daarmee staat de biodiversiteit onder druk, zoals wij bijna wekelijks in de media kunnen lezen. Insecten verdwijnen, plantensoorten worden schaarser. Los van de waarde die de natuur in zichzelf heeft, is verschraling van de biodiversiteit ook een bedreiging voor de mens. Ons land heeft relatief weinig natuur. Inclusief water is het 13% en exclusief water is het maar 7%. We bevinden ons daarmee in de staartgroep van de Europese landen, maar de stikstofuitstoot is het hoogst per hectare van alle Europese landen: meer dan 50 kilo per hectare, waar het Europese gemiddelde 15 kilo is. En dan nog hebben we moeite om de uitstoot binnen de grenzen te houden en te voldoen aan de regels die we zelf eerder vastlegden.

Opnieuw moest de rechter, in dit geval de Raad van State, er aan te pas komen om ons op het falende beleid en de handhaving ervan te wijzen. Dat is niet de eerste keer. Voor de CO_2-uitstoot, het Urgendavonnis, geldt hetzelfde. Het is voor het vertrouwen in de rechtsstaat niet goed wanneer de overheid zich niet houdt aan haar eigen regels en daar door de rechter op gewezen moet worden. En dat is niet alleen hier het geval. Je mag toch van een overheid verwachten dat zij zich aan de eigen regels houdt en dat zij ook het goede voorbeeld geeft aan burgers die ze controleert op het handhaven van de overheidsregelingen? Wil de minister daar eens op reflecteren?

Eenieder wordt gehouden zich aan de wet te houden. Juist ook op het beleidsterrein van LNV lopen we vaak tegen de door ons zelf gestelde grenzen aan, die dan met verfijning van regelgeving weer opnieuw gehandhaafd moeten worden, hetgeen een enorme bureaucratie oplevert, maar in feite aangeeft dat we naar een systeemomslag toe moeten, hetgeen deze minister in haar voornemen om tot circulaire landbouw te komen, ook onderkent. Deze spoedwet is ook een voorbeeld van beleid dat voorkomen had kunnen worden door het eerder inzetten van een extensiever landbouw- en een sterker milieubeleid.

Voorzitter. Door de uitspraak van de Raad van State op 29 mei jongstleden kwam de vergunningverlening van een aantal projecten stil te liggen, hetgeen economisch grote schade aanricht, maar het ook onmogelijk maakt de noodzakelijk nieuwbouw van woningen op gang te brengen. Daar wil ik het nu eerst over hebben.

We hebben in Nederland een wooncrisis. Sociale huurwoningen worden nog maar beperkt gebouwd en ook de koopmarkt schiet ernstig tekort, zodat veel jonge mensen noodgedwongen in kamertjes of thuis blijven wonen; mevrouw Prins sprak daar net behartigenswaardige woorden over. Daarbij is het ook een gouden tijd voor huisjesmelkers. Het kabinet heeft nu 2 miljard vrijgemaakt voor het op gang brengen van de woningbouw, maar dan komt de stikstofcrisis en ligt de woningbouw op veel plekken stil.

Voorzitter. De bouw draagt volgens de uitspraak van de Raad van State voor 0,6% bij aan de stikstofdepositie, terwijl die een enorm algemeen belang vertegenwoordigt. Het is zelfs zo dat nieuwbouw uiteindelijk in veel gevallen grote milieu- en klimaatwinst oplevert. Wij kunnen ons dan ook heel goed voorstellen dat er juist voor de bouw drempelwaarden komen. We zijn er nog niet van overtuigd dat het in deze noodwet voorgestelde beleid snel kan leiden tot een verbetering van de situatie, met name in Zuid-Holland, waar woningbouw dringend noodzakelijk is, ook in het kustgebied. Drempelwaarden zijn daarvoor absoluut nodig.

In haar beantwoording van onze vragen daarover stelt de minister dat zij voornemens is drempelwaarden in te voeren. Ze heeft inmiddels voorlichting bij de Raad van State gevraagd. Gisteravond zei de minister dat ze die ook regionaal wil invullen. Dat betekent dus dat de drempelwaarden hoger zullen zijn waar het kan en dat de drempelwaarden lager zullen worden waar de bedreiging van de natuur het hoogst is. De minister verwijst daarbij naar het nieuwe AERIUS-rekenmodel, dat haarscherp zou moeten kunnen aangeven wat kan en wat niet kan. Hoe zeker is dit model? Is het al eerder toegepast, zo vraag ik de minister, zodat we niet over een jaar weer voor nieuwe juridisch complicaties komen te staan. Ik krijg daar graag een reactie op.

Voorzitter. Het kabinet wil na het aannemen van deze noodwet direct overgaan tot de invoering van een stikstofregistratiesysteem. Het spreekt ons daarbij aan dat nieuwe rechten voor de bouw en de natuur alleen worden uitgegeven wanneer het systeem gevuld is met rechten. Ik heb het dan over de 70%- en 30%-regeling. Maar waaronder valt bijvoorbeeld duurzame infrastructuur die nodig is om de klimaatdoelstellingen te halen? Denk aan duurzame elektriciteitsvoorzieningen. Zijn die hier al in voorzien? Zitten die bij de zeven projecten die u bij de infrastructuur noemt, of moeten die wachten op de definitieve maatregelen?

Het spreekt ons aan dat we nu een systeem opbouwen dat we eerst gaan verdienen en dan gaan uitgeven. Dat is belangrijk, want dan komen we minder snel opnieuw in een PAS-fuik terecht. Wij waarderen het ook positief dat het kabinet voornemens is de motie-Moorlag uit te voeren waarin gevraagd wordt om absolute prioriteit te geven aan de woningbouw. De vraag daarbij is dan wel hoelang het duurt voordat de noodzakelijke vergunningverlening weer op gang kan komen om de echt grote projecten te helpen.

De maatregel die op kort termijn het meest oplevert, is de verlaging van de snelheid. Wanneer gaat deze maatregel in? Is de voorbereiding al ter hand genomen? Wat zijn de kosten ervan? En hoe worden die gedekt? Er zullen heel wat bordjes moeten worden weggehaald en heel wat nieuwe bordjes moeten worden geplaatst. Er komt daarmee overigens ook een einde aan een vaak erg onduidelijke toepassing van de 100 km/u-, 120 km/u- en 130 km/u-regeling.

De heer Koole i (PvdA):

De heer Pijlman refereert aan de in de Tweede Kamer aangenomen motie-Moorlag waarin staat dat bij de vrijkomende stikstofruimte voorrang moet worden verleend aan het bouwen van woningen. Hij zei eerder in zijn betoog dat hij een gebrek aan sociale huurwoningen zag. Hij sprak ook over duurzame woningen. Zegt de heer Pijlman nu ook dat als er voorrang aan woningen wordt verleend, dat in eerste instantie vooral duurzame woningen moeten zijn die bestemd zijn voor de lagere inkomens en de middeninkomens?

De heer Pijlman (D66):

Dat hangt natuurlijk erg af van de plannen die voorliggen, maar wat u zegt, vind ik zeker sympathiek. Wat ons betreft zal er direct voor de lagere inkomens en de middeninkomens gebouwd moeten worden. Daar is de nood het hoogst.

De tweede maatregel die het kabinet neemt, is de ...

De heer Van Gurp i (GroenLinks):

Mag ik misschien naar aanleiding van het antwoord op de vraag van de heer Koole toch iets vragen? Ik begrijp het toch goed dat er pas ruimte uitgegeven kan worden als er ruimte ontstaan is. Dat heeft u ook net betoogd. Er kan dus alleen ruimte vrijkomen voor projecten waar ook voldoende gebiedsgericht ruimte voor gecreëerd is. Er liggen plannen daarvoor. Het klinkt ontzettend sympathiek dat dat dan wel sociale woningen moeten worden, maar daar gaan we hier toch helemaal niet over? En daar gaat deze wet toch op geen enkele manier over?

De heer Pijlman (D66):

Ik verwees naar de motie-Moorlag die aan de overkant is ingediend en aangenomen en waarvan ik heb begrepen dat het kabinet die wil uitvoeren. Nee, de stikstofwet gaat natuurlijk over iets anders, maar die maakt het mogelijk dat de woningbouw hervat wordt. En ja, dan vinden wij dat dat voor de lagere inkomens en de middeninkomens direct opgepakt moet worden.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Mijn vraag ging inderdaad over het laatste, als ik nog een keer mag, voorzitter. De motie-Moorlag ken ik. Ik heb ook zelf gevraagd of het kabinet die gaat uitvoeren, en het gaat die uitvoeren. In de vrijgekomen ruimte is woningbouw dus een prioriteit. Die prioriteit is gebiedsgericht en afhankelijk van waar stikstofruimte ontstaat. Die ruimte ontstaat voor de plannen die er voor die gebieden liggen. Dan bepalen wij als Eerste Kamer en dan bepaalt zelfs de regering toch niet mee of dat woningen voor de minima of villa's zijn? Dat hangt toch gewoon af van de plannen die klaarliggen in de gebieden waar er ruimte vrijkomt?

De heer Pijlman (D66):

Ik begrijp niet wat meneer Van Gurp wil zeggen. Ik heb net betoogd dat dat afhangt van de plannen die direct uitvoerbaar zijn en voorliggen. Dus ja, daar hebt u natuurlijk gelijk in.

De voorzitter:

Ik stel voor dat de heer Pijlman zijn betoog vervolgt. Meneer Van Gurp, nog een laatste opmerking.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Ik reageerde omdat u meeging in de suggestie van de heer Koole, die iets vraagt wat sympathiek klinkt, maar volgens mij hier niet geregeld kan worden, omdat het is zoals u nu zegt. Het gaat om de plannen die er liggen. Wij maken hier als Eerste Kamer niet uit wat er in die plannen staat.

De voorzitter:

Dat is een herhaling.

De heer Pijlman (D66):

Dat is inderdaad een herhaling. Ik begrijp de heer Koole zo dat hij iedereen wil aanmoedigen om die plannen zo snel mogelijk voor te leggen, want daar heeft het land het meeste behoefte aan. Dat was ook de strekking van de motie van William Moorlag.

De voorzitter:

Vervolgt u uw betoog.

De heer Pijlman (D66):

Voorzitter. De tweede maatregel die het kabinet neemt, is de aanpassing van het veevoer door een vermindering van eiwit, zodat de stikstofuitstoot afneemt. De Universiteit Wageningen adviseert daarbij. Ik begrijp dat het kabinet meent dat het nieuwe regime in april zou kunnen ingaan. D66 heeft over deze maatregel veel meer twijfels. Is het wel effectief? Is het uitvoerbaar? En is het handhaafbaar? Theoretisch kan het voedselrantsoen voor dieren eiwitneutraler worden samengesteld, maar hoe gaat dat dan in de praktijk? Is bijvoorbeeld de diervoederindustrie, die de boeren financieel steunt bij hun acties, bereid tot de noodzakelijke aanpassingen? Zal de individuele boer zich eraan houden of zich eraan kunnen houden? Hoe registeren en handhaven we dat dan?

Op voorhand lijkt het ons een erg fraudegevoelig systeem dat moeilijk uitvoerbaar en handhaafbaar is. Welke sancties zijn er voor de industrie en voor de individuele boer wanneer men zich niet aan deze nieuwe regels houdt? Wij beschouwen dit echt als een noodmaatregel, maar die zagen we in de landbouw en de veeteelt al heel erg vaak. Het gaat om een enorme verfijning van regelgeving die een grote bureaucratie oplevert, fraudegevoelig is en bij de boeren ook tot heel veel frustratie leidt.

Als je bijvoorbeeld kijkt naar wat er op de site van RVO staat over de toepassing van mest- en fosfaatrechten voor boeren, dan valt op dat zij berekeningen moeten toepassen voor, let wel, twintig verschillende soorten vee, zoals het weidevee, zoogkoeien, vrouwelijk jongvee, mannelijk jongvee, vrouwelijk jongvee ouder dan 1 jaar, bestemd om zoogkoe te worden, vrouwelijk jongvee jonger dan 1 jaar, bestemd om zoogkoe te worden, enzovoort, enzovoort. Wat doen we met dit soort bureaucratie de boeren aan en wat doen we ook de overheid daarmee aan, want zij moet registreren, controleren en handhaven hetgeen schier onmogelijk is? Ik heb gisteren gevraagd naar de kosten van deze bureaucratie voor zowel de boeren als de overheid. U wilt de systemen rondom mest vereenvoudigen. Ik zou u willen vragen om daar ook eens een kostenberekening op los te laten. Wat kost het de individuele ondernemer en de overheid om dit soort systemen in de lucht te houden?

Kortom, hoe je het ook wendt of keert, als natuurinstandhouding en -versterking ons doel is conform de Habitatrichtlijn, dan ontkomen wij niet aan een inkrimping van de veestapel en het toegroeien naar een circulaire landbouw. We hebben daarbij veel te lang de kop in het zand gestoken. De commissie-Remkes heeft ons in het rapport Niet alles kan, er terecht op gewezen dat niet alles naast elkaar kan en dat wij ook keuzes moeten maken. Die keuzes hebben we te lang uitgesteld. Die keuze maakt u nu ook als u met maatregel 3 voorstelt de veestapel in te krimpen door de varkenshouderij te saneren. In het regeerakkoord was hiervoor al 200 miljoen uitgetrokken. De maatregel is nu in uitvoering genomen; boeren kunnen, dacht ik, zich tot 15 januari aanmelden. In dit pakket wordt daar nog eens 60 miljoen aan toegevoegd. Wordt dit direct aan het bestaande pakket toegevoegd of wordt er weer een nieuwe regeling opengesteld?

We hadden het gisteren over het gemiddelde jaarinkomen van de varkensboeren. Het afgelopen jaar was dan €275.000. Ik wil het absoluut niet overdrijven, want het jaar daarvoor was het €9.000, dus je moet het allemaal middelen, maar u zei toen dat u bij de sanering van de varkensboeren wel uitgaat van €275.000 en de marktwaarde van de varkens op dat moment. Die is nu heel hoog door het uitbreken van de Afrikaanse varkenspest en de vraag naar vlees in met name China. Wat betekent dit nu voor de warme sanering van de varkenshouderij? Ik meen dat u gisteren zei dat u verwacht dat 7% tot 10% de opbrengst zou kunnen zijn. Wat is er daarna nodig om tot de benodigde vermindering bij met name kwetsbare natuurgebieden te komen?

De heer Schalk i (SGP):

Ik ga even terug naar de oproep van de heer Pijlman om de veestapel te verminderen. Gisteren was hier de Meststoffenwet aan de orde. Wij hebben toen met elkaar geconstateerd dat de boeren eigenlijk complimenten verdienen omdat zij duidelijk onder de plafonds blijven. Waarom zou je dan nu een extra oproep doen om die vermindering in te zetten?

De heer Pijlman (D66):

Het een sluit het ander niet uit. Ik kom straks nog even terug op boeren die zelf allerlei maatregelen nemen. Maar het zal ook voor de SGP duidelijk zijn dat de manier waarop wij met onze landbouw en veeteelt omgaan in dit heel dichtbevolkte land, om verschillende redenen, natuur- en milieubeleid en dierenwelzijn, niet houdbaar is en dat je niet ontkomt aan inkrimping van de veestapel als je natuurbeheer en milieu centraal stelt, zoals het kabinet ook doet. Dat staat ook in dit wetsvoorstel. De minister wil nu tussen de 7% en 10% wegnemen.

De heer Schalk (SGP):

Dat laatste klopt wel, maar dan gaat het over die warme sanering. Ik hoorde in het betoog van de heer Pijlman eigenlijk dat hij veel verder wil gaan dan het wetsvoorstel. Ik vroeg aan hem waarom wij dat zouden doen als wij merken dat de boeren juist keihard werken om zich te houden aan de plafonds die wij in Nederland hebben vastgesteld.

De heer Pijlman (D66):

Ik vind het een beetje verwarrende discussie. Ik denk niet dat de SGP beweert dat wij zo kunnen doorgaan. Het lijkt er nu op dat u dat wel vindt. Overigens verdienen alle boeren die zelf een omslag maken altijd onze steun. Ook boeren die tegen de grenzen van hun bedrijf aanlopen en heel veel moeite hebben met alle regelgeving die de afgelopen jaren op hen is afgekomen, verdienen onze steun, maar het kan niet zo blijven.

Voorzitter. Ik zou nu aan de minister willen vragen wanneer het definitieve pakket van het kabinet komt. Wanneer bereikt Remkes 2 ons? Ik meen dat het definitieve rapport voor de kerst zou verschijnen. Ik begrijp nu dat het is uitgesteld. Het gaat hier om een noodpakket. Het kan, zegt de Raad van State, maar dan wel ingebouwd in een totaalpakket. Wanneer komt dat naar ons toe?

Voorzitter. Natuurbeheer en -behoud en versterking zijn het doel van dit pakket. Het kabinet trekt daar via een begrotingsmaatregel in totaal nog eens 250 miljoen voor uit. Ook na de beantwoording van onze vragen daarover is het ons onduidelijk hoe die middelen nu worden ingezet. Het is al eerder gevraagd. In de brieven over dit onderwerp meldt de minister dat zij voornemens is in overleg met de Europese Commissie te treden over de versterking van de Natura 2000-gebieden door samenvoegen of het instellen van nieuwe gebieden. Kleine en te kwetsbare gebieden die feitelijk al zijn opgegeven, zouden dan werkelijk kunnen worden opgegeven. Nu heeft Nederland zelf de keuze gemaakt voor de indeling van onze Natura 2000-gebieden; dat is gisteren ook al gezegd. Naar ik meen heeft destijds staatssecretaris Bleker al eerder zonder succes gepoogd hetzelfde te doen. Als dat waar is, waarom meent het kabinet daar dan nu wel de handen van de Europese Commissie voor op elkaar te kunnen krijgen? Graag daarop een reactie. Wij kunnen ons overigens wel voorstellen dat het eerst instellen van nieuwe gebieden en daarna pleiten voor samenvoeging of opheffing van kleine gebieden, enige kans op succes kan hebben. Is dat wat het kabinet beoogt?

Voorzitter. Om dit pakket succesvol te laten zijn, moet er na het aannemen van deze wet nog een hele hoop gebeuren. Het is daarbij verstandig dat in meerdere amendementen is vastgelegd, onder andere door de heer De Groot, dat beide Kamers intensief bij het vervolg worden betrokken en dat ook de ministeriële regelingen in een voorhangprocedure aan dit huis worden voorgelegd. Ik krijg daar graag een bevestiging van. Het is ongebruikelijk maar in dit geval zeer gewenst. Wat kunnen wij de komende maanden tegemoet zien van het kabinet, vraag ik de minister.

Voorzitter. Ik heb gisteren bij de behandeling van de mestwetgeving gepleit voor een speciale behandeling van boeren, zoals biologische boeren, die zelf op een andere bedrijfsvoering zijn overgegaan waardoor minder schade voor natuur en milieu ontstaat. Een mooi voorbeeld daarvan vind ik de boeren van Schiermonnikoog die hebben aangeboden tot een forse reductie van hun veestapel te komen, met 35%, door een eigen kaasmakerij op te zetten die gebruikmaakt van de kruiden die groeien op de kwelders. Een prachtig initiatief, ook voor bevordering van het toerisme. Zij zien in de natuur om hen heen de kwalijke gevolgen van de stikstofuitstoot. Ze nemen hun verantwoordelijkheid en willen overgaan tot een andere bedrijfsvoering. Worden deze initiatieven door het ministerie financieel ondersteund?

Veel boeren die zelf al maatregelen hebben genomen of willen nemen, zijn benauwd dat zij straks door de overheid over een kam worden geschoren met hen die nog niets hebben gedaan en dat zij dan juist hun veestapel verder zouden moeten inkrimpen, hetgeen hun bedrijfsvoering onder druk zet. Dat vinden wij ook onrechtvaardig. Op mijn vragen hierover antwoordt de minister dat zij overweegt doelvoorschriften voor deze boeren in te voeren. Ik hoop dat zij dat nog eens nader kan toelichten.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Begrijp ik nu dat meneer Pijlman een voorstander is van biologische landbouw?

De heer Pijlman (D66):

Ik ben óók voorstander van biologische landbouw, maar dat is niet het enige. Als wij een goede, levendige, ook op export gerichte landbouw- en veeteeltsector overeind willen houden, hetgeen u ook bepleitte, dan is biologische landbouw daarvoor niet genoeg. Maar ik vind wel dat de initiatieven die er zijn, niet alleen biologische boeren maar ook boeren die ernaar streven om tot een circulaire landbouw te komen, zoals ook het kabinet bepleit, gesteund moeten worden in de ombouw van hun bedrijven.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Dank aan de heer Pijlman voor zijn uitgebreide antwoord. Maar ik heb begrepen dat meneer Pijlman ook een groot voorstander is van natuur. Is hij zich er dan wel van bewust dat biologische landbouw juist een veel grotere impact heeft op natuur en klimaat? Dat kan zelfs wel oplopen tot 70%. Je hebt namelijk veel meer grond nodig voor biologische landbouw omdat de opbrengst veel lager is.

De heer Pijlman (D66):

Ja, extensievere landbouw kost inderdaad meer grond om tot dezelfde opbrengsten te komen. Maar als je die opbrengsten helemaal centraal stelt, dan kom je in een systeem terecht dat mijns inziens nu vastloopt.

Voorzitter. Mijn vraag aan de minister is op welke wijze het ministerie boeren ondersteunt die overgaan tot een biologische of circulaire landbouw en veeteelt. Zijn er regelingen om juist dit type boeren, landbouw en veeteelt te versterken, juist ook bij Natura 2000-gebieden? Ik zou graag van de minister de toezegging krijgen dat wij een korte notitie krijgen welke instrumenten daarvoor worden ingezet, zodat we dat beleid ook verder kunnen volgen. Het kabinet heeft in de omslag die het wil maken naar circulaire landbouw daar al een voorzet voor gedaan en een deel van het budget van deze minister gaat daar ook naartoe. Maar ik mis het overzicht, zodat we dat moeilijk kunnen beoordelen.

Voorzitter, ik sluit af. Zo snel mogelijk aan de slag met structurele maatregelen voorkomt dat we vaker noodwetten moeten toepassen en dat de rechter ons weer moet wijzen op onze tekortkomingen als overheid. Wij zien uit naar de beantwoording door de minister.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan is het woord aan de heer Janssen.

De heer Janssen i (SP):

Voorzitter. Hokus, pokus, pilatus, pas, en weg zijn alle vergunningen. Daarom staan we hier vandaag om te bezien of er nog iets te redden valt met een spoedwet. Zo zal ik dit voorstel ook beschouwen en behandelen, als een spoedwet met een beperkte reikwijdte en niet meer dan dat. Voor alle duidelijkheid: dit is voor de SP geen uitgelezen gelegenheid om nog even politiek iets, hoe onderwerpvreemd ook, binnen te slepen. Ook wij zijn gebeld. Wie niet, zou ik bijna willen vragen, maar dat zou sneu zijn voor degenen die niet gebeld zijn. Ook wij zijn gebeld en toen hebben we dat ook gewoon aangegeven. Het gaat ons om de inhoud van de wet. En het gaat ons, zoals het de Eerste Kamer betaamt, om het door laten gaan van wat goed is en om het tegenhouden van wat slecht is. Want dit debat gaat in essentie om bouwvakkers die huizen willen bouwen, gezinnen die op die huizen zitten te wachten om erin te kunnen gaan wonen en boeren die willen blijven boeren. Dit gaat om mensen en niet om politiek gewin. Maar wij onderschrijven nadrukkelijk de noodzaak van spoedige maatregelen om ook de woningbouw weer op gang te brengen. Daar ligt ook onze prioriteit. We hebben echter grote bedenkingen bij de weg die ter uitvoering van deze spoedwet wordt gekozen.

Voorzitter. Na de uitspraak van de Raad van State over de onhoudbaarheid van de PAS ligt nu een spoedwet voor om de gevolgen gedeeltelijk ongedaan te maken. Die uitspraak van de Raad van State over de Programmatische Aanpak Stikstof, zo kunnen we gerust vaststellen, kon niet onverwacht komen. Eerder had de Raad van State al duidelijke bedenkingen geuit over de juridische houdbaarheid van de wet, overigens net als de Commissie voor milieueffectrapportage en de Adviescommissie Versnelling en Verbetering Besluitvorming Infrastructuur. En opnieuw geeft de Raad van State nu duidelijke signalen van twijfel af over de juridische houdbaarheid van de thans voorliggende spoedwet. De schoten voor de juridische boeg zijn dus duidelijk. Het blijft voor ons een wonder op welke argumenten en welke gronden de regering denkt dat deze spoedwet in rechte wél stand zal houden. De schriftelijke beantwoording hiervan heeft mij nog niet kunnen overtuigen. Het lijkt een beetje op een herhaling van de argumenten die we kregen aangereikt bij kritische vragen over de houdbaarheid van de PAS. Dat zou ook allemaal goed komen. Dus ik wil de minister op dit punt graag nog een keer vragen een poging te wagen. Immers, als deze spoedwet geen stand houdt, gaat veel kostbare tijd verloren. Daar zijn noch de bouwvakkers, noch de woningzoekenden, noch de boeren bij gebaat.

Voorzitter. Wat is de reden dat er niet gekozen is voor een einddatum van deze spoedwet? Het is tenslotte een noodverband om activiteiten weer op gang te brengen en geen oplossing voor de stikstofproblematiek ten principale, zoals de regering ook zelf aangeeft. Zou een werkingsduur van bijvoorbeeld een jaar, gekoppeld aan het in procedure brengen van een wet met permanente maatregelen binnen dat jaar, de juridische haalbaarheid niet enorm vergroten? De Raad van State wijst daar ook op. Het moet ingebed zijn. In een dergelijke situatie zou er ook adequaat kunnen worden ingespeeld op rechterlijke uitspraken die de werking van de spoedwet raken, want dan kun je daar nog ten principale iets aan veranderen in de wetgeving die je op dat moment ook aan het maken bent.

De beantwoording van deze vraag, die ik ook in schriftelijke vorm gesteld heb, leverde het antwoord op dat er geen noodzaak is tot tijdelijkheid, omdat de spoedwet binnen de grotere aanpak past. Ja, dat is een beetje een kip/ei-redenering, maar het gaat mij over de juridische houdbaarheid. Want dat mag zo zijn voor wat betreft het doel en de aanpak, maar waarom dan niet meteen de grote aanpak concreet parallel opgepakt?

Daarbij wijst de regering erop dat die plannen er ook zijn, maar nog niet concreet, en dat ze de werking op korte termijn missen. Ik herhaal daarom mijn vraag in het licht van de kwaliteit van de wetgeving, en daarmee de juridische houdbaarheid: is de regering bereid een toezegging te doen over de tijdelijke werking van deze spoedwet? Of is het gewoon een politiek gegeven dat de verdeeldheid in de coalitie zo groot is dat het ontbreekt aan draagkracht voor concrete maatregelen die daadwerkelijk ook op lange termijn zoden aan de dijk zouden zetten?

Voorzitter. Op dit vorige punt aansluitend, deelt de regering de opvatting van de SP dat in de spoedwet alleen datgene geregeld moet worden wat noodzakelijk is om werkzaamheden weer mogelijk te maken? Is het noodzakelijk om alle in de spoedwet voorgestelde maatregelen in werking te laten treden, of kunnen delen van die wet niet in werking treden of anderszins niet geëffectueerd worden om daarmee de juridische houdbaarheid te vergroten? Kunnen onderdelen van het nu voorliggende wetsvoorstel niet beter in het parallelle, gelijk te starten traject van wetgeving voor permanente maatregelen worden opgenomen? Kan de minister bijvoorbeeld aangeven wanneer de veevoermaatregelen — we hoorden net D66 heel kritisch zijn op dit punt — ook daadwerkelijk aantoonbaar effect kunnen hebben, waar de Raad van State ook rekening mee kan houden op het moment dat er een zaak wordt voorgelegd?

Wordt hier niet in dezelfde gedachtegang als de PAS, alweer een voorschot genomen door, vooruitlopend op het concreet worden van de effecten, al ruimte weg te geven? Ik hoor de hele tijd het tegenovergestelde vanuit de regering, maar wat is dan het tijdspad in de praktijk? Want als deze maatregel alleen effect heeft op langere termijn, dan hoort die niet in de spoedwet thuis maar in dat parallelle wetgevingsproces. Want in de spoedwet horen immers alleen maatregelen thuis die direct effect hebben en waarvan dit effect ook meetbaar en aantoonbaar is. Ik hoorde ook het CDA kritisch zijn op de stikstof, of in ieder geval de opmerking maken — laat ik het zo zeggen — dat het lang duurt voordat het stikstofregistratiesysteem effect heeft. Dat is maatregel twee, van de drie of vier waarvan we kunnen vragen wat dat nou op korte termijn gaat opleveren.

Dat geldt dus, zoals ik net zei, bijvoorbeeld voor het veevoerspoor. Ik heb tot nu toe alleen maar boeren gehoord die er helemaal niks in zien. Zoals meerderen van u ben ik ondertussen, sinds 4 uur vannacht, lid van een appgroep waarin de gevoelens gedeeld worden. Ik heb daar weinig positieve geluiden over het veevoerspoor voorbij horen komen. Ik had er een kunnen citeren, maar laat ik dat nou maar even niet doen omdat die misschien niet helemaal past in dit huis.

Als dat geen effect heeft op korte termijn, dan wordt het een papieren oplossing. Laat ik er dan dit bij zeggen. Als gedeputeerde zijn mij jarenlang wekelijks de rode en groene hexagonen om de oren gevlogen in het AERIUS-model. Bij iedere nieuwe versie verschoten er weer hexagonen van kleur, soms tot blijdschap, soms tot teleurstelling, maar in ieder geval altijd tot verbazing. De vraag is ook hoe zich dat gaat verhouden tot drempelwaarden. Een instabiel AERIUS-systeem in verhouding tot drempelwaarden, hoe regionaal ook, hoe gaat zich dat verhouden? Wie heeft daar voorrang? Graag een reactie van de minister op deze vragen.

Voorzitter. Teneinde het parlement in staat te stellen zijn rol in deze problematiek goed te kunnen invullen, is het mij alleen een raadsel waarom er nu, nu er wel een zware voorhangprocedure voor het veevoerspoor komt — wat in de Tweede Kamer geregeld is — geen zware voorhangprocedure op andere punten komt, zoals het aanwijzen van categorieën van projecten. Daarmee zou het draagvlak van de maatregel vergroot kunnen worden en dat komt de houdbaarheid ten goede.

In de schriftelijke beantwoording op deze vraag geeft de minister aan dat een zware voorhang voor dit soort uitvoeringsgerichte regelgeving niet gebruikelijk is. Nee, maar dat is ook wel een heel slap antwoord, met alle respect, want we hebben hier ook niet te maken met een gebruikelijke situatie. Het woord spoedwet geeft dat al aan. We worden als Eerste Kamer gevraagd ons in allerlei bochten te wringen om een spoedwet met stoom en kokend water in te kunnen laten gaan — waarvan een einddatum ontbreekt, de effectiviteit nog onbewezen is en het tijdspad niet vaststaat — en dan bestaat de regering het, wanneer er om extra zorgvuldigheid wordt gevraagd gelet op de ongebruikelijk snelle behandeling, zich erop te beroepen dat dit niet gebruikelijk is. Ik wil daar echt een wat minder hooghartig antwoord op van de minister.

Voorzitter. Ik stel vast dat er als oplossing ook in de spoedwet weer vooral gekeken wordt hoe regels kunnen worden aangepast om tot oplossingen te komen. Ik heb in de schriftelijke vragen die ik de regering gesteld heb, gevraagd om een overzicht te geven van de oplossingen die met een financiële bijdrage kunnen worden gerealiseerd, zoals extra inzet voor bescherming van natuur en de daarmee samenhangende waarden. Graag geordend, zo was mijn vraag, naar effectiviteit en mate van juridische houdbaarheid. Dit allemaal in het licht van het effect van deze spoedwet en de houdbaarheid daarvan.

De beantwoording luidt dat op dit moment in kaart wordt gebracht welke kostenefficiënte stikstof- en natuurmaatregelen genomen kunnen worden, wat deze opleveren qua stikstofdepositie en natuurherstel en wat de budgettaire gevolgen van deze maatregelen zijn. Op een later moment zal het kabinet bezien of het nodig en mogelijk is om extra middelen vrij te maken. Dus maar even voor mij in gewoon Nederlands: we hebben nog geen idee wat werkt, wat het kost en we weten ook niet of we daar geld voor over hebben. Maar, zo is mijn vraag aan de minister, weet zij dit dan wel voor de maatregelen die nu in de spoedwet staan? Daar zou ik graag een beargumenteerd antwoord van de minister op willen hebben.

Voorzitter. Aan leesvoer geen gebrek de afgelopen dagen. Zo kwam het Planbureau voor de Leefomgeving voor het weekeinde nog net met een advies over de aanpak van het stikstofprobleem. Kern van het advies is, zoals ik het heb gelezen: zorg voor robuuste natuur; zorg dat de natuur zo robuust is dat hij een stootje kan hebben.

Mijn complimenten nog en felicitaties voor de bijdrage van mevrouw Prins in haar maidenspeech. Aan haar verhalende trend in "je zult maar ..." wil ik er één toevoegen. Je zult maar een partij zijn die een staatssecretaris levert aan een gedoogkabinet, die de natuur afbreekt door het schrappen van 70% van de middelen (beschikbaar) voor aankoop van natuur en verantwoordelijk is voor de introductie van het hocus-pocus-pilatus-PAS-systeem. Dan heb ik het natuurlijk over staatssecretaris Bleeker in Rutte I, maar ook over de verdere uitwerking en verfijning van dat model door het duo Samsom en Koopmans daarna tijdens Rutte II. Nu mag deze minister in Rutte III de problemen oplossen. De probleem die er met grote waarschijnlijkheid niet zouden zijn geweest, als we het PBL-advies lezen, als we destijds de beschikbare middelen zouden hebben gebruikt om de natuur te versterken, zoals voorzien was, en robuust te maken. Mijn vraag aan de minister is of zij dit ook zo ziet en leest in het PBL-advies.

Voorzitter. Zoals ik aan het begin van mijn betoog heb aangegeven, staat voor de SP voorop dat bouwvakkers weer huizen kunnen bouwen, dat gezinnen weer snel in die huizen kunnen gaan wonen en dat boeren kunnen boeren. Om dat mogelijk te maken, zijn er bewezen effectieve maatregelen nodig op de korte termijn, die de juridische toets van de Raad van State kunnen doorstaan. Dat is de meetlat die de SP hanteert bij de beoordeling van deze spoedwet. De SP heeft er zeer grote twijfel over of de nu voorliggende spoedwet, gelegd langs deze meetlat, tot een positieve beoordeling leidt. De schriftelijke beoordeling heeft die twijfel niet weg kunnen nemen, integendeel. En daar helpt geen fotomoment, onderwerpvreemde toezegging of andere belofte aan.

Voorzitter. Een aantal opmerkingen over de aanloop naar dit debat. Wij hadden eerder de heer Robesin die dacht met een bezoek aan het Torentje de Hedwigepolder te redden van de ondergang. En we hadden de fractievoorzitter van de SGP in de Tweede Kamer, de heer Van der Staaij, die veelvuldig verbleef op de achterbank van de dienstauto van premier Rutte. En nu hebben wij de heer Otten die als kerstman voortijdig zijn arrenslee voor het torentje parkeerde om met een luid "go, go, go, Merry Christmas" een cadeau onder de kerstboom van het kabinet te leggen, te weten zijn steun voor deze juridisch wankele spoedwet.

Ik ben ook zeer benieuwd welke delen — ik kijk de heer Otten maar even aan; dat is wel zo netjes — van de voorliggende wet of de schriftelijke beantwoording van de vragen van deze Kamer over deze wet zo onduidelijk of onbegrijpelijk waren dat de heer Otten er een aparte sessie met de minister-president en de minister van Financiën voor nodig had om ze te begrijpen. Wil hij zijn medesenatoren in zijn termijn later vandaag daarin meenemen, zodat ook wij ons oordeel beter kunnen vormen? Want blijkbaar zijn daar overtuigende argumenten gewisseld. Overigens was de minister van LNV ook niet bij dat gesprek, dus misschien vindt zij het ook nog interessant om het van uw kant te horen.

Eenzelfde vraag zou ik ook willen stellen aan de heer Van Rooijen. Kan hij ons uitleggen hoe de problematiek van de rekenrente bijdraagt aan het oplossen van de stikstofproblematiek? Ik ben daar oprecht benieuwd naar. Wellicht wil hij daar straks in zijn eigen bijdrage een aantal zinnen aan wijden.

Voorzitter, ik ga u gelukkig maken, omdat ik een minuut overhoud in de tijd. Naar de mening van de SP is het enige waar bouwvakkers, de gezinnen die een dak boven hun hoofd willen en de boeren werkelijk mee geholpen worden dat er nu geïnvesteerd wordt in maatregelen die meetbaar effect hebben en niet juridisch ten onder gaan. Daarom is ons oordeel over deze spoedwet tot nu toe onverminderd negatief, maar wachten we uiteraard de beantwoording van de minister en de heer Otten af om te bezien of er nog een poging gedaan kan worden om ons van ons ongelijk te overtuigen.

De voorzitter:

Dank u. Dan is het woord aan de heer Van Rooijen.

De heer Van Rooijen i (50PLUS):

Voorzitter. Ik kom blijkbaar als geroepen na de heer Janssen. Ik zal daar dadelijk op ingaan, maar ik wil eerst mevrouw Prins-Modderaar feliciteren met haar maidenspeech. Dat lijkt mij nog veel belangrijker dan wat zojuist aan de orde was, hoewel dat ook belangrijk is. Mijn gelukwensen. Ik zie uit naar een goede samenwerking. Ik wens de heer Nicolaï alvast — hij is na mij aan het woord — succes met zijn maidenspeech.

Voorzitter. Vandaag behandelen we de Spoedwet aanpak stikstof, waarbij wordt aangetekend dat dit wetsvoorstel al heel wat stof heeft doen opwaaien in de media en in de samenleving. Deze spoedwetgeving is gebaseerd op een tweetal stikstofuitspraken over het Programma Aanpak Stikstof, PAS, van de Raad van State van 29 mei 2019, waarbij werd bepaald dat het PAS niet als basis mag worden gebruikt voor toestemming voor activiteiten die extra stikstofuitstoot veroorzaken, zoals wegenaanleg, woningbouw en uitbreiding van veehouderijen. Want op basis van het PAS werd vooruitlopend — dus vooraf — toestemming gegeven voor zojuist genoemde activiteiten die mogelijk schadelijk zijn voor beschermde natuurgebieden, in de veronderstelling dat toekomstige maatregelen positieve effecten zullen hebben voor die gebieden. Dat is in strijd met de Europese Habitatrichtlijn, want die eist dat vooraf vast moet staan dat werkelijk geplande toekomstige maatregelen daadwerkelijk ook resultaat hebben. Kortweg gezegd: omdat het PAS niet voldoet aan de richtlijn mag het ook niet als toestemmingsbasis voor nieuwe activiteiten worden gebruikt.

Voorzitter. Al in de jaren tachtig werd er volop actie gevoerd tegen klimaatverandering. Bomen dreigden bruin of kaal te worden. Dode bossen bij onze buren en dode vissen in Scandinavië. Zure regen kreeg de schuld. Kamerleden gingen in die tijd op werkbezoeken naar de bossen in Duitsland en op de Veluwe. Er werden debatten gevoerd. Er kwam een overheidscampagne met het motto "Stop zure regen". En er waren forse gevolgen voor boeren en automobilisten, en de energie werd duurder. Hoe herkenbaar. 35 jaar later, kampen we met een veel zorgelijker situatie. Volop acties, veel debatten en wederom veel gevolgen voor boeren, de woningbouw, automobilisten en ook voor de energierekening van de burger.

Nu dit jaar ten einde loopt, is het tijd om kort terug te blikken op het afgelopen jaar. Een jaar met ongelofelijk veel aandacht voor het klimaat, voor klimaatverandering, voor klimaatdrammers en voor klimaatontkenners. De klimaatzaak, waarin de uitspraak na cassatie door de Staat overigens aanstaande vrijdag volgt, tezamen met de rechterlijke uitspraken over stikstof, zetten de hele discussie op scherp. Veel burgers van ons land volgen het tempo van de ontwikkelingen, voorstellen en plannen niet, en 50PLUS begrijpt die burgers.

Het is de grootste verandering van deze tijd. Iedereen krijgt ermee te maken en juist daarom is het van belang dat we dit samen doen: jong en oud, arm en rijk, voor- en tegenstanders. Wat 50PLUS betreft moet er meer geïnvesteerd worden in draagvlak en is enige temporisering van belang. Het moet, maar het moet niet morgen of overmorgen. Op naar 2050, stap voor stap, dat is ons devies. Daarmee dringt zich ook de vraag op: wat hebben de partijen die de afgelopen 35 jaar regeringsverantwoordelijkheid hebben gedragen, gedaan? Waar waren ze al die tijd? Waarom is er niet al veel eerder gestart met de noodzakelijke veranderingen? Waarom zijn de burgers niet veel eerder en meer betrokken en voorbereid? We hadden al verder op weg kunnen zijn.

Want, voorzitter, nu voelt het voor veel mensen als een overval, met alle maatschappelijke onrust van dien. Iedereen is ontevreden, iedereen is boos. De een zegt: dit is te weinig. De ander zegt: dit is veel te veel. Protesten op Schiphol dit weekend, vliegveld Eindhoven en ook morgen zijn er weer acties, al zijn — zo heeft de rechter zojuist besloten — blokkades bij distributiecentra niet toegestaan.

Terug naar vandaag, voorzitter. Met enorme haast moeten we de Spoedwet aanpak stikstof behandelen, met als belangrijke reden op korte termijn bouwactiviteiten met een zeer geringe stikstofemissie weer mogelijk te maken. Mijn fractie constateert echter dat de regering sedert november 2018 op de hoogte was van het feit dat de onderbouwing van de PAS niet deugde. Toen al oordeelde het Europees Hof dat een overheid pas nieuwe activiteiten mag toestaan, als vooraf vaststaat dat de gevolgen van de maatregelen, die in de PAS zijn opgenomen, een positieve uitwerking hebben op beschermde natuurgebieden. En wat deed de regering nadien naar aanleiding van die uitspraak? Helemaal niets!

Door volledig stil te zitten is nu de chaos in de samenleving ontstaan zoals we die nu ervaren. Grote, bijna wekelijkse protesten van boeren, een woningmarkt die op slot zit, waardoor de woningbouw — voor senioren, maar ook voor starters — stagneert, met als gevolg nog grotere prijsstijgingen, waardoor woningen onbetaalbaar worden. Faillissementen dreigen voor bouwondernemers en hun toeleveranciers en mogelijk enorme schadeclaims. Langzaam begint het zelfs tot dit kabinet door te dringen dat het met oplossingen moet komen. Vandaar de voorliggende Spoedwet aanpak stikstof.

Maar, voorzitter, wat beoogt deze wet nu precies? Zal deze snel in elkaar gedraaide wet echt voor oplossingen gaan zorgen op de korte termijn? Of is het slechts een in aller haast aangelegd noodverband? Via een kunstmatige constructie — de combinatie van de invoering van een drempelwaarde en een stikstofregistratiesysteem, de zogenaamde stikstofbank, waar de uitstoot wordt bijgehouden — moet er op korte termijn voldoende stikstofruimte komen om woning-, weg- en waterbouw weer op gang te krijgen.

Feitelijk worden administratieve maatregelen gemaakt die wel erg dezelfde kant opgaan als de Programmatische Aanpak Stikstof, waarvan het Europees Hof al heeft vastgesteld dat het niet voldeed aan de Habitatrichtlijn. Niet voor niets heeft de Raad van State al zeer kritische kanttekeningen geplaatst bij maatregelen zoals het introduceren van de stikstofbank en drempelwaarden, en zeker ook bij de combinatie en het gelijktijdige gebruik ervan. Graag een uitgebreide reactie van de minister.

Het mag duidelijk zijn dat de maatregel betreffende het stikstofarm maken van veevoer evenmin grote effecten zal hebben. Daarvoor is de steun van de boeren nodig en moet stikstofarm veevoer ook voorradig en beschikbaar zijn, hetgeen thans niet het geval is. Graag een reactie van de minister. Kan de minister uitgebreid toelichten wat de effecten zijn van de 100 km/u-maatregel? Mijn fractie kijkt uiteraard naar het alsmaar naar voren gebrachte argument van landsbelang, maar moet ook kijken naar de kwaliteit van wetgeving en de uitvoerbaarheid daarvan. Mijn fractie heeft twijfels over de juridische houdbaarheid. Kan de minister hier nader op ingaan?

Voorzitter. Dan wil ik nu aandacht vragen voor het nijpend tekort aan seniorenwoningen als onderdeel van de steeds grotere woningnood in ons land. Mijn fractie wil meer inzicht in welke bouwactiviteiten er gestart kunnen worden met deze wet in de hand. Naar aanleiding van onze vragen geeft de minister in de memorie van antwoord — in het voorlopig nadere verslag, moet ik zeggen — aan dat het gaat om 75.000 woningen in 2020. Ik vraag de minister waar hoeveel woningen van welk type gebouwd worden. Wil zij reageren op uitspraken van de wethouder in Den Haag, die zegt dat zijn gemeente met deze wet niets opschiet? Hij zegt dat er woningen bijvoorbeeld in het oosten van het land gebouwd kunnen worden. 50PLUS wil in het bijzonder aandacht voor de noodzaak van het bouwen van seniorenwoningen. Er is een schrijnend tekort van wel 50.000 tot 100.000 woningen, met alle gevolgen van dien. Als we dat versneld kunnen oplossen, zorgt dat ook voor doorstroming op de woningmarkt en komen er bestaande woningen vrij voor gezinnen en starters. Graag een reactie van de minister.

Kan de minister eens uitgebreid ingaan op artikel 5, lid 5 a? Want de antwoorden van de minister op onze vragen in de nota naar aanleiding van het verslag van gisteravond hebben ons nog niet overtuigd. Wat beoogt de minister als zij zegt: met provincies en gemeenten wordt bezien hoe eventuele criteria van prioritering en reservering in de regeling zelf verankerd kunnen worden? Is de minister hierover al in gesprek met provincies en gemeenten? Graag een antwoord.

Mijn fractie heeft tot slot dan nog de volgende vragen. Kan de minister nader toelichten wat zij bedoelt met nadere consultatie van het maatschappelijk veld over de invulling van criteria? In hoeverre kan en wil het kabinet zelf betrokken zijn bij de keuze van bouwprojecten? En in hoeverre kan de minister bevorderen dat voorrang wordt gegeven aan het bouwen van seniorenwoningen? Dat is voor mijn fractie een essentieel punt. Wat kan de minister toezeggen?

Voorzitter, ik rond af. Op de langere termijn zetten de gedane voorstellen van het kabinet geen groene zoden aan de dijk om het jarenlang negeren van de stikstofproblematiek in de kern aan te pakken. We wachten de beantwoording van de minister met bijzondere belangstelling af.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Rooijen. Dan is het woord aan de heer Nicolaï voor zijn maidenspeech. Maar eerst is er nog een interruptie van de heer Janssen.

De heer Janssen i (SP):

De heer Van Rooijen knikte straks bemoedigend toen ik deze vraag in mijn termijn aan hem stelde. Wil hij nog even terugkomen op de rekenrente en de stikstofproblematiek?

De voorzitter:

Heel kort graag.

De heer Van Rooijen (50PLUS):

Daar hebben we het al zo vaak over dat ik niet elke keer sta te trappelen, maar een voorzet kop ik graag in. Wij hebben natuurlijk nooit een koppeling gemaakt. Bij de Financiële Beschouwingen met minister Hoekstra — u herinnert zich dat — heb ik een motie ingediend om te vragen, ook naar aanleiding van een brief van 40 deskundigen — om onderzoek te doen naar de rekenrentemethodiek en om daarvoor een onderzoekscommissie in te stellen. Die motie is een keer aangepast en ik heb haar twee keer aangehouden. Het kabinet had haar eerst ontraden en een week later, vorige week dinsdag, werd ik in een tweede brief gevraagd om de motie aan te houden. Dat heb ik toen ook gedaan.

Het vervolg zal zijn dat ik de commissie Sociale Zaken vanmiddag zal vragen om de antwoorden die de minister drie maanden nadien heeft gegeven — op 25 pagina's over het pensioenakkoord en de Commissie Parameters — op vragen die wij gesteld hadden, om in de commissie een procedure te openen om in januari vragen te stellen over al die antwoorden die we hebben gekregen. Dan zal ik de commissie ook vragen om in februari een debat in te plannen, op basis van die antwoorden, met minister Koolmees over de antwoorden die we tegen die tijd zullen hebben gehad. Ik verzeker u: daar zal de rekenrentemotie weer aan de orde komen.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan ga ik nu naar de heer Nicolaï voor zijn maidenspeech. Althans, mevrouw Faber nog even. Heel kort, want we lopen behoorlijk uit de tijd.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Ik vind het een beetje een vreemd antwoord van de heer Van Rooijen. Zijn partijleider, Henk Krol, heeft gezegd dat er in ruil voor steun aan de spoedwet wel iets terug moet komen in de senaat en dat dan toch het onderzoek betreffende de rekenrente, een wens van zijn partij, uitgevoerd zal moeten worden. Dus dan rijst bij mij de vraag: spreekt de heer Krol dan onzin, of onze collega Van Rooijen?

De heer Van Rooijen (50PLUS):

Ik heb kennisgenomen van die uitspraak. Mijn fractie heeft in deze Kamer een vaste lijn. In het tijdsverloop hebben wij in het debat een motie ingediend die eerst door de regering werd ontraden. Even later werd mij gevraagd om die motie aan te houden, wat ik heb gedaan, waarmee wij dus dat proces in de komende een à twee maanden verder brengen. Wij zullen dus, zoals ik net al aangaf, op basis van de antwoorden die de minister begin februari zal geven op de vragen die de commissie gaat stellen — ik zal dat vanmiddag voorstellen — op dat onderwerp terugkomen. Nog anders gezegd: de rekenrentemotie van november is toen al ingezet en stond toen uiteraard los van het debat dat nog niet eens in de Tweede Kamer aan de orde was.

De voorzitter:

Dan gaan we nu echt door. U kunt in uw tweede termijn ... Mevrouw Faber, dan een heel korte interruptie.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Maar wie spreekt er nu de waarheid, meneer Krol of meneer Van Rooijen?

De heer Van Rooijen (50PLUS):

In deze Kamer kan slechts de voorzitter van deze fractie daarover het woord voeren. Dat heb ik bij dezen gedaan.

De voorzitter:

Helder. Dank u wel, meneer Van Rooijen. Dan is het woord aan de heer Nicolaï voor zijn maidenspeech.

De heer Nicolaï i (PvdD):

Dank u wel, voorzitter. Ik was al twee keer opgestaan om hiernaartoe te komen, maar ik kreeg steeds de kans niet. Toch was ik best wel blij met de interventies van mijn twee medeleden, want het gaat allemaal over de matchfixing die hier aan de orde is, waarop ik in mijn maidenspeech nog terugkom.

Ik wil eerst mevrouw Prins feliciteren. Met belangstelling heb ik naar haar bijdrage geluisterd. Ik kom daar straks nog op terug, maar ik denk dat wij elkaar op een bepaald punt zeker zullen kunnen vinden. Verder feliciteer ik ook de medeleden die gisteren al hun maidenspeech hebben gehouden. Toen was ik niet aanwezig omdat ik deze maidenspeech moest voorbereiden en het allemaal spoed-spoed-spoed was. Ik heb ook weinig geslapen, want vannacht heb ik de brief van de minister nog moeten lezen, die ik vanochtend nog in mijn speech moest verwerken.

Dan kom ik aan mijn verhaal, meneer de voorzitter. Hoe passend zou het niet zijn om hier, de eerste keer dat ik op dit spreekgestoelte heb plaatsgenomen, te beginnen over — schrikt u niet — de uil van Minerva. Maar ik zeg maar meteen met nadruk dat dit een heel andere uil is dan die waardoor andere politieke debutanten bevlogen zijn geraakt. Wij vormen samen de chambre de réflexion. Anders dan aan de overkant, waar snelle vogels in- en uitschieten, wordt in deze Kamer verwacht dat wij in rust en met Wijsheid — met een hoofdletter — ons bezinnen, dat wij in staat zijn om afstand te nemen van de politieke waan van de dag. De leden van de Kamer die mij uit de commissies kennen, weten hoe serieus ik over onze taak denk. Ik vind dat wij de kwaliteit en uitvoerbaarheid van wetgeving zorgvuldig behoren te toetsen.

Nu, voorzitter, vandaag moet ik hier een spoedwet bespreken terwijl wij nauwelijks de tijd en de gelegenheid hebben gekregen om haar zorgvuldig te toetsen. Het lijkt alsof het kabinet wil dat wij vooral niet te lang naar het voorstel kijken. Nu of nooit! Een wet die gepaard ging met mooie aanbiedingen. Elke fractie kon in ruil voor steun aan deze wet cadeautjes ontvangen. Politieke koehandel, matchfixing als vlucht naar voren. De heer Janssen wees daar ook al op.

Gisteravond laat ontvingen wij pas de nota naar aanleiding van het eindverslag en natuurlijk werden vragen, als gevolg van al die spoed, niet of niet naar tevredenheid beantwoord. Bij de spoed die de minister meent te kunnen stellen, hoort kennelijk ook dat wij pas vannacht zijn overvallen met haar brief, die zij ook al dagen eerder had kunnen zenden. En waarom, zou mijn vraag aan de minister zijn, ontvingen wij die brief pas vannacht? En dan gaat het nota bene om een zogeheten spoedwet waar geen enkele spoed aan zit. Een spoedwet die ik hierna als "Spookwet drie keer niks" zal aanduiden.

Is dit de zorgvuldigheid die je verwacht in een chambre de réflexion? Ik sta hier, bij de eerste debatkennismaking met u als collega-senatoren, een beetje ontgoocheld op het spreekgestoelte. De matchfixing door het kabinet-Rutte heeft mij alvast een illusie armer gemaakt. Ik dacht dat het hier zou gaan om een zorgvuldige toetsing op het gebied van rechtmatigheid en uitvoerbaarheid.

Voorzitter. Het is ook mijn eerste kennismaking met de minister van LNV. Zij zit daar manmoedig — of is het tegenwoordig vrouwmoedig of mensmoedig? Moedig moet zij wel zijn, want je zult maar coördinerend minister zijn voor de PAS en de stikstofproblematiek. Wat een ramp, die PAS, en de onwaarachtige houding van voorgaande ministers, die deden of het allemaal juridisch klopte, terwijl zij beter wisten. En nu moet deze minister komen met iets dat wél de juridische stormram van de milieuorganisaties kan doorstaan, met een regeling die ook genade kan vinden in de ogen van de Raad van State.

In de memorie van toelichting bij de Spookwet drie keer niks sprak de regering nog met veel aplomb over de invoering van een landelijke drempelwaarde: een juridisch uiterst wankele PAS-partout als je niet de maatregelen neemt die de Raad van State verlangt. Kennelijk is de angst voor een nieuw juridisch debacle op het ministerie toegeslagen, want vannacht kregen we ineens te horen dat daarvan is afgezien en dat men eerst "op zoek gaat" naar de mogelijkheid om met een regionale drempelwaarde te gaan werken. Daarmee is de angel uit het ontwerp. Maar is de samenleving daarmee geholpen? Kunnen bouwplannen nu de komende jaren weer wel uitgevoerd worden? Daar ging het toch om, met deze Spookwet drie keer niks?

De weg die de minister had moeten bewandelen om de samenleving echt te helpen, is door de Raad van State geplaveid. Herstel de natuurgebieden zo snel mogelijk. Handen uit de mouwen om de verplichtingen die uit de Habitatrichtlijn voortvloeien daadwerkelijk na te komen. Maar dat doet de minister niet. Dus moet de zogenaamde spoedwet worden uitgekleed om een nieuw juridisch debacle te voorkomen.

Dit kabinet van niet-gelijkgestemden heeft gemeend tijd te moeten kopen, te doen alsof er oplossingen geboden worden, maar is de facto gekomen met een fake-wet die in elkaar geflanst is door decorbouwers — schone schijn zonder juridische substantie.

Voorzitter. Als advocaat en docent bestuursrecht vind ik het ronduit ontluisterend dat een wet van dit niveau door dit huis kan worden aangenomen. Nooit had ik kunnen denken dat ik mijn maidenspeech in dit huis zou moeten houden in een debat over een spookwet die ook nog eens gefixt is.

Voorzitter. Waarom heeft de regering nog geen plan ingediend met concrete maatregelen die tot herstel van de natuurgebieden leiden, in plaats van vage toezeggingen over een budget voor zulke maatregelen? In de brief van vannacht wordt weer loze taal gebruikt: "Het kabinet kiest voor een robuuster en realistisch natuurbeleid. Hierbij houdt het kabinet het huidige beleid kritisch tegen het licht". "Ik ga samen met de provincies bekijken hoe de uitvoering van het natuurbeleid kan worden verbeterd", meldt de minister trots. Is dat alles?

Waarom heeft de regering aan de Spookwet drie keer niks niet een regeling verbonden die de mogelijkheid biedt om boeren op een fatsoenlijke manier uit te kopen? De regeling voor de sanering van de varkenshouderij — de heer Pijlman sprak er al over — is niet zo'n regeling. Als men die regeling opslaat en niet alleen kijkt naar wat er in de briefwisselingen over geschreven wordt, dan ziet men dat die regeling alleen van toepassing is in bepaalde gebieden en alleen bij een te hoge geurscore — ook alweer zo'n bureaucratisch begrip waar de heer Pijlman het over had. Het is dus niet een algemene regeling die voorziet in een inkrimping van de veestapel. Ik had gehoopt dat D66 hier ook daarvoor zou pleiten, maar ook dat is kennelijk gefixt.

Voorzitter. Met maatregelen als inkrimping van de veestapel op basis van een fatsoenlijke regeling zou het wel mogelijk zijn om een juridisch houdbare drempelwaarderegeling in te voeren waarop bouwend en ondernemend Nederland zit te wachten. Ik kom nu ook op de bijdrage van mevrouw Prins, want daarmee kan je ook sneller aan de slag dan met een bureaucratisch stikstofregistratiesysteem. Ik moet zeggen dat ik heel erg geschrokken ben van wat de heer Pijlman aan ons heeft voorgelezen over de bureaucratie waar de boeren mee te maken krijgen. Als er wel zo'n goede regeling komt voor de boeren, dan krijgen de boeren de zekerheid van een warme sanering en niet het gevoel dat zij door de samenleving, de bank en de boerenpartijen in de steek worden gelaten. Als die weg gevolgd wordt, zien de bezorgde burgers die voor hun kinderen en kleinkinderen een leefbaar milieu wensen, dat er stappen worden gezet in de goede richting.

Voorzitter. Met de PAS op de plaats die de minister nu maakt blijven bouwers, boeren en burgers in de kou staan. Inderdaad, drie keer niks is de boodschap van deze zogenaamde spoedwet. De manmoedige houding die we van deze minister mochten verwachten, is verpieterd tot de moed der wanhoop. Ze lijkt vermalen in de belangenstrijd in een regering die zegt geld over te hebben, maar niet bereid blijkt tot de structurele en ingrijpende maatregelen waaraan de volgende regering toch niet zal kunnen ontkomen. Maar wie dan leeft, wie dan zorgt.

Voorzitter. De beslissingen over natuurherstel worden getraineerd. De beslissing over de drempelwaarderegeling blijft in de lucht hangen. Hoe we moeten omgaan met de projecten die sinds de uitspraak van de Raad van State illegaal zijn voortgezet, moeten we nog te horen krijgen. Het wachten is op adviezen van de commissie onder leiding van superbrandweerman Remkes, maar die heeft het ook druk met het blussen van andere brandjes. Wat heeft de minister de bouwers eigenlijk te bieden? Het staat vast dat in het westen alle bouwprojecten helemaal nog niet vlot getrokken kunnen worden met het zogeheten stikstofregistratiesysteem.

"Met name in de kustregio zullen mogelijkerwijs sneller grenzen bereikt worden, gegeven de grote woningbouwvraag en de beperkte ruimte die er is voor aanvullende stikstofdepositie op de kwetsbare natuur", meldt de minister in antwoord op mijn vragen. Dat antwoord kon ik vannacht lezen. Dat is ook niet moeilijk te begrijpen, want veevoermaatregelen en sanering van varkenshouderijen leveren natuurlijk niet voldoende depositieruimte op in het westen van Nederland. Het kleine beetje ruimte dat gerealiseerd wordt met de Spookwet drie keer niks zal bovendien eerst gebruikt moeten worden om de maar liefst 3.637 illegale projecten die zijn doorgezet na de uitspraak van de Raad van State, te legaliseren.

Bouwers, boeren en burgers, ze worden het ten dode opgeschreven bos ingestuurd met een gebrekkige wet en een onzinnig depositieregistratiesysteem dat het komende jaar, dus tot de volgende verkiezingen voor de Tweede Kamer, niet oplevert wat men nodig heeft. Ik ben benieuwd wie van de collega-senatoren die voor deze wet stemmen naar eer en geweten zal kunnen zeggen dat hij de Spookwet drie keer niks zorgvuldig op rechtmatigheid, kwaliteit en uitvoerbaarheid heeft getoetst, zoals van leden van dit huis verwacht mag worden.

Voorzitter. I had a dream! Vannacht had ik een droom. Ik huppelde als 6-jarig jongetje samen met een meisje door de wei. Ik weet haar naam nog: Ellen Vee. Het was een echte weide zoals ik hem gekend heb, toen ik hand in hand met mijn tweelingzusje tussen de bloemen, bijen, vliegen en koeienvlaaien rondsprong. Nu liep ik hand in hand met dat meisje. We hadden veel gemeen; allebei trokken we partij voor de dieren. We ademden diep in, daar in die echte natuur. Alleen gezonde lucht! Hoe blij huppelde ik daar. Maar mijn dartele sprongen vertraagden toen het tot mij doordrong dat mijn dieren een stuk gelukkiger en langer leefden dan die van het meisje. De droom die zo idyllisch begon, raakte steeds meer verstoord. Ineens schrok ik wakker toen heel laag een bulderend vliegtuig overkwam. En toen ik goed keek naar de horizon, waar ik dacht prachtige bossen te ontwaren, bleken het bouwkranen van protesterende bouwbedrijven te zijn. En beelden van boerentractors die door de winkelstraten van Den Haag raasden, drongen zich op. En dan ook nog, voor lijk liggende milieuactivisten die kruispunten blokkeerden.

Ja, voorzitter. Als de regering met een spookwet komt die drie keer niks oplost, structurele ingrepen uit de weg gaat en bouwers met de ellende laat zitten, boeren geen uitzicht op een oplossing geeft en burgers die opkomen voor een leefbare planeet voor hun kinderen en kleinkinderen, in de kou laat staan, is het dan raar dat de samenleving zich in de steek gelaten voelt en er zich taferelen gaan voordoen waar je liever niet over droomt? Is het dan niet begrijpelijk dat klimaatmarsen plaatsvinden om de weg te wijzen die moet worden begaan?

Naast spookwetten kennen we ook spookrijders. De opiniepeilingen laten al zien dat de spookrijders van deze regering — ook als ze maar 100 km/u rijden — worden afgerekend op hun onwijze beslissingen en hun grenzeloze besluiteloosheid. De Partij voor de Dieren pretendeert niet de wijsheid in pacht te hebben en stelt de uil van Minerva niet tegenover de afgod Transitie. Ja, er is een transitie nodig. Dat is iets wat boeren, burgers en buitenlui op hun klompen kunnen aanvoelen. Die transitie heeft niets te maken met klimaatgekte, maar met het besef dat een transitie die zich na de Tweede Wereldoorlog heeft voorgedaan, moet worden teruggedraaid. Een economisch systeem en een cultuur van de mens als dikke ik die zich boven de andere zoogdieren en de levende natuur meende te mogen stellen, hebben ertoe geleid dat de natuurlijke weiden en bossen met hun biodiversiteit die ik als kind nog gekend heb, in enkele decennia tot levenloze raaigraswoestijnen en kwijnende bossen getransformeerd zijn.

Voorzitter. Het is geen tijd voor dromen, maar voor ingrijpende en structurele maatregelen. De fabeltjeskrant is uit, de uil is gevlogen bij gebrek aan een natuurlijk landschap. Een Spookwet drie keer niks en een brief van de minister vol loze en boterzachte plannen is in de ogen van de Partij voor de Dieren een weglopen voor de verantwoordelijkheid die de regering tegenover bouwers, boeren en burgers behoort te nemen en een gemiste kans om iets aan de leefbaarheid voor onze kinderen en kleinkinderen en alle andere levende natuur te doen.

Ik roep het kabinet op liever ten halve te keren dan ten hele te dwalen, maar ik vrees dat deze oproep aan dovemansoren gericht zal zijn, nu het kabinet vooral gericht lijkt op het eigen overleven, ten koste van het overleven van dieren, natuur en milieu en komende generaties.

Voorzitter. Laten we hopen dat de komende verkiezingen zullen leiden tot minder matchfixing en meer idealen!

Ik dank u wel.

De voorzitter:

Meneer Nicolaï, van harte gelukgewenst met uw maidenspeech. Staat u mij toe om iets van uw achtergrond te schetsen.

Na uw studie Nederlands recht aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde u aan dezelfde universiteit in het Bestuursprocesrecht. Intussen was u al aan de slag als docent en later universitair hoofddocent Bestuursrecht, hetgeen u bent gebleven tot 2018. U stond aan de wieg van de studierichting Milieurecht aan de Universiteit van Amsterdam. Van 1989 tot 2004 was u tevens hoogleraar Publiekrecht aan de Open Universiteit.

Sinds 1985 bent u advocaat. De laatste vijftien jaar heeft u uw eigen kantoor. U kreeg naamsbekendheid als advocaat van journalist Willem Oltmans en later van prinses Margarita en Edwin de Roy van Zuydewijn.

Aan uw levensloop valt op dat u zich nooit tot één beroep bepaald heeft. Zo was u freelancejournalist voor Vrij Nederland, De Groene Amsterdammer, de VPRO en De Nieuwe Linie, én bent u uitgever van uw eigen fotoboeken.

Als voorzitter van de Willem Oltmans Stichting zet u zich in voor het uitgeven van de dagboeken van Oltmans en het uitreiken van de Willem Oltmansprijs voor onafhankelijke journalistiek.

Bij de Stichting Fondo Desaroyo Aruba bent u betrokken geweest bij het ontwerpen van wetgeving voor het land Aruba. U adviseerde bij de modernisering van de arbeidswetgeving en een landsverordening Algemene regels van bestuursrecht.

Sinds de zaak Oltmans, zo vertelde u enkele jaren geleden, weet u hoe kwetsbaar staatsburgers kunnen zijn. En dat ze beschermd moeten worden tegen de, ik citeer: "ongebreidelde macht van de overheid". Ik stel mij zo voor dat dit ook uw motivatie is geweest om de overstap te maken naar de politiek. Sinds 11 juni bent u lid van de Eerste Kamer namens de Partij voor de Dieren.

U zei eens dat uw proefschrift ging over, en ik citeer opnieuw: "de beginselen van behoorlijk bestuur. Daar zit bestuur in, beleid en politiek, maar ook recht en moraal. Waar dat samenkomt, daar ligt voor mij als wetenschapper en advocaat mijn grootste interesse". Dezelfde invalshoeken komen samen in de Eerste Kamer. Aan uw curriculum vitae kunt u nu ook het beroep van parlementariër toevoegen.

Nogmaals van harte welkom en we kijken uit naar uw verdere inbrengen.

Ik schors de vergadering voor enkele ogenblikken zodat de leden u en mevrouw Prins-Modderaar kunnen feliciteren. Ik verzoek u, meneer Nicolaï, en mevrouw Prins zich op te stellen voor het rostrum voor de felicitaties, waarbij ik u als Voorzitter graag als eerste feliciteer.

De heer Nicolaï (PvdD):

Dank u wel.

De vergadering wordt enkele ogenblikken geschorst.

De voorzitter:

Ik geef het woord aan de heer Koole.

De heer Koole i (PvdA):

Dank u wel, meneer de voorzitter. Wij spreken vandaag over een zeer belangrijk onderwerp, maar alvorens ik daarmee begin, wil ik eerst mevrouw Prins en de heer Nicolaï feliciteren met hun maidenspeech.

Over dat belangrijke onderwerp van vandaag spraken wij eigenlijk gisteren ook al, namelijk de vraag hoe wij concrete stappen kunnen zetten ter bescherming van klimaat en milieu. De teleurstellende resultaten van de klimaattop in Madrid laten zien dat er nog veel werk aan de winkel is. Dat laat ook het ambitieuze plan voor een Green Deal van de Europese Commissie zien. De Europese Commissie kwam inderdaad wel heel snel met voorstellen, zeg ik mevrouw Prins na. Wij zouden dat graag ook van deze regering hebben gezien. Ik heb hier gisteren in het debat over de Meststoffenwet ook enkele opmerkingen over gemaakt. We kunnen niet op onze handen gaan zitten.

Dat kunnen we ook niet bij het probleem van het tekort aan woningen. De woningmarkt is zeer overspannen en woningbouw is hard nodig. Dit geldt vooral voor betaalbare en duurzame woningen voor de lagere inkomens en middeninkomens. En daarvoor is het nodig dat het verlenen van bouwvergunningen weer op gang komt. Die vergunningverlening is volgens de PvdA-fractie van groot belang, maar het herstel van de natuurwaarden evenzeer. De regering constateert immers dat vrijwel alle Natura 2000-gebieden in Nederland te kampen hebben met een ernstige overbelasting van stikstof. Gisteravond zeer laat ontvingen wij nog een voortgangsbrief van de minister over de aanpak van de stikstofproblematiek waarvan de kern volgens de regering is: "met volle inzet werken aan herstel en versterking van de natuur en het terugdringen van de stikstofproblematiek".

De vraag die wij na afloop van dit plenaire debat over de spoedwet moeten beantwoorden, is of het wetsvoorstel de juiste balans bevat tussen beide doelen, woningbouw enerzijds en natuurherstel en -behoud anderzijds, en of in dit debat die balans op een adequate manier in wetgeving en toezeggingen is verankerd.

Over het wetsvoorstel heeft mijn fractie, net als de meeste andere in deze Kamer, schriftelijke vragen gesteld en wij danken de regering voor de beantwoording ervan. Dat heeft op sommige punten de zaken verduidelijkt, maar op andere soms weer vragen opgeroepen. Die wil ik hier graag aan de orde stellen.

Allereerst de term "spoed" in de naam van dit wetsvoorstel. We hebben de afgelopen weken dramatische oproepen gehoord om toch vooral met deze wet in te stemmen, omdat anders mensen in de bouw werkloos onder de kerstboom komen te zitten. Het voorkomen en bestrijden van werkloosheid is sociaaldemocraten op het lijf geschreven. Maar die kerstboom? In de beantwoording van de vragen lezen wij dat aanname van dit wetsvoorstel het mogelijk maakt dat de regeling voor het stikstofregistratiesysteem voor de bouw meteen in werking kan treden, dus per 1 januari 2020. Dat betekent echter niet dat er gelijk vergunningen kunnen worden uitgegeven op basis van dat systeem. Het betekent dat door de inwerkingtreding van die regeling dat systeem — ook wel de stikstofbank genoemd — vervolgens kan worden gevuld met stikstofdepositieruimte en hoe meer depositieruimte er in dat systeem zit, des te groter de kans dat vergunningen kunnen worden uitgegeven. Is de regering het met deze stelling eens? Wie is trouwens bevoegd om stikstofruimte aan de stikstofbank te onttrekken, het Rijk of de provincie, zo vraag ik de minister.

De depositieruimte kan volgens de memorie van antwoord alleen worden gevuld door maatregelen waarvan de effecten vast zijn komen te staan. Dat is een goede zaak, vindt mijn fractie. Het moet dus echt overtuigend zijn aangetoond dat specifieke maatregelen effectief leiden tot minder stikstofdepositie, wil die stikstofbank zich kunnen vullen.

De eerste maatregel waarbij dat volgens de regering het geval is, is de snelheidsbeperking voor autowegen, die overigens niet door dit wetsvoorstel wordt geregeld. De effecten van die maatregelen zijn op zijn vroegst medio maart te verwachten.

De tweede maatregel is die van het veevoerspoor, die wel in dit wetsvoorstel is opgenomen. Qua doelmatigheid is deze maatregel moeilijk te controleren en ook de handhaving is zeer intensief. Kan de minister aangeven hoe zij die handhaving denkt te gaan organiseren? Het is, zo begrijpen wij, bovendien niet zeker dat de maatregel doorgaat, want daarvoor is eerst nog een notificatieprocedure bij de Europese Commissie vereist. En als zich daarbij geen hobbels op de weg zouden voordoen, moet dit voorstel ook nog in beide Kamers van ons parlement worden voorgehangen. Bij elkaar duurt dat ten minste vier maanden en dan zitten we dus in mei.

De effecten van een derde specifieke maatregel, die ook in het wetsvoorstel is opgenomen, betreffen de saneringsregeling voor de varkenshouderij. Dat kost enige tijd, zegt de regering. Hoeveel tijd, zo vraag ik aan de minister.

Op basis hiervan concludeert mijn fractie dat in elk geval in de eerste drie, vier maanden van het komend jaar geen of nauwelijks enige vulling van de stikstofbank te verwachten is. Deelt de regering deze inschatting? Dat betekent dan toch dat de eerste vergunningen op basis van de opgebouwde stikstofdepositieruimte pas op zijn vroegst eind maart, begin april volgend jaar zouden kunnen worden verleend. Is de regering het daarmee eens?

De feitelijke werkzaamheden op basis van de nieuw verleende vergunningen zullen waarschijnlijk nóg later beginnen. De kerstbomen zijn dan allang weer in de tuin teruggeplant of verwerkt in een biomassacentrale.

En dan nog zullen wellicht niet héél veel vergunningen kunnen worden afgegeven, omdat volgens de nu voorgenomen maatregelen alleen die van de snelheidsbeperking zeker tot minder stikstofdepositie leidt. Waarom niet geprobeerd is dat regime van de 100 kilometer per uur áltijd op álle snelwegen toe te passen, is mijn fractie nog steeds niet duidelijk. Kan de minister dat nog eens een keer uitleggen? De urgentie van de problematiek is hoog en dan helpen álle kleine beetjes.

En nu we het hier toch over hebben, is de minister voornemens specifiek op die 100 km/u te gaan handhaven? Want als dát niet gebeurt, zal er van minder stikstofdepositie geen sprake kunnen zijn.

Mevrouw Huizinga-Heringa i (ChristenUnie):

De heer Koole legt uit dat de in de spoedwet voorgestelde maatregelen veel tijd zullen kosten om echt in werking te treden. Vindt de heer Koole niet met mij dat dat juist een reden is om deze wet zo snel mogelijk aan te nemen, zodat we zo weinig mogelijk tijd verliezen? We weten namelijk dat het tóch al tijd gaat kosten.

De heer Koole (PvdA):

Wij zijn voor het aannemen van een wet die snel werkt, maar we moeten wel weten dat die ook echt de daarmee beoogde effecten heeft. Daar heb ik vervolgens dadelijk ook nog een aantal vragen over. Wij hebben daar enige twijfel over. Hopelijk kan de minister die wegnemen.

Mevrouw Huizinga-Heringa (ChristenUnie):

Ik neem aan dat de heer Koole het feit dat het nog enige tijd duurt voordat de maatregelen echt kunnen gaan werken niet ziet als een reden om ertegen te stemmen.

De heer Koole (PvdA):

Die maatregelen moeten snel gestart worden, mits ze ook werken en mits ze ook zijn ingebed in een pakket van maatregelen waar de Raad van State over spreekt, zodat het bij elkaar juridisch houdbaar is. Dus ja, snelheid is vereist, maar wel een goed samenstel van maatregelen waardoor het ook gaat werken.

Ik had het over de stikstofbank. De volgende vraag daarover is: heeft de regering overwogen die stikstofbank ook regionaal te laten vullen door maatregelen die voortkomen uit de gebiedsgerichte aanpak? Graag een reactie van de minister hierop.

In de schriftelijke vragen van de PvdA-fractie zijn verschillende aanvullende maatregelen — ik had het er daarnet al over — gesuggereerd, om de regering te helpen sneller resultaten te bereiken, juist vanwege de urgentie. Een daarvan, de uitvoering van de in de Tweede Kamer aangenomen motie van partijgenoot Moorlag, neemt de regering op. Dat doet onze fractie deugd. Het betekent dat is toegezegd dat in een ministeriële regeling zal worden uitgewerkt dat de vrijgekomen stikstofruimte bij voorrang wordt benut voor woningbouw. Woningbouw krijgt dus ook voorrang voor de zeven MIRT-projecten die de regering ook uitgevoerd wil zien. Voor de bouw van de 75.000 woningen in 2020 wijken desnoods dus andere projecten. Herkent de minister zich in de weergave van deze toezegging? Kan de minister tevens toezeggen dat die ministeriële regeling vóór maart 2020 tot stand komt, zodat die van kracht is wanneer de eerste vergunningen op basis van de opgebouwde stikstofdepositieruimte zullen worden verstrekt? En gaat de minister ervan uit dat die 75.000 nieuwe woningen, duurzame woningen moeten zijn, die in meerderheid bestemd zijn voor de lagere en middeninkomens? Wij hebben daar eerder al op deze ochtend een debatje over gevoerd met de heren Pijlman en Van Gurp. Want voor die lagere en middeninkomens knelt de overspannen woningmarkt het ergst. Zou de minister daarover gesprekken willen aangaan met de VNG en wellicht ook met de woningbouwcorporaties? Dat zeg ik tegen de heer Van Gurp, want ik begrijp dat de minister dit niet zelf nationaal kan regelen; maar je kunt wel de minister stimuleren om die gesprekken daarover aan te gaan.

Bij andere in onze schriftelijke vragen gesuggereerde extra maatregelen zijn de antwoorden helaas minder concreet. Het idee van een regeling waarbij boeren een vergoeding krijgen voor tijdelijke leegstand van stallen, eveneens in een in de Tweede Kamer aangenomen motie van Moorlag verwoord, wordt "onderzocht". En op de suggestie dat op korte termijn winst kan worden behaald door het beschikbaar stellen van extra middelen voor de uitvoering van een warme sanering, niet alleen van de varkenshouderij, maar ook van de melkvee- en kalverhouderij in het kader van een gebiedsgerichte aanpak, antwoordt de regering dat er een "verkenning" zal plaatsvinden. Deze antwoorden vindt mijn fractie wel erg, zo niet té, voorzichtig. Kan de minister íets meer ambitie tonen en hierbij spoed betrachten? Kan zij aangeven wanneer dat onderzoek en die verkenning zullen zijn afgerond?

In antwoord op weer een andere suggestie zegt het kabinet dat het binnenkort, vóór 1 februari 2020, een besluit neemt over het innemen van dier- en/of fosfaatrechten in relatie tot extern salderen. Wat is hierbij de inzet van het kabinet? In welke richting zou dat besluit volgens de minister moeten gaan?

Al deze additionele bronmaatregelen zien op een snelle reductie van de stikstofemissie. Dat is hard nodig, voor de natuur en voor de woningbouw. Daarnaast zijn maatregelen nodig om de natuur te herstellen, zegt ook het Planbureau voor de Leefomgeving. Het daarvoor uitgetrokken bedrag van 250 miljoen euro is belangrijk en de PvdA verwelkomt dit. Maar dit is een eenmalig bedrag, dat zal worden ingezet daar waar het snelst natuurwinst is te boeken.

De natuur is er echter zó beroerd aan toe dat voor een langere termijn extra investeringen in de natuur nodig zijn naar het oordeel van de PvdA-fractie. Het herstel van natuur en biodiversiteit is een kwestie van lange adem en vereist daarom snelle actie die lang wordt volgehouden. Daar is extra geld voor nodig. En daarom vroegen wij in de schriftelijke vragen de regering om, conform alweer een in de Tweede Kamer aangenomen motie-Moorlag, via een verhoging van de uitkering van het Provinciefonds structureel geld beschikbaar te stellen voor natuurbehoud en -herstel. Die vraag is niet beantwoord.

In de gisteravond laat ontvangen brief staat weliswaar dat het kabinet in 2020 een besluit zal nemen over meerjarige investeringen ten behoeve van natuur en biodiversiteit, maar een besluit kan alle kanten op gaan. Daarom vraag ik de minister onze schriftelijke vraag alsnog te beantwoorden.

Enige zorgen maakt onze fractie zich over het in de brief van 13 november genoemde voornemen om in kaart te brengen wat de mogelijkheden zijn voor het samenvoegen en herindelen van gebieden. Kan de minister bevestigen dat het niet de bedoeling is de totale omvang van beschermde gebieden te verminderen? We hebben in dit land immers al veel te weinig beschermde natuur. Acties, gericht op het versterken en verbinden van Natura 2000-gebieden zijn wel welkom en ook daarvoor zouden die extra structurele middelen voor natuurbehoud en -herstel gewenst zijn. Is de regering het daarmee eens?

Mijnheer de voorzitter. Alles staat of valt met de juridische houdbaarheid van de voorstellen. Niemand wil een herhaling van het PAS-debacle. In de beantwoording van de schriftelijke vragen is duidelijker dan tot nu toe uiteengezet dat de effecten van maatregelen pas in de stikstofbank worden opgenomen als die maatregelen en die effecten daadwerkelijk vaststaan. Dat lijkt me de juiste benadering. Maar wie bepaalt wanneer die effecten daadwerkelijk vaststaan, zo vraag ik de minister. De toestemmingsverlening mag niet vooruitlopen op de vaststelling van die vaststaande effecten. Wanneer de vaststelling van effecten wordt betwist, kan hiertegen dan formeel bezwaar worden gemaakt of een contra-expertise worden gevraagd?

De regering zegt terecht dat er niet meer stikstofruimte kan worden benut dan daadwerkelijk in de stikstofbank aanwezig is. Dat is, na het PAS-debacle, niet meer dan vanzelfsprekend, hoop ik. In dat verband suggereert de regering dat als voorwaarde voor de gebruikmaking van het stikstofregistratiesysteem wordt gesteld dat de ondernemer zelf maatregelen neemt die de stikstofuitstoot zo veel mogelijk beperken, zoals het gebruik van elektrisch materieel in de bouwfase. Kan de minister aangeven hoe in het toezicht hierop en de handhaving hiervan is voorzien?

Het kabinet is voornemens, zo lezen we in de memorie van antwoord, om deze Kamer op korte termijn te informeren over de mogelijkheid van het instellen van een drempelwaarde. Samen met de provincies wordt daarnaar gekeken. Betekent dit dat als gevolg van dit wetsvoorstel eerst een stikstofbank wordt ingericht en eventueel pas daarna overgegaan wordt tot een systeem met drempelwaarden? Het stikstofregistratiesysteem is bedoeld om de vergunningverlening voor de bouw los te trekken, stelt de regering. Als dat doel zou zijn bereikt, zal worden bezien of dit systeem wordt geschrapt. Is pas dan een eventueel systeem met drempelwaarden aan de orde? Waarom is niet gewacht met het in een wetsvoorstel opnemen van de mogelijkheid van een systeem van een drempelwaarde tot het moment dat de vergunningverlening door de stikstofbank is losgetrokken of ten minste tot het moment dat Rijk en provincies een uitgewerkt voorstel gereed hebben? Nu wordt de Kamer gevraagd een wetsvoorstel goed te keuren waarin de mogelijkheid van een drempelwaarde is opgenomen, terwijl de Raad van State tamelijk kritisch is over dit instrument en een uitgewerkt voorstel vooralsnog ontbreekt?

In de gisteren ontvangen brief is de keuze gemaakt voor een regionale drempelwaarde. Die keuze deelt onze fractie. Maar voordat een regionale drempelwaarde kan worden geïntroduceerd is het eerst nodig "stikstofruimte" te creëren, schrijft de minister in de brief. Kan de minister garanderen dat ook voor deze stikstofruimte geldt dat de effecten van te nemen maatregelen daadwerkelijk vaststaan voordat deze effecten deze stikstofruimte kunnen vullen?

Mijnheer de voorzitter, tot slot. Een fundamentele herbezinning op de schaarse stikstofruimte is nodig, schrijft het kabinet in de brief van gisteren. De noodzaak van die herbezinning onderschrijft onze fractie. Maar de urgentie van maatregelen voor natuurbehoud en -herstel is groot en vereist tegelijk dat snel en langdurig met concrete maatregelen de stikstofproblematiek te lijf wordt gegaan. Dat vergroot ook de mogelijkheid om weer snel duurzame en betaalbare woningen te kunnen bouwen.

De leden van de PvdA-fractie zien daarom de beantwoording van hun vragen met belangstelling tegemoet.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Koole. Dan is nu het woord aan mevrouw Huizinga.

Mevrouw Huizinga-Heringa i (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. Mijn fractie is blij dat we vandaag deze spoedwet behandelen. Het heeft van ons als Eerste Kamerleden, maar ook van de minister en haar ambtenaren, veel inzet, tijd en bereidwilligheid gevraagd. Maar nu zijn we in staat tot een goede behandeling van deze wet. Mijn fractie vindt het ook belangrijk om haast te maken met deze wet vanwege de maatschappelijke onrust die er is ontstaan rond boeren en bouwers. Deze spoedwet biedt zicht op het lostrekken van de woningbouw. Het kabinet richt zich op het mogelijk maken van de bouw van 75.000 woningen en het uitvoeren van zeven MIRT-projecten. Dat is niet alleen belangrijk voor onze economie en voor het overeind blijven van de bouwbedrijven. Het is ook belangrijk in de persoonlijke levenssfeer van mensen die bang zijn hun werk in de bouw kwijt te raken. Deze wet is belangrijk voor mensen uit vooral de midden- en lagere inkomensgroepen die wachten op een huis en in de huidige woningmarkt niets kunnen kopen. Deze wet geeft het begin van een oplossing. Daarnaast geeft de wet mogelijkheden om versneld te werken aan natuurherstel.

Voorzitter. Velen hebben al verwezen naar het advies van de Raad van State ten aanzien van deze wet. Mijn fractie leest in dat advies de kritische kanttekening dat deze spoedwet niet het enige antwoord op de stikstofcrisis kan zijn. Deze wet kan dienen als eerste stap in een veelomvattender pad naar gezondere natuur en minder stikstofuitstoot. Mijn fractie hoort daarom graag van de minister hoe zij de verdere aanpak van de stikstofuitstoot ziet. De minister heeft gezegd het advies van het Adviescollege Stikstofproblematiek van Remkes af te wachten, dat te implementeren en in overleg te treden met allerhande instanties en bestuursorganen om tot goede afspraken te komen. Dat is zeker allemaal belangrijk. Overigens hoor ik ook graag of in het vervolg de industrie in beeld zou komen bij het verminderen van de stikstofuitstoot, want die missen wij nog in dit plan.

Mijn fractie zou graag van de minister het ontwerp van een structurele aanpak willen horen. Is zij bereid om een einddoel te formuleren wat betreft stikstofuitstoot en gezonde natuur? Kan zij ook een tijdstip noemen waarop dat doel bereikt zou moeten zijn, met op de weg daarnaartoe meetbare tussendoelen? Zo'n structurele aanpak biedt houvast en voorkomt dat we in de toekomst opnieuw in een situatie als de huidige verzeild raken. Daarmee handelen we ook in lijn met het advies van de Raad van State. Graag een reactie van de minister.

Voorzitter. Een ander punt is de 250 miljoen die vrijgemaakt wordt voor natuurherstel, een heel behoorlijk bedrag. Mijn fractie is er blij mee. Ik hoor graag hoe dat geld aangewend gaat worden om het natuurherstel te bewerkstelligen en op welke termijn de regering het denkt uit te geven. Kan de minister een schatting geven wat deze investering in concrete termen op zou kunnen leveren aan natuurherstel?

Het bedrag, hoe groot ook, is incidenteel. Daarmee ademt het toch iets als een hapsnapbeleid. Zou een structureel doel als gezonde natuur niet meer gebaat zijn bij een jaarlijks structureel bedrag? Op basis van zo'n bedrag kan immers beleid gemaakt worden. Mijn vraag is of de minister dit ook zo ziet en of zij zich in zal zetten voor een structurele aanpak om te komen tot gezonde natuur.

Voorzitter. Nu naar de spoedwet zelf. Die moet in samenhang gezien worden met andere maatregelen, zoals het verlagen van de maximumsnelheid naar 100 km/u en 60 miljoen extra voor de sanering van de varkenshouderij. De wet is bedoeld om een wettelijke basis te leggen voor stappen die de regering mogelijk zal nemen. Zo is het niet zeker — en sinds gisteravond weten we dat het ook niet gaat gebeuren — dat er een nationale drempelwaarde zal worden ingesteld, maar de wet geeft wel mogelijkheden voor zo'n drempelwaarde, bijvoorbeeld ook een regionale. De eisen van het veevoerspoor moeten nog worden genotificeerd bij de Europese Commissie. Na voorhang hoopt de minister dat in april rond te hebben. Dit zijn allemaal maatregelen die in de toekomst mogelijk zullen worden genomen of die in de toekomst hun werking kunnen hebben. Maar bij goedkeuring van de wet zal het stikstofregistratiesysteem voor de bouw direct per 1 januari worden ingezet om de actuele stikstofruimte in een gebied helder te hebben, zo begrijpen wij. Is dat juist?

Bij het registratiesysteem gelden strikte voorwaarden. Zo moet de opgenomen vermindering van de uitstoot additioneel zijn aan reguliere maatregelen voor natuurkwaliteitsbehoud en -herstel en mag de stikstofruimte maar op één plek worden ingezet. Onder meer deze voorwaarden maken het systeem juridisch houdbaar, schrijft de minister. Duidelijk is dat de minister niet in de val wil trappen waar de PAS op stukliep. Zij wil pas ruimte geven voor nieuwe projecten wanneer daar meetbaar ruimte voor is ontstaan door vermindering van de stikstofuitstoot. Niet vooruitlopen op de effectiviteit van de maatregelen, maar pas acteren wanneer de maatregelen in werking zijn en de effectiviteit feitelijk gebleken is. Dat lijkt ons een goede aanpak.

Dit betekent dat het doel van deze wet, het mogelijk maken van 75.000 woningen en zeven MIRT-projecten, niet zeker is. Het zal afhangen van de werkelijk bereikte vermindering van de stikstofuitstoot hoeveel vergunningen zullen kunnen worden verleend. Is dat inderdaad de situatie, vraag ik de minister. En dan nog een vraag: is het juridisch mogelijk om zowel een drempelwaarde voor stikstof te hanteren als ook een stikstofregistratiesysteem in de lucht te houden? Of moet hiertussen gekozen worden? Uit het antwoord op deze vraag werd mij dit niet helemaal duidelijk.

Stikstof daalt plaatselijk neer. In de beantwoording van de vragen waarschuwt de minister dat de effecten van de wet daarom ook plaatselijk kunnen verschillen. Hoe gaat de minister om met de mogelijk scheve ogen wanneer in de ene regio meer mogelijkheden voor woningbouw ontstaan dan in de andere? Heeft ze daar een oplossing voor of moeten we bij de minister voor Wonen zijn om daar meer over te horen?

Mijn fractie is blij met de aandacht in de spoedwet voor natuurherstel. Snellere besluitvorming om tot herstelmaatregelen te komen via de Crisis- en Herstelwet en 30% van de gewonnen stikstofruimte naar natuur, om een paar maatregelen te noemen. In een andere context is gesproken over een mogelijke herschikking van kleine Natura 2000-gebieden, om zo robuustere Natura 2000-gebieden te creëren; anderen hebben hierover ook al vragen gesteld. Daarvoor zijn gesprekken in Europa nodig. Kan de minister reflecteren op de kansrijkheid van deze gesprekken?

Voorzitter, tot slot. De stikstofcrisis is een uiterst complex onderwerp. Het raakt de bevoegdheid van onze drie bestuurslagen. Er zijn veel stakeholders en belanghebbenden en talloze juridische en maatschappelijke haken en ogen. In dit lastige veld is deze spoedwet wat mijn fractie betreft een goede en, in de woorden van de heer Nicolaï als ik het goed begrepen heb, moedige stap om te komen tot ons gezamenlijke doel: een florerende economie en een florerende natuur.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Huizinga. Dan is het woord aan de heer Gerbrandy.

De heer Gerbrandy i (OSF):

Dank u wel, voorzitter. Eerst de felicitaties aan collega's Prins en Nicolaï; hele verschillende bijdragen, maar daarom niet minder waardevol — alhoewel?

Voorzitter. Het is goed dat het kabinet met deze spoedwet komt. Ons land verkeert in grote onzekerheid en verwarring. Die onzekerheid en verwarring treffen niet alleen de bouwwereld, maar ook de landbouw en natuurorganisaties. Het treft ons allemaal. Deze onzekerheid heeft grote economische consequenties. Bovendien geeft het maatschappelijke onrust. Het heeft zelfs emotionele gevolgen voor mensen die het nu treft. Ik had hier staan "de miskleun van de PAS", maar ik ga dat veranderen in: het mislukken van de PAS hebben wij allemaal meegemaakt. Wij moeten ook in de spiegel kijken, want de overheid heeft het toch zes à zeven jaar laten versloffen en nu gaan we de wrange vruchten daarvan plukken. Het wordt tijd dat er een herstel komt, en daarvoor is deze spoedwet een poging, en ik hoop een hele goede poging.

Een juridisch debacle zou deze spoedwet kunnen zijn. Ik heb drie zorgen: de rechtmatigheid, de uitvoerbaarheid en de handhaafbaarheid, juist die onderdelen waarvoor wij hier staan. Het is door tot nu toe dertien partijen steeds genoemd: is het wel haalbaar, zit het juridisch goed in elkaar? Je kunt daar grote vraagtekens bij plaatsen, en dat hebben we hier gedaan. Onze collega Van Gurp zegt: volgens mij gaat het niet werken. Ik vind de nuance die hij ons voorgelegd heeft prachtig. Bijna niemand in deze Kamer kan zeggen: zo doen we het en zo doen we het niet. Er is een moeilijke keuze te maken en daarom vraag ik onze minister nogmaals om in te gaan op deze drie aspecten: rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid. Neem het veevoerspoor. Hoe ga je dat handhaven? Hoe ga je dat bekijken? Ik heb daar met u zorgen over, maar er is een groot ander, algemeen belang: dit land dreigt op slot te raken en er moet iets gebeuren.

Voorzitter. Ik ga nu twee dingen noemen die wat minder aan de orde zijn geweest. Ik probeer kort te zijn. Ik wil binnen dit vraagstuk speciale aandacht vragen voor biologische boeren. De heer Pijlman van D66 noemde ze al. Ik heb gisteren, toen hij daarmee kwam, ook gezegd dat ik er vandaag ook mee zou komen. Zij hebben part noch deel aan dit probleem. Sterker nog, zij wijzen de weg naar een toekomstbestendige en duurzame landbouw. Het kan toch niet zo zijn dat deze voorlopers getroffen worden door de maatregelen van deze spoedwet? Natuurlijk zie ik de motie die Pijlman aankondigde — daar sprak hij in ieder geval over — om geld te steken in de circulaire biologische veehouderij, graag tegemoet. Die zal ik steunen. Daar ga ik met hem om vragen.

Het tweede punt, voorzitter, is de woningbouw. Die is verschrikkelijk belangrijk voor ons allemaal, want er is een crisis. Ik zal deze spoedwet steunen, met name om de woningbouw los te krijgen in dit land. Maar wie zal deze huizen bouwen en waar? Een van de belangrijkste partijen zijn de woningcorporaties, en juist die worden door dit kabinet en ook het vorige kabinet ernstig benadeeld. In 2013 werd de verhuurderheffing ingevoerd. 1,7 miljard wordt uit de sector getrokken. Het kabinet wil deze wet, het kabinet wil 75.000 huizen per jaar bouwen; ik meende net 7.500 te horen, maar dat was vast een verspreking. De corporaties kunnen ongeveer 40% tot 50% van dat aantal bouwen. Hoe kan het kabinet dan aan de ene kant deze wet willen om dat allemaal vlot te trekken en aan de andere kant de oplossing door de corporaties frustreren? De verhuurderheffing moet verdwijnen. Ik roep het kabinet op om deze dwaalweg te verlaten.

Voorzitter, ik rond af. Het natuurherstel vind ik heel erg belangrijk. Perspectief voor de landbouw? Daar kan dit land niet zonder. De huizenbouw moet zo vlug mogelijk van start kunnen gaan. Daarom zal ik mijn fractie adviseren om voor te stemmen.

De voorzitter:

Dank u wel. Ten slotte voor de lunchpauze de heer Schalk.

De heer Schalk i (SGP):

Dank u wel, voorzitter. Allereerst felicitaties aan mevrouw Prins en de heer Nicolaï voor hun mooie maidenspeeches. Een opmerking in de richting van de heer Janssen: inderdaad, op de achterbank van de heer Van der Staaij, maar dat was in 2010 en wat ze toen bespraken is natuurlijk niet bekend, maar in ieder geval is zeker dat het niet over deze wet ging.

Voorzitter. Bij de Algemene Politieke Beschouwingen heb ik al gezegd dat ons land op slot gaat door de juridische procedures. De stikstofproductie loopt letterlijk en figuurlijk uit de pas, met als gevolg dat de bouw stilvalt, duizenden banen op het spel staan en dat de boeren in hun voortbestaan bedreigd worden terwijl ze duurzamer produceren dan hun collega's in het buitenland. Als er iets op slot zit, is maar één ding relevant: waar zijn de sleutels?

De regering probeert met een paar sleutels het slot te openen met de spoedwet die vandaag voorligt. Het kabinet wil enkele maatregelen nemen om de stikstofbelasting omlaag te brengen, waaronder een eventuele verlaging van het stikstofgehalte in veevoer. Daarvoor biedt deze wet een kapstok. Om onder meer de bouw uit het slop te trekken zijn er extra sleutels nodig, zoals een stikstofregistratiesysteem of een drempelwaarde, waarvoor de wet eveneens een kapstok biedt. Daardoor ontstaat er ruimte die voor 70% gebruikt wordt voor het lostrekken van de vergunningverlening voor bouwactiviteiten. De overige 30% komt ten goede aan de natuur.

Over het pakket van maatregelen is van alles te zeggen. Een voorbeeld. Als je de theoretische depositieverhogingen van woningbouwprojecten — alles bij elkaar gemiddeld 0,3 mol — weg moet strepen tegen de verlaging van de depositie door snelheidsaanpassing met gemiddeld 1 mol per hectare per project tegen een achtergronddepositie van 2.000 mol, waar zijn we dan mee bezig? Veel ingrijpender immers zijn de maatregelen voor de agrarische sector, zoals de vermindering van stikstofemissie door vee en mest door veevoermaatregelen en de vermindering van stikstofdepositie door de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen. Gelet op de toelichting is de spoedwet bedoeld om woningbouw- en infrastructuurprojecten uit het slop te trekken. Dat snap ik, maar een andere sector die ook ruimte nodig heeft voor duurzame bedrijfsontwikkeling is de agrarische sector. Op dit moment is saldering eigenlijk de enige mogelijkheid voor hen. De fractie van de SGP heeft er grote moeite mee dat hiervoor juist belemmeringen opgeworpen worden. De sector zou wel mogen leveren, maar kan verder eigenlijk geen kant uit. Door bijvoorbeeld het innemen van latente vergunningsruimte bij interne saldering, terwijl bedrijven daar deels voor betaald hebben, wordt de rechtszekerheid aangetast. Het innemen van productierechten bij externe saldering is een enorme drempel voor toepassing van dit instrument, terwijl het weinig van doen heeft met de stikstofproblematiek. Dat vindt de fractie van de SGP wel heel eenzijdig. Welke mogelijkheden ziet de minister om deze belemmeringen te heroverwegen? Of is het ten minste een optie om het innemen van productierechten bij externe saldering niet door te zetten?

Voorzitter. De fractie van de SGP zet grote vraagtekens bij de stikstofberekeningen. Bij verkeersprojecten wordt na 5 km gestopt met rekenen, omdat deposities verderop niet betekenisvol zijn te herleiden tot een individueel project. Inderdaad. Maar wie schetst mijn verbazing dat bij bouw- en andere projecten het rekenmodel pas stopt bij 0,005 mol, en daardoor tot grote afstand meegerekend wordt? Dat is toch meten met twee maten? Ik heb in de schriftelijke reacties gevraagd naar de wetenschappelijke onderbouwing van die 0,005 mol. Die heb ik nog niet gekregen. Ik ontvang die onderbouwing graag alsnog. Volgens mij is er alle reden om die nuchtere benadering voor het verkeer ook bij andere emissies toe te passen. Waarom gebeurt dat niet?

Voorzitter. De fractie van de SGP vraagt ook aandacht voor de Natura 2000-gebieden. Een juridisch kluwen wordt behapbaarder als we aan de voorkant regelen dat niet alles zo zwaar meetelt. Het kabinet gaat alle aanwijzingsbesluiten nalopen op doelen die niet direct voortvloeien uit de Natura 2000-richtlijnen en ook checkt het kabinet alle Natura 2000-gebieden op de haalbaarheid van doelen en de mogelijkheid voor herindeling. Prima, maar de vraag is wat dat oplevert. In deze opsomming wordt ook een belangrijke kans gemist. Bij de toetsing van projecten worden alle Natura 2000-habitattypen en soorten in een gebied over één kam geschoren, omdat bij de formulering van de doelen nauwelijks tot uitdrukking komt of het gaat om een habitatsnipper, die er op nationale schaal, laat staan Europese schaal, nauwelijks toe doet, of dat het gaat over een groot en belangrijk habitat. Kan de minister toezeggen dat ze ook hiermee aan de slag gaat?

Voorzitter. Ten slotte vraag ik aandacht voor de beschikbaarheid van data. De sector wil graag openheid over alle onderliggende bouwstenen en gegevens van gebruikte stikstofrekenmodellen. De regering heeft dit eerder toegezegd, maar die openheid is er nog steeds niet. Hier maak ik mij grote zorgen over. Ik vraag het kabinet snel alle boeken open te doen. Mijn fractie heeft er ook moeite mee dat vergunningsaanvragers fors moeten betalen voor data uit de nationale databank flora en fauna, terwijl een goede onderbouwing steeds belangrijker wordt. Kan de minister misschien toezeggen dat vergunningsaanvragers gratis toegang krijgen tot deze natuurdata?

Voorzitter. Deze Spoedwet aanpak stikstof biedt haakjes die we nodig kunnen hebben. Nederland moet van het slot af. Met deze spoedwet is echter niet alles gezegd. Gisteravond laat ontving onze Kamer een brief met een lange reeks van vervolgstappen op velerlei gebied. Als we niet oppassen, zien we door de bomen het bos niet meer. Kan de minister een overzichtelijk schema aanleveren waarin activiteiten in de tijd worden uitgezet en waardoor het proces te monitoren is, ook voor deze Kamer?

Voorzitter. Ik zie uit naar de antwoorden en toezeggingen van de minister op benoemde zorgpunten, zodat er vertrouwen ontstaat dat we niet opnieuw uit de pas gaan lopen met onze maatschappelijke en economische ontwikkelingen.

Ik dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Schalk.

De beraadslaging wordt geschorst.

De vergadering wordt van 12.39 uur tot 13.30 uur geschorst.

De voorzitter:

Op de tafel van de Griffier ligt een lijst van ingekomen stukken. Op die lijst staan voorstellen voor de behandeling van deze stukken. Als voor het einde van de vergadering daartegen geen bezwaar is gemaakt, neem ik aan dat daarmee wordt ingestemd.

De Kamer heeft diverse voornemens tot het sluiten, vaststellen, wijzigen of verlengen van verdragen, protocollen en overeenkomsten ontvangen. Ik stel vast dat voor de volgende voornemens de termijnen zijn verstreken en dat wat deze Kamer betreft aan uitdrukkelijke goedkeuring van deze voornemens geen behoefte bestaat: 35323-(R2138), A; 35324, A; 35329-(R2139), A; 35330, A; 35331, A; 35332, A; 35339, A.

Aan de orde is de behandeling van:

• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van enkele rijkswetten op het gebied van Justitie en Veiligheid in verband met gewijzigde regelgeving en enige andere aanpassingen van overwegend technische aard (Reparatierijkswet Justitie en Veiligheid 2019) (35206-(R2127));
• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda-maatregelen) (35234);
• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35235);
• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2019 (incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35236);
• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35237);
• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van de Uitvoeringswet verordening Europees burgerinitiatief in verband met de nieuwste verordening betreffende het Europees burgerinitiatief (35272);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van de Koning (I) voor het jaar 2020 (35300-I);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van de Staten-Generaal (IIA) voor het jaar 2020 (35300-IIA);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van de overige Hoge Colleges van Staat, Kabinetten van de Gouverneurs en de Kiesraad (IIB) voor het jaar 2020 (35300-IIB);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Algemene Zaken (IIIA), de begrotingsstaat van het Kabinet van de Koning (IIIB) en de begrotingsstaat van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (IIIC) voor het jaar 2020 (35300-III);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2020 (35300-IV);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2020 (35300-V);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Justitie en Veiligheid (VI) voor het jaar 2020 (35300-VI);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2020 (35300-VII);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Financiën (IXB) en de begrotingsstaat van Nationale Schuld (IXA) voor het jaar 2020 (35300-IX);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2020 (35300-XII);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2020 (35300-XIII);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) en het Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar 2020 (35300-XIV);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2020 (35300-XV);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2020 (35300-XVI);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2020 (35300-XVII);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het Infrastructuurfonds voor het jaar 2020 (35300-A);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het gemeentefonds voor het jaar 2020 (35300-B);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het provinciefonds voor het jaar 2020 (35300-C);
• - 

  het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het Deltafonds voor het jaar 2020 (35300-J);
• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van het Wetboek van Strafvordering en enkele andere wetten in verband met de invoering van de Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (Invoeringswet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen) (35311).

Deze wetsvoorstellen worden zonder beraadslaging en zonder stemming aangenomen.

De voorzitter:

De leden van de fractie van FvD wordt conform artikel 121 van het Reglement van Orde aantekening verleend dat zij geacht willen worden zich niet met de wetsvoorstellen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda-maatregelen) (35234), Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35235), Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2019 (incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35236), Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35237) en Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2020 (35300-XIII) te hebben kunnen verenigen.

De leden van de fractie van de PVV wordt conform artikel 121 van het Reglement van Orde aantekening verleend dat zij geacht willen worden zich niet met de wetsvoorstellen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda-maatregelen) (35234), Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35235), Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2019 (incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35236), Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35237), Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2020 (35300-V), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2020 (35300-XIII) en Vaststelling van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2020 (35300-XVII) te hebben kunnen verenigen.

De leden van de fractie van de PvdD wordt conform artikel 121 van het Reglement van Orde aantekening verleend dat zij geacht willen worden zich niet met de wetsvoorstellen Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35237), Vaststelling van de begrotingsstaat van de Koning (I) voor het jaar 2020 (35300-I), Vaststelling van de begrotingsstaat van de overige Hoge Colleges van Staat, Kabinetten van de Gouverneurs en de Kiesraad (IIB) voor het jaar 2020 (35300-IIB), Vaststelling van de begrotingsstaat van de Staten-Generaal (IIA) voor het jaar 2020 (35300-IIA), Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Algemene Zaken (IIIA), de begrotingsstaat van het Kabinet van de Koning (IIIB) en de begrotingsstaat van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (IIIC) voor het jaar 2020 (35300-III), Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2020 (35300-IV), Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2020 (35300-V), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Justitie en Veiligheid (VI) voor het jaar 2020 (35300-VI), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2020 (35300-VII), Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Financiën (IXB) en de begrotingsstaat van Nationale Schuld (IXA) voor het jaar 2020 (35300-IX), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2020 (35300-XII), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2020 (35300-XIII), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) en het Diergezondheidsfonds (F) voor het jaar 2020 (35300-XIV), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2020 (35300-XV), Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2020 (35300-XVI), Vaststelling van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2020 (35300-XVII), Vaststelling van de begrotingsstaat van het Infrastructuurfonds voor het jaar 2020 (35300-A), Vaststelling van de begrotingsstaat van het gemeentefonds voor het jaar 2020 (35300-B), Vaststelling van de begrotingsstaat van het provinciefonds voor het jaar 2020 (35300-C) en Vaststelling van de begrotingsstaat van het Deltafonds voor het jaar 2020 (35300-J) te hebben kunnen verenigen.

De leden van de fractie van Fractie-Otten wordt conform artikel 121 van het Reglement van Orde aantekening verleend dat zij geacht willen worden zich niet met de wetsvoorstellen Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda-maatregelen) (35234), Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35235), Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2019 (incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35236), Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35237) en Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2020 (35300-XIII) te hebben kunnen verenigen.

Stemming Belastingplan 2020

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2020) (35302).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

De voorzitter:

Aan de orde zijn de stemmingen. Ik dank de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit dat zij namens de regering aanwezig is bij de stemmingen.

Hebben alle leden de presentielijst getekend? Dat is het geval.

Wij stemmen thans over de wetsvoorstellen in het kader van het Belastingplan 2020, waaronder twee gewijzigde moties die gisteren in derde termijn zijn ingediend. In die derde termijn heeft de heer Van Rooijen gemeld dat hij zijn motie over een tweede staatssecretaris onder letter J (35302) aanhoudt. Die motie is van de stemmingslijst gehaald.

Vervolgens stemmen we over het Besluit tot toepassing van de rijkscoördinatieregeling ten behoeve van het project militair radarstation Herwijnen.

Allereerst de stemming over het wetsvoorstel 35302, Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten, het Belastingplan 2020.

Wenst een van de leden een stemverklaring af te leggen? Dat is het geval.

Ik geef gelegenheid tot het afleggen van stemverklaringen vooraf.

De heer Ester. De stemverklaringen kunnen geclusterd.

De heer Ester i (ChristenUnie):

Dank, voorzitter. De ChristenUnie-fractie steunt alle fiscale wetsvoorstellen. Het Belastingplan 2020 en de overige daarmee verbonden wetsvoorstellen weerspiegelen ook onze prioriteiten. Alle groepen delen in de koopkracht, de middenklasse krijgt meer lucht, inkomensverschillen ontsporen niet, de vergroening wordt stevig ter hand genomen en belastingontwijking wordt kordaat aangepakt. De Belastingdienst blijft een zorgenkind bij al dit goede nieuws. Dat is voor een goed functionerende rechtsstaat weer heel slecht nieuws.

Over de moties het volgende. De motie van de heer Schalk onder letter L zouden wij graag, ik mag wel zeggen zeer graag, steunen, maar zij slaat een fors gat in de begroting van 385 miljoen incidenteel en 275 miljoen structureel vanaf 2023. Dat gaat ons net een brug te ver. Wij hopen zeer met de heer Schalk dat dat in een volgend regeerakkoord geregeld kan worden.

De tweede motie-Schalk, onder letter M, steunen wij als medeondertekenaar voluit. Wij geven de staatssecretaris mee om de bevriezingsoptie uit de eerste motie-Schalk mee te laten lopen in deze meer omvattende studie naar het dichten van de kloof tussen een- en tweeverdieners.

We zullen voor de eerste motie-Otten, onder letter N, stemmen, ondanks het feit dat het een wat tandeloze oproep is. Wij stemmen tegen de tweede motie-Otten, onder letter O. Voor de meerjarige afbouw van de zelfstandigenaftrek hoeven we niet te wachten op de commissie-Borstlap.

De motie-Essers onder letter F (35304) steunen wij. De ChristenUnie-fractie is beducht voor de uitwerking van het stijgende olietarief voor de glastuinbouw en andere sectoren. Gelukkig zien wij dat het kabinet deze kwestie scherp op het netvlies heeft, zoals ook bleek uit de brief daarover van minister Wiebes.

De motie van collega Geerdink onder letter I (35241) steunen wij niet. Er is eindelijk sprake van een fiscale paradigmawisseling rond de aanpak van belastingontwijking en die gaat ons als ChristenUnie-fractie zeer aan het hart. Het is nu zaak, zo vinden wij, dat de regering volop blijft inzetten op de strijd tegen belastingontwijking. Daar moeten we nu liever niet op afdingen.

Ten slotte. De motie van collega Essers onder letter H (35241) steunen wij wel. Een dubbele heffing moet, waar mogelijk, voorkomen worden.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Ester. Meneer Gerbrandy.

De heer Gerbrandy i (OSF):

Voorzitter. Ik wil een duidelijk signaal afgeven aan het kabinet. Ik stem tegen dit Belastingplan, omdat niet iedereen in gelijke mate profiteert van de economische welvaart. Met name de mensen met de lage inkomens en de gepensioneerden profiteren onvoldoende. Mijn voorstellen voor een betere verdeling worden niet overgenomen. Vandaar dit duidelijke signaal.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Gerbrandy. Dan de heer Van Apeldoorn.

De heer Van Apeldoorn i (SP):

Dank, voorzitter. Bij de Algemene Politieke Beschouwingen was het kabinet politiek niet bereid om ook maar iets weg te geven aan anderen en de hand uit te steken naar de oppositie. Bij de Algemene Financiële Beschouwingen bood het kabinet opnieuw geen enkele ruimte. Nu, bij het Belastingplan, volhardt het kabinet in het ongelijk verdelen van de lasten voor het draaiend houden van onze samenleving. Wie driemaal niets geeft aan anderen, noodzakelijke sociale investeringen nalaat en de ongelijkheid in de samenleving per saldo vergroot, heeft bar weinig te bieden aan hen die de samenleving willen verbeteren en veranderen. De fractie van de SP kan daarom niets anders doen dan haar steun aan dit Belastingplan onthouden.

Verder is de fractie van de SP erg voor een strenge en harde aanpak van belastingontwijking, zodat met name grote bedrijven eindelijk hun eerlijke deel gaan betalen en Nederland niet langer meer boven aan de lijstjes van belastingparadijzen en doorsluislanden staat. Daarom stemmen wij van harte voor de Wet bronbelasting, al hadden wij graag een verdergaand voorstel gezien. We zullen de effecten van de invoering van deze wet nauwgezet volgen en houden de staatssecretaris aan zijn belofte dat als het onvoldoende mocht blijken, hij de wet zal aanscherpen of met aanvullende maatregelen zal komen.

Vanuit hetzelfde perspectief zullen wij tegen de gewijzigde motie-Geerdink en Essers c.s. (35241, letter I) en de gewijzigde motie-Essers en Geerdink c.s. (35241, letter H) stemmen. Wat ons betreft is het Europese gemiddelde bij het aanpakken van belastingontwijking niet genoeg, laat staan de bodem. Wat ons betreft kan die kop er juist op.

De fiscale maatregelen inzake het Klimaatakkoord steunen wij niet, omdat die wat ons betreft onvoldoende beantwoorden aan het criterium van een rechtvaardige verdeling van de lasten bij de noodzakelijke transitie.

De beide moties van het lid Schalk c.s. (35302, letters L en M), zullen wij steunen. Dat geldt ook voor de motie van het lid Van Rooijen (35302, letter I) voor het verhogen van de ouderenkorting. Wij zullen tegen beide moties van het lid Otten c.s. (35302, letters N en O) stemmen. Wij zullen ook tegen de motie-Essers c.s. (35304, letter F) over de opslag duurzame energie stemmen. Er is in de Tweede Kamer al een motie aangenomen om de effecten van de verhoging van de ODE te monitoren. Dat is wat ons betreft voldoende. De strekking van de motie-Essers c.s. gaat verder en wat ons betreft dus te ver.

Dank u, voorzitter.

De voorzitter:

Dank u wel. Meneer Van Rooijen.

De heer Van Rooijen i (50PLUS):

Voorzitter. Er ligt nu een reeks fiscale wetsvoorstellen ter stemming voor. Wij zullen voor alle wetsvoorstellen stemmen, met één uitzondering: het pièce de résistance, stuk nr. 35302. In het Belastingplan is een verhoging van de arbeidskorting voor werkenden, werknemers en zelfstandigen, opgenomen. De beleidsmatige verhoging bedraagt €750; daar komt de inflatiecorrectie nog bij. Dat leidt in die drie jaar tot een verhoging van bijna €1.000. Voor de ouderenkorting is een beleidsmatige verhoging van €0 opgenomen voor volgend jaar en ook voor de komende jaren. Er is alleen een tabelcorrectiefactor die ertoe leidt dat de ouderenkorting volgend jaar met €26 — hoera! — omhooggaat. €1.000 voor de werkenden, €26 voor de ouderen. Dat noemden wij fiscale leeftijdsdiscriminatie en dat blijven wij zo noemen. Wij maken geen onderscheid in de belastingwetten tussen man en vrouw, maar wij maken wel onderscheid in de belastingwetgeving tussen mensen onder de 65 en mensen boven de 65. Dat zijn dezelfde burgers voor de belastingwetgeving. Dat betekent dat wij tegen dit wetsvoorstel stemmen.

Ik zal eraan toevoegen voor het kabinet: wij zijn bereid om constructief over alle voorstellen met het kabinet te discussiëren en tot besluitvorming te komen, maar die constructieve grondhouding van ons vergt wel dat het kabinet het ons mogelijk moet maken die constructieve houding vol te houden. Daarmee geef ik een waarschuwing voor volgend jaar: als de ouderenkorting volgend jaar in het Belastingplan niet beleidsmatig wordt verhoogd, dan ligt ons dat zwaar op de maag. Ik moet voor de volledigheid nu zeggen ...

De voorzitter:

Meneer Van Rooijen ...

De heer Van Rooijen (50PLUS):

... dat ik de motie over de ouderenkorting aanhoud.

De voorzitter:

Op verzoek van de heer Van Rooijen stel ik voor zijn motie (35302, letter I) aan te houden.

Daartoe wordt besloten.

De voorzitter:

Zijn er nog meer stemverklaringen? Ja, de heer Otten. Stemverklaringen zijn verklaringen over het stemgedrag en in de regel zijn ze kort.

De heer Otten i (Fractie-Otten):

Voorzitter. Ik heb een stemverklaring, geen onderhandelingsstatement. Het betreft wel hetzelfde stuk, namelijk 35302, het Belastingplan 2020. De Fractie van GO zal daartegen stemmen. We hebben heel veel oproepen aan de staatssecretaris en de minister gedaan om het stelsel minder complex te maken, iets te doen aan de toeslagen, de zelfstandigenaftrek te behouden, zzp'ers te ontzien, ondernemers meer stimulansen te geven en de koopkracht voor werkenden en gepensioneerden beter te herstellen. Dat is allemaal onvoldoende. Daarom zullen wij tegen het Belastingplan 2020 stemmen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Otten. Ik zie mevrouw Faber bij de interruptiemicrofoon staan. Op een stemverklaring kan niet worden geïnterrumpeerd, maar u kunt uiteraard wel het woord krijgen van mij. Gaat uw gang.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Dank u, voorzitter. Ik wil graag een punt van orde maken. Meneer Otten noemt zijn fractie hier elke keer Fractie GO, maar Fractie GO bestaat niet in dit huis. Het moet zijn: de Groep Otten. Zo staat het ook in het Reglement van Orde. Het is namelijk zo dat je in dit huis de naam draagt die indertijd op het stembiljet stond. Als je je afscheidt, krijg je de naam van een groep, in dit geval Groep Otten. Dan kan het zo zijn dat twee collega's zich bij je aansluiten; dat is prima, maar het is niet de bedoeling dat de naam "Fractie GO" wordt gebruikt, want de Fractie GO bestaat officieel niet in dit huis.

De voorzitter:

Mevrouw Faber, wat u zegt, klopt net niet helemaal. Wij kennen hier inderdaad niet de groep of de partij GO. Wij kennen hier ook niet de Groep Otten, maar wij kennen hier de Fractie-Otten. Dat is het gebruik in dit huis. Uiteraard staat het de leden wel vrij om zichzelf te noemen zoals zij wensen, dus het staat de heer Otten wel vrij om de naam "GO" of "Groep GO" of "Partij GO" of wat hij wil, zelf te gebruiken. Dat is zijn vrijheid. Van onze kant hebben wij het, ook in alle formele stukken, over de Fractie-Otten. Daar zal ik het ook over hebben. Daar heb ik het ook steeds over gehad.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Mag ik daar nog op reageren, voorzitter?

De voorzitter:

Liever niet, want we hebben niet veel tijd.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Dank voor uw tips. Ik heb begrepen dat uw fractie ook zo ontstaan is, dus ...

De voorzitter:

Ik geef u niet meer het woord over dit punt. Ik denk dat het zo voldoende helder is, en anders komen we er later nog op terug.

Zijn er nog meer stemverklaringen? Ik begreep dat de heer Van Strien nog een stemverklaring heeft en mevrouw Geerdink ook.

De heer Van Strien i (PVV):

Dank u wel, voorzitter. Ik zal me beperken tot die onderdelen en moties waar ik opmerkingen bij heb. De eerste is de motie-Otten (35302, letter N) over het onderzoek naar de vereenvoudiging van het belastingstelsel. Hoewel wij sympathiek staan tegenover de inhoud van deze motie, schatten wij in dat deze regering niet in staat is tot vereenvoudiging van het belastingstelsel. Het is beter als een volgend kabinet dit probleem aanpakt, niet gehinderd door studies van dit kabinet. Daarom zullen wij tegen deze motie stemmen.

Wij zullen voor de motie-Essers c.s. (35304, letter F), over de ODE-heffing, stemmen. Wij zijn tegen iedere vorm van ODE-heffing. Daarom zullen wij ook voor deze motie stemmen. Het moet ons wel van het hart dat we het buitengewoon naïef vinden dat de opstellers van deze motie pas nu tot de conclusie komen dat ODE tot extreme lastenstijgingen leidt, maar goed, beter laat dan nooit.

We zullen tegen de Wet afschaffing fiscale aftrek scholingsuitgaven (stuk nr. 35306) stemmen. Subsidies leiden bijna altijd tot misbruik en ellende. Het vervangen van een aftrekpost door een subsidie kan dan ook niets goeds brengen.

Dan de motie-Geerdink en Essers c.s. (35341, letter I) over het niet met een Nederlandse kop implementeren. In zijn algemeenheid zien wij bij dit kabinet graag zo veel mogelijk koppen rollen. Deze richtlijn willen wij echter niet met en niet zonder kop. Wij snappen dat de VVD en het CDA op zoek zijn naar een schaamlap, maar daar werken wij niet aan mee. Wij zullen dus tegenstemmen.

Dan de gewijzigde motie-Essers en Geerdink c.s. (35241, letter H) over het voorkomen van dubbele heffing. Voor deze motie geldt hetzelfde als voor de koppenmotie. Ook hier zullen we dus tegen stemmen.

De voorzitter:

Dank u wel. Mevrouw Geerdink.

Mevrouw Geerdink i (VVD):

Dank u wel, voorzitter. Ook ik zal mij beperken tot datgene waarmee wij kunnen instemmen. Wij stemmen in met alle acht wetsvoorstellen die nu voorliggen. Daarbovenop hebben we nog een aantal voorstemmen te vergeven als fractie VVD. Wij zullen voor de motie over de ODE-heffing van het CDA (35304, letter F) stemmen. Wij zullen ook voor de motie-Otten (35302, letter N) stemmen. Wij kunnen natuurlijk niet tegen deze motie stemmen, gezien de eerste termijn van onze fractie in deze behandeling. Het moge duidelijk zijn dat we voor de twee moties die we zelf hebben ingediend, zullen stemmen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel. De heer Koole wil alleen het woord als het over Herwijnen gaat. Dat is jammer. Ik verheugde me er net op. Nog meer stemverklaringen? Nee. Dan gaan we stemmen.

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de ChristenUnie, de SGP en de VVD voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, de SP, de PvdD, de PvdA, de OSF, FvD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemmingen moties Belastingplan 2020

Aan de orde zijn de stemmingen over moties, ingediend bij de behandeling van het wetsvoorstel Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2020),

te weten:

• - 

  de motie-Schalk c.s. over de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting (35302, letter L);
• - 

  de motie-Schalk c.s. over het verkleinen van de belastingkloof tussen een- en tweeverdieners (35302, letter M);
• - 

  de motie-Otten c.s. over onderzoek naar vereenvoudiging van het belastingstelsel (35302, letter N);
• - 

  de motie-Otten c.s. over het uitstellen van de afbouw van de zelfstandigenaftrek (35302, letter O).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

De voorzitter:

We stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt de motie-Schalk c.s. (35302, letter L).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de SGP en Fractie-Otten voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de OSF, FvD, de VVD en 50PLUS ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Schalk c.s. (35302, letter M).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, de SP, de PvdD, de ChristenUnie, de SGP, FvD, 50PLUS en Fractie-Otten voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, GroenLinks, D66, de PvdA, de OSF en de VVD ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Otten c.s. (35302, letter N).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, D66, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, GroenLinks, de SP en de PvdD ertegen, zodat zij is aangenomen.

In stemming komt de motie-Otten c.s. (35302, letter O).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, de PvdD, de SGP, FvD en Fractie-Otten voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdA, de ChristenUnie, de OSF, de VVD en 50PLUS ertegen, zodat zij is verworpen.

Stemming Overige fiscale maatregelen 2020

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Overige fiscale maatregelen 2020) (35303).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, de VVD en 50PLUS voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van FvD en Fractie-Otten ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemming Wet fiscale maatregelen Klimaatakkoord

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Wet fiscale maatregelen Klimaatakkoord) (35304).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

De voorzitter:

Meneer Schalk.

De heer Schalk i (SGP):

Voorzitter. Kan er nog een stemverklaring worden afgegeven bij de afzonderlijke wetten, of moest dat helemaal aan het begin?

De voorzitter:

Als u dat wilt, kan dat zeker.

De heer Schalk (SGP):

Dat zou ik graag nog willen doen.

De voorzitter:

Gaat uw gang. U geeft een stemverklaring over 35304. Wat hierna komt, kunt u desgewenst direct meenemen. Het kan geclusterd.

De heer Schalk i (SGP):

Dank u wel, voorzitter. Aan de Wet fiscale maatregelen, 35304, kan mijn fractie geen steun verlenen, omdat deze wet belangrijke sectoren financieel diep in de problemen brengt door de opslag duurzame energie, ODE.

Mocht deze wet onverhoopt worden aanvaard, dan zal mijn fractie de motie-Essers c.s. onder letter F (35304) steunen.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Schalk.

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de PvdA, de ChristenUnie, de OSF, de VVD en 50PLUS voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, de SP, de PvdD, de SGP, FvD en Fractie-Otten ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemming motie Wet fiscale maatregelen Klimaatakkoord

Aan de orde is de stemming over een motie, ingediend bij de behandeling van het wetsvoorstel Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Wet fiscale maatregelen Klimaatakkoord),

te weten:

• - 

  de motie-Essers c.s. over de ODE-heffing (35304, letter F).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt de motie-Essers c.s. (35304, letter F).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, het CDA, D66, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van GroenLinks, de SP en de PvdD ertegen, zodat zij is aangenomen.

Stemming Wet bronbelasting 2021

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Invoering van een bronbelasting op renten en royalty's (Wet bronbelasting 2021) (35305).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, de VVD en 50PLUS voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van FvD en Fractie-Otten ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemming Wet afschaffing fiscale aftrek scholingsuitgaven

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van de Wet inkomstenbelasting 2001 met het oog op afschaffing van de fiscale aftrek van scholingsuitgaven (Wet afschaffing fiscale aftrek scholingsuitgaven) (35306).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, FvD, de VVD en 50PLUS voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV en Fractie-Otten ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemming Wijziging van de Wet op de omzetbelasting 1968

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op de omzetbelasting 1968 (Wet implementatie richtlijn harmonisatie en vereenvoudiging handelsverkeer tussen lidstaten) (35307).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat dit wetsvoorstel met algemene stemmen is aangenomen.

Stemming Wet implementatie tweede EU-richtlijn antibelastingontwijking

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969, de Wet inkomstenbelasting 2001 en de Wet op de dividendbelasting 1965 in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2017/952 van de Raad van 29 mei 2017 tot wijziging van Richtlijn (EU) 2016/1164 wat betreft hybridemismatches met derde landen (PbEU 2017, L 144/1) (Wet implementatie tweede EU-richtlijn antibelastingontwijking) (35241).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV en FvD ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemmingen moties Wet implementatie tweede EU-richtlijn antibelastingontwijking

Aan de orde zijn de stemmingen over moties, ingediend bij de behandeling van het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969, de Wet inkomstenbelasting 2001 en de Wet op de dividendbelasting 1965 in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2017/952 van de Raad van 29 mei 2017 tot wijziging van Richtlijn (EU) 2016/1164 wat betreft hybridemismatches met derde landen (PbEU 2017, L 144/1) (Wet implementatie tweede EU-richtlijn antibelastingontwijking),

te weten:

• - 

  de gewijzigde motie-Essers en Geerdink c.s. over het voorkomen van dubbele heffing (35241, letter H, was letter G);
• - 

  de gewijzigde motie-Geerdink en Essers c.s. over internationaal vergelijkend onderzoek naar de implementatie van ATAD2 in omringende EU-lidstaten (35241, letter I, was letter F).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt de gewijzigde motie-Essers en Geerdink c.s. (35241, letter H, was letter G).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, D66, de ChristenUnie, de SGP, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor deze gewijzigde motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, GroenLinks, de SP, de PvdD, de PvdA en de OSF ertegen, zodat zij is aangenomen.

In stemming komt de gewijzigde motie-Geerdink en Essers c.s. (35241, letter I, was letter F).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, de SGP, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor deze gewijzigde motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie en de OSF ertegen, zodat zij is verworpen.

Stemming Wet implementatie EU-richtlijn meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van de Wet op de internationale bijstandsverlening bij de heffing van belastingen en de Algemene wet inzake rijksbelastingen in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2018/822 van de Raad van 25 mei 2018 tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU wat betreft verplichte automatische uitwisseling van inlichtingen op belastinggebied met betrekking tot meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies (PbEU 2018, L 139) (Wet implementatie EU-richtlijn meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies) (35255).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fractie van de PVV ertegen, zodat het is aangenomen.

Dan zijn hiermee de stemmingen in het kader van het Belastingplan 2020 afgerond.

Ik heb begrepen dat de heer De Vries zijn motie over het project militair radarstation Herwijnen vóór het besluit in stemming wil brengen. Klopt dat meneer De Vries?

De heer De Vries i (Fractie-Otten):

Ja.

De voorzitter:

Dat is het geval. Kan de Kamer daarmee instemmen? Dat is het geval.

Stemming motie Project militair radarstation Herwijnen

Aan de orde is de stemming over een motie, ingediend bij de behandeling van het besluit van de staatssecretaris van Defensie tot toepassing van de rijkscoördinatieregeling ten behoeve van het project militair radarstation Herwijnen,

te weten:

• - 

  de motie-De Vries c.s. over de mogelijkheden om tot een radarruil te komen (31936, letter P).

(Zie vergadering van 10 december 2019.)

De voorzitter:

Wenst een van de leden een stemverklaring af te leggen?

Ik geef gelegenheid tot het afleggen van stemverklaringen vooraf.

De heer Ganzevoort.

De heer Ganzevoort i (GroenLinks):

Voorzitter. Ik heb een stemverklaring over het besluit zelf. Tegen het inzetten van de rijkscoördinatieregeling om een probleem op te lossen dat lokaal niet kan worden opgelost, hebben wij geen bezwaar. We hebben de staatssecretaris alle gelegenheid gegeven om ons ervan te overtuigen dat het op dit moment ook zou moeten, op het laatst nog met een brief die wij hadden gevraagd over hoe precies is gekomen tot het huidige zoekgebied voor een alternatief. De brief die wij hebben gekregen, is vooral procedureel en benoemt een aantal criteria, maar geeft geen antwoord op de vraag die wij hebben gesteld. Als de stemming niet wordt uitgesteld, kunnen wij dus niet anders dan tegenstemmen.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan de heer Koole.

De heer Koole i (PvdA):

Voorzitter. Ik kom te spreken over het besluit tot plaatsing van een militair radarstation in Herwijnen. De PvdA-fractie vindt de nationale veiligheid van groot belang, maar vindt de lokale democratie evenzeer van groot belang. Die radar moet er komen, maar of die in Herwijnen moet komen, hangt af van een onderzoek naar alternatieve locaties. Dat onderzoek is aangekondigd, maar heeft nog niet tot concrete resultaten geleid die dwingend leiden tot Herwijnen. Het is dus niet zeker of er wel een dwingende noodzaak bestaat om de radar in Herwijnen te plaatsen, dan wel elders. Daardoor komen wij niet toe aan instemming met de rijkscoördinatieregeling. Dus moeten wij tegenstemmen en zullen wij ook tegen de motie stemmen.

De voorzitter:

Dank. De heer Van Dijk.

De heer Van Dijk i (SGP):

Voorzitter. Ik denk dat mijn collega's Ganzevoort en Koole zojuist een zuivere bestuurlijke redenering hebben gevolgd. De SGP sluit zich daar kortheidshalve op hoofdlijnen bij aan. Toepassing van de rijkscoördinatieregeling, waarbij de lokale democratie uit de hengsels wordt gelicht, is op dit moment in onze ogen prematuur en daarom stemt de SGP niet in met het voorgenomen besluit.

De voorzitter:

Dank u wel. De heer Gerbrandy.

De heer Gerbrandy i (OSF):

Voorzitter. Ik stem niet in met de rijkscoördinatieregeling voor een militair radarstation in Herwijnen. Het middel is disproportioneel ten opzichte van het probleem. De nationale veiligheid is op dit moment niet in gevaar. Nieuw-Milligen werkt al 40 jaar en is al 40 jaar oud. Er zijn geen signalen dat de vijand morgen ons land binnenvalt. Een gedegen onderzoek naar alternatieven en de cumulatie van straling wil ik eerst afwachten. Daarna moeten de geëigende democratische wegen worden bewandeld, zodat de burgers in het algemeen, maar in dit geval in Herwijnen serieus worden genomen.

De voorzitter:

Dank u wel. De heer Janssen.

De heer Janssen i (SP):

Voorzitter. De Eerste Kamer is lang op het verkeerde been gezet doordat het ministerie heel lang volhield dat onderzoek alleen kon plaatsvinden binnen de rijkscoördinatieregeling. Er is een onderzoek dat al klaar had moeten zijn. Twee weken geleden is in een briefje aangekondigd dat het op het punt van afronden stond, maar het ministerie kan er tot op heden geen datum aan verbinden. Schrijf dat dan niet, zou ik zeggen. Nu instemmen met de rijkscoördinatieregeling is in onze ogen het belonen van slecht gedrag en het opzijzetten van de lokale democratie, zonder dat het Rijk eerst zelf het noodzakelijke huiswerk maakt. Dat maakt dat het nu inzetten van de rijkscoördinatieregeling ontijdig, onnodig en ongewenst is. Daarom stemmen wij tegen.

De voorzitter:

Dank. De heer Nicolaï.

De heer Nicolaï i (PvdD):

Voorzitter. De fractie van de PvdD stemt ook tegen. Wij sluiten ons aan bij alle voorgaande sprekers. Ik wil persoonlijk nog zeggen dat ik dit bij uitstek een heel goed voorbeeld vind van een zorgvuldige afweging en een zorgvuldig onderzoek van de Eerste Kamer. Ik hoop dat dit effecten heeft.

De voorzitter:

Dank u wel. Nog meer stemverklaringen? Dat is niet het geval.

Wij stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt de motie-De Vries c.s. (31936, letter P).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PvdD en Fractie-Otten voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, FvD, de VVD en 50PLUS ertegen, zodat zij is verworpen.

Stemming Project militair radarstation Herwijnen

Aan de orde is de stemming in verband met het besluit van de staatssecretaris van Defensie tot toepassing van de rijkscoördinatieregeling ten behoeve van het project militair radarstation Herwijnen (31936).

(Zie vergadering van 10 december 2019.)

De voorzitter:

We stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt het besluit.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de de fracties van het CDA, D66, de ChristenUnie, FvD en de VVD voor dit voorstel hebben gestemd en de leden van de de fracties van de PVV, GroenLinks, de SP, de PvdD, de PvdA, de SGP, de OSF, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat het is aangenomen.

Aan de orde is de benoeming van een vertrouwenspersoon.

De voorzitter:

Aan de orde is de benoeming van een vertrouwenspersoon voor de leden van de Eerste Kamer.

Artikel 12 van de Gedragscode integriteit schrijft voor dat de Kamer op voorstel van de Huishoudelijke Commissie een onafhankelijke vertrouwenspersoon benoemt om leden en fracties van advies te dienen over de interpretatie van de gedragscode en over het gewenst handelen in concrete situaties. De Huishoudelijke Commissie stelt thans voor mevrouw Carla Verwoerd in deze functie te benoemen. Mij is gebleken dat er geen behoefte is aan een schriftelijke stemming over deze benoeming. Ik leg de Kamer daarom de vraag voor of zij zich met het voorstel tot benoeming van mevrouw Verwoerd kan verenigen. Dat is het geval.

Mevrouw Carla Verwoerd is daarmee benoemd tot vertrouwenspersoon voor de Eerste Kamerleden. Namens u allen heet ik mevrouw Verwoerd hartelijk welkom. Ik schors de vergadering voor enkele ogenblikken zodat u met haar kunt kennismaken in de Hall.

Aan de orde is de voortzetting van de behandeling van:

• - 

  het wetsvoorstel Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur (Spoedwet aanpak stikstof) (35347).

De voorzitter:

Aan de orde is de voorzetting van de behandeling van het wetsvoorstel 35347, Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur.

De beraadslaging wordt hervat.

De voorzitter:

Ik geef het woord aan de heer Otten.

De heer Otten i (Fractie-Otten):

Voorzitter. Voordat ik mijn betoog aanvang, zou ik graag van de gelegenheid gebruik willen maken om mevrouw Faber, die zojuist zo enthousiast op onze nieuwe naam GO reageerde, een GO-pen aan te bieden met het motto van GO: realisme en daadkracht. Dan kunt u elke dag wennen aan onze naam. Daar wilde ik mee beginnen. Alstublieft!

De voorzitter:

Nee, mevrouw Faber, ik geef u daarover niet het woord. Met voorwerpen door de zaal gaan, is sowieso niet volgens het Reglement van Orde. Gaat uw gang, meneer Otten, want het gaat van uw spreektijd af.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Voorzitter. Allereerst mijn felicitaties aan de leden Prins-Modderaar en Nicolaï met hun uitstekende maidenspeeches.

Voorzitter. Het debat dat wij vandaag met elkaar voeren, vormt de apotheose van jarenlang wanbeleid van de kabinetten-Rutte rondom stikstofproblematiek. In het decennium dat de VVD van Rutte nu regeert, eerst met steun van de PVV en het CDA, toen vier rampzalige jaren samen met de PvdA en sinds 2017 met het CDA, D66 en de ChristenUnie, is door deze partijen een waar bureaucratisch oerwoud opgetuigd van regeltjes en rekenmodellen en is er een surrealistische boekhouding rondom de stikstof gecreëerd. Met veel passen en meten is een theoretische schijnwerkelijkheid ontstaan die in de Nederlandse geschiedenis zijn weerga en gelijke niet kent.

Het kernprobleem van de stikstofcrisis is dat er in het verleden veel te veel kleine gebieden zijn aangewezen als Natura 2000-gebied. De Habitat- en Vogelrichtlijn is door Nederland, dat altijd zo graag het beste jongetje van de klas wil zijn, weer eens veel verder uitgevoerd dan strikt noodzakelijk was. Onder druk van bijzonder effectieve groene lobby's is Nederland veranderd in een verzameling postzegelgebieden, waar een postzegelverzamelaar zijn vingers bij zou aflikken. En het ergste is dat ook ecologen nu tot de conclusie komen dat zelfs de strengste stikstofnormen niet tot de gewenste biodiversiteit leiden, omdat deze postzegelgebieden niet robuust genoeg zijn om ooit een dergelijk resultaat te kunnen opleveren. Het land dreigt nu lamgelegd te worden door een ondoordacht beleid dat nooit resultaten zal opleveren. Volstrekt zinloos beleid dus, dat alleen resulteert in barrières voor de bouw en dat de boeren in hun bestaanszekerheid bedreigt.

Wij zijn voorstander van rationeel beleid. Ons motto is dan ook: realisme, ratio en regie. Daarom hebben wij, als fractie GO, tijdens de Algemene Beschouwingen op 29 oktober ook een motie in deze Kamer ingediend om tot rationalisering van de Natura 2000-gebieden te komen en is de regering opgeroepen om daarover met de EU in gesprek te gaan. Ook al stemde de VVD tegen deze, volgens mevrouw Jorritsma indertijd, sympathieke motie, het deed ons veel genoegen dat het kabinet en de minister van Landbouw de motie van GO inmiddels tot kabinetsbeleid hebben gemaakt, zoals blijkt uit de brief van de minister van 13 november, op pagina 5 voor de liefhebbers. Zo zie je maar dat je ook als middelgrote nieuwe fractie in de Eerste Kamer daadwerkelijk invloed kunt hebben op het kabinetsbeleid. Dat doet ons veel deugd: realisme en daadkracht in de praktijk gebracht.

Onze vraag aan de minister is eigenlijk meer een oproep: hoe gaat de minister nu concreet actie ondernemen in Brussel om deze ook door het kabinet gewenste rationalisatie van de Natura 2000-gebieden snel en effectief doorgevoerd te krijgen? Dat is toch een belangrijke oplossing voor de stikstofcrisis. De ervaring leert dat als je resultaten wilt behalen in Brussel, je flink en herhaaldelijk aan de bel moet trekken en je met de vuist op tafel moet slaan. Er moet een assertievere opstelling worden gekozen ten opzichte van de EU. Nederland is de grootste nettobetaler aan de EU. Het is tijd dat we daar eens wat voor terugkrijgen. Hoe gaat de minister dit concreet vormgeven? Graag een duidelijke en concrete beantwoording van de minister op dit punt.

Voorzitter. De Spoedwet aanpak stikstof is bepaald geen wonder van juridisch vernuft en is symptomatisch voor het paniekvoetbal van de kabinetten-Rutte op het vlak van de stikstof. Kicking the can down the road, noemen Amerikanen dit soort maatregelen. U kent het wel, een blikje op straat steeds 50 meter voor je uit trappen. Een leuke bezigheidstherapie, maar op die manier scoor je natuurlijk nooit. Helaas zitten we door het jarenlange wanbeleid en het gebrek aan regie nu in deze situatie. De bouw van nieuwe woningen is gestagneerd, er kunnen geen bouwvergunningen meer worden afgegeven, de boeren weten niet waar ze aan toe zijn, zeer grote infrastructurele projecten komen stil te liggen, de economie dreigt in een recessie af te glijden en de banen en het bestaan van vele tienduizenden mensen staan op het spel als gevolg van dit stikstofmisbaksel.

Voorzitter. Wij hebben deze rotzooi niet gecreëerd. Dat is gebeurd onder het bewind van deze minister en haar voorgangers en door het totale gebrek aan regie van minister-president Rutte. Nu kunnen wij als GO, net als een aantal andere oppositiepartijen, de weg van de minste weerstand kiezen en meegaan in een populistische benadering, mede gevoed door bepaalde extremere krachten die er niet voor terugdeinzen om ook politici met alle middelen onder druk te zetten, maar dan ben je bij GO echt aan het verkeerde adres. Wij kijken in eerste instantie naar het landsbelang. GO doet niet aan chantagepolitiek. Maar wij laten ons ook niet intimideren. Wij gebruiken ons boerenverstand.

Voorzitter. Ik zei het al eerder: deze spoedwet is geen fraai staaltje wetgeving. We hebben de afgelopen dagen dan ook een zware afweging gemaakt tussen twee kwaden. Stemmen we tegen deze wet waardoor de bouw acuut stilvalt maar we mooie politieke sier kunnen maken? Of nemen we onze verantwoordelijkheid en laten we nu het landsbelang prevaleren? We zitten door jarenlang wanbeleid in de situatie dat deze spoedwet, hoe slecht ook, nu hard nodig is om de bouw weer op gang te krijgen.

De heer Koole i (PvdA):

De heer Otten noemt nu twee keer de term "landsbelang". Hij had het er eerder over dat de Natura 2000-gebieden, kennelijk ook in het landsbelang, gerationaliseerd moeten worden. Is de heer Otten het met mij eens dat het landsbelang niet alleen bestaat uit het kunnen bouwen van meer woningen — wat heel erg belangrijk is — maar ook uit een schone natuur, die nu heel erg aangedaan is en die nodig aan herstel toe? En dat er, behalve een woningcrisis, ook een crisis in de natuur is en dat het wel degelijk ook in het landsbelang is om daarvoor maatregelen te treffen?

De heer Otten (Fractie-Otten):

Dat ben ik helemaal met de heer Koole eens. In de spoedwet wordt 250 miljoen extra voorzien voor de natuur. De heer Koole wordt dus op zijn wenken bediend. Mijn punt is alleen dat de postzegelgebieden niet robuust genoeg zijn om levensvatbaar te zijn. Door veel mensen van allerlei politieke gezindten is gezegd dat die gebieden niet robuust genoeg zijn. Waar wij naar streven, is een rationalisatie met grotere, robuuste, aaneengesloten gebieden. Maar dat mogen er wel wat minder zijn dan de huidige 170.

De heer Koole (PvdA):

Ja, even over de rationalisatie van die Natura 2000-gebieden. Dat kan dus bijvoorbeeld ook het verbinden van die gebieden betekenen, waardoor de totale oppervlakte wordt vergroot. Dat is ook heel rationeel.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Dat moet op een intelligente manier gebeuren, zodat er ook in andere delen van het land ruimte blijft voor bouw, boeren, et cetera. Wat nu gebeurt, is dat boeren moeten verdwijnen door gebieden van twintig bij twintig meter. Die zijn gewoon niet robuust genoeg. Welke stikstofmaatregel je ook neemt, daar komt niet voldoende biodiversiteit, dus in die zin leidt het niet tot een resultaat. Dan moet je dat dus wat ons betreft terugbrengen. Ik kan niet alle gebieden nu uit mijn hoofd gaan noemen, maar ik zou zeggen dat de Waddenzee, de Veluwe, de Biesbosch, de Oostvaardersplassen enzovoorts robuuste gebieden zijn. Misschien moet je sommige op elkaar aansluiten, maar kies daar dan ook voor en neem de regie. Dat is ook wat ik tegen het kabinet zeg: neem de regie.

De voorzitter:

De heer Koole, derde interruptie.

De heer Koole (PvdA):

Tot slot. Ik constateer dat ook de heer Otten een uitbreiding van beschermde natuurgebieden niet uitsluit.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Een rationalisatie.

De heer Janssen i (SP):

Is de heer Koole ... Pardon, de heer Koole zal het ongetwijfeld met mij eens zijn. Is de heer Otten het met mij eens dat als we terugkijken in de geschiedenis, deze postzegelgebieden nooit als postzegel bedacht zijn, maar juist als robuuste natuur? Als daar 2010 niet het kleed onder vandaan was getrokken door 70% te bezuinigen op de aankoop van die natuurgebieden, was het dus al anders geweest. Dan was het robuust geweest en dan hadden we geen postzegels gehad. Lees het advies van het Planbureau voor de Leefomgeving van afgelopen vrijdag. Zou de heer Otten het een goed idee vinden om dat advies van het Planbureau voor de Leefomgeving te omarmen en dan weer terug te gaan naar de situatie zoals die ooit bedacht is, zodat we van die postzegels af komen?

De heer Otten (Fractie-Otten):

Nou, er is natuurlijk tien jaar lang geen regie geweest op dit gebied. Er is van alles en nog wat gebeurd. Dan kan je wel zeggen dat het allemaal weer moet worden teruggedraaid, maar ik denk dat we nu moeten kijken waar we staan. Het leven wordt voorwaarts geleefd, niet achterwaarts, in mijn beleving. Laten we dus kijken waar we nu staan en dit op een rationele, constructieve manier oplossen. Wij zijn voor natuur en we zijn voor biodiversiteit, maar het moet wel op een intelligente manier gebeuren. We moeten niet de gevangene worden van beleid dat tien jaar geleden ooit door meneer Bleker, door Samsom van de PvdA of door weet ik wie is bedacht. Laten we vooruitkijken.

De heer Janssen (SP):

Zeker, maar laten we daarbij ook van het verleden leren en lessen trekken van waar het fout is gegaan. Daarom verwijs ik naar het PBL. Maar hoor ik nou de heer Otten ook net zeggen dat alles acuut dreigt stil te vallen? Is de heer Otten dan de mening toegedaan of wil hij het beeld scheppen dat als wij deze wet aannemen, alles vanaf 1 januari acuut weer op gang komt?

De voorzitter:

Tot slot, de heer Otten.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Nou, als we hem niet aannemen, valt het in ieder geval wel stil. U had het zelf over de bouwvakkers die u benaderen. Nou, daar kon ik erg in meevoelen. Dus ja, het is niet zozeer dat je zegt dat alles vanaf 1 januari op rolletjes loopt. Nee, sterker nog, dit is een noodverband. Er moet structureel iets opgelost worden. Maar als je het niet doet, valt het wél stil.

De voorzitter:

Vervolgt u uw betoog.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Ik vervolg mijn betoog, voorzitter. Door jarenlang wanbeleid zitten we in de situatie dat deze spoedwet — ik kom hier ook op het punt van de heer Janssen — hoe slecht ook, nu hard nodig is om de bouw weer aan de gang te krijgen, 75.000 woningen te kunnen bouwen, grote infrastructurele projecten vlot te trekken en duidelijkheid te bieden aan de boeren. Om een economische recessie af te wenden, zit er nu niks anders op dan dit noodverband aan te leggen, maar meer dan een noodverband is het niet.

Voorzitter. Nu is er vooral regie nodig. De tijd die nu gewonnen wordt, moet effectief benut worden om een rationalisatie door te voeren en met de EU daarover snel in gesprek te gaan. Het kabinet moet nu de gesprekken met de boeren, de bouw, de natuurorganisaties en andere betrokkenen intensiveren om tot een structurele langetermijnoplossing voor de stikstofcrisis te komen die vertrouwen biedt voor de toekomst, voor alle betrokken partijen, en waarbij het landsbelang centraal staat. Onze boodschap aan het kabinet is dan ook: pak nu de regie.

Voorzitter. Ik sluit af. Wij hebben deze stikstofellende niet gecreëerd, maar er moet nu wel iets gebeuren. Wij nemen nu in het landsbelang wél onze verantwoordelijkheid. GO zal de Spoedwet aanpak stikstof, zij het met de nodige reserves, steunen om een economische recessie waarin duizenden mensen hun baan gaan verliezen af te wenden. GO laat de Nederlandse economie niet stikken. Wij zien uit naar de discussie met de minister.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Denkt meneer Otten dat er een stikstofprobleem is?

De heer Otten (Fractie-Otten):

Nou, ik denk wel dat de stikstofuitstoot bepaalde gevolgen kan hebben voor de biodiversiteit. De vraag is natuurlijk op welk niveau die gevolgen er zijn. Ik kan me voorstellen dat u daar andere ideeën over hebt dan sommige andere partijen. Er zijn ook landen die dat anders hanteren, maar ik denk dat je tot een evenwichtig niveau van waarden zult moeten komen. Daar zullen experts een oordeel over moeten vormen. Ik denk niet dat het probleem zo groot is als sommige mensen doen voorkomen, maar we zitten nu wel met de juridische realiteit van al deze gecreëerde PAS-wetgeving die de Raad van State niet heeft kunnen doorstaan en noem maar op. Of het stikstofprobleem er nu wel of niet is, het juridische stikstofprobleem is er wel, waardoor er geen bouwvergunning kan worden afgegeven. Dus we zullen dat toch eerst moeten oplossen voordat we daarin kunnen duiken.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Ik krijg een heel lang antwoord, maar niet het antwoord op mijn vraag of er wel of geen stikstofprobleem is. Maar ik kan meneer Otten wel een beetje helpen. Hij heeft namelijk recent nog bij Goedemorgen Nederland gezegd dat er geen stikstofprobleem is. Het lijkt me dus niet zo moeilijk om dat hier in dit huis te herhalen. Meneer Otten zegt dat er een bureaucratisch probleem is.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Correct.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Ik heb begrepen dat meneer Otten met zijn fractie voor deze wet gaat stemmen. Dus in feite gaat u gewoon helemaal mee in dat bureaucratische proces.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Nee, dan heeft u niet goed geluisterd. GO gaat tegen de bureaucratische ellende die gecreëerd is in de afgelopen tien jaar, ook door een kabinet dat u gedoogd heeft als ik mij niet vergis, een eerste stap nemen, een tijdelijk noodverband, om het probleem verder op te lossen. Dit had natuurlijk allemaal heel anders aangepakt kunnen worden. Dat ben ik helemaal met u eens. Ik zie ook de verhalen van mensen uit Twente, waar ze honderd meter over de grens de boerderij wel mogen uitbreiden in hetzelfde gebied en in Nederland niet. Daarbij zou je misschien ook naar een meer geharmoniseerd model moeten kunnen komen in Europees verband. Ik vraag ook aan de minister om dat mee te nemen, maar het lijkt erop dat wij dit allemaal inderdaad weer roomser dan de paus aan het uitvoeren zijn. In die zin kan ik dus ook voor een stuk met mevrouw Faber meegaan.

De voorzitter:

Mevrouw Faber, een korte derde interruptie.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Ik denk dat meneer Otten roomser is dan de paus. In feite zit hij hier met drie zetels, maar de stemmers die erachter zitten, hebben gestemd tegen het beleid van Rutte. En wat doet meneer Otten nu? Hij gaat gewoon mee in het beleid van meneer Rutte. Hoe kunt u dat nou verklaren? Hoe kunt u dat nou doen?

De voorzitter:

Meneer Otten, kort. Dan ga ik naar meneer Janssen.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Ik vind het fijn dat u weet wat de stemmers heeft bewogen. Ik kan u verzekeren — dat heb ik gisteren ook op de televisie verklaard — dat ik de politiek in ben gegaan omdat ik erg veel onvrede heb met het kabinet-Rutte, ook op economisch gebied. Dit is daar ook een voorbeeld van. Er is natuurlijk geen regie gevoerd en dat is slecht beleid. Maar in tegenstelling tot uw partij, mevrouw Faber, zijn wij niet alleen aan de zijlijn een beetje aan het roepen, maar willen we ook zorgen dat er nu oplossingen komen. Wij willen dat er concreet iets verandert en dat niet duizenden mensen morgen door uw mooie opstelling werkloos zijn en WW kunnen gaan aanvragen. Daar schieten we ook niks mee op.

De heer Janssen (SP):

Ik had in mijn termijn nog even gevraagd of de heer Otten nog even wilde reflecteren op zijn bezoek aan het Torentje om te kijken of we misschien nog met wat gedeelde kennis met de medesenatoren tot een andere afweging zouden kunnen komen. Hij heeft dat niet gedaan. Als hij dat niet wil doen, is dat ook een antwoord, maar wil hij dat dan zeggen, want dan hoef ik daar ook verder niet op terug te komen.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Nou, wat wilt u weten? We kregen een kopje koffie van de premier met een bastognekoek. En we hebben hem opgeroepen om de regie te pakken. Ik heb de indruk dat die sindsdien ook voortvarend wordt opgepakt. Als ik zie hoe snel de beantwoording van alle vragen komt en hoe gedegen het allemaal gedaan wordt, heb ik wel het idee dat ook Rutte nu doorheeft dat dit echt een chefsache is en dat hij dat niet aan de minister van Landbouw alleen kan overlaten. Bovendien wil ik u er ook nog even op wijzen dat minister Hoekstra hier een heel goede, constructieve rol in heeft vervuld achter de schermen.

De voorzitter:

Nog een aanvullende vraag tot slot.

De heer Janssen (SP):

Dan is in ieder geval duidelijk dat niet zozeer de premier meneer Otten heeft overtuigd maar andersom.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Correct. Dat heeft u goed begrepen!

De voorzitter:

Dank u wel.

De heer Otten (Fractie-Otten):

Dank.

De voorzitter:

Wenst een van de leden in eerst termijn nog het woord? Dat is niet het geval. Minister, bent u in de gelegenheid om direct te reageren op de vragen uit de Kamer? Dat is het geval. Dan geef ik graag het woord aan de minister.

Minister Schouten i:

Dank u wel, voorzitter. Wederom dank ook aan de leden voor hun inbreng bij dit debat en voor het feit dat wij vandaag deze wet kunnen behandelen. Er zijn nog wat inhoudelijke vragen gesteld over het spoedkarakter van deze wet. Ik zal daar later op ingaan, maar laat ik beginnen met het feit dat het duidelijk is dat er een forse opgave ligt om de stikstofuitstoot terug te dringen ten behoeve van de natuur en om de natuur te herstellen, ook gelet op hoe we in dit land omgaan met deze situatie, hoe we natuur wegen ten opzichte van andere maatschappelijke en economische functies. Ik ben daar in de brief van gisteravond aan de Tweede Kamer nader op ingegaan, alsook op de structurele aanpak. Ik kom daar later nog wat meer over te spreken.

Maar laten we ook even teruggaan naar waar we vandaan zijn gekomen. Dit is de chambre de réflexion. Er wordt vandaag op de wet gereflecteerd door verschillende leden, vooral ook op wat anderen allemaal anders hadden moeten doen. Dat hoort hier ook bij. Dat is allemaal onderdeel van het debat, maar laten we ook even kijken waar we vandaan komen. We hebben tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen al wel gesproken over dit onderwerp, maar eigenlijk is het de eerste keer dat ik met uw Kamer zo inhoudelijk over dit onderwerp spreek.

Ik denk dat het goed is om terug te gaan naar de uitspraak van de Afdeling bestuursrecht van de Raad van State over de PAS van 29 mei. In die uitspraak werd duidelijk dat de aanpak die de voorgaande jaren tot dat moment was gehanteerd ten aanzien van de stikstofproblematiek, juridisch niet houdbaar was. Dat zat hem met name op het feit dat er ook maatregelen werden ingeboekt die nog geen resultaat hadden opgeleverd, waardoor de goede staat van de instandhouding van de natuur — daarover gaat het — uiteindelijk niet of onvoldoende geborgd werd, terwijl de Programmatische Aanpak Stikstof wel de basis was voor de vergunningverlening voor tal van activiteiten, ook activiteiten die van zeer groot maatschappelijk belang zijn.

Die uitspraak leidde ertoe dat er op dat moment eigenlijk geen grond meer was om de vergunningverlening weer ter hand te nemen. Ik heb toen vrij snel met de provincies bestuurlijke overleggen gehad over hoe hiermee om te gaan, want ik ben niet de enige die hiermee te maken heeft. Dit gaat over de bevoegde gezagen, degenen die de vergunningen moeten afgeven. Dat zijn heel vaak grotendeels de provincies. Ik ben bevoegd gezag en de minister van IenW is ook op onderdelen bevoegd gezag. Maar de coördinatie in het kabinet voor dit onderwerp ligt bij mij. Vandaar dat deze coördinatie vanuit mijn departement ter hand is genomen.

Vanaf dat moment moesten wij op zoek naar een nieuwe methode om te zorgen dat wij de vergunningverlening weer een bodem zouden kunnen geven, dat het weer een juridisch houdbare systematiek zou worden. Daar zijn toen een aantal stappen voor gezet. Zoals al een aantal keer is besproken, moesten we het model AERIUS, waarmee de stikstofneerslag — de depositie, met een heel erg duur woord — wordt berekend, weer opnieuw vormgeven. Dat was namelijk gebaseerd op de PAS en de PAS bestond niet meer. We moesten dat systeem dus opnieuw gaan vaststellen. Dat is gebeurd. Wij hebben dat systeem in september neergezet. Op basis daarvan kon de vergunningverlening weer ter hand genomen worden als zou blijken dat er met een activiteit geen significante depositie in een Natura 2000-gebied zou plaatsvinden.

Maar daarmee zijn heel veel zaken nog niet geregeld. Vandaar dat wij vandaag spreken over het wetsvoorstel dat nu voorligt. Dit wetsvoorstel, zo zeg ik de meeste leden van uw Kamer na, is een eerste stap. Dit is niet dé oplossing voor de stikstofproblematiek. Laat dat helder zijn. Dit is een stap waarvan het kabinet meent dat het noodzakelijk is om die te zetten om een aantal activiteiten die van groot maatschappelijk en economisch belang zijn, weer mogelijk te maken. Daarbij moet steeds het uitgangspunt zijn dat de activiteiten de staat van instandhouding van de Natura 2000-gebieden niet mogen verslechteren.

Dat is het kader waarbinnen wij de activiteiten ondernemen en waarbinnen deze spoedwet is vormgegeven. Dit wetsvoorstel heeft in die zin een beperkte reikwijdte. Dat constateerden ook al diverse leden van uw Kamer. Het bevat wel een aantal essentiële elementen om die kortetermijnstappen te kunnen gaan zetten. Zo heeft het voorstel bijvoorbeeld een grondslag voor de regeling van een stikstofregistratiesysteem. Dat systeem moet op korte termijn helpen om de vergunningen voor de bouw weer mogelijk te maken. Het wetsvoorstel maakt het ook mogelijk om bij ministeriële regeling, dus ook op korte termijn, regels te stellen over veevoer waardoor de stikstofemissie uit de veehouderij vermindert. Dat is een van de maatregelen waarmee de depositieruimte voor de bouw wordt gecreëerd, naast de verlaging van de maximumsnelheid. Die zit inderdaad niet in het wetsvoorstel. De minister van IenW komt nog apart met een verkeersbesluit daarover, maar dit wetsvoorstel legt wel de basis om die besluiten vervolgens weer te gaan nemen.

Ook de extra middelen die zijn uitgetrokken voor de sanering van de varken een bestaande regeling. Die regeling staat op dit moment al open voor inschrijving. Ik had dit wetsvoorstel niet nodig om dat mogelijk te maken.

Het wetsvoorstel maakt het ook mogelijk om, indien gewenst en verantwoord, voor nader te bepalen gevallen en onder nader te bepalen voorwaarden landelijk een vrijstelling van de Natura 2000-vergunningplicht te verlenen. De huidige wet kent al een dergelijke bevoegdheid, maar die ligt primair bij de provincies. Het kan ook aangewezen zijn om landelijk met één regime te komen. Vandaar dat dat in deze wet is opgenomen.

Daarnaast maakt het wetsvoorstel versnelling van de besluitvorming over natuurherstelmaatregelen mogelijk. Op dit moment zien we dat juist de procedures rondom natuurherstel soms lang duren, waardoor dat natuurherstel eigenlijk niet in een voldoende hoog tempo op gang komt. Dit wetsvoorstel biedt mogelijkheden om dat te versnellen. Het beperkt ook de Natura 2000-vergunningplicht tot gevallen waarin ze echt nodig is, namelijk die activiteiten die wezenlijke effecten op de natuurdoelen in Natura 2000-gebieden kunnen hebben.

Gisteravond heb ik nog een brief naar uw Kamer gestuurd. Daarin geven we aan hoe de bredere inbedding van dit wetsvoorstel is. Natuurlijk hebben we ook bij dit wetsvoorstel, zoals altijd, advisering van de Raad van State gekregen. De Raad van State stelt dat dit wetsvoorstel deel zou moeten uitmaken van een bredere aanpak ten aanzien van de stikstofproblematiek. Mijn excuses voor de late verzending en voor het feit dat u 's nachts nog brieven moest lezen, maar deze brief moest afgestemd worden met heel veel partijen, bijvoorbeeld met provincies. Dat zijn de bevoegde gezagen die hier natuurlijk achter moeten staan. Daar gaat soms wat tijd overheen. Ik heb in de brief geschetst hoe de bredere aanvliegroute eruitziet. Die volgt eigenlijk twee hoofdsporen: ten eerste een robuust en realistisch natuurbeleid en ten tweede de reductie van stikstofemissie en stikstofdepositie.

Bij de uitwerking van deze hoofdsporen kiezen we voor een integrale aanpak, waarin we zo effectief mogelijk gebruik willen maken van de lopende transities en beleidsopgaven. Dit staat namelijk niet helemaal op zichzelf. Denk bijvoorbeeld aan het feit dat we een Klimaatakkoord hebben, een omgevingsvisie, de Kaderrichtlijn Water, de visie op kringlooplandbouw, het programma over circulaire economie, het Schone Lucht Akkoord en de NEC-doelstellingen. Dat zijn allemaal zaken waarvan je moet beoordelen hoe je ze integraal kunt bekijken om ervoor te zorgen dat je ze niet tegen elkaar uitspeelt maar ze juist de goede richting in krijgt.

In de brief hebben we ook gesteld dat we in 2020 streefwaarden gaan vaststellen voor de reductie van de stikstofemissie en de stikstofdepositie. Dat doen we in overleg met de provincies en de sectoren. We gaan die waarden laten valideren door het PBL en het RIVM. Via de verhoging van de kwaliteit van de natuur en het verlagen van de stikstofdepositie kun je de staat van instandhouding van de natuur verbeteren. Uiteindelijk geldt hier dat goed natuurbeleid ook de basis is voor vergunningverlening. Hier heeft iedereen dus eigenlijk baat bij.

De heer Van Rooijen vroeg waarom we niet eerder zijn gestart met de voorbereidingen. Waarom moest het allemaal zo laat en waarom is het allemaal zo ad hoc geweest? U mag best weten dat ik in de afgelopen maanden de film echt wel een aantal keren heb teruggedraaid. Wat is er gebeurd? We hadden een uitspraak van het Europees Hof, dat op zichzelf niet stelde dat de programmatische aanpak niet kon. Het Europees Hof stelde dat de wetenschappelijke onderbouwing daarvan beter moest. Daar waren we ook mee aan het werk. We hadden diverse scenario's liggen, onder andere een scenario waarin het PAS onderuit getrokken zou worden. Dat was een verstrekkend scenario. Daarbij hadden we in beeld welke stappen gezet zouden moeten worden. Dat was zo omvangrijk, dat dat niet zomaar te realiseren was. Dat alternatief heb je niet zomaar in één keer staan. Ik noemde net al als voorbeeld dat je een model als AERIUS dan helemaal opnieuw vorm moet geven. Dat klinkt eenvoudig, maar ik kan u vertellen dat het een behoorlijke klus is om dat weer helemaal opnieuw op te zetten. Daar hebben we in de zomervakantie hard aan doorgewerkt. Dat was ook de basis om ervoor te zorgen dat we de vergunningverlening weer op gang konden krijgen. In die zin is dit dossier complex. Dat geldt niet alleen voor de inhoud, maar ook bestuurlijk. We hebben diverse partijen — ik noemde net al de bevoegd gezagen — die steeds vanuit een andere blik of invalshoek naar de zaak kijken. We moeten samen optrekken om ervoor te zorgen dat we hierin verder komen. Ik hoef denk ik niks te zeggen over de complexiteit in maatschappelijk opzicht. Ik kom daar later nog over te spreken.

Er waren ook vragen over de juridische houdbaarheid van deze wet. Zoals ik net stelde — en daarmee zeg ik de Raad van State na— moet dit wetsvoorstel worden geplaatst in het bredere perspectief van de structurele aanpak van het kabinet. Die aanpak is gericht op een intensivering van het natuurherstel conform de eisen van de Habitatrichtlijn, maar ook op het mogelijk maken van economische en maatschappelijke ontwikkelingen binnen de kaders van diezelfde richtlijn. Het voorliggende wetsvoorstel past binnen die structurele aanpak, nogmaals, als eerste stap. Door te gaan werken met streefwaarden, waarmee we een pad zullen weergeven voor de manier waarop we tot reductie van de stikstofdepositie zullen komen, en door daar bronmaatregelen aan te koppelen wordt invulling gegeven aan die structurele aanpak.

Het kabinet zal de Kamer steeds periodiek blijven informeren over de stappen die we zetten. In die zin is dit niet een debat waar we mee eindigen. Dit is het begin. We zullen niet alleen de Tweede Kamer, maar ook deze Kamer steeds op de hoogte houden van elke stap die we zetten om verder te komen in dit dossier.

Vooropstaat dat gewerkt moet worden aan de verbetering van de natuur, ook bij de maatregelen voor de korte termijn. Daarom hebben we ervoor gekozen om van de aangekondigde maatregelen 30% direct beschikbaar te stellen voor de natuurgebieden. Mevrouw Prins vroeg waarom er een verdeling van 30% en 70% is gemaakt. Dat is omdat we ervoor moeten zorgen, en daarmee ook moeten borgen, dat er bij elke stap die we zetten natuurverbetering optreedt. In ieder geval mag er geen verslechtering zijn. Het is juridisch zelfs meer geborgd als je aantoont dat een stap ook verbetering met zich meebrengt. Juist om ervoor te zorgen dat het wetsvoorstel juridisch sterker is, kiezen we ervoor om de stikstofruimte die bij elke stap vrijkomt niet in haar totaliteit van a naar b te verschuiven. We zorgen er dan voor dat er eerst een stukje wordt afgeroomd ten behoeve van de natuur. Daarmee kan de overige ruimte worden ingezet voor andere activiteiten.

Daarnaast heeft het kabinet een begrotingsreserve ingesteld voor de aanpak van de stikstofproblematiek en voor het natuurherstel. Daarvan heeft het kabinet nu 250 miljoen euro gereserveerd voor de aanpak van natuurverbetering. Waar dit wetsvoorstel erop is gericht om weer toestemmingsverlening mogelijk te maken, gelden op grond van de Habitatrichtlijn specifieke eisen. De richtlijn eist een voorafgaande toets bij projecten met mogelijke significante gevolgen. Daaruit moet de zekerheid worden verkregen dat de natuurlijke kenmerken van de Natura 2000-gebieden niet worden aangetast. Aan die zekerheid worden hoge eisen gesteld, en ook aan de maatregelen en de effecten die bij de onderbouwing in aanmerking worden genomen.

Het gewijzigde artikel 2.9, derde lid, en het nieuwe artikel 5.5.a over het stikstofregistratiesysteem van de Natuurbeschermingswet voorzien in die randvoorwaarden. Ik kom straks nog wat uitgebreider te spreken over de veevoerregeling. De effecten daarvan worden gebruikt voor het creëren van stikstofdepositieruimte voor het stikstofregistratiesysteem. Daarbij merk ik op dat dit eerst nog genotificeerd wordt bij de Europese Commissie. Die zal met name kijken naar de gevolgen voor de mededinging en het vrije verkeer van goederen. Daar zal op getoetst worden.

De heer Pijlman vroeg of het klopt dat beide Kamers betrokken zullen worden bij het vervolg van de uitwerking van de ministeriële regelingen, zodat die ook bij beide Kamers worden voorgehangen. Hij vroeg wanneer de Kamer dit tegemoet kan zien. Ja, de beide Kamers zullen bij het vervolg worden betrokken. Bijvoorbeeld de veevoerregeling zal hier worden voorgehangen. Dat doen we ook juist om te laten zien dat de stappen die we zetten — uw Kamer vraagt nadrukkelijk naar de handhaafbaarheid, de uitvoerbaarheid en de rechtmatigheid van de maatregelen, en dat snap ik ook heel goed — stappen zijn waarvan u zichzelf kunt vergewissen of dat voldoende is om daarmee door te gaan. Dus wij zorgen dat dat voorgehangen wordt. Dat geldt overigens niet voor het stikstofregistratiesysteem, want dat systeem gaan we eigenlijk zo snel mogelijk in gang zetten, naar ik hoop per 1 januari, omdat we dat juist nodig hebben om al die andere stappen ook weer mogelijk te kunnen maken.

De heer Janssen vraagt waarom ik niet heb overwogen om de spoedwet tijdelijk te maken. Hij zegt: je moet eigenlijk in een spoedwet alleen regelen wat op dit moment geregeld moet worden. De rest moet eigenlijk geborgd worden in de structurele situatie en in wet- en regelgeving. Zoals gezegd is de spoedwet de eerste stap als onderdeel van de structurele aanpak. De maatregelen die hierin opgenomen zijn — dat wil ik ook wel benadrukken — zijn doorgaans geen tijdelijke maatregelen. Ik kom daar zo nog specifieker over te spreken, maar eerst even algemeen. De punten van het veevoer en de verlaging van de maximumsnelheid zijn allemaal geen zaken die we nu even tijdelijk doen om even iets tijdelijk mogelijk te maken. Die hebben in zichzelf wel een langetermijnperspectief. Of dat voor altijd zal zijn, kan ik ook niet zeggen. Als wij een situatie krijgen dat de staat van instandhouding van de natuur erg goed is, dan kun je altijd dat soort zaken weer heroverwegen. Of als er alternatieven zijn die beter zijn of op meer politiek draagvlak kunnen rekenen, dan kun je dat natuurlijk ook meewegen in je besluitvorming. Maar het is niet zo dat deze maatregelen nu op voorhand tijdelijk zijn. De wijzigingen waarin dit wetsvoorstel voorziet, worden ook onderdeel van al bestaande wetten, zoals de Wet natuurbescherming, de Wet dieren en de Crisis- en herstelwet. Daarmee worden ze ook al in de permanente wetgeving opgenomen. Daarmee komen ook instrumenten beschikbaar die zowel voor de korte als voor de lange termijn relevant zijn om oplossingen te bieden voor de stikstofproblematiek. Uiteraard zullen wij de vinger aan de pols houden om te kijken of die instrumenten doen wat ze moeten doen. Want dat is natuurlijk wel een vereiste voor het nemen van deze maatregelen.

Het instrument van het stikstofregistratiesysteem is een middel waarbij nader moet worden bezien of voortzetting nodig is. Dus dat is een maatregel die eventueel van tijdelijke aard is, als je een bredere inbedding of een bredere systematiek zou hebben voor de zaken die je nodig hebt om te zorgen dat de staat van instandhouding van de natuur verbetert. In de loop van 2021 zullen we daar ook nader naar kijken. Is er misschien een betere systematiek voorhanden of zijn we al zover dat we dit middel niet meer nodig hebben? Dat kan ik op voorhand nog niet zeggen.

De heer Janssen i (SP):

In de systematiek zou het toch ook zo kunnen zijn dat de minister zegt: we hebben deze spoedwet nu nodig om een aantal zaken op gang te brengen, maar parallel daaraan gaan we werken aan die structurele maatregelen? Daar vraag ik ook steeds naar: start dat tegelijkertijd op. Dan kunt u ook zeggen: die maatregelen gaan uit deze spoedwet en die laten we een-op-een instromen in de structurele maatregelen zoals we die kennen. Dan houdt deze spoedwet eigenlijk op enig moment op te bestaan, omdat alles is ingevoegd waar het hoort. U zegt zelf dat dit geen maatregelen voor de korte termijn zijn. Nou, dan is alleen de procedure nu even spoed. Maar als het structurele maatregelen zijn, zou daar eigenlijk ook een meer structurele en meer zorgvuldige behandeling van het wetgevingsproces bij horen. Dan kun je het nog altijd gaandeweg hier uithalen, het in laten stromen in de structurele maatregelen en het daar inbedden, zodat we daar ook misschien wat breder met wat meer kennis van zaken de discussie over kunnen hebben met elkaar.

Minister Schouten:

De maatregelen die hierin zitten, zijn al onderdeel van die andere wetten. Dit is de wet waarin ook de haakjes — ik vind dat altijd een vervelend woord, voorzitter — zijn opgenomen waarin we dat in die andere wetten borgen. Dat zit dus in de Wet natuurbescherming, in de Wet dieren als het gaat om de veevoermaatregelen en in de Crisis- en herstelwet, waarin we de natuurherstelmaatregelen onderbrengen. Die zitten eigenlijk al opgehangen in de permanente wetten. Er zijn ook onderdelen die echt specifiek in deze wet zitten, zoals het stikstofregistratiesysteem. Daarvan zeg ik: ik weet nog niet hoe dat precies gaat verlopen. Als we daar een beter alternatief gaan krijgen — het is een middel, geen doel in zichzelf — dan kan het zijn dat je op enig moment besluit om dat op een andere manier te gaan borgen, niet meer via deze wetten. Maar ik kan daar nog niet op vooruitlopen. Als ik nu al zeg dat het om een bepaalde periode gaat, dan gooi ik nu al een middel weg dat ik op dit moment echt nodig heb.

De heer Janssen (SP):

Kan de minister aangeven dat het streven is om maatregelen die we in deze wet hebben staan, zo snel mogelijk over te laten gaan in structurele maatregelen? We gaan geen wetten naast elkaar laten bestaan als dat niet nodig is, want dat wordt volgens mij een heel ingewikkelde situatie. Kan zij aangeven dat het streven is om de onderdelen die we nu hier met elkaar bespreken, als ze bewezen efficiënt zijn, in te laten stromen in structurele maatregelen, en dat ze dan uit deze wet kunnen, zodat deze wet op enig moment eindig kan zijn? Want anders blijven er zaken naast elkaar lopen, wat misschien onnodig is.

Minister Schouten:

Ik moet goed overzien wat ik toezeg. Dat zou ik dan echt even moeten wegen. Want er zijn gewoon maatregelen die een langere doorlooptijd hebben en hier ook gewoon wel geborgd moeten zijn. Wat we doen — ik denk dat dat een vereiste is — moeten we hier gewoon wettelijk regelen. Nogmaals, een aantal zaken zit al in andere wetten en die worden daarin opgehangen. Daar waar dat niet het geval is, kan ik nu nog niet toezeggen dat dat tijdelijk is. Want dan gooi ik iets weg wat ik nodig heb.

De voorzitter:

De heer Janssen, tot slot.

De heer Janssen (SP):

Tot slot, heel kort. Maar ik vroeg ook naar het streven om geen wetten onnodig naast elkaar te laten bestaan. Misschien kunnen we daar in tweede termijn nog even op terugkomen.

Minister Schouten:

Ja.

De voorzitter:

De heer Van Pareren.

De heer Van Pareren i (FvD):

Maatregelen kunnen lange tijd in stand blijven. Hoe zit dat met de maatregel van 100 km/u, van 130 naar 100. Hoelang blijft die in stand?

Minister Schouten:

Deze maatregel zit niet in deze wet. Ik kan niet op voorhand zeggen hoelang die maatregel in stand blijft of hoelang ze nodig is.

De voorzitter:

Als die niet in de wet zit, maakt die geen deel uit van de beraadslagingen.

Minister Schouten:

Dat antwoord moet ik gaan onthouden! Dank u wel, voorzitter.

De heer Janssen vraagt of ik bereid ben om alsnog voorhang toe te passen. Zoals gezegd hechten wij echt aan een zorgvuldige behandeling in beide Kamers. Er zijn in de Tweede Kamer amendementen aangenomen die voorhang regelen. Er zijn ook amendementen niet aangenomen. Het is uiteindelijk aan de Tweede Kamer om te beoordelen of ze dat wel of niet doet. Maar waar die wel zijn aangenomen, zullen die voorhangprocedures worden toegepast bij de ministeriële regelingen met nadere regels over diervoer en landelijke vrijstellingen, waaronder de drempelwaarden. Voor de andere regeling over het stikstofregistratiesysteem is dat, zoals net gezegd, niet voorzien, omdat daarin het spoedeisende karakter van de invoering heel belangrijk is.

De heer Janssen had zich enigszins gestoord aan de volgens hem wat hooghartige beantwoording van schriftelijke vragen. Dat is niet de bedoeling; ik heb nooit de bedoeling om hooghartige antwoorden te geven. Als hij zich daaraan geërgerd heeft, dan spijt me dat.

De heer Janssen vraagt of ik kan aangeven wat de effectiviteit en de kosten zijn van deze maatregelen in de spoedwet. De drie maatregelen die zijn aangekondigd om de woningbouw en de zeven MIRT-projecten in 2020 alsnog mogelijk te maken — de snelheidsverlaging, het veevoer en de sanering van de varkenshouderij — leveren in 2020 gemiddeld bij elkaar 7,6 mol per hectare per jaar op.

Wat betreft de kosten voor de sanering van de varkenshouderij: daar was al een regeling voor beschikbaar, waar in het kader van de Urgendaproblematiek 60 miljoen aan is toegevoegd. Dus voor de regeling voor het deel dat nu wordt meegenomen in deze wet, zijn de kosten 60 miljoen.

Wat de regeling ten aanzien van het veranderen van de snelheid en de borden betreft, meen ik dat het om 6 à 7 miljoen gaat. Maar ik ga daar nog even exact naar kijken, want die zit in het stukje met de andere zaken.

Ook ten aanzien van het veevoerspoor is gesteld dat als dat tot meerkosten leidt, we dan voorzien in een maatregel om daaraan tegemoet te komen. Wij denken nu aan een subsidiemaatregel. Overigens kan het ook kostenverlagend werken, want — heel veel boeren doen het ook al — waar het nog kan, kun je kijken of het ook mogelijk is om minder van dat voer toe te voegen. Dat leidt uiteindelijk ook tot kostenverlaging. Maar we leveren bijvoorbeeld ook nog ondersteuning voor kennis en advies. Op het moment dat de ministeriële regeling hier komt voor te hangen, zullen we exact aangeven wat de bedragen zijn die daarmee te maken hebben.

De heer Schalk heeft nog gevraagd naar de wetenschappelijke onderbouwing van die 0,005 mol. Wat is "nul", was eigenlijk de vraag. Daarbij is gekeken naar: wanneer kunnen we spreken van deposities die verwaarloosbaar klein zijn? Bijdrages van 0,005 mol of kleiner vallen weg in de achtergronddepositie. Daarom is het niet nodig deze voor de individuele vergunningsverlening in aanmerking te laten komen. Ze lopen wel mee in de achtergronddepositie en als zodanig worden ze ook wel meegenomen in de metingen, maar per project is het zo klein dat dat verwaarloosbaar is. Uiteindelijk meet je wel het totale effect, want heel veel kleine dingen kunnen bij elkaar opgeteld natuurlijk ook wel een effect hebben, maar dat is verwaarloosbaar klein als je van die hoeveelheid uitgaat.

Voorzitter. Ik denk dat ik daarmee grosso modo de vragen over de juridische houdbaarheid en de aanleiding van het wetsvoorstel heb beantwoord.

De heer Schalk i (SGP):

Ik heb nog een verduidelijkende vraag over die 0,005 mol. Bij het ene aspect werd er na 5 kilometer gestopt met meten, maar bij het andere wordt dat als het ware oneindig doorberekend totdat je uiteindelijk bij 0,005 uitkomt, en dan stopt het pas. Zou je die nuchtere redenering "na 5 kilometer stopt het" niet ook bij de bouw kunnen toepassen?

Minister Schouten:

Als ik het heel goed begrijp, is dit eigenlijk de discussie over de vraag vanaf welke afstand je gaat stoppen met meten. Dan krijg je te maken met de verschillende soorten gassen, die ook weer tot stikstof leiden. Je hebt NO_x en NH₃, dus ammoniak en stikstof. Die verspreiden zich beide weer op een andere manier. Het gaat er ook weer om of het natte of droge depositie is. Ja, ik ben tegenwoordig helemaal ingewijd in deze hele scheikundige zaken. Dat heeft er dus ook mee te maken op hoeveel afstand je iets wel of niet nog meerekent. Dat heeft in zichzelf niets te maken met de 0,005. Dat is gewoon een ondergrens die we hebben gelegd en waarvan gezegd is: daar kun je spreken van een verwaarloosbaar kleine depositie voor een project, zodat dat niet meegeteld hoeft te worden als een significant effect.

De voorzitter:

Meneer Schalk, kort. Daarna de heer Nicolaï.

De heer Schalk (SGP):

Ik ben bijna geneigd om even terug te grijpen op het debat van gisteren. Toen ging het ook om deze hoeveelheid. Dan weten we dat de mestproductie van een gans op een dag bij wijze van spreken al vele malen groter is dan die 0,005. Zit er geen rek in die enorm verwaarloosbare hoeveelheid?

Minister Schouten:

Ook wat die gans betreft ligt het er maar aan hoe dicht dat bij een Natura 2000-gebied ligt. Want daar moet je het elke keer aan relateren. Sommige zaken kunnen veel hogere emissies van stikstof hebben, maar die slaan niet neer in een bepaald Natura 2000-gebied. Dat is waar je het elke keer aan moet relateren. Dat maakt het ook best complex om in deze discussie te kunnen zeggen of het reduceren van stikstof automatisch al tot verbetering van Natura 2000-gebieden leidt. In zichzelf wel, maar je moet ook nog een keer kijken wat het specifiek doet ten opzichte van zo'n Natura 2000-gebied. Dat is de grote puzzel die gelegd moet worden met al die maatregelen. Maar wij moeten het ook kunnen onderbouwen. Als je bij wijze van spreken heel veel 0,1 bij elkaar optelt, zit je al heel snel op een significant effect. Vandaar dat we hebben gezocht naar een onderbouwing van wat nul is, die juridisch ook nog standhoudt.

De heer Nicolaï i (PvdD):

Ik wil nog even doorgaan op die juridische haalbaarheid. Is de minister het met mij eens dat zij eigenlijk in een hele bijzondere positie verkeert? Normaal gesproken maak je keuzes, politieke afwegingen enzovoorts bij het maken van wetgeving. Maar eigenlijk is hier maar sprake van één ding, namelijk dat u moet voldoen aan de eisen van de Habitatrichtlijn, zoals die door de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State wordt uitgelegd. Ik ben heel blij dat u ook voorlichting gevraagd heeft. Ik heb ook geconstateerd dat uw aanvankelijke voorstellen wat zijn aangepast, kennelijk omdat u daar een analyse op heeft losgelaten die betrekking heeft op die juridische problematiek.

Ik had een vraag gesteld waar ik geen antwoord op heb gekregen. Laat ik daarvoor even teruggaan naar de PAS. We hebben hier gestaan en gezegd: hoe heeft het in hemelsnaam kunnen gebeuren dat wij die PAS toen hebben laten passeren? Er zijn stukken in de krant verschenen waaruit bleek dat er aanvankelijk ook al kritische juridische geluiden waren. Bent u bereid om de adviezen van uw eigen juristen een keer aan de Kamer ter inzage te geven voor wat betreft de vraag of de regeling voor de algemene drempelwaarde in Nederland of een regionale drempelwaarde zich wel verdraagt met de eisen die de Raad van State en het Hof van Justitie stellen?

Minister Schouten:

De vraag over de drempelwaarde wilde ik specifiek in het blokje drempelwaarde beantwoorden, vandaar dat ik nog niet was toegekomen aan de beantwoording van de vragen van de heer Nicolaï. Zoals de heer Nicolaï heeft kunnen lezen, hebben wij voorlichting gevraagd aan de Raad van State over het invoeren van een drempelwaarde. De Raad van State heeft gesteld dat je, zoals overal geldt, moet kunnen vaststellen of een activiteit, ook als die onder een drempelwaarde plaatsvindt, niet leidt tot een verslechtering van de staat van de instandhouding van natuurgebieden. Dat is eigenlijk elke keer de checkvraag, zo noem ik het maar eventjes. Het is heel lastig om een drempelwaarde die je op landelijk niveau vaststelt, overal goed te kunnen borgen. Dan moet je zó veel bronmaatregelen gaan nemen om die drempelwaarde in te kunnen voeren, dat je overal moet weten dat je goed zit ten opzichte van zo'n natuurgebied. De Raad van State zei dat je wel kunt denken aan een regionale of een sectorale drempelwaarde, want daar kun je dat veel beter vaststellen. Dat is ook de reden geweest waarom het kabinet heeft besloten — dat heeft u gisteravond kunnen lezen — om over te gaan tot het uitwerken met de provincies van een regionale drempelwaarde. Dit gebeurt dus juist op basis van de voorlichting van de Raad van State. En voor het verkrijgen van onze juridische adviezen hebben we de Raad van State dus om voorlichting gevraagd.

De heer Nicolaï (PvdD):

Ik heb nog steeds geen antwoord gekregen op mijn vraag. Mijn vraag was of u bereid bent om de adviezen ter inzage aan de Kamer te geven. Daaraan had ik de volgende vraag willen koppelen: is het ook niet raadzaam om extern advies in te winnen? Want het gaat hier niet alleen maar om een politieke afweging, maar echt om een juridische vraag waarbij we niet weer in een juridisch woud terecht moeten komen en niet weer moeten struikelen over de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Heeft het dan geen zin om ook externe adviezen in te winnen en die ook aan de Kamer over te leggen?

Minister Schouten:

Volgens mij hebben wij om die externe advisering gevraagd, namelijk aan de Afdeling advisering van de Raad van State. Want we wilden er juist zeker van zijn dat de Raad van State meent dat houdbaar is wat wij willen.

De heer Nicolaï (PvdD):

Dat was mijn vraag niet. U heeft nu van de afdeling van de Raad van State die de advisering doet, voorlichting gekregen. U weet nu hoe die daartegen aankijkt. Straks gaat u iets ontwerpen, en dan komt de vraag op of datgene wat u ontwerpt qua regeling voldoet aan de eisen die de Raad van State blijkens de voorlichting ook noodzakelijk vindt. Over die vraag — dat is een juridische vraag — kunt u extern advies inwinnen. Bent u bereid dat te doen en daar de Kamer over te informeren voordat we een oordeel kunnen vellen?

Minister Schouten:

Dan begrijp ik de vraag goed. Excuus dat dit eerst wat onduidelijker was. De vraag is of het juridische gecheckt gaat worden als we de regionale drempelwaarde gaan vormgeven. Ik ben tegenwoordig ongeveer de beste klant van de landsadvocaat, want wij zijn op dit moment heel veel aan het controleren bij de landsadvocaat. Zoals de heer Nicolaï misschien weet, is het gebruikelijk dat wij de Kamer informeren over het oordeel van de landsadvocaat, maar niet zozeer over het advies zelf. Dat hoort echt in de beslotenheid van de relatie tussen het kabinet en de advocaat of de externe adviseurs. Dat geldt ook voor de juridische overwegingen en beraadslagingen op het eigen departement. Die vrijheid om dat gewoon te kunnen doen, moet er zijn. Maar u ziet altijd het eindresultaat en kan daar ook een eigen oordeel over vellen. Ik ga dus niet alle juridische adviezen op dit punt inzichtelijk maken. Het is wel zo dat wij steeds bezig zijn om te controleren of wat we aan het doen zijn, juridisch ook echt standhoudt. Wij zijn daar namelijk als eerste bij gebaat. Dat is ook wat we zelf willen.

Ik constateer dat de Raad van State in zijn voorlichting zegt dat, als je die drempelwaarde neemt, en dat geldt eigenlijk voor alles, je er eerst voor moet zorgen dat je de ruimte hebt om die drempelwaarde te kunnen invoeren. Je moet er dus eerst voor zorgen dat je bronmaatregelen neemt die zodanig iets opleveren dat je daarmee een drempelwaarde kunt invoeren. Dat is voor ons steeds de checkvraag. We kunnen niet meer op de pof leven. We kunnen niet meer denken dat het in de toekomst wel een keertje goed komt met de verlaging. We moeten eerst de verlaging realiseren voordat we wat kunnen uitgeven.

De voorzitter:

Hoeveel blokjes heeft u, minister?

Minister Schouten:

Ik ben nu bezig met het blokje drempelwaarde. Daarna komt natuur. Dan economie en bouw, waar wonen ook in zit. Dan kom ik op de landbouw en het voerspoor; die pakken we samen. Dan kom ik op de vragen over de metingen. Daarna kom ik op de vragen over meer specifiek de vergunningen, meldingen, het stikstofregistratiesysteem en AERIUS. Dat gaat dus meer over de technische maatregelen. Tot slot heb ik nog wat financiële vragen.

Ik ga nu dus verder met de drempelwaarde. Eigenlijk heb ik in het interruptiedebat met de heer Nicolaï daar al het een en ander over gezegd. De Raad van State heeft aangegeven dat een drempelwaarde bij voorkeur regionaal of sectoraal kan worden vormgegeven. Mede op basis van de voorlichting van de Raad van State heeft het kabinet gekozen voor de regionale drempelwaarde.

Of en wanneer er met de regionale drempelwaarde gewerkt kan worden, is een kwestie van maatwerk in de regio. Dat vraagt ook om een zorgvuldig proces. We zullen voorlopig gebruikmaken van het stikstofregistratiesysteem dat verankert is in deze spoedwet. Daarmee kunnen we dan constateren of er genoeg bronmaatregelen genomen zijn om een drempelwaarde in te voeren en kunnen we zien hoeveel er weggegeven wordt. Zo kunnen we precies zien of we niet over de grenzen heengaan.

Mevrouw Prins vraagt of ik wat kan zeggen over de planning en over hoe we de actie precies gaan vormgeven. We zijn bezig om het proces en de inhoud af te stemmen met de provincies, want die hebben hier een belangrijke rol in. We moeten daarbij natuurlijk ook eerst de stikstofruimte creëren voordat we die kunnen weggeven. Of en wanneer er met de regionale drempelwaarde gewerkt kan worden, gaan we per regio bekijken. Dat gaan we de komende periode uitwerken. Ik geloof niet dat er één moment is waarop we dat overal kunnen uitvoeren. Ik denk dat je dat gebiedsgericht moet aanpakken, zodat we aan de slag gaan in de gebieden waar dat kan. Dan wachten we daar niet langer. Waar we echt nog meer actie moeten ondernemen om dat vorm te geven, moeten we dat heel zorgvuldig aanpakken. Dit is wel iets wat echt nog in de loop van komend jaar vormgegeven gaat worden. We moeten er namelijk voor zorgen dat dit ook juridisch echt goed geborgd is.

De heer van Ballekom vroeg ook of ik meer inzicht kan geven in de drempelwaarde en de mogelijkheid om zonder vergunning te werken. Hij zou meer informatie willen ontvangen als we daar meer van weten. Dat zeg ik hierbij toe. Zodra ik daar meer inzicht in heb, zal ik uw Kamer informeren over hoe we dat verder gaan aanpakken.

De heer Janssen vraagt hoe een drempelwaarde en een, wat hij noemt, instabiel systeem zich tot elkaar verhouden. Wat heeft voorrang? Sowieso is er een structurele aanpak nodig om het hele systeem stabiel te hebben. Dat weet het kabinet ook en daar wordt aan gewerkt. In de tussentijd werken we ook aan mogelijkheden om de administratieve lasten en bureaucratie te verminderen, bijvoorbeeld via een drempelwaarde. Een drempelwaarde kan soelaas bieden bij heel veel activiteiten die echt een kleine depositie hebben, waarvoor je telkens een vergunning moet aanvragen. Als je daar in één keer een goede bronmaatregel tegenover hebt staan, die voldoende soelaas biedt om kleine activiteiten mogelijk te maken, dan helpt dat ook de vergunningverlener én degene die de vergunning aanvraagt. Daarbij gebruiken we het stikstofregistratiesysteem. We weten wat er aan ruimte is en wat we daaraan uitgeven. Als het een niet het ander overschrijdt, dan is het juridisch houdbaar.

De heer Janssen (SP):

Even een korte verduidelijking. Mijn vraag was net wat anders. De relatie met het systeem klinkt heel breed. Waar het mij om gaat is het AERIUS-model en wat de minister nu aangeeft. De minister zegt dat het AERIUS-model vanaf september weer ingeregeld wordt. Ik heb de afgelopen jaren gemerkt hoelang die inregeling duurde. Hoe verhouden zich nou de groene en de rode hexagonen van het AERIUS-model met de drempelwaarde? Dat is even iets concreter dan een breed systeem.

Minister Schouten:

Het AERIUS-model is weer ingeregeld, dus daar wordt nu ook weer mee gewerkt. Het wordt steeds weer verbeterd. Begin volgend jaar vind er weer een update plaats, dus het model wordt steeds verbeterd. Het is wel het enige model dat we hebben. Daar moeten we het dus gewoon mee doen. We moeten er dus ook voor zorgen dat we het goed gaande houden. De gegevens over de activiteiten en hoe die zich verhouden tot de depositie verwerken we in AERIUS. Daarin wordt het dus bijgehouden. Het RIVM verwerkt het ook in het stikstofregistratiesysteem. Dat kunnen ze ook en hebben ze ook al eerder gedaan. Het bestond in die zin al. Op die manier kunnen we goed bijhouden wat erin komt en eruit gaat.

De heer Janssen (SP):

Mijn vraag is nog iets concreter en gaat over de verhouding tussen AERIUS en de drempelwaarde. Een drempelwaarde is veel minder flexibel. Die stelt u vast voor een regionaal gebied, al is dat een beetje een pleonasme. Vervolgens hebben we het AERIUS-model. Als uit het AERIUS-model berekeningen komen waaruit blijkt dat de drempelwaarde in strijd is met het AERIUS-model, wat gebeurt er dan?

Minister Schouten:

Als iets boven de drempelwaarde zit, moet er een vergunning aangevraagd worden. Als een activiteit onder de drempelwaarde zit, dan moet je de activiteit en de depositie wel melden, maar omdat het onder de drempelwaarde zit, hoef je er geen vergunning voor aan te vragen. Op het moment dat een activiteit boven de vastgestelde drempelwaarde zit, moet er een vergunning voor aangevraagd worden.

De voorzitter:

Meneer Janssen, laatste keer.

De heer Janssen (SP):

Als ik naar mijn eigen praktijk van de afgelopen jaren kijk, levert dat in de praktijk denk ik problemen op als bij een nieuwe versie van het AERIUS-model allerlei hexagonen van kleur verschieten voor het wel of niet aanvragen van een vergunning in verband met de drempelwaarde. Het antwoord van de minister is dus dat de uitkomsten van het AERIUS-model leidend zijn?

Minister Schouten:

Ja. Het AERIUS-model bepaalt hoeveel depositie je ergens hebt en of dat al dan niet onder een drempelwaarde is. Die drempelwaarde moet op bestuurlijk niveau worden vastgesteld. Natuurlijk kun je nieuwe inzichten krijgen doordat omstandigheden wijzigen. Een natuurgebied kan verbeteren, waardoor je mogelijk weer meer ruimte krijgt. Misschien verslechtert het juist, waardoor je weer minder ruimte krijgt. Die aanpassingen moet je kunnen blijven doen. Dat blijven we periodiek bijhouden. Als er verbeteringen doorgevoerd moeten worden, zullen we dat doen. Als dat consequenties heeft voor de drempelwaarde, zullen we het ook moeten doorvoeren.

De heer Koole vroeg of ik kan garanderen dat de effecten daadwerkelijk vaststaan bij de drempelwaarde voordat de beschikbare ruimte wordt gevuld. Ja, want dat is echt de essentie van de aanpak. We moeten er eerst iets in hebben zitten, voordat we het kunnen uitgeven.

Ik hoor net dat op 14 januari de nieuwe versie van de calculator van AERIUS live gaat. Dat is dus de exacte datum.

De heer Koole vroeg of het klopt dat eerst het stikstofregister moet worden ingericht en dan pas een drempelwaarde kan worden vormgegeven. En waarom is er niet gewacht met het stikstofregistratiesysteem tot de provincies helemaal gereed zijn? In de spoedwet wordt een basis gelegd voor het stikstofregister en dat is juist de voorwaarde om weer tot snelle vergunningverlening voor de woningbouw over te kunnen gaan. Als er gekozen wordt voor een drempelwaarde, dan kan dat pas op het moment dat de registratiebank al werkt. Dat heb je nodig om die drempelwaarde ook te kunnen berekenen. De urgentie om de woningbouw en de MIRT-projecten, deels door de provincies, te vergunnen, was juist de reden waarom het kabinet dit wetsvoorstel heeft gedaan. Maar we doen eerst het stikstofregister en dan de drempelwaarde, om op die manier te borgen dat we niet meer uitgeven dan dat we aan ruimte hebben.

De heer Van Gurp i (GroenLinks):

De minister spreekt over de drempelwaarde in antwoord op de heer Koole. Ik wilde niet voorkruipen, maar ik zag niet dat hij ook opstond. De minister zegt: het register moet eerst worden ingevoerd voordat die drempelwaarde komt. Nou hebben wij de voorlichting van de Raad van State zo begrepen dat die drempelwaarde ook pas kan als hij is ingebed in een daadwerkelijk structureel geloofwaardig en effectief systeem: kortom, in een bredere aanpak. Hebben wij dat goed begrepen?

Minister Schouten:

Het register kan op het moment dat je ook daadwerkelijk kunt aantonen dat je maatregelen neemt die aan de ene kant die drempel rechtvaardigen. Dat is de inkomstenkant. Die moet er zijn voordat je aan de uitgavenkant wat kunt uitgeven, dus dat je een drempel kunt invoeren. Om dat te kunnen doen, moet je inderdaad wel die bronmaatregelen gaan nemen.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

U zei dat het register dan kan, maar u bedoelt ook de drempel, denk ik.

Minister Schouten:

Excuus. De drempel, ja. Dat was een verspreking.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Oké. Dat zal dus ook niet eerder dan de zomer zover zijn?

Minister Schouten:

Dat ligt eraan hoe snel je in de regio's die bronmaatregelen die de drempel in zo'n regio rechtvaardigen, ook echt kunt treffen. Dat zal dus per regio verschillen. Dat zei ik ook net bij een vraag van mevrouw Prins. Mijn inschatting is dat het niet overal op één moment zal zijn. In het ene gebied is dat makkelijker te realiseren dan in het andere gebied.

De voorzitter:

Dan geef ik het woord aan de heer Koole.

De heer Koole i (PvdA):

Begrijp ik het goed dat er eerst een stikstofregistratiesysteem komt en daarna eventueel, of zeker, een drempelwaarde kan worden ingevoerd? Maar ze zullen dus nooit tegelijkertijd bestaan?

Minister Schouten:

Het stikstofregister is het technische vehikel om de drempelwaarde mogelijk te maken, laat ik het zo zeggen. Om de drempelwaarde te kunnen invoeren, moet ik eerst weten hoeveel ik kan uitgeven en dat moet ik registreren. Als je bij een drempelwaarde allerlei activiteiten gaat doen, heeft dat wel een effect, ook al zijn de individuele activiteiten op zichzelf klein. Alles bij elkaar opgeteld heeft dat natuurlijk wel een effect. Dat moet ook worden bijgehouden, zodat je op een gegeven moment weet dat de emmer gaat overlopen. Dan moeten we of weer meer bronmaatregelen nemen, of we moeten zorgen dat we niet meer activiteiten onder de drempelwaarde toestaan.

De heer Koole (PvdA):

Het één is dus inderdaad voorwaardelijk voor het andere. Maar de drempelwaarde kan waarschijnlijk, denk ik, niet eerder dan de zomer effectief worden, maar dat is afhankelijk van de regio.

Minister Schouten:

Ja, klopt.

De heer Nicolaï (PvdD):

Ik hoor van de minister dat we eigenlijk moeten beginnen met het opstarten van het stikstofdepositieregistratiesysteem. De woorden worden steeds langer. Dat moet nog opgestart worden. Dan ga je dat vervolgens vullen en als je het hebt gevuld, dan kan je kijken welke activiteiten wel of niet kunnen worden toegestaan. Daarbij heeft u in de beantwoording van de vragen gisteravond aangegeven dat u begint met het legaliseren van de 3.637 projecten die eigenlijk illegaal zijn doorgegaan nadat de Raad van State de PAS had afgeschoten. Vervolgens zegt u dat er voldoende ruimte is. Daar had ik ook een vraag over gesteld. Die is natuurlijk heel erg van belang voor de groep-Otten, voor de heer Gerbrandy en voor anderen die in het fixproces hebben meegedaan. Zij hebben gezegd: wij doen mee, omdat we nu snel aan de slag kunnen gaan met de bouw en die woningen. Maar ik hoor dat u eerst het stikstofdepositieregistratiesysteem op orde moet hebben. Als dat op orde is, dan kunt u uitrekenen wat u kunt doen. En u moet nog legaliseren. Hoe weet u dan zo zeker dat die 75.000 woningen gerealiseerd kunnen worden? Dat begrijp ik niet. U schrijft dat u dat nu al weet. Dat was mijn vraag.

De voorzitter:

Korte vraag, alstublieft. De minister.

Minister Schouten:

Dit is het vraagstuk van de meldingen. Het is allemaal techniek: excuus daarvoor. De meldingen zijn de zaken die vroeger niet vergund, maar alleen gemeld hoefden te worden, maar wel mogelijk een effect hadden op de depositie. Wat gaan wij nu doen? Wij gaan voor al die 3.300 meldingen bekijken of zij inderdaad daadwerkelijk een effect hebben gehad. Zo niet, dan hoeven wij daar niks aan te doen. Dan hoeven we dat niet te compenseren. Bepaalde activiteiten hoeven geen direct effect op een Natura 2000-gebied te hebben gehad. Daar waar de activiteiten dat wel hebben, gaan wij kijken wat ervoor nodig is om die te compenseren. Dat gaat dus buiten die hele drempelwaarde om. Daar moeten wij gewoon op gebiedsspecifiek niveau kijken hoe we dat in één keer goed regelen. Het kabinet heeft aangegeven dat we dat voor onze rekening zullen nemen.

De voorzitter:

Ik maak even een punt van orde. We zijn nu bijna een uur bezig en we zijn nog niet op een kwart, dus dit loopt op deze manier hopeloos mis. Ik vraag de leden daarom vriendelijk om de minister even de kans te geven om de antwoorden uit een paar blokjes te geven. Ik vraag de leden dus om de vragen even op te sparen tot aan het einde van die termijn. U krijgt allemaal ook nog een tweede spreektermijn, waarin nog nadere vragen kunnen worden gesteld. En dan is er ook nog een termijn voor de minister waarin ze kan antwoorden. Ook met het oog op het geplande kerstdiner ...

Minister Schouten:

Dat is ook belangrijk.

De voorzitter:

... zou ik dus de leden willen vragen om de minister de kans te geven om even wat meters te maken. Het woord is aan de minister.

Minister Schouten:

Voorzitter. Dan kom ik bij het blokje natuur. Overigens zitten de antwoorden op heel veel vragen die in de interrupties worden gesteld, ergens in de blokjes. Als ze al zijn gesteld, kan ik die antwoorden ook weer uit de blokjes halen.

Voorzitter. De natuur. Ik heb net al gesteld dat de stikstofproblematiek ons ook laat zien dat we extra stappen moeten zetten om de natuur en het natuurbeheer te verbeteren. Heel veel leden hebben daar ook naar gevraagd. De Vogel- en Habitatrichtlijn schrijft ook voor dat wij in 2050 een goede staat van instandhouding moeten hebben bereikt. Zo wil ik samen met de provincies ook kijken hoe we de uitvoering van het natuurbeleid kunnen verbeteren, en welke manieren we kunnen vinden om de realisatie van die Natura 2000-gebieden te optimaliseren.

Met het pakket dat nu voorligt, zetten we op zichzelf al een belangrijke stap voor de natuur. We gaan namelijk de stikstofemissie en -depositie omlaag brengen. En, zoals gezegd: dit is een eerste stap. Bovendien is natuur in dit land ook wel in strikte regels vervat. Strikte regels, ook in de zin dat we met gebieden te maken hebben waarvoor geldt dat het ongelofelijk ingewikkeld is om daar deze goede staat van instandhouding te gaan realiseren. Daar zit ook niet veel flexibiliteit in. Ik denk dat de heer Otten daar zelf ook wel het een en ander over heeft gezegd. Dat is iets wat wij met de Europese Commissie gaan bespreken. Ik kom zo terug op de tijdpaden.

Het gaat ook om de herijking van natuurgebieden. Het is daarbij niet zo dat we streven naar minder natuur, maar het gaat erom dat we op een echt realistische manier met onze natuur omgaan. Tegelijkertijd wil ik investeren om die natuur toekomstbestendig te maken. Want we hebben misschien wel redelijk veel natuur, maar het is wel allemaal natuur die niet in een opperbeste staat van instandhouding verkeert. En het is nu juist een van de vereisten om die staat van instandhouding omhoog te krijgen. Het kabinet zet dus in op een robuust en realistisch natuurbeleid. De heer Janssen vraagt: hoe zit het dan met het PBL-advies over het robuust maken van de natuur? Daar ben ik het mee eens: wij moeten zorgen dat de natuur robuust is.

De heer Van Pareren vraagt om een nieuwe, realistische, beperkte indeling van Natura 2000-gebieden, die niet te versnipperd is. Zoals gezegd kiest het kabinet voor een robuust en realistisch natuurbeleid. Daarbij houdt het kabinet ook het huidige beleid tegen het licht. En we zetten in op een robuust en realistisch beleid dat ook zo effectief mogelijk bijdraagt aan het verbeteren van die natuur. Daarom zullen we ook in kaart brengen wat de mogelijkheden zijn voor bijvoorbeeld het meer herijken van die gebieden, waarbij je ook bijvoorbeeld samenvoeging of herindeling meeneemt.

Mevrouw Prins vraagt: hoe zit het dan met de Natura 2000-gebieden die grensoverschrijdend zijn? Een aantal gebieden is inderdaad grensoverschrijdend. Ook gebieden die grensoverschrijdend zijn, kunnen in aanmerking komen voor de inzet van middelen om de kwaliteit van de natuur te verbeteren. Daarbij wordt overigens nu ook al samengewerkt met Duitsland en met België. Daar bouwen wij op voort, ook samen met de provincies.

Mevrouw Prins vraagt ook op basis van welke criteria de Natura 2000-gebieden worden geselecteerd voor de besteding van dat geld, dus van die 250 miljoen. En zij vraagt of ik daarbij ook rekening houd met de plannen voor de doorlichting van de Natura 2000, en met de gesprekken van de Europese Commissie hierover. Bij de besteding van de middelen wordt er gekeken naar de koppeling: waar kunnen we het snelst natuurwinst boeken? Dat heb ik gisteravond in de brief ook geschreven. We moeten nu gewoon eerst inzetten op de plekken waar we echt al eerste winst kunnen gaan boeken. Waar dat precies is, moet ik echt nog vaststellen, samen met de provincies. Want zoals u misschien weet, is het natuurbeleid gedecentraliseerd. De provincies gaan als eerste over het natuurbeleid. Ik ga dat dus ook samen met de provincies vormgeven. En ik zal bekijken wat er uit die doorlichting van die Natura 2000 komt. Daar zullen we dus de match ook proberen te maken.

Ook de heer Van Ballekom vraagt of ik meer inzicht kan geven in de besteding van de middelen voor de natuur, vooral bij gebieden met aanzienlijke opgaven. De gelden voor de natuurgebieden zijn ook onderdeel van het Natuurpact. Dat bestaat nu al. Daarnaast heeft het kabinet dus eenmalig 250 miljoen beschikbaar gesteld voor natuurherstel en -verbetering. En het kabinet overlegt daarover met de provincies. Wij hebben aan de Tweede Kamer toegezegd dat ik begin 2020 meer duidelijkheid zal bieden over de besteding, zodat we daar ook meer inzicht in gaan krijgen. Ik zal uw Kamer daarover ook informeren, zodat u daar ook kennis van kunt nemen.

De heer Pijlman vraagt dat ik met de Europese Commissie in overleg ga over de Natura 2000-gebieden. En hij vraagt: waarom meent het kabinet dat ik daar de handen voor op elkaar ga krijgen bij de Europese Commissie? Hij zegt: dat is toch al eens een keertje eerder geprobeerd? Dat klopt. Onder staatssecretaris Bleker zijn er voorstellen ingediend bij de Europese Commissie om gebieden te schrappen, en ook om gebieden samen te voegen. Dat is toen in een paar gevallen ook daadwerkelijk gebeurd. Verschillende gebieden langs de IJssel, de Nederrijn en de Waal zijn toen samengevoegd tot één gebied: de Rijntakken. Maar het is ook duidelijk dat nieuwe voorstellen heel zorgvuldig onderbouwd moeten worden, omdat ook rekening moet worden gehouden met bijvoorbeeld eerdere uitspraken op Europees niveau. Dat vereist dus ook dat wij heel goed moeten kunnen onderbouwen waarom wij denken dat bepaalde gebieden beter herijkt kunnen worden.

Dat is het proces dat ik nu met de provincies inga. Daarin moeten we die onderbouwing vormgeven. Daarbij is belangrijk wat nou de staat van de natuur in een bepaald gebied is, welke habitats en soorten er voorkomen, of dat mogelijk op andere locaties en dergelijke ook zou kunnen, en wat er precies voor nodig is om dat te doen. En wat betekent dat dan voor die gebieden die naast elkaar bestaan? Hoe zou je dat dan beter kunnen borgen of op een andere plek veel beter kunnen borgen? Dat zijn allemaal afwegingen die we daarin moeten maken, want je moet goed beslagen ten ijs komen bij de Europese Commissie: dat klopt. Daarom gaan we dit ook op die manier aanpakken.

De heer Schalk vraagt wat de herindeling van die Natura 2000-gebieden nou precies oplevert. De analyse ten aanzien van de herindeling, het herijken, zijn wij net gestart met de provincies, en die analyse moeten we dus ook zorgvuldig gaan doen. Ik weet dus nog niet waar ik precies ga uitkomen, want dat zal echt de uitkomst van een proces worden. Uiteindelijk is het ook onderdeel van het gesprek met de Europese Commissie wat daar precies uit voort gaat komen. We zijn gestart met dat onderzoek om daar meer inzicht in te krijgen.

Mevrouw Huizinga vraagt ook hoe kansrijk het is. Je moet wel van goeden huize komen, dat klopt. Je moet goed beslagen ten ijs komen bij de Europese Commissie, waarbij echt wel indringende vragen zullen worden gesteld waarom we de dingen doen die we doen, maar ook wat de kwaliteit van onze natuur is. Daarom is het in zichzelf al ongelofelijk belangrijk om te zorgen dat we de kwaliteit van die natuur verbeteren. Hoe beter die is, hoe beter je dit soort gesprekken kunt voeren met de Commissie, dus wij moeten daar niet mee wachten totdat we die gesprekken allemaal hebben afgerond.

Mevrouw Huizinga vraagt ook op welke termijn de middelen voor natuur worden uitgegeven en waaraan. Ik zal uw Kamer begin 2020 informeren over wat we van plan zijn. De precieze effecten voor het natuurherstel hangen ook af van de keuzes die bij de besteding van die middelen worden gemaakt, maar daarover zal ik u informeren.

De heer Koole heeft ook vragen gesteld over de extra middelen voor natuurherstel. Wanneer kunnen we daar meer inzicht in krijgen en hoe worden die extra middelen besteed? Begin 2020 zal ik u daar nader over informeren. We zijn nog te vroeg in het proces met de provincies om daar goed antwoord op te kunnen geven. Ik moet dat echt goed doorlopen met de provincies.

Kan ik al toezeggen dat het doel is om de hoeveelheid natuur niet te verminderen, en graag wel met betere verbindingen en kwaliteit, vraagt hij. Het is inderdaad niet de intentie om de hoeveelheid natuur te verminderen. Dat zou ook effect kunnen hebben op die gunstige staat van instandhouding, om die te gaan bereiken. We hebben wel gezegd dat we bepaalde gebieden misschien moeten herijken, om ergens een robuuster natuurgebied te creëren. Daarbij gaan we ook kijken hoe we de haalbaarheid van die doelen kunnen vergroten. Daar is dat op gericht.

De heer Otten heeft gevraagd naar het proces, welke stappen ik allemaal ga ondernemen en hoe snel we dat gaan doen, om bij de Europese Commissie de zaken vorm te geven. Zoals gezegd, ik ben nu begonnen om met de provincies een analyse te maken wat de staat van instandhouding van die gebieden is, welke habitats en soorten er allemaal zijn en wat ervoor nodig is om die allemaal naar een hoger plan te krijgen. Op basis daarvan gaan we kijken of dat robuuster kan worden vormgegeven, waarbij we ook echt een realistische blik houden op het hele natuurbeleid. Op basis daarvan maken we een onderbouwing waarmee we naar de Europese Commissie kunnen gaan.

Dat is een proces dat we zorgvuldig moeten doen. Ik heb net ook gezegd: hoe zorgvuldiger ik het voortraject doe, hoe meer kans dat ik dat gesprek in Europa ook goed kan voeren. Ik denk dat we niet de hele tijd heen en weer moeten gaan lopen, om elke keer te proberen of het goed genoeg is, maar we moeten daar echt in één keer een goed verhaal neerleggen. Dat zal dus ook wel even wat tijd in beslag nemen, maar we zijn er echt actief mee aan de slag gegaan, ook met de provincies.

De voorzitter:

Mevrouw Faber, een heel klein vraagje?

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

De minister heeft het steeds over het herijken van gebieden. Kan daar dan ook onder vallen het herijken, veranderen, wijzigen of naar beneden afstellen van de beheermaatregelen?

Minister Schouten:

Ik zit even te denken wat de vraag precies behelst. Dat we minder beheermaatregelen nemen?

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Minder strakke.

Minister Schouten:

Het beheer van een gebied bepaalt mede ook de kwaliteit van een gebied, niet alleen maar, maar wel mede. Zoals ik net zei: we hebben gelukkig ook redelijk wat natuur in Nederland, maar de kwaliteit van die natuur is niet echt goed. Dan kun je wel zeggen dat we toch al behoorlijk wat natuur hebben, maar dan zegt de Europese Commissie, en dat is iets waar wij onszelf aan gecommitteerd hebben, dat die kwaliteit wel omhoog moet. We moeten wel maatregelen nemen om te zorgen dat die kwaliteit omhooggaat, dus dan zou ik juist zeggen dat we goed moeten investeren in die beheermaatregelen.

De voorzitter:

Mevrouw Faber, de laatste.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Mag ik dan concluderen dat de beheermaatregelen strakker worden in plaats van soepeler?

Minister Schouten:

Het beheer van een gebied moet je sowieso doen. Om te zorgen dat een gebied een goede kwaliteit heeft moet je dat doen. Het hangt ervan af in welke mate dat per gebied gebeurt. Ik weet niet uit mijn blote hoofd of dat overal op hetzelfde niveau is, maar als je goede kwaliteit wil hebben moet je dat gebied beheren, dat lijkt me evident.

De voorzitter:

Mevrouw Faber, u was net even weg, maar we zijn nog niet op een kwart en we zijn al een uur bezig, dus we hebben afgesproken dat we de minister even de kans geven voor een paar blokjes. Maar u was er niet, dus dat wist u niet.

Minister Schouten:

Ik ben bijna klaar met dit blokje. De heer Schalk had nog een vraag over de NDFF. Het is wat technisch maar dat is een databank voor flora en fauna. Die databank bevat ook informatie die van belang kan zijn voor bijvoorbeeld particuliere initiatiefnemers om te kijken wat hun activiteit doet met een bepaald gebied, of het een bepaald effect heeft wat zij doen. Hij vraagt of die informatie niet opengesteld kan worden op een zodanige manier dat anderen er ook meer inzicht in kunnen krijgen. Er loopt op dit moment ook een verkenning om te kijken hoe we die databank kunnen omvormen naar een systeem van meer open data, zodat meer mensen daar gebruik van kunnen maken, maar het kost nog wel wat tijd om dat gereed te maken. Dat is niet zomaar helemaal rond. Ik zou wel kunnen kijken of het mogelijk is dat particuliere initiatiefnemers dan wel toegang krijgen tot deze databank, op een manier dat het geen belemmeringen voor hen oplevert om die data op te vragen. Dat zou ik wel kunnen bekijken. Het hele openstellen van die data kan heel veel kosten met zich mee brengen, dus we moeten even een goede afweging maken. Ik begrijp de vraag van de heer Schalk om dat toegankelijker te maken voor particuliere initiatiefnemers en daar wil ik ook wel naar kijken. Voorzitter, dat was mijn blokje natuur.

Dan kom ik op het blokje economie en bouw. De heer Van Pareren vraagt of ik in gesprek blijf met alle sectoren, om te kijken of we met het beleid in dit dossier ook verder komen. Dat wil ik toezeggen. Het kan zijn dat ik niet de enige ben die dat allemaal doet, want ook mijn collega-vakministers hebben gesprekken met de verschillende sectoren. Dat wil ik namens het kabinet wel toezeggen.

De heer Van Pareren vraagt ook of ik snel duidelijkheid kan geven over twee zaken die belangrijk zijn voor de bouw; de metingen die betrekking hebben op de bouw zelf en de metingen die te maken hebben met de gebruiksfase, als een huis er staat. Die duidelijkheid willen we ook snel geven. Wat betreft de bouw zelf zal bij de vergunningverlening voor nieuwbouw de depositie van de bouwfase gaan gelden. De deposities in de gebruiksfase zijn ook geraamd en die zijn onderdeel van de referentieontwikkelingen, dus die worden niet aan de bouw in zichzelf toegerekend. Je kan de bouw er niet de schuld van geven dat mensen leven, zeg maar, maar in de vergunningverlening moet wel de daadwerkelijke bouw worden meegenomen. Daarbij zitten ook zaken die te maken hebben met de aanleg van wegen en de auto's die daar dan gaan rijden, want dat zijn dingen die ook effect hebben op zo'n project. Dat is allemaal in de bouwfase meegenomen.

Hoe zijn de regio's met woningkrapte te plaatsen in de spoedwet, vraag mevrouw Prins. Met andere woorden: halen we het allemaal wel met de regels die we nu hebben opgesteld? Als je het macro bekijkt, over heel Nederland, kunnen wij met de maatregelen die we nu nemen, het doel halen van volgend jaar: circa 75.000 woningen, ook in de woondealregio's. Het is wel zo dat die depositieruimte niet in elke regio even groot is.

Naar ik meen vroeg mevrouw Prins met name naar de kustregio's. Het kan zijn dat er echt lokaal gezocht moet worden naar oplossingen binnen een project. Dat gebeurt op dit moment ook al. Bepaalde projectontwikkelaars zeggen bijvoorbeeld al: als we meer geëlektrificeerd materieel inzetten om te zorgen dat die bouw plaatsvindt, wordt de depositie kleiner. Soms heeft het juist te maken met de positionering van een project. Als je dat net een klein stukje verderop uitvoert, maakt dat ook weer uit. Al dit soort zaken kunnen nu al worden bekeken. Mocht dat nog niet voldoende zijn, dan zal er ook in de regio zelf moeten worden gekeken naar maatregelen om te zorgen dat zo'n project wel doorgang kan vinden. Dat heeft mijn collega de minister voor Wonen goed op het netvlies. Zij heeft daarover ook contact met de verschillende wethouders die over woningbouw gaan. Op sommige plekken vraagt dit echt om maatwerk en ondersteuning, bijvoorbeeld vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, dat hierover gaat en alles al goed in kaart aan het brengen is.

Gaat het daarmee dan overal lukken? Het streven is echt wel dat die 75.000 woningen daadwerkelijk worden gerealiseerd. Dat is het aantal dat in de Nationale Woonagenda is afgesproken. In 2018 zijn er 79.000 woningen gerealiseerd. In 2019 zijn er tot en met oktober 56.000 woningen gerealiseerd, 8% minder dan in 2018, maar op basis van wat er nu bekend is, is de verwachting dat we ook dit jaar de 75.000 gaan halen. De prognose voor 2020 is dat we in de buurt van die 75.000 gaan uitkomen. Dat komt mede doordat er nog projecten in de pijplijn zitten en doordat er in de bouwsector allerlei innovaties worden meegenomen. In die prognose is nog geen rekening gehouden met de "novembermaatregelen" die voor de woningbouw zijn genomen. Daarmee kunnen we steeds al die stapjes zetten. Ik denk dus ook niet dat het nodig is om nu alvast minder woningen te gaan incalculeren. Het streven is gewoon dat we ook volgend jaar die 75.000 woningen gaan halen.

Mevrouw Prins vraagt specifiek in hoeverre er mogelijkheden zijn om in de grensregio's te bouwen. Het beeld van het RIVM is dat er in de grensregio's gemiddeld voldoende ruimte beschikbaar komt. In de kustregio's, waar we het net over hadden, zal het echt een beetje passen en meten worden om het voor elkaar te krijgen. Daar wordt er gekeken naar mogelijkheden tot aanpassing van een project of tot prioritering in de tijd, zodat je meer ruimte aan stikstof krijgt die je op een later moment kunt inzetten. We zijn dus op al die plekken aan het kijken wat de mogelijkheden zijn.

Mevrouw Prins vraagt ook of ik weet of er allerlei bouw- en infraprojecten stilvallen en of ik dan ook bereid ben om te kijken naar de mogelijkheid om te voorzien in maatregelen zoals een deeltijd-WW. Zaken die in portefeuille zitten bij bouw en infra kunnen nog worden uitgevoerd. Er zijn wel risico's voor de bouw- en infraprojecten die in 2020 van start gaan. Dat weten we. Zij vallen immers onder de nieuwe vergunningsplicht. Daarom is deze spoedwet ook zo ongelooflijk belangrijk. Ik zou bijna willen zeggen dat ervoor zorgen dat deze wet wordt aangenomen de beste remedie is om deeltijd-WW te voorkomen. We hebben als kabinet wel besloten om eventuele bedrijfseconomische gevolgen op te vangen. Dat doen we door de verruiming van de BMKB-regeling. Daarin draagt de staat het risico voor kredietverlening aan levensvatbare bedrijven die getroffen worden door het stikstofprobleem. Het wordt voor deze bedrijven eenvoudiger om kredieten te verwerven. Daar hebben we dus wel in voorzien.

De heer Pijlman vraagt wanneer de nieuwe maximumsnelheid ingaat en of de voorbereidingen daarvoor zijn gestart. De nieuwe maximumsnelheid gaat in tussen 12 en 16 maart 2020. Dan worden de nieuwe borden geplaatst. De voorbereidingen zijn gestart, de aannemers zijn benaderd en het Verkeersbesluit zal worden genomen zodra de spoedwet door de beide Kamers heen is gekomen. De kosten, waarnaar eerder is gevraagd, bedragen ongeveer 7 à 8 miljoen. Daarvoor is dekking gevonden binnen de begroting van de minister van IenW.

Waarom niet altijd overal 100 km/u toepassen, vraagt de heer Koole. Ik hoorde dat er ook partijen waren die 80 km/u wensten. Sorry, nee, het is 100 km/u. Excuus. Ik dacht dat bepaalde mensen andere suggesties voor de maximumsnelheid hadden gedaan. De reden dat ervoor is gekozen om overdag 100 km/u toe te staan en 's avonds 120 km/u of 130 km/u, waar dat eerder was toegestaan, is dat er 's avonds minder auto's op de weg zijn dan overdag. Dan is het effect van de snelheidsverlaging dus ook minder groot. Mensen kunnen op de rustigste momenten van de dag, dus eigenlijk in de avond en de nacht, doorrijden. Overdag moeten automobilisten in drukke tijden vaker optrekken en afremmen. Dat leidt op zichzelf al tot meer stikstof. Als je een goede doorstroming hebt, heb je de minste stikstofdepositie. Dat is de reden dat hiervoor is gekozen. 's Avonds en 's nachts kun je doorgaans toch wel beter doorrijden, dus daarmee is het te verklaren. Over handhaven kan ik zeggen dat we dat nu al doen en gewoon zullen blijven doen. De heer Koole heeft daar nooit last van, schat ik.

Kunnen de 75.000 woningen ook duurzaam worden en kunnen die heel specifiek voor de lage en de middeninkomens worden gebouwd, vraagt de heer Koole ook. Bovendien vraagt hij of mijn collega van wonen of ik hierover in gesprek wil gaan met de VNG en de woningcorporaties. Alle nieuwbouw die nu wordt gebouwd, is gasloos. Binnenkort zal zij ook moeten voldoen aan de BENG-eisen. Dat zijn kennelijk de duurzaamheidseisen die daarvoor staan. Met de beschikbaar gekomen middelen voor de woningbouw, die het kabinet met Prinsjesdag heeft aangekondigd, wordt gestuurd op het toevoegen van betaalbare woningen voor lage en middeninkomens. Zij zullen onderdeel zijn van die 75.000. Zowel via de woningbouwimpuls als via de woondeals wordt er intensief gesproken met de gemeenten over het toevoegen van voldoende en betaalbare woningen. Dat overleg daarmee loopt dus al.

De heer Van Rooijen, maar ook de heer Gerbrandy vraagt hoe wij willen realiseren dat de woningen daadwerkelijk worden gebouwd door de woningcorporaties. Dat ziet ook op het punt van de verhuurderheffing. Zij hebben daar ook hun mening over. De woningbouwcorporaties hebben voor de komende vier jaar 100.000 woningen in de planning. Dat is dus ook met de verhuurderheffing. Of de financiële positie houdbaar is op de lange termijn, gezien ook de opgave qua nieuwbouw en verduurzaming, onderzoekt de minister voor Milieu en Wonen, onder andere naar aanleiding van de aangenomen motie-Ronnes. De verwachting is dat de resultaten voor de zomer met uw Kamer worden gedeeld.

De heer Van Rooijen vraagt mij in te gaan op de uitspraak van de wethouder in Den Haag die zegt dat deze wet in Den Haag niets oplost, omdat die alleen ruimte biedt in het oosten van het land. Dat was ook een van de antwoorden die ik met mevrouw Prins heb gedeeld. Macro gezien, is er met deze maatregelen ruimte voor 75.000 woningen. Op een aantal plekken aan de kust, dus ook in Zuid-Holland, is het passen en meten. Dat weten we. Het kabinet en de provincies zullen er alles aan doen om, als het daadwerkelijk knelt, ook de komende tijd bronmaatregelen te nemen waar het effect heeft op de gebieden waar woningen moeilijk te realiseren zijn. Dat kan soms door een project zo aan te passen dat er minder depositie vrijkomt, waardoor het wel doorgang kan vinden. Daar zijn we goed naar aan het kijken.

De heer Van Rooijen i (50PLUS):

De woningnood is natuurlijk in de Randstad onvergelijkbaar groter dan in sommige andere regio's. De vraag is natuurlijk welke mogelijkheden het kabinet ziet om, gegeven deze wet, zijn uiterste best te doen om daar woningbouw te realiseren om de nood van jongeren, die ook een huis willen hebben, te lenigen en om de doorstroming voor seniorenwoningen te realiseren.

Minister Schouten:

Ik denk dat deze vraag verband houdt met de vraag van de heer Van Rooijen over voldoende seniorenwoningen. Laat ik die even de doorstromingsvraag noemen. Staat u mij toe dat ik die vragen tegelijk beantwoord. Binnenkort zal de Taskforce Wonen & Zorg starten, onder andere met de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Deze zal gemeenten ondersteunen om de woningbehoefte in kaart te brengen en het maken van wonen- en zorgafspraken met de betrokken partijen te faciliteren. Er komt ook 3 miljoen euro beschikbaar voor die tijdelijke ondersteuning, voor advies aan en begeleiding van gemeenten. Vanaf 1 januari zal de Stimuleringsregeling Wonen en Zorg worden aangepast, zodat de toegankelijkheid wordt vergroot. Met deze regeling kunnen burgers en sociale ondernemers zelf ook woonvormen ontwikkelen. Dat is allemaal gunstig voor de doorstroming.

Overigens geldt ook hierbij dat het, als deze wet niet wordt aangenomen, voor seniorenwoningen weer ingewikkelder gaat worden. Er is ook echt een gezamenlijk belang om ervoor te zorgen dat we doorstroming houden in die hele woningbouwcarrière; zo zou je het bijna kunnen zeggen. Op lokaal niveau is er het beste zicht op waar de behoefte exact zit. Dat verschilt natuurlijk ook weer per regio. Als we zorgen dat die woningen er zijn, kunnen we de doorstroom daadwerkelijk gaan realiseren, al kost het bouwen van seniorenwoningen natuurlijk ook depositieruimte. Het is goed dat gemeenten in de gaten houden of die verdeling correct is, zodat we het echt kunnen laten doorlopen.

De heer Pijlman i (D66):

Komt de minister nog te spreken over de ruimte die er met name voor woningbouw is in het westen van het land en het tempo waarin daar gebouwd kan worden, als deze wet is aangenomen?

Minister Schouten:

Ik heb dat, denk ik, net gedaan via het antwoord op vragen van mevrouw Prins en de heer Van Rooijen. We weten dat het in het westen van het land, met name op plekken dicht bij de kust — daar valt Den Haag dus ook onder — lastiger is. Dat heeft er onder andere mee te maken dat duingebied stikstofgevoelig is. Zandgrond is stikstofgevoelig, waardoor stikstof die vrijkomt daar impact heeft. Als je woningen gaat bouwen, komt er ook stikstof vrij. Met de maatregelen die we nemen, kunnen we een deel van de woningen in het westen realiseren. Of dat allemaal lukt, is ook een kwestie van prioritering. In sommige gebieden zullen we extra bronmaatregelen moeten nemen om te zorgen dat die woningen daadwerkelijk gerealiseerd kunnen worden. De minister van Milieu en Wonen is daar nu al heel actief mee bezig. Zij is met de verschillende regio's aan het kijken hoe je dat zou kunnen doen.

De heer Pijlman (D66):

Zouden we daarover geïnformeerd kunnen worden? Want daar is de woningnood het hoogst en de ruimte het kleinst.

Minister Schouten:

Ja. Ik spreek dan eventjes voor mijn collega. Ik zal haar vragen of zij de Kamer op de hoogte kan stellen van de voortgang hiervan.

De heer Van Rooijen vroeg specifiek hoeveel bouwactiviteiten er mogelijk zijn als deze wet wordt aangenomen en welke typen woningen dan waar en wanneer mogelijk zijn. Er komt overal in Nederland depositieruimte vrij. Daarnaast zijn er andere mogelijkheden om een natuurvergunning te krijgen. Er zullen dus overal woningen gebouwd kunnen worden, al gaat dat op de ene plek makkelijker dan op de andere plek, zoals we net hebben gehoord. Wanneer deze woningen er precies komen en wat voor woningen dat zijn, hangt af van de lokale situatie. Op lokaal niveau kan het beste worden bepaald wat de behoefte is. Daarnaast werkt het kabinet aan meer maatregelen om, waar het nu mogelijk knelt, meer ruimte te creëren voor de regio's zelf. Ik kan dus niet exact ingaan op waar, wanneer en hoe; dat hangt echt af van de lokale situatie.

De heer Van Rooijen vroeg ook naar seniorenwoningen. Daar hebben we het net over gehad.

Mevrouw Huizinga vroeg hoe er omgegaan kan worden met "scheve ogen", zoals zij het noemt, als er op de ene plek meer mogelijk is in woningbouw dan op de andere plek. Hebben we daar een oplossing voor? Generiek zorgen wij dat er maatregelen worden genomen waardoor woningbouw weer mogelijk wordt. Hoe dat per gebied uitwerkt, hangt echt af van de depositieruimte die er is. Het kabinet ondersteunt alle regio's die er behoefte aan hebben om daarin geholpen te worden. Ik zou dus zeker niet hopen dat er scheve ogen gaan komen. We moeten vooral zorgen dat iedereen de hulp krijgt die hij nodig heeft om hier verder mee te komen.

De heer Koole vroeg nog specifiek of bedrijven zelf maatregelen kunnen nemen om stikstofreductie te realiseren, bijvoorbeeld door verduurzaming van het bedrijfsproces, en hoe we daaraan kunnen bijdragen. Dat soort maatregelen kan inderdaad genomen worden. Als je in de loop der jaren steeds verder in het proces komt, kun je steeds meer eisen gaan stellen aan de wijze waarop je een Natura 2000-vergunning kunt krijgen. Daar kun je maatregelen voor verduurzaming in gaan opnemen, als een soort eis om die vergunning te krijgen. Op de naleving daarvan ziet het bevoegd gezag toe, zoals dat nu ook gebeurt; dat verandert niet. Bij de woningbouw zijn dat over het algemeen de Gedeputeerde Staten van de provincie.

De heer Koole (PvdA):

Meneer de voorzitter, ik heb me ingehouden tot het einde van het blokje. Mag ik inmiddels op deze twee blokjes, natuur en economie en bouw, mijn aanvullende vragen stellen?

De voorzitter:

Ja. Uw reactie kan in tweede termijn, maar een korte aanvullende vraag kan uiteraard.

De heer Koole (PvdA):

Zeker. Op dit allerlaatste punt, de verduurzaming van bedrijven, ging de vraag over de handhaving. Bedrijven worden bijvoorbeeld geadviseerd om vooral elektrisch materiaal te gebruiken, zodat ze weinig stikstof uitstoten. Hoe moet je dat gaan controleren? Moet je bij ieder bouwproject kijken of er in plaats van met een benzinegenerator met elektrisch materiaal wordt gewerkt? Wordt er extra ingezet op handhaving?

Ik heb nog een aantal vragen over de natuur. Over de Natura 2000-gebieden werd gezegd dat het niet minder zal worden; dat is in ieder geval niet de intentie. Het moet robuust worden. Kan de minister toezeggen dat het echt niet minder gaat worden?

Dan mijn tweede vraag over de natuur. De minister heeft de extra structurele middelen voor natuurherstel nog niet behandeld. Komt dat punt misschien bij het blokje financiën aan de orde?

Minister Schouten:

Ja.

De heer Koole (PvdA):

Oké, dan stel ik die vraag hier niet.

Dan ga ik over naar het blokje economie en bouw. Er wordt gezegd dat die 75.000 woningen zullen worden gehaald. Mocht er toch een probleem zijn met de stikstofruimte, is er dan ook echt absolute voorrang voor die woningen, eventueel ten koste van andere projecten? Ik zeg dat met nadruk, omdat in de brief van gisteravond stond dat defensieprojecten altijd door moeten gaan, en dat er ook verkeersprojecten en zeven MIRT-projecten zijn. Natuurlijk zijn dat allemaal belangrijke projecten, maar als er, ook naar aanleiding van een motie, gesproken wordt over "absolute voorrang", wat betekent dat dan? Wij zouden er erg voor zijn dat de woningen altijd voorrang krijgen.

De minister zei over die 75.000 woningen dat er een gesprek met de gemeenten plaatsvindt — daar ben ik blij om — en dat woningen voor lagere groepen en middengroepen onderdeel uitmaken van die 75.000. Wat betekent dat "onderdeel"? Is dat een substantieel onderdeel? 30% of zoiets?

Minister Schouten:

Ik begin bij die laatste vraag. We hebben onlangs bekeken wat het aandeel sociale huur is in de woondeals die nu zijn gesloten. Om heel exact te zijn: we komen nu op 32,6% uit. Dat is dus een goed derde deel van wat nu in de woondeals is opgenomen.

Dan de vraag naar de voorrang van woningen. Daarover is een motie aangenomen in de Tweede Kamer. Het kabinet heeft gezegd: ja, die hebben voorrang. We kunnen soms wel kijken hoe we in de prioritering zaken met elkaar samen kunnen laten gaan. Het is dus niet zo dat andere zaken helemaal uitgesloten zijn, maar woningbouw is prioritair. Dat weten we.

Hoe kan er gehandhaafd worden op het gebruik van elektrische machines? Dat is niet heel veel anders dan nu. Nu moet er bij bijvoorbeeld woningbouwprojecten ook gehandhaafd worden. Daar lopen ook inspecteurs langs, of mensen van de gemeente die de vergunning hebben afgegeven, om te kijken hoe de bouw precies plaatsvindt. Daar wordt natuurlijk al op gecontroleerd. Dat is niet nieuw. Dan kun je zelf wel constateren of er op dat punt aan de eisen van de vergunning is voldaan.

Dan het punt van niet minder natuur. Het is inderdaad de bedoeling dat de natuur robuuster wordt. Dat kan een herijking van de natuur met zich meebrengen, maar het is niet zo dat er dan minder natuur is.

De voorzitter:

De heer Van Rooijen heeft een ophelderende vraag.

De heer Van Rooijen (50PLUS):

De minister heeft aangegeven dat de woningbouw voorrang krijgt. De vraag die ik eerder heb gesteld, was in welke mate de bouw van seniorenwoningen binnen de bouw prioriteit kan krijgen. Ik had de minister gevraagd om hierop te reageren. Ik wijs even naar een wat cryptische formulering in de nota naar aanleiding van het verslag. Ik citeer het nog maar even: "met provincies en gemeenten wordt bezien hoe eventuele criteria voor prioritering en reservering in de regeling zelf verankerd kunnen worden". Dat slaat op artikel 5a.

Minister Schouten:

Daarvoor is het belangrijk dat je inzichtelijk hebt wat precies de vraag naar seniorenwoningen is en wat je precies nodig hebt. Het is natuurlijk het beste als je bouwt waarnaar er vraag is. Je gaat niet bouwen als er geen vraag is. Daar slaat die passage op: dat het bezien wordt met degenen die erover gaan.

De heer Van Rooijen (50PLUS):

Erkent de minister dat het belangrijk is dat er onderzoek komt naar lokale vraag, om te weten waar je hoeveel woningen van welk type moet bouwen en met name waar je seniorenwoningen kunt en moet bouwen, gelet op de vraag?

Minister Schouten:

Het is een complex vraagstuk. Dat weten we. Maar het zou inderdaad inzicht kunnen geven. Dat klopt.

De heer Nicolaï (PvdD):

Het gaat alsmaar over de verdeling van woningen, maar mijn vraag is nog steeds of die woningen er wel kunnen komen. Ik heb eindelijk begrepen hoe het zit. U zegt: als ik het macro bekijk, dan kunnen die 75.000 eruit. Daar is ruimte voor. Regionaal kan het echter nog op problemen stuiten. Begrijp ik het nu goed dat u toch eerst die illegale projecten nog gaat legaliseren die plaatsvonden, nadat de Raad van State had ingegrepen? Als dat achter de rug is en er komen knelpunten, dan moeten we dat regionaal bekijken en dan moeten we naar nadere maatregelen zoeken, zegt u. Bedoelt u dan bijvoorbeeld salderen? Dat kan nu ook al, dus dan hadden die projecten gewoon kunnen doorgaan.

Minister Schouten:

Ik probeer even de vraag goed te interpreteren. De maatregelen die in dit wetsvoorstel zijn opgenomen, zijn voor woningbouw en zeven MIRT-projecten. Daarnaast hebben we het vraagstuk over de meldingen. Er zijn nog 3.300 zaken die nog gelegaliseerd moeten worden. Ik heb net uitgelegd hoe we dat gaan doen. We gaan eerst inzichtelijk maken hoe groot het probleem is en waar de problemen zitten. Dat is regionaal, want het hangt ervan af waar de vergunningen precies zijn afgegeven. Op het punt van die vergunningen gaat we in de regio het probleem oplossen. Dat staat los van dit wetsvoorstel.

De voorzitter:

De heer Nicolaï, het staat dus los van het wetsvoorstel.

De heer Nicolaï (PvdD):

Dat begrijp ik niet. Als blijkt dat bij die projecten stikstofdepositie aan de orde is, dan gaat het af van de stikstofdepositieruimte die er volgens dit wetsvoorstel is. Dat is toch zo?

Minister Schouten:

Ja, maar die gaan we dus apart compenseren met andere maatregelen uit het betreffende gebied.

De voorzitter:

Dan is het dus geen onderdeel van dit wetsvoorstel, als ik het goed begrijp. Daarmee maakt het ook geen deel uit van deze beraadslaging.

Minister Schouten:

Waar kan ik u helpen? Waar zit de vraag?

De heer Nicolaï (PvdD):

Ik begrijp niet wat u bedoelt met "apart compenseren". Het depositieregistratiesysteem houdt straks in wat er aan ruimte beschikbaar is, willen we niet in strijd komen met de Habitatrichtlijn. Als die ruimte x is, dan zouden we uit die x ruimte ook de te legaliseren projecten moeten "financieren".

Minister Schouten:

Dit wetsvoorstel ziet erop dat we met de 75.000 woningen en de 7 MIRT-projecten doorkunnen. Daarnaast zijn er nog heel veel andere zaken waarvoor een vergunning nodig is. Dat is niet alleen woningbouw, dat kunnen ook bedrijven zijn of andere zaken die een depositie hebben die ook gecompenseerd moet worden. Dat gaan we doen met andere bronmaatregelen. Die zitten niet in dit wetsvoorstel en die worden waarschijnlijk regionaal gecreëerd. Daar hebben wij een rol in als Rijk. Wij hebben het op ons genomen om die meldingen te legaliseren. Dat doen we echter met andere maatregelen dan in dit voorstel zijn genomen.

De voorzitter:

Ik stel voor dat de minister haar betoog vervolgt. Gaan we naar het blokje over metingen?

Minister Schouten:

Landbouw. Daarna komt het blokje over meten. We zijn er bijna. Over landbouw en het veevoerspoor zijn veel vragen gesteld. In dat kader heb ik gisteren met het Landbouw Collectief gesproken. Wij hadden een ontbijtbijeenkomst. Dat was een goed gesprek. We hebben onder andere gesproken over de plannen van het collectief zelf. Het collectief is bezig om de uitkomsten van het overleg te bespreken, maar het heeft zelf aangegeven aan de slag te willen gaan met veevoer, met mestaanwending en met beweiden.

Het veevoerspoor zit in de wet die nu voorligt. Ik heb met het Landbouw Collectief afgesproken dat deze drie maatregelen in samenhang verder worden uitgewerkt. Handhaving is daarbij een belangrijk punt, dat we daar ook bespreken.

De heer Koole vraagt of het klopt dat de veevoermaatregelen pas circa mei in werking treden vanwege notificatie en voorhang. De voorhang neemt minstens vier weken in beslag. De notificatie bij de Europese Commissie duurt minstens drie maanden, dus de maatregel kan in principe vier maanden nadat deze wet gereed is, in werking treden. Dan kom je ongeveer op mei uit. Dat klopt.

De heer Janssen vraagt of het spoedtraject niet beter geïntegreerd kan worden in het langetermijntraject, ook met de veevoermaatregel, omdat deze pas laat effect heeft. Dat is even in relatie tot de vraag van de heer Koole. Feit is dat ik pas kan gaan notificeren op het moment dat de wet is aangenomen. Ik heb deze wet dus nodig, voordat ik überhaupt al die stappen kan gaan doorlopen die nodig zijn om tot effectuering van de maatregel te komen. Daarbij hebben we geen tijd te verliezen, omdat we in 2020 al een deel van de stikstofruimte willen behalen. Ik moet dus direct aan de slag. We zijn ook echt al bezig om te kijken welke zaken we moeten gaan regelen, ook in de ministeriële regeling, om te zorgen dat we dit goed kunnen gaan doen. Nogmaals, dit krijgt u ook te zien, want er hoort een voorhang bij, zodat u er zelf kennis van kunt nemen. Het is dus waar dat het niet direct per 1 januari in werking treedt, want ik kan de hele procedure pas gaan starten als deze wet is aangenomen. Hoe langer dat duurt, hoe verder het in de tijd verschuift, voordat deze maatregel effect kan hebben.

De heer Van Rooijen vraagt of ik kan toelichten welke effecten ik beoog met het voerspoor. Ik beoog met het veevoerspoor in 2020 al een reductie van stikstofemissie te realiseren. Dat zou 1 kiloton kunnen zijn. Het veevoerspoor heeft daarna natuurlijk een veel langere doorwerking. Het is niet zo dat het gelijk stopt in 2020. Het kan ook voor de rest van de toekomst effect opleveren, misschien zelfs in toenemende mate.

De heren Pijlman en Koole hebben gevraagd hoe effectief, uitvoerbaar en handhaafbaar de veevoermaatregel is. De heer Gerbrandy heeft met een soort kader aangegeven dat dit de toetsstenen zijn voor alles wat we aan het doen zijn. Is de sector bereid om die aanpassingen te doen en hoe gaan we het handhaven en registreren? De voermaatregel wordt op dit moment uitgewerkt. We hebben concrete informatie van de Universiteit Wageningen erbij betrokken. Zoals gezegd willen we dit nader uitwerken, samen met het Landbouw Collectief. Dat is juist om te zorgen dat de maatregel effectief is. De uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid zijn hierbij belangrijke aspecten. Die moeten we hier integraal in meenemen. Dat kunnen we onder andere doen door aantrekkelijke maatregelen te ontwikkelen als een soort verleiding om iets te gaan doen, maar ook bijvoorbeeld stimuleringsmaatregelen, waardoor het aantrekkelijk is voor een boer om er verder in mee te gaan. We kunnen dat ook doen door advies mogelijk te maken, zodat boeren meer inzicht krijgen in de mogelijkheden in hun bedrijf. Dat kan in zichzelf tot een kostenreductie voor het bedrijf leiden. Als je daar nog mogelijkheden hebt om bijvoorbeeld minder eiwitrijk voer toe te voegen, dan kan het uiteindelijk een kostenvoordeel opleveren.

De handhaving. De boer moet aantonen dat hij aan de normen voldoet die zijn overeengekomen. Daarbij kunnen we ook kijken naar informatie die nu al beschikbaar is, bijvoorbeeld de resultaten van monsternames als het gaat om krachtvoer en kauwvoer, maar ook bijvoorbeeld als het gaat om de hoeveelheid ureum in de melk. Ook de informatie uit de kringloopwijzer kan erbij worden bekeken. Maar welke informatie we precies gaan gebruiken, dat zullen we nog aan de Kamer laten weten, want dat wordt nader bepaald in de ministeriële regeling. De NVWA is de partij die ook de handhaving ter hand zal nemen. Dat is de instantie die dat doet. We werken dit alles verder met de sector en de NVWA uit. Daar gebruiken we de komende tijd voor. We komen er later nog over te spreken hoe we dat exact gaan doen en of het voldoende geborgd is.

Dan de vraag van de heer Pijlman. Op de RVO-site staan berekeningen voor het toepassen van mest- en fosfaatrechten voor twintig soorten vee. Hij vindt dat nogal bureaucratisch omdat er veel verschillen in zitten. Hij vraagt hoeveel dit nu kost voor de individuele boer en voor de overheid. We hebben in Nederland een zeer diverse landbouwsector. We spreken al heel lang over de landbouw, maar daar vallen zo veel zaken onder. Soms hebben wij er niet eens exact weet van. Dat geldt voor de meeste mensen. Het is dus zaak om een balans te vinden tussen enerzijds het rekeninghouden met de specifieke bedrijfsomstandigheden en anderzijds het komen tot een eenvoudig en werkbaar systeem. Dat is steeds de beweging.

De sector vraagt ons vaak om rekening te houden met de bedrijfsspecifieke systemen. Dat snap ik, want een boer die bewust bezig is met minder fosfaat en stikstof, wil daar ook een voordeel van terugzien in de bestaande regeling. Ik ben het ermee eens dat het stelsel aan eenvoud kan winnen, met minder complexiteit. Dat is waar we bij de herbezinning op het mestbeleid nadrukkelijk naar kijken. Ik doel dan ook op de vereenvoudiging en vermindering van de administratieve lasten. Dat moeten we echter wel op het niveau van het totale systeem bezien. Ik heb nu geen inzicht in de totale kosten van al die administratieve lasten, maar ik denk dat we deze discussie beter kunnen voeren bij de herziening van het mestbeleid. Dan zijn er misschien ook meer data over beschikbaar dan op dit moment.

De heer Koole vraagt wat ik wil met een onderzoek van de lege stallen, de verkenning van de sanering in andere sectoren. In de Tweede Kamer is een motie van een partijgenoot van de heer Koole aangenomen, de heer Moorlag, waarin de regering wordt gevraagd om te kijken naar een vergoeding voor het leegzetten van de stallen, waardoor de depositie ook wordt verminderd. Ik ben nadrukkelijk aan het bekijken hoe we dat vorm kunnen geven. Ik kom daar op een later moment op terug, maar ik moet de informatie eerst goed bekijken. We zijn er echter heel serieus mee aan de slag om dat verder te brengen.

Het kabinet zal begin 2020 ook meer inzicht geven in de landbouwmaatregelen die zien op de sanering van andere bedrijfstakken, behalve varkenshouderijen, want die regeling loopt nu. Ik kan er nu niet op vooruitlopen of dit iets is wat daarbij hoort. We hebben in het algemeen aangegeven dat boeren die willen blijven boeren door kunnen gaan en dat wij die daarbij zullen helpen, maar dat we een goede regeling maken voor boeren die willen stoppen. We zijn bezig om dat nu vorm te geven.

De heer Pijlman vraagt over de warme sanering van de varkenshouderij hoeveel varkenshouderijen hierdoor zullen worden gesloten en wat dit oplevert voor de vermindering van de stikstof. Gisteren is al aangegeven dat wij verwachten dat het gaat om tussen de 7% en 10% van het aantal dieren. Het is waar dat de prijs van de varkensrechten invloed heeft op het totaal van de uitkoop die je kunt gaan doen. De heer Pijlman stelde dat de prijs vorig jaar heel laag was en dat die nu weer heel hoog is, maar je gaat gewoon aan het werk met de bestaande regeling. Dan heb je ook te maken met de marktomstandigheden van dat moment. Als dit helemaal zou worden doorgevoerd, dan zou het circa twee kiloton minder ammoniak opleveren. Die hoeveelheid wordt gerealiseerd op het moment dat alle bedrijven daadwerkelijk zijn gestopt. Dat voorzien wij begin 2021.

De PvdD vraagt waarom het kabinet aan de wet geen regeling heeft verbonden om boeren uit te kopen. We hebben wel aangegeven dat we in het kader van de gebiedsgerichte aanpak bekijken hoe we met de boeren omgaan. Als boeren willen blijven boeren, terwijl dat beperkingen oplevert, dan kunnen wij ze vragen om aanpassingen te doen, zodat ze daarna weer door kunnen. Het kabinet heeft toegezegd de boeren daarbij te helpen. Soms kan het betekenen dat een boer zijn bedrijf verplaatst, maar soms geeft de boer aan dat hij wil stoppen. Dan zullen wij een regeling treffen met die boer. Dat doen we in het kader van de gebiedsgerichte aanpak. We bekijken dat ook met het oog op het gebied zelf. We voeren dus gesprekken met de boeren over hoe zij hun toekomst zien.

De heer Koole vraagt hoelang het duurt voordat de ruimte uit de sanering van de varkenshouderij kan worden ingezet voor de invulling van het stikstofregister. De boeren kunnen tot 15 januari inschrijven. Daarna worden de aanvragen beoordeeld en zullen de beschikkingen worden uitgegeven. Voorjaar 2020 wordt gestart met de afbouw van de varkenshouderij. Dat stoppen zal stapsgewijs gebeuren, want boeren hebben ook tijd nodig voor die afbouw. Als een boer definitief is gestopt, kan de ruimte worden ingezet in het registratiesysteem. Ik denk dat dit vanaf eind 2020 effect zal hebben.

Mevrouw Faber vroeg hoe het zit met de veevoervoorraad, wat de kosten zijn en hoe het zit met het gebruik van ruwvoer. Mengvoer wordt over het algemeen specifiek voor boeren geproduceerd en kent een hoge omzetsnelheid. Overigens is er een overgangstermijn omdat we ook notificaties moeten voorhangen. Voordat we de Kamers hebben gehad, zitten er nog wel wat maanden tussen. We gaan bewust voor maatregelen die weinig of geen extra kosten voor de boer met zich brengen. Dat is ook een belangrijk uitgangspunt. Daar waar die kosten er wel zijn, kijken we hoe we de boeren tegemoet kunnen komen. Ruwvoer maakt onderdeel uit van het rantsoen. Dat nemen we ook mee.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Wat zijn de gevolgen voor het uitrijden van mest? Want dat heeft ook invloed op het stikstofgehalte in het gras.

Minister Schouten:

Ja, klopt. De gebruiksnormen voor het uitrijden van mest blijven ongewijzigd. Als het fosfaat- en stikstofgehalte in de mest lager is, kan er meer mest worden uitgereden. Indirect kan het voerspoor dus effect hebben op de hoeveelheid mest die kan worden uitgereden, maar het duurt wel enige tijd voordat dit effect zich voordoet. Eens in de drie tot vier jaar actualiseren wij die forfaits. Dan wordt duidelijk hoeveel mest je mag uitrijden op het land. We kijken nu al periodiek hoe de staat van de bodem eruitziet, hoeveel mest je daarop kunt uitrijden en wat dit betekent voor de forfaits die wij daarin vaststellen. Die actualisatie voeren wij elke drie tot vier jaar door.

De heer Van Pareren vraagt of ik barmhartig wil zijn, zodanig dat er ruimte voor boeren blijft om hun werk te blijven doen. Dus geen vergunningen voor beweiden. Het klopt dat de Raad van State de uitspraak heeft gedaan dat beweiden en bemesten vergunningsplichtig zou moeten worden. We hebben de commissie-Remkes gevraagd om advies. Tot die tijd handhaven we wat dat betreft niet. Dat doen de provincies ook niet. We wachten het advies van de commissie-Remkes af. Dan zullen we bezien hoe we daarop zullen reageren. Ik ben met de heer Van Pareren van mening dat er uiteraard voldoende ruimte moet overblijven voor boeren.

De heer Gerbrandy stelt dat het niet zo kan zijn, kijkend naar de biologische boeren, dat zij worden getroffen door de spoedwet. De maatregelen in de spoedwet die betrekking hebben op het veevoer gelden voor alle boeren. De verwachting is dat ook de biologische boeren hiermee prima uit de voeten kunnen, omdat zij daar zelf ook al bewust mee bezig zijn. Wij voeren hierover ook gesprekken met de biologische sector. Het wetsvoorstel bevat een doelvoorschrift, niet een middelvoorschrift. Ik zeg dus niet hoe zij ermee om moeten gaan. En juist biologische boeren kijken vaak al wat zij kunnen doen, bijvoorbeeld ten aanzien van beweiden. Maar nogmaals, dat gesprek voeren we ook met biologische sector zelf.

De heer Pijlman vroeg naar de initiatieven rondom Schiermonnikoog. Ik ben daar zelf ook geweest en ik heb met de boeren gesprekken gehad. Het is daar een bijzondere situatie. De boeren hebben met elkaar afgesproken om hun hoeveelheid vee te verminderen, maar wel te gaan voor een hogere verwaarding van hun producten. Op dit moment wordt eraan gewerkt om dat nog verder te brengen. En er wordt ook gekeken waar de belemmeringen, als die er zijn, precies zitten. Op basis daarvan kunnen we kijken of en hoe er financieel ondersteund moet worden. Het heeft onze nadrukkelijke aandacht en wij zijn ook nauw betrokken bij wat daar gaande is, omdat we het zelf ook bijzonder vinden om te zien hoe dat gaat lopen en hoe we daarmee om moeten gaan.

De heer Pijlman vroeg ook hoe wij boeren ondersteunen die willen omschakelen naar biologisch of circulair en of ik bereid ben om daar een overzicht van te geven. We hebben verschillende regelingen en verschillende fiscale instrumenten die daaraan bijdragen. Het kabinet komt begin 2020 met een pakket, waarin we aangeven hoe we een uitkoopregeling vormgeven voor de boeren die willen stoppen, maar ook wat we doen om de blijvers te stimuleren. Maar ik zal uw Kamer een overzicht geven, zoals de heer Pijlman, en indirect ook de heer Gerbrandy, heeft gevraagd.

Dan de vraag of de extra middelen voor de warme sanering van de varkenshouderij aan het bestaande pakket worden toegevoegd. Ja, die regeling liep al, dus dat bedrag hebben we gewoon opgeplust.

De heer Van Pareren vraagt of ik ervoor zorg dat de grond van de boeren dezelfde waarde blijft houden en of daarbij een faire methodiek wordt gebruikt. De waarde van de grond wordt door veel factoren beïnvloed, waaronder de prijs van de landbouwproducten, de beschikbaarheid van de grond en de mogelijkheid om te investeren. De stikstofproblematiek zal sommige van die factoren opwaarts beïnvloeden en andere mogelijk neerwaarts. We zullen bij de overheidsmaatregelen rekening houden met de verwachte effecten op de grondmarkt en we proberen zo min mogelijk marktverstorende effecten te realiseren. We kunnen de marktfactoren niet helemaal bepalen, want dat is een beetje aan de markt, maar we proberen daar zo goed mogelijk mee om te gaan.

De voorzitter:

In welk blokje zitten we nu, minister?

Minister Schouten:

Ik heb nog vier vragen in dit blokje.

De voorzitter:

En dan nog drie of vier blokjes?

Minister Schouten:

Ja, maar dat zijn vrij kleine blokjes.

De voorzitter:

Oké. Dan de heer Gerbrandy.

De heer Gerbrandy i (OSF):

De heer Pijlman heeft als eerste Schiermonnikoog naar voren gebracht, maar ik hoor nu in de wandelgangen dat Europa toch moeilijk gaat doen over de steun die aan dat prachtige project wordt gegeven. Wil de minister daarop reageren en daar mogelijk wat aan doen?

Minister Schouten:

Dat heeft ook te maken met de provinciale middelen die hiervoor beschikbaar zijn — ik ga dus een beetje over mijn eigen beleidsterrein heen — maar het is waar dat daarvoor een staatssteuntoets dreigt. Ik heb dat op het ministerie besproken en gevraagd of er wegen zijn om daar op een andere manier mee om te gaan. Want juist een project dat een voorbeeld kan zijn voor alle situaties die we straks misschien wel tegenkomen, waarin boeren zelf de handen ineen hebben geslagen om dit vorm te geven, is iets wat je absoluut moet willen. We kijken nadrukkelijk hoe we dat kunnen doen, waarbij ik ook heb gezegd: als het niet linksom kan, dan rechtsom, maar zoek alsjeblieft naar manieren hoe we het kunnen gaan doen.

De heer Van Pareren vraagt of ik ervoor ga zorgen dat de emissierechten voor de boeren marktconform worden. In principe gelden voor boeren dezelfde voorwaarden als voor alle andere initiatiefnemers. Voor het kabinet is wel belangrijk dat we ontwikkelruimte behouden voor de sector en dat we erop letten dat dat voldoende is.

Mevrouw Faber vroeg waarom we hebben gekozen voor een warme sanering van de varkens. Is dat voorsorteren op de islamisering? Nee, dat heeft geen verband met elkaar. De sanering van de varkenshouderij is tot stand gekomen in overleg met de hele keten, die is verenigd in de Coalitie Vitalisering Varkenshouderij. Ze hebben meegedacht met de regeling en ze willen zelf ook naar een vitale en duurzame varkenshouderij. Wij helpen juist de varkenshouders die willen stoppen omdat ze niet meer willen of kunnen. Dat was ook onderdeel van het regeerakkoord.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Een korte vraag aan de minister. Zijn er al veel aanmeldingen voor deze sanering?

Minister Schouten:

De aanmeldingen lopen nu. Ik heb niet de exacte stand van zaken op dit moment, maar ik weet wel dat er aanmeldingen binnenkomen. Dat kan tot en met 15 januari, dus dan weten we hoeveel aanmeldingen er definitief zijn binnengekomen.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Zou u de Kamer daarover nader willen informeren?

Minister Schouten:

Dat wil ik doen op het moment dat de regeling is afgesloten, want we zien vaak dat aan het eind de meeste inschrijvingen binnenkomen. Maar zodra we dat weten, zal ik de Kamer daarover informeren.

Dan nog de vraag van mevrouw Prins over de toekomst van de landbouw en de waardering voor de sector. Ze heeft daar meer in het algemeen vragen over gesteld. Ik zie dat in de landbouw forse stappen worden gezet en dat er waardering is voor de sector. De afgelopen weken hebben we daar in meer of mindere mate wat van meegekregen. Tegelijkertijd zijn er ook nog echt wel wat uitdagingen voor de landbouw en voor de toekomst van de landbouw. Daarvoor hebben we in de door mij opgestelde visie ook een richting gegeven.

Mevrouw Prins zei dat ze nog zo weinig concrete maatregelen ziet. We hebben een realisatieplan geschreven, waarin we exact hebben aangegeven welke stappen we allemaal aan het zetten zijn of nog gaan zetten. Ik wil daarbij benadrukken dat dit nadrukkelijk een langetermijnvisie is. Landbouw gaat heel vaak over langetermijninvesteringen. Boeren denken vaak niet op de korte termijn, maar juist op de langere termijn. Dus ook als je dingen anders wilt, of als er andere bedrijfsmodellen komen of een andere manier van produceren, dan heeft dat echt tijd nodig. Daar moeten we ons op richten en daar zijn we ook mee bezig. Dit nadrukkelijk ook om ervoor te zorgen dat er perspectief voor de landbouw blijft, juist ook voor de jonge boeren, want die willen heel graag ook een toekomst. Daar zijn we mee aan het werk, bijvoorbeeld door 1 januari het Jongeboerenfonds open te stellen, waardoor jonge boeren makkelijker een financiering kunnen krijgen als zij een bedrijf willen starten of overnemen.

Dit waren de vragen over de landbouw en het voerspoor.

Dan kom ik nu bij punten over metingen. De heer Van Ballekom vroeg of de ruimte van de stikstof die vrijkomt, continu door het RIVM wordt gemeten en berekend. Dat klopt. Op dit moment wordt het stikstofregister ingericht. Zodra de effecten van de snelheidsverlaging duidelijk zijn, kunnen de bevoegde gezagen de ruimte krijgen om de woningbouw en de zeven MIRT-projecten te vergunnen. Op termijn moet de stikstofdepositie structureel dalen. Als dat echt gebeurt, dan zou je strikt genomen kunnen zeggen dat we zo'n register niet meer nodig hebben. Maar nu hebben we dat zeker wel nodig om te kunnen bepalen of we niet meer uitgeven aan stikstof dan dat we hebben. Het RIVM rekent de wettelijk genomen maatregel door op de stikstofruimte en de vergunningsverleners benutten deze. Het register bevindt zich dus bij het RIVM. Het RIVM houdt het allemaal bij en daar kun je dus ook inzicht krijgen in wat er in jouw gebied zit en wat eruit moet gaan. Het RIVM berekent bij nieuwe maatregelen telkens wat de ruimte is die we aan stikstof hebben.

Mevrouw Faber vraagt ook naar de betrouwbaarheid van het model. Zij zegt dat daar grote afwijkingen in zitten en dat het consequenties heeft als een en ander niet goed berekend gaat worden. De onzekerheid van de modelmatige bepaling van de totale depositie is inderdaad aanwezig. Het effect van een individueel project is echter vrij nauwkeurig vast te stellen. Daar gaat het ook om bij de verlening van de vergunningen. Dan moet je echt kunnen zien wat jouw project precies doet, en de depositiewaarden zijn bekend. Tegelijkertijd zijn we ook bezig om te bekijken hoe we het meetnet, en hoe we eigenlijk alles meten, kunnen verfijnen. Daarvoor heb ik een commissie ingesteld. Die commissie meten en berekenen is daar nu mee aan de slag en gaat daar zeer binnenkort al advies over geven.

Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):

Ja, maar er zijn afwijkingen van 30% en soms wel tot 70%, dus dat is wel heel veel.

Minister Schouten:

Ja, dat is op de totale depositie, inderdaad. Maar hier gaat het erom dat je als je een vergunning aanvraagt, moet bekijken wat jouw project doet aan depositie op een bepaald gebied. Dat kunnen we wel met meer nauwkeurigheid vaststellen en dat doen we met de beste manier die we nu hebben. Tegelijkertijd zijn we ook aan het kijken hoe we daarbij een eventuele verfijning kunnen aanbrengen, zodat we dat nog beter inzichtelijk gaan krijgen.

Even kijken ... Dan gaat het nog over de drempelwaarde. De heer Van Pareren vraagt waarom wij nu in relatie hiermee en in het algemeen zulke zware voorwaarden stellen. In Duitsland hebben ze toch een veel ruimhartiger beleid, zegt hij. Ik heb te maken met een uitspraak van de Raad van State. Die ziet op Nederland. Die uitspraak ziet erop dat de staat van instandhouding van de natuur moet verbeteren en dat er daarmee dus ook voor gezorgd moet worden dat de stikstofdepositie omlaaggaat, omdat die daar een effect op heeft. Hoe pakt dat allemaal precies uit in andere landen? Die hebben natuurlijk hun eigen specifieke situatie. Het zijn vaak ook landen die groter zijn en meer aaneengesloten natuurgebieden hebben. Die hebben allemaal weer hun specifieke kenmerken. Ik heb mij te houden aan de uitspraak van de Raad van State. Dat is wat we nu ook aan het doen zijn.

De heer Van Pareren vraagt — daar ga ik aansluitend op in — of wij ook in staat zijn om grote lijnen te blijven zien. Zijn we niet te veel ingekapseld? We zijn een niet zo groot land met veel activiteiten. We zijn een bedrijvig volk. Dat heeft voorwaarden, maar dat kan soms ook ertoe leiden dat we goed moeten kijken wat voor effect onze activiteiten hebben op bijvoorbeeld de staat van de natuur. Dat verschilt weer per land en dus ook per situatie.

Wordt er gebruikgemaakt van de best beschikbare technieken wat betreft metingen en modellen, vraagt de heer Van Pareren. Het RIVM gebruikt wetenschappelijk gevalideerde modellen en metingen, maar de commissie meten en berekenen is nu ook bezig om te kijken of er eventuele verfijningen mogelijk zijn op dat model.

De heer Van Gurp vraagt naar de uitstoot van veehouderij, maar ook van de industrie, de scheepvaart, het wegvervoer en van huishoudens. Hij vraagt of het klopt dat dat de volgorde is van de meeste stikstofuitstoot. Het RIVM stelt dat de meeste uitstoot van de landbouw komt, en daarna, als je het buitenland even buiten beschouwing laat, van verkeer, gebouwde omgeving en industrie. Internationale scheepvaart is binnen het verkeer circa 2%.

De heer Van Pareren vraagt of ik ga zorgen dat de metingen nog gaan kloppen. Zoals gezegd gebruikt het RIVM wetenschappelijk gevalideerde modellen en is de commissie meten en berekenen nu aan het bekijken of daar verfijningen op aan te brengen zijn.

Tot slot vraagt de heer Schalk naar de beschikbaarheid van de data en de openheid daarvan. Kunnen wij ervoor zorgen dat daar snel duidelijkheid over wordt gegeven? Dat zijn gegevens van het RIVM, dat daar ook zo open mogelijk in opereert. Het RIVM is gehouden aan privacyregels, maar daar is nu ook een uitspraak over gedaan in het kort geding van gisteren. Het RIVM zal dan ook beargumenteerd aangeven of extra openheid al dan niet mogelijk is en, zo ja, waar.

Voorzitter. Dat waren de vragen bij het blokje meten. Ik moet even kijken, want ik kom nu bij een blokje waar ik, denk ik, eigenlijk al veel vragen van heb beantwoord. Dat is het blokje over de meldingen, AERIUS en het stikstofregister. De heer Van Pareren vraagt of ik ervoor kan zorgen dat de beleidsnotitie — de beleidsregels, denk ik — van de provincies worden aangepast voor 10 januari. Hij vraagt ook of we dan de Limburgse uitleg van de beleidsregels steunen. Op 10 december jongstleden hebben alle provincies de beleidsregels vastgesteld, met een voorbehoud van de provincie Friesland. Die heeft het voorbehoud gedaan van beweiden en bemesten. De provincies zijn een zelfstandige bestuurslaag. Zij gaan ook over hun eigen regels, maar wel hebben we met elkaar gesproken over de inrichting van die beleidsregels, zodat die gelijk zijn over de provincies. Het is niet zo dat ik nu de provincies kan opleggen wat zij moeten gaan doen.

De heer Schalk heeft gevraagd welke mogelijkheden ik zie om belemmeringen weg te nemen bij het innemen van rechten bij extern salderen. Ben ik bereid om dat ook niet te doen? De afspraken met de provincie over beleidsregels geven ook ruimte aan boeren om hun bedrijf duurzaam te ontwikkelen. Dat kan bijvoorbeeld als je emissiereducerende technieken toepast. Daarmee kunnen ze zorgen dat hun depositie omlaaggaat. Dat geeft ook altijd weer meer ruimte. Die winst kunnen ze gebruiken voor de ontwikkeling van hun bedrijf. Bedrijven die al eerder geïnvesteerd hebben in emissiereducerende technieken mogen ook hun hele ruimte gebruiken. Over het innemen van de productierechten bij extern salderen zal het kabinet nog een besluit nemen. Daar zullen we u later nog over informeren.

Even kijken ... Over de meldingen heb ik het ook al gehad, ook over de update van AERIUS.

De voorzitter:

Meneer Schalk.

De heer Schalk (SGP):

Dank u wel, voorzitter. Het scheelt straks in de tweede termijn ruimte als ik mijn vraag even heel precies mag stellen aan de minister. Kan zij toezeggen bij het toepassen van de salderingsinstrumenten geen onnodige belemmeringen op te werpen door te waarborgen dat er voor de sector voldoende duurzame-ontwikkelingsruimte blijft bestaan? Dat is mijn eerste vraag. Dan de tweede. U geeft aan dat het kabinet nog zal nadenken over hoe het gaat bij externe saldering. Kunt u daar iets meer over zeggen?

Minister Schouten:

Wat dat eerste betreft, ik heb "geen onnodige belemmeringen" genoteerd en dat er voldoende ontwikkelruimte voor de sector overblijft. Dat is ook het uitgangspunt voor het kabinet. We moeten zorgen dat er ontwikkelruimte beschikbaar blijft voor de sector. Dat is het kader waarbinnen we de keuzes maken. Ik snap dat de heer Schalk vraagt of ik een doorkijkje kan geven van wat dat precies betekent voor de productierechten. Dat moeten we heel goed definiëren. Ik vind het ingewikkeld om daar nu al op vooruit te lopen, maar we weten dat de ontwikkelruimte een van de voorwaarden is om daar handen en voeten aan te geven.

Even zien ... De motie-Moorlag. We hebben al best veel gehad, voorzitter.

De voorzitter:

Ik dacht het ook.

Minister Schouten:

Mevrouw Prins vroeg nog welk percentage vergunningen nu stilligt bij de provincies en welk percentage nu loskomt door deze spoedwet. Precieze aantallen en percentages heb ik niet. Wel hebben we al een aantal zaken in gang gezet om de vergunningverlening weer mogelijk te maken en te houden. Op 4 oktober is de toestemmingsverlening weer op gang gekomen. Daarbij is voor de aanvrager inzichtelijk gemaakt wanneer een vergunning nodig is en wat nodig is om ze te verkrijgen. Op 10 december zijn de nieuwe beleidsregels voor de vergunningen voor nieuwe activiteiten vastgesteld door Gedeputeerde Staten. Met deze spoedwet wordt er weer een volgende noodzakelijke stap gezet voor de woningbouw en de zeven MIRT-projecten. Dat zijn steeds stappen die worden gezet om meer vergunningen mogelijk te maken.

Even kijken ... Dat is ook allemaal al aan de orde geweest. De heer Koole vraagt nog of wij het ermee eens zijn dat het stikstofregister gevuld kan worden zodra de maatregelen daadwerkelijk effect hebben. Het antwoord is ja. Ook vraagt de heer Koole of is overwogen om deze regionaal te laten vullen via de gebiedsgerichte aanpak. De stikstofbank of het stikstofregister wordt gevuld met maatregelen en doelen uit het novemberpakket. Indien decentrale overheden de stikstofbank ook met gebiedsgerichte maatregelen en doelen zouden willen gebruiken, dan kan daartoe besloten worden. Daarvoor kan het ook ingezet worden. Het is echt aan de provincies zelf om te bepalen of ze dat ook daadwerkelijk willen.

Wie bepaalt of de effecten vaststaan voordat ze in het stikstofregister mogen worden uitgegeven? In het stikstofregistratiesysteem worden vaststaande effecten van vaststaande maatregelen betrokken. Het RIVM weet wat de opbrengst is van bepaalde maatregelen en bepaalt dus of een maatregel vaststaat. Die maatregelen zijn additioneel ten opzichte van de maatregelen die nodig zijn om de Natura 2000-waarden te behouden. Op basis van een onafhankelijke wetenschappelijke beoordeling wordt bepaald waar in de Natura 2000-gebieden en in welke omvang die effecten zich voordoen. Uiteindelijk bepaal ik op basis van de gegevens die het RIVM aanlevert, of deze effecten voldoende vaststaan om op te nemen in het stikstofregister. Dus het RIVM geeft mij de data daarvoor. Uiteindelijk ben ik degene die als bevoegd gezag bepaalt of het voldoende is, ja of nee.

Dan de laatste vragen over de financiële kant. Zal ik die gelijk doen, voorzitter? Dat zijn er maar een paar en dan zijn we klaar. Dan hebben we het over de middelen voor het natuurbeleid. De heer Koole heeft daar een specifieke vraag over gesteld. Ik heb gisteren een brief gestuurd over de middelen voor het natuurbeleid, waarbij ook is aangegeven dat het kabinet komend jaar besluit over de inzet van langjarige middelen voor natuurherstel. De heer Koole zei: "besluiten" kan alle kanten op gaan. Ik begrijp hem als hij zegt dat je de middelen langjarig moet hebben als je echt langjarig natuurbeleid wil voeren. Tegelijkertijd is dit niet precies het moment waarop we die besluiten nemen. Wij hebben in het kabinet vaste momenten om dat te doen, maar het kabinet ziet ook wel dat je, als je langjarig maatregelen moet nemen, ook moet kijken welke middelen daar langjarig voor nodig zijn.

Ik kan nog niet vooruitlopen op de uitkomsten daarvan, want dat moet echt op de vaste momenten worden besloten. We hebben natuurlijk altijd de vaste Voorjaarsnota- en Najaarsnota-achtige momenten waarop dat plaatsvindt maar, zoals ook aangekondigd in de brief, in de wetenschap dat je voor langjarige maatregelen ook geld nodig hebt. We hebben nu overigens 250 miljoen. Daar kunnen we echt wel even mee verder, zeg ik ook tegen de heer Koole, want we hebben al vaststaande middelen in het Natuurpact. Daar komt dit nog boven op. Ik moet eerst maar eens aan de slag om alle middelen die we nu hebben, ook uit te geven.

De heer Koole (PvdA):

In de Tweede Kamer is alweer een motie-Moorlag aangenomen die daarover gaat. Die vroeg om extra middelen voor structureel geld in het Provinciefonds voor natuurherstel. Ik hoor de minister zeggen dat volgend jaar een besluit wordt genomen over structurele middelen. Dat stond ook in de brief van gisteravond. Ik zou de minister met nadruk willen vragen of zij bereid is toe te zeggen dat er sowieso extra, langjarige substantiële financiering komt voor natuurherstel, boven op die 250 miljoen, die de Partij van de Arbeid ook waardeert, dat die extra substantiële financiering voor dat natuurherstel ten minste vanaf 2021 kan worden ingezet, en dat over de omvang daarvan in het voorjaar een besluit wordt genomen. Ik wil dus een toezegging dat het er sowieso komt, dat het vanaf 2021 kan worden ingezet en dat in het voorjaar een besluit wordt genomen over de omvang daarvan.

Minister Schouten:

Ik loop dan toch iets vooruit op de beslismomenten. U zegt dat dit ten minste in 2021 moet worden ingezet en dat de omvang dan nader bepaald wordt. Dat de omvang nader bepaald wordt, is sowieso het geval. Ik hoop dat de heer Koole begrijpt wat ik zeg: ik snap dat, als je langjarig maatregelen moet nemen, daar ook de middelen voor beschikbaar moeten zijn. Ik hoor goed wat hij zegt. Tegelijkertijd moet ik op die momenten, zoals bij de voorjaarsnota, echt even kijken wat de situatie is. Er zijn in het kabinet altijd ook nog prioriteiten op andere terreinen, waarvan ik weet dat de partij van de heer Koole die ook heel belangrijk vindt. Dat zeg ik in de wetenschap van het kabinet dat als je langjarig maatregelen moet nemen, daar ook langjarige middelen tegenover moeten staan. Ik hoop dat ik de heer Koole daarmee wat comfort kan geven over hoe we hiermee willen omgaan.

De heer Koole (PvdA):

Ik hoor wat de minister zegt. Dat zullen we zeker meewegen. Er zijn op andere terreinen inderdaad ook prioriteiten. Het gaat er hier om dat de natuur er ontzettend beroerd aan toe is. Het natuurherstel is heel erg belangrijk. Daar moet je snel mee beginnen en dat moet je lang volhouden. De 250 miljoen moet natuurlijk op een goede manier worden weggezet. Als je het natuurherstel een beetje ruim opvat, is die 250 miljoen op een gegeven moment op. Je moet nu weten dat je daar over vier jaar nog mee verder kunt. Dat is eigenlijk de aard van mijn vraag.

Minister Schouten:

We weten inderdaad dat we in de komende jaren nog wel wat te doen hebben en dat dat allemaal niet gratis is. Waar dat allemaal precies toe leidt, kan ik nu nog niet zeggen. Als je langjarige maatregelen moet nemen, moet je er ook voor zorgen dat dat mogelijk is. Dat ben ik met de heer Koole eens. Dit was eigenlijk ook de vraag van mevrouw Huizinga. Zij vroeg hier ook op deze manier naar. Daarmee heb ik haar vraag denk ik beantwoord.

Mevrouw Huizinga vroeg ook specifiek of de industrie nog in beeld komt bij de verdere aanpak. Hoe zie ik het vervolg eigenlijk voor me als we de aanpak die we in de brief hebben geschetst verder vorm geven? De industrie wordt zeker ook meegenomen. We hebben de commissie-Remkes gevraagd om op dat punt te adviseren. Wij wachten dus op de adviezen van de heer Remkes en kijken dan waar we specifiek zaken kunnen inzetten. Waar nu al winstpunten te realiseren zijn, zullen we dat niet nalaten. Die worden daar zeker bij betrokken.

Dan het meer langjarige pad. De heer Van Gurp vroeg daar ook naar. Hij zei: je moet daar eigenlijk veel structureler invulling aan gaan geven. Gisteren hebben we aangegeven dat we een streefwaarde willen aangeven voor emissies en deposities in 2030. Dat vraagt zowel een generieke als een gebiedsspecifieke uitwerking. We moeten een pad formuleren waarin we aangeven hoe we daar komen. We gaan kijken hoe we dat precies vorm kunnen geven. Dat heb ik gisteren ook in de brief geformuleerd.

Tot slot, voorzitter. De laatste vraag van de heer Nicolai was: waarom ontvingen we de brieven pas vannacht? Het is altijd mijn doel en streven om uw Kamer op tijd te informeren. Soms betekent dat dat we nog best laat een brief sturen. We vonden het van belang om deze brief nog bij dit debat te kunnen betrekken. Misschien had hij iets eerder op de dag gestuurd kunnen worden, maar er waren wat overleggen die we nog moesten afronden. We hebben geprobeerd om de Kamer toch nog optimaal te informeren, zodat we dit debat goed konden voeren.

Voorzitter, ik hoop dat ik daarmee alle vragen heb beantwoord.

De voorzitter:

Dank u wel, minister. Dan komen wij thans bij de tweede termijn van de kant van de Kamer. Ik geef het woord aan de heer Van Pareren.

De heer Van Pareren i (FvD):

Dank u, voorzitter. Ik was even in verwarring. Ik hoorde een grote haast wat betreft het hele project. Ik hoor nu dat er in 2019 75.000 woningen worden opgeleverd en dat de ambitie voor 2020 ook 75.000 woningen is. Ik had de indruk gekregen dat de bouw volledig stilligt en dat we grote haast hebben om die weer op gang te brengen. Ik zie niet de ambitie dat daar nu iets groots uitkomt.

Ik wil de minister overigens bedanken voor de goede inhoud en inzet, ook van haar ambtenaren, voor de beantwoording van alle vragen. Die stel ik bijzonder op prijs. Er blijven nog een paar vragen open. Ik ga niet alle vragen langs, maar ik heb toch het idee dat er aantal vragen overblijft. Ik doe het iets anders en stel nog even wat vragen ter verduidelijking.

U zegt dat de bouw weer aan de slag kan. De vraag is of dat per 1 januari zo is. De tweede, belendende vraag is of dat betekent dat alle vergunningen dan weer worden vergeven. Kan de bouw met die vergunningen vanaf 1 of 2 januari aan de slag?

Ik heb niet goed gehoord wat nou de drempelwaarde wordt. Ik begreep wel welke methodiek gehanteerd wordt. Voor mij lijkt het erop dat de drempelwaarde op 1 januari nog niet bekend is en dat de bouw dus nog moet afwachten. Ik vraag me daarbij af of de bouw met vergunningen moet gaan werken. Die gaan via de provincie. De belendende vraag is dus of de provincies voldoende capaciteit zullen hebben om dit te doen.

De drempelwaarde heb ik al genoemd. Ik ben daar erg nieuwsgierig naar, want het is voor de bouw heel erg belangrijk om daarmee om te gaan. U heeft in de wet de bouw van woningen en zeven infrastructurele projecten opgenomen. Ik heb gevraagd of dat niet kan worden uitgebreid naar de totale bouw. Dat zijn dan ook andere infrastructurele trajecten, en de institutionele bouw.

Ik zie dat het goed gaat met de tijd.

Ik woon in het westen. Ik woon zelfs aan de zee. Ik heb altijd het idee dat het allemaal overwaait en dat er een grote kans is dat het over de zee waait en niet op het land blijft hangen. Het lijkt of woningzoekers daardoor een trek naar het oosten moeten ondernemen, maar ik weet niet of dat zo is. Dit klinkt historisch misschien gek, maar zo bedoel ik het absoluut niet. Dat zou nog een kleine toelichting mogen hebben.

Ik ben een vraag vergeten te stellen. De minister gaf al aan dat zij met het Landbouw Collectief gesproken heeft. Ik weet dat zij een heel stuk opgeluchter zullen zijn als we zeggen dat er 2,9 miljard vrijkomt voor activiteiten waarmee zij meehelpen aan het geheel. Hoe is de situatie met die toezegging? Op welk pad zitten we wat dat betreft?

Dan is er nog het vonnis dat gisteren gewezen is. Is de minister bereid om daar invulling aan te geven, of is zij daarin afhankelijk van het RIVM? De privacy is namelijk geborgd voor bepaalde partijen, maar voor de boeren geldt dat zeker niet. Alle gegevens over hen zijn namelijk meer dan bekend.

Voorzitter, ik werd even door u aangesproken omdat ik over de snelheidsverlaging sprak, en met name de duur daarvan. U zei dat dat niet bij deze wet hoorde. Ik hoorde de minister toch veel vragen beantwoorden over de kosten en de tijdsspanne daarvan. Dit onderwerp werd dus toch bij het debat betrokken. Ik doe daarom nog een voorzichtige poging om een vraag te stellen, ook vanwege de coördinerende rol die het ministerie van de minister heeft. Hoe lang blijft die snelheidsbeperking gelden?

Ik heb nog een aantal moties. Die wil ik aan u aanbieden. Het zijn er vier.

De voorzitter:

Door de leden Van Pareren, Nanninga, Beukering, Van Wely, Pouw-Verweij en Cliteur wordt de volgende motie voorgesteld:

Zij krijgt letter G (35347).

Door de leden Van Pareren, Nanninga, Beukering, Van Wely, Pouw-Verweij en Cliteur wordt de volgende motie voorgesteld:

Zij krijgt letter H (35347).

Door de leden Van Pareren, Nanninga, Beukering, Van Wely, Pouw-Verweij en Cliteur wordt de volgende motie voorgesteld:

Zij krijgt letter I (35347).

Door de leden Van Pareren, Nanninga, Beukering, Van Wely, Pouw-Verweij en Cliteur wordt de volgende motie voorgesteld:

Zij krijgt letter J (35347).

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Pareren. Ik geef het woord aan mevrouw Faber.

Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):

Dank u, voorzitter. Ten eerste wil ik graag de minister bedanken voor haar uitgebreide beantwoording. Ik wil graag mevrouw Prins en meneer Nicolaï feliciteren met de maidenspeech.

Voorzitter. Het is wel duidelijk dat we niet zo door kunnen gaan. Dat kan je op verschillende manieren interpreteren. Maar daar zal ik nu niet verder op ingaan, want we gaan natuurlijk niet het hele debat herhalen.

We zitten enigszins in de penarie door de enorme bevolkingsdichtheid. De woningnood wordt op deze manier niet opgelost. Je kan bouwen wat je wil, maar volgens de laatste berichten zitten we dan in 2024 op 18 miljoen mensen en in 2029 op 19 miljoen. Dat gaat dus heel wat depositie opleveren. Dan blijft het allemaal dweilen met de kraan open. In feite wordt de bouw misbruikt om de agrarische sector nog verder onder druk te zetten. Het is eigenlijk om moedeloos van te worden. Het lijkt wel alsof deze regering van de boeren af wil.

De kern van het probleem zijn de Natura 2000-gebieden met hun bijbehorende instandhoudingsdoelstellingen. Zolang dat niet verandert, blijft het gewoon door ploeteren. Het is natuurlijk krankzinnig dat een bureaucratisch probleem de bouw sloopt en de boeren de grond in werkt.

Daar wilde ik het bij laten. Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel. Dan is het woord aan de heer Van Gurp.

De heer Van Gurp i (GroenLinks):

Dank u wel, voorzitter. Ik dank de minister voor haar uitvoerige beantwoording. Ik heb vier dingen. Eén: een heel kort resumé van waar we volgens mij staan. Twee: een korte opmerking van verwondering. Drie: een constatering. Vier: een vraag. In die volgorde.

Resumerend zeg ik het volgende, door alle woorden van de dag heen. We hebben jarenlang weggekeken bij een probleem dat evident aanwezig was. Zeven maanden geleden zijn we eindelijk begonnen om eraan te werken, daartoe aangezet door de Raad van State. Iedereen is het erover eens dat wat nu op tafel ligt, eigenlijk niet veel is. Maar ja, je moet toch iets. De minister is eigenlijk de enige die er een beetje in lijkt te geloven.

Vervolgens — dit hoort ook nog bij het resumé — kun je verschillend wegen. Je kunt zeggen: veel is het niet, maar het is in ieder geval iets, en we moeten toch iets doen, vooral voor de bouw, dus laten we dan maar voorstemmen. Of je zegt: veel is het niet en hiermee doe je voor de bouw eigenlijk ook niks, dus laten we maar tegenstemmen. Dat zijn de smaken. Ik kan er heel veel begrip voor opbrengen dat je die weging verschillend kunt maken. Maar veel meer smaken heb ik niet gehoord in deze Kamer. Dat is waar we volgens mij staan.

Wat me een heel klein beetje verwondert — daar hoeven we het verder niet uitvoerig over te hebben — is dat er dan een hoop afgeleide debatten komen die bedoeld lijken om voor je eigen geweten een argument te hebben om voor te kunnen stemmen. Dan gaan we allemaal debatten over woningbouw voeren en dan hoor ik de minister heel braaf vertellen wat het beleid van mevrouw Ollongren en mevrouw Van Veldhoven is. Dat is toevallig een onderwerp waar ik verstand van heb. Er zijn deals en de woningen moeten gasloos en BENG gebouwd worden, en er wordt gekeken naar 50+-woningen et cetera. Maar als we dat allemaal hebben gehad, dan denk ik: dat is hier eigenlijk niet aan de orde, want daar kunt u niks aan doen. Ik vind eigenlijk dat we ons wisselgeld niet daarin moeten zoeken. We hebben het over natuurbescherming en over stikstofuitstoot. Als je tegen de wet bent en er misschien toch voor wilt stemmen, dan ga je kijken of je wat meer natuurbescherming en wat minder stikstofuitstoot kunt krijgen. Dat is in ieder geval hoe ik dat graag doe namens GroenLinks.

Dan heb ik een constatering. Volgens mij zijn de regeringspartijen en de oppositiepartijen die geloven dat er iets aan de hand is met stikstof, natuur en klimaat — het gaat nu eigenlijk niet over klimaat, maar ik zeg die er toch maar bij — het wel eens over wat er moet gebeuren. Er moet een structurele aanpak van natuurversterking en een vermindering van stikstof komen. Dat is een grote meerderheid van deze Kamer. Ik hoorde dit eigenlijk ook in het allerlaatste stukje van de beantwoording van de minister en in een passage van de brief van gisteren.

Dan kom ik bij mijn vraag. Als we het erover eens zijn dat er een structurele aanpak nodig is op die twee terreinen van natuurversterking en vermindering van stikstof, zou de minister dan toe willen zeggen dat de plannen van de regering zo snel mogelijk aan de Kamers worden voorgelegd, voorzien van concrete doelen, een concreet tijdpad en voldoende middelen? De vraag van Ruud Koole is natuurlijk reëel. Als u dat kunt toezeggen, geeft dat ons in ieder geval het gevoel dat we bezig zijn. Ik heb overwogen om hier een motie van te maken en een enkele collega is al zo vriendelijk geweest te zeggen die te willen steunen. Maar ik hoop dat u kunt toezeggen dit te gaan doen. Ik wil graag dat er voor natuurversterking en stikstofbeperking een concreet plan van aanpak komt. Daarin moet het doel voor 2030 staan en ook hoe we daarnaartoe gaan groeien, wat grofweg de maatregelen zijn, hoe die gemonitord gaan worden en hoe ervoor gezorgd wordt dat er voldoende geld voor is. Dat laatste hoeft allemaal nog niet materieel ingevuld te zijn. Maar als u kunt toezeggen dat u dit gaat doen, dan heeft dit debat toch nog iets positiefs opgeleverd.

Ik dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Gurp. Het woord is aan mevrouw Prins.

Mevrouw Prins-Modderaar i (CDA):

Meneer de voorzitter. Ook wij willen de minister hartelijk bedanken voor de uitgebreide beantwoording en dat er op heel veel punten meer duidelijkheid en helderheid is gekomen.

Er zijn nog twee punten die wij graag aan de orde willen stellen. Allereerst zijn dat toch wel de zorgen over de bouw. Wij constateren dat er nu al heel wat vergunningen bij provincies liggen die daar liggen te wachten totdat er weer wat gedaan kan worden. Het tweede wat we zien, is dat er een terugloop van het aantal aanvragen van bouwvergunningen is. Met andere woorden: de bouw zal daar last van gaan krijgen. En wij vragen ons dus af in hoeverre de minister, als ze ziet dat de gemeenten het niet voor elkaar krijgen om dat totale aantal te realiseren, bereid is om aan andere bouw- en infraprojecten de vrijgekomen stikstofruimte toe te delen.

Een andere vraag gaat over het veevoer. Wij hebben begrepen dat er voor de wijziging van de samenstelling van veevoer een notificatie naar de EU moet gaan, gevolgd door een voorhang in de Kamer. Echter, de vraag die wij nog hebben is hoe de minister gaat toetsen of het gewijzigde veevoer op de korte, maar ook juist op de lange termijn geen negatief effect heeft op de melk en het vlees van dergelijke dieren. Dat varieert per diersoort. Ons inziens kost dat tijd. Hebben we die tijd? Hoe kijkt de minister daartegen aan?

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Prins. Dan is het woord aan de heer Pijlman.

De heer Pijlman i (D66):

Dank, voorzitter. Dank, minister, voor de uitgebreide beantwoording. U bent bijna alle onderwerpen langsgegaan, maar één hebt u laten liggen. Dat was de reflectie op het feit dat we al op een heel aantal terreinen de rechter nodig hebben om ons als overheid aan de eigen regels te houden, en dat het ook wel vaak voorkomt dat de overheid regels voor anderen bedenkt — denkt u aan de elementen van de Participatiewet — maar die zelf dan weer niet toepast. Ik heb gezegd dat ik dat heel zorgelijk vind voor de rechtsstaat. Ik kan me overigens wel voorstellen dat u in dit debat denkt: nou, dat laat ik maar even liggen, het is misschien beter om dat debat maar eens elders te voeren. Maar het is wel een punt.

Voorzitter. De minister heeft het nodige gezegd over de invoering van de drempelwaarde en de toezegging gedaan dat we op de hoogte zullen worden gehouden, via de minister van bouwen en wonen, hoe het verdergaat in het kustgebied. Want dat vind ik wel een ding. Ik wil daar toch nog eens een redenering tegenaan zetten. Nieuwbouw van huizen, zeker als het om vervangende nieuwbouw gaat, kan grote milieuwinst opleveren. Deze huizen worden direct duurzaam gemaakt, ze kunnen gasloos worden gemaakt. Zou je in zo'n geval de stikstofregels ook ietsje breder kunnen betrekken en naar de totale milieuwinst kunnen kijken? We willen immers allemaal dat daar waar de woningnood het hoogst is, er ook gebouwd kan worden. De bouw draagt maar heel weinig bij aan het totaal.

Dank ook voor de toezegging dat ook de ministeriële regelingen voorgehangen zullen worden. Dat is lang niet altijd zo. Dat is een uitzondering, maar in dit geval willen we, denk ik, allemaal heel graag betrokken worden.

Ik blijf wel een hard hoofd houden in het voerspoor. U zegt dat u goed in gesprek bent met het Landbouw Collectief. We waarderen het heel erg dat men daar meedenkt wat ze zelf kunnen doen. Maar u zei ook in een bijzin: de boer zal straks wel aan moeten tonen dat hij zich daaraan houdt. Dat is dan weer onder toezicht van de NVWA. Dan zitten we ook weer in dat enorme controlespoor. Ik weet ook niet hoe het anders moet, zeg ik er eerlijk bij, maar om er nou heel veel van te verwachten en de opbrengsten al in te boeken, ik weet het niet. Misschien heb ik het gemist of liep ik even weg, maar wanneer komt het definitieve pakket naar aanleiding van het tweede rapport-Remkes?

Ik heb, dacht ik, goed begrepen dat u die 60 miljoen voor de sanering van de varkenshouderij aan de 200 miljoen toevoegt, zodat dat een pakket is wat loopt. Ook daar zullen we over worden geïnformeerd.

Goed dat u zo betrokken bent bij de boeren van Schiermonnikoog. Ik hoor graag, ook wel via andere bronnen, denk ik, hoe dat afloopt.

Ik heb een aantal opmerkingen gemaakt over boeren die bezig zijn om eigenlijk te doen wat u vraagt, namelijk stappen nemen in de kringlooplandbouw. Maar ze zijn bang dat, als er generieke maatregelen voor de hele sector komen, ze dan alsnog getroffen worden. Dat is niet de bedoeling. Mede met de steun van de ChristenUnie, GroenLinks, VVD, CDA en OSF dien ik daarover een motie in. Eerst de motie en dan de slotzin, voorzitter?

De voorzitter:

Ga uw gang.

De heer Pijlman (D66):

En ten slotte dank voor uw toezegging dat wij inzicht kunnen krijgen in een korte notitie over welke beleidsinstrumenten er nu allemaal zijn en welke middelen om die kringlooplandbouw sneller te laten draaien. Dank u wel.

De voorzitter:

Door de leden Pijlman, Huizinga-Heringa, Van Ballekom, Van Huffelen, Backer, Prins-Modderaar, Van Gurp, Bredenoord en Gerbrandy wordt de volgende motie voorgesteld:

Zij krijgt letter K (35347).

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Pijlman. Dan is het woord aan de heer Janssen.

De heer Janssen i (SP):

Voorzitter, dank. Als eerste mijn felicitaties aan de heer Nicolaï. Mevrouw Prins had ik gaandeweg mijn betoog in eerste termijn al gefeliciteerd. Ook mijn felicitaties aan de heer Nicolaï voor zijn zoals we hem kennen scherpe inbreng.

Voorzitter, nog een paar punten. Toch nog even concreet over dat AERIUS-model versus de drempelwaarde. Want misschien in tweede termijn nog even de vraag wat er nu gebeurt. Want we weten dat AERIUS instabiel is, we weten dat daar met de nieuwe update in januari wellicht weer dingen in gaan verschuiven. Wat gebeurt er nu met een project dat straks onder een regionale drempelwaarde valt, op basis van het dan geldende AERIUS-model? Er komt een update van dat model en daarmee komt het boven de drempelwaarde. Wat doen we dan met die projecten? Gaan die dan door zonder vergunning, op basis van de eerdere melding? En hoe gaan die dan meetellen? Gaat dat dan in de min en moet dat daarna dan weer door anderen gecompenseerd worden? Ik heb daar nog niet het beeld bij.

Voorzitter. Blij met de tweesporenaanpak, zoals aangekondigd door de minister. Het gaat om een robuuste natuur, waarin zij het Planbureau voor de Leefomgeving ondersteunt met het advies wat is gegeven. Aan de andere kant gaat het om het terugdringen van de stikstof. Dat zorgt ervoor dat we moeten gaan zoeken naar win-winsituaties. De minister noemde het ook al: met andere opgaven die we ook al hebben. Ik noem er eentje bij die ons in het verleden heeft gebonden: bijvoorbeeld de opgave die we hebben op de Grevelingen, vanuit de Kaderrichtlijn Water. Dat is niet alleen maar natuur, maar juist vanuit de Kaderrichtlijn Water, vanuit de open wateren, hebben we daar een grote opgave. Dat is zo'n mooie win-winsituatie. De groenknolorchis heeft ons beiden wel eens hoofdpijn bezorgd en doet dat nog steeds. Maar het is nou eenmaal zo, en waar een wil is, is een weg. Het is een prachtig project, dus laten we daarnaar kijken.

Vandaag is nog helemaal niet naar voren gekomen dat er ook een win-winsituatie kan ontstaan met de veenweidegebieden. Een enorme uitstoot als gevolg van oxidatie van veen. De combinatie zoals eerder aangegeven door de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur met de uitkoop aan de ene kant en het omzetten van veenweidegebieden naar natuur, dus de vernatting aan de andere kant, zonder nou het hele Groene Hart onder water te willen zetten, zou een enorme winst op kunnen leveren. Dat zijn volgens mij de win-winsituaties waarnaar de minister ook op zoek is. Die zouden wij ook zeker willen aanbevelen.

Voorzitter. Nog even over de voorhang. De minister gaf antwoord op de vraag waarom dat stikstofregister spoed heeft, maar daar had ik niet naar gevraagd. Ik had gevraagd naar bijvoorbeeld de categoriebepaling van projecten. Want daar geldt volgens mij diezelfde bloedspoed niet, en dat zou misschien best wat zorgvuldiger kunnen.

Voorzitter. Nu we toch overal op de kleintjes moeten letten, nog een korte opmerking over de stikstof op het erf en de bouwplaats. Dat is natuurlijk wel iets waar de ondernemingen, de boeren en de ondernemers op de bouwplaats, zelf iets aan kunnen doen als we bijvoorbeeld kijken naar de Non-Road Mobile Machinery Directive, die sinds 2017 geldt voor kranen, bulldozers, sloopmachines et cetera. Daarin is een uitfasering geregeld van grote emissieveroorzakende machines. Die directive geldt dus al. Heeft de minister als coördinerend minister misschien weleens overwogen om daar wat meer voorlichting over te geven of om daar een stimuleringsmaatregel op te zetten? Want daarmee kunnen we op die bouwplaats en op dat erf wel degelijk al stikstofwinst gaan boeken.

Voorzitter. Nog één punt, over de industrie. Die kwam ook nog even langs, met dank aan mevrouw Huizinga. Misschien wil de minister nog eens met haar andere coördinerend minister op een ander dossier, namelijk de Omgevingswet, praten over een afdwingbare revisievergunning. Het kan enorme milieuwinst opleveren als wij bedrijven voor kunnen schrijven best beschikbare technieken te gaan gebruiken omdat hun vergunningen verouderd zijn. Dit stond in de Omgevingswet, maar is helaas na een uitvoerige lobby weer uit de Omgevingswet geschreven. Dat is doodzonde, want daarmee kunnen we heel veel grote winst boeken.

Voorzitter. Bijna afsluitend een enkele opmerking nog over het rechtse motorblokje. Ik stel vast dat de heer Van Rooijen namens 50PLUS genoegen neemt met een uitgestelde beloning, terwijl de heer Otten zijn bastognekoek al heeft gehad.

Voorzitter, afsluitend. Voor de SP zijn de zorgen over de uitvoering van deze spoedwet niet weggenomen, zeker niet voor wat betreft de juridische houdbaarheid. Dat is onze mening, zonder daarbij de landsadvocaat geraadpleegd te hebben maar wel goed de beoordeling van de Raad van State te hebben gewogen. Het ontbreekt naar onze mening aan de juridische robuustheid die de Raad van State als voorwaarde stelt. Die inbedding is er niet concreet genoeg. Dat maakt ook dat wij dit spoedvoorstel niet zullen kunnen steunen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank. Dan is het woord aan de heer Van Rooijen.

De heer Van Rooijen i (50PLUS):

Voorzitter. In de eerste plaats feliciteer ik de heer Nicolaï met zijn maidenspeech en met zijn doorwrochte schriftelijke vragen. Bij een aantal van die vragen hebben wij ons ook aangesloten. Ook waardeer ik zijn bijdrage in dit debat bijzonder.

Wij danken de minister voor de uitvoerige beantwoording. Wij hebben de minister gevraagd te bevorderen dat aan de bouw van seniorenwoningen voorrang wordt gegeven. Dat versnelt juist de doorstroming op de woningmarkt, die nu verstopt raakt mede doordat er te weinig seniorenwoningen zijn en senioren blijven wonen in de woning waar ze al lang wonen. Er ontstaat dus een win-winsituatie als er meer seniorenwoningen komen waardoor plaatsen worden vrijgemaakt voor starters en voor gezinnen. Er dient dan ook een goed onderzoek te komen om te weten waar je die woningen moet bouwen. Wij vragen de minister naar die duidelijkheid over de lokale vraag naar seniorenwoningen. Ik dien daartoe de volgende motie in.

De voorzitter:

Door de leden Van Rooijen, Baay-Timmerman, Van Ballekom, Prins-Modderaar, Schalk, De Vries, Gerbrandy, Van Pareren en Faber-van de Klashorst wordt de volgende motie voorgesteld:

Zij krijgt letter L (35347).

De heer Van Rooijen (50PLUS):

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Rooijen. Dan is het woord aan de heer Nicolaï.

De heer Nicolaï i (PvdD):

Dank u wel. Ik wil beginnen met de minister te bedanken voor de uitvoerige beantwoording, maar ook de ambtenaren, want die hebben net als ik in de afgelopen week heel wat nachtwerk moeten verrichten. Maar dat hoort bij dit hele spel dat we hier spelen.

Ik zit nog steeds met twee dingen. We gaan nu een ingewikkeld systeem voor — ik hoop dat ik het goed zeg — stikstofdepositieruimteregistratie optuigen. Het is in ieder geval een bureaucratisch systeem; dat zal ook de heer Pijlman wel weer onprettig vinden. Waarom kiest de regering er nu niet voor om zo snel mogelijk te koersen op een landelijke drempelwaarde waarbij je ook weer met een meldingssysteem aan de slag kan? Een landelijke drempelwaarde is mogelijk. Dat heeft u ook uitgelegd en dat ben ik ook met u eens. Maar alleen als er hele concrete maatregelen zijn waaruit voortvloeit dat er depositieruimte vrijkomt.

Een van die concrete maatregelen is toch dat we naar een reductie van de veestapel gaan. Ik heb daar iets over gevraagd en de minister heeft gezegd: wij gaan praten met de boeren, en als zo'n boer dan zegt dat hij misschien zijn bedrijf wil beëindigen, dan behoort dat tot de opties en dan werken we daaraan mee. Ik viel een beetje stil, want bij "dan werken we daaraan mee" dacht ik: welke regeling ligt daar dan aan ten grondslag? Is die regeling er al? En waarom is die regeling nog niet gepubliceerd? De minister heeft op de vragen van de heer Koole gezegd: er komt nog een regeling, daar werken we aan. Waarom komt er nu niet zo snel mogelijk een regeling die werkelijk voorziet in het uitkopen van boeren? Misschien zijn er wel een heleboel boeren die daarop zitten te wachten. Ik heb daar nog steeds geen antwoord op. Ik kan me er wel iets bij voorstellen waar het op vastzit, maar dat is toch eigenlijk de meest essentiële vraag?

Ik wil dan toch nog een keer aan de minister vragen: kunt u daar iets meer over vertellen? Past dat straks misschien ook in het hele concrete verhaal waar de heer Van Gurp het over heeft gehad? Daar moeten we het toch echt over hebben, want de bouw moet nú worden vlotgetrokken, maar straks moeten al die projecten ook kunnen doorgaan. Dus we zitten hier niet alleen met dit spookwetje van vandaag, maar we moeten naar een structurele oplossing. En wat de regie betreft, waar de GO-fractie het over gehad heeft: ik zou graag willen dat u daarbij ook een stukje regie laat zien.

Ook het volgende begrijp ik niet. Er zijn hier partijen — de meeste — die zeggen dat de boel zo snel mogelijk moet worden vlotgetrokken. Iedereen hoopt — en dat is ook een toezegging — dat het gaat gebeuren als wij vandaag die spoedwet aannemen. Ik heb de minister gevraagd hoe het nou zit met de illegale projecten die gemeld zijn geweest. Er is dus stikstofdepositie, anders ga je ze niet melden. Die kosten dus stikstofruimte. Van die illegale projecten heeft u uitdrukkelijk gezegd: die gaan wij legaliseren. Daarop heb ik gezegd: ja, maar dat kost dan toch stikstofruimte? Waar komt die vandaan? Ik begreep van de minister dat ze zei: die komt niet uit die maatregelen die we vandaag in deze wet hebben gestopt. Maar waar komt die ruimte dan wel vandaan? Heeft u een voorraadje stikstofruimte die dan kan worden benut om die projecten te legaliseren? Daarvoor verwijs ik met name naar pagina 3 van uw brief van gisteravond: "Omdat de meldingen door PBL en RIVM al zijn opgenomen in het basispad zal deze keuze geen negatieve consequenties hebben voor de ontwikkeling van de landelijke stikstofdepositie volgend jaar". Wat moet ik me daarbij voorstellen? Wat is dat basispad? Is dat dat geheime potje? Ik hoor daar graag meer over.

Voorzitter, dank u wel. Dat waren mijn vragen.

De voorzitter:

Dank, meneer Nicolaï. Dan is nu het woord aan de heer Koole.

De heer Koole i (PvdA):

Dank u wel, meneer de voorzitter. Ik dank de minister voor de zeer uitgebreide beantwoording. We spreken vandaag over een zeer belangrijk onderwerp. Het gaat over natuurherstel. De natuur is in crisis. Maar het onderwerp waarover we het ook hebben gehad en dat net zo belangrijk is, is ruimte maken voor de woningbouw. Beide zijn belangrijk, niet omdat ze met elkaar moeten concurreren, maar omdat ze elkaar moeten versterken. Op zich heeft de minister gisteren in de brief ook geschreven dat de kern van de aanpak van de stikstofproblematiek is om met volle inzet te werken aan herstel en versterking van de natuur en het terugdringen van de stikstofproblematiek. Met die kern zijn we het dan ook graag eens. Dat algemene doel onderschrijven we.

Zowel bij de schriftelijke vragen als vandaag hebben we het voorliggende voorstel erg mager genoemd. Het is een eerste stap, maar zelfs voor een eerste stap is het toch wel erg mager. Inmiddels hebben wij antwoorden gekregen en is het debat gevoerd. Nu ligt de vraag voor of we het nog steeds erg mager vinden. Wat daarbij van belang is, is dat deze wet effectief moet zijn. Om effectief te zijn moet de wet volgens ons een extra pakket van maatregelen bevatten, breder dan wat er nu voorligt. Dat zegt ook de Raad van State. Om effectief beleid te kunnen voeren, is dat brede pakket nodig, ook voor de juridische houdbaarheid.

Er zijn in het debat zeker een aantal punten naar voren gekomen waar wij tevreden mee en positief over zijn. De minister zegt dat er gesproken wordt over Natura 2000-gebieden, maar dat dit niet moet leiden tot minder gebieden en minder oppervlakte, hoogstens tot een herijking in de zin van andere vormgeving of verbinding. Dat is positief. Als de minister zegt dat er voorrang is voor de woningbouw bij vrijkomende stikstofruimte, dan is dat ook positief. Daarbij is zelfs gezegd dat die vrijkomende ruimte voor duurzame woningbouw is en dat de bereidheid bestaat om met de VNG in gesprek te gaan om ervoor te zorgen dat er een behoorlijk percentage van die woningbouw beschikbaar komt voor de lagere en middeninkomens. Dat zijn op zich natuurlijk heel mooie dingen waar we tevreden mee zijn. Het incidentele bedrag voor natuurherstel van 250 miljoen was al voorgesteld, en is positief.

Maar wat heeft dit debat verder opgeleverd? We hebben als Partij van de Arbeid een heleboel maatregelen schriftelijk, maar ook vandaag weer naar voren gebracht. We vinden namelijk dat er een breed pakket van maatregelen moet komen om deze wet effectief te laten zijn. Een van de maatregelen is van 130 km/u naar 100 km/u. Er werd gezegd dat dit overdag in ieder geval zo zal gaan. De vraag was of het overal en altijd kan op de snelwegen. Er werd gezegd dat het 's nachts niet nodig is. In mijn bijdrage heb ik gezegd dat alle kleine beetje helpen. Waarom niet? Het maakt het ook eenvoudiger. Het maakt in ieder geval het maken van borden eenvoudig, kan ik u zeggen. Dan was de ingangsdatum misschien wel een maand eerder geweest, want nu moet er gedifferentieerd worden.

Het roept ook de vraag op hoe we dit gaan handhaven. Ik heb dat net ook genoemd. Het antwoord was dat we altijd handhaven. Maar als je wilt dat dit echt wat oplevert aan stikstofreductie, dan zal er toch strenger moeten worden gehandhaafd. Er is een Tweede Kamerlid geweest dat heeft gezegd dat handhaving niet zo belangrijk is. Daarom heb ik de minister expliciet gevraagd of zij wil zeggen dat zij de handhaving wel degelijk belangrijk vindt, juist om de stikstofdepositie te verkleinen.

Dan over de stikstofbank, het registratiesysteem. Het is heel belangrijk om ruimte te kunnen creëren voor de woningbouw. Maar de bank moet nog gevuld worden. Dat duurt behoorlijk lang. Waarom wacht je dan niet op de bredere aanpak die ook is aangekondigd?

In het wetsvoorstel zit ook een voorstel voor het veevoer. Over het veevoerspoor is veel gesproken. Dat is heel onzeker. Het moet nog naar de Europese Commissie en het moet nog voorgehangen worden, dus misschien gaat het wel helemaal niet door. Dat zou kunnen. Bovendien is er gesproken over de handhaafbaarheid en de controle. Daar heb ik nog wel een aantal vragen over aan de minister. Als het zou worden ingevoerd, wat nog heel onzeker is, zul je de controle erop toch echt goed uit moeten voeren. De minister sprak zonet over aantrekkelijke middelen om dat te bevorderen. Ik ben benieuwd wat die aantrekkelijke middelen zijn. Ik denk dat je in ieder geval extra financiën moet hebben om de controle van het veevoerspoor reëel te maken, zodat het echt gebeurt.

Dan de warme sanering van de varkenssector. De vraag is gesteld of die mogelijk moet zijn. Als ik het goed begrepen heb, zegt de minister dat de echte feitelijke effecten die iets gaan opleveren pas eind 2020 te verwachten zijn. Dat levert niet gelijk ruimte op om woningen te kunnen bouwen. Daarom hebben wij ook extra maatregelen voorgesteld zoals het tijdelijk leeg laten van de stallen. De minister heeft daar ook over gesproken in een reactie op onze vragen. Daar zijn middelen voor nodig, maar de minister zegt dat zij dat best positief wil bekijken, maar dat zij dat via een onderzoek doet. We moeten dus nog zien of dat er komt. Ik waardeer de bereidheid om het te willen bekijken, maar het is allemaal heel erg zacht. Naar de extra middelen die wij vroegen voor de warme sanering van ook het melkvee en de kalveren, moet een verkenning plaatsvinden. Oké, we kunnen het verkennen en ik waardeer dat, maar het is wel erg zacht.

Aan het slot van het debat hadden we het ook over extra structurele middelen voor natuurherstel naar aanleiding van een van de moties-Moorlag van de Partij van de Arbeid in de Tweede Kamer, juist om snel te kunnen beginnen en het langdurig te kunnen volhouden. Ik begrijp dat de minister de toezegging die ik graag had gekregen, helaas niet kan doen. Ik vroeg namelijk om de toezegging dat er sowieso geld komt, dat de omvang van het bedrag in het voorjaar wordt vastgesteld en dat het vanaf 2021 kan worden ingezet.

Dan kom ik toch tot de volgende conclusie. Dit is een heel belangrijke wet, waarvan we aan het begin al zeiden dat die erg mager was. Er zijn een paar lichtpuntjes te noemen, maar het totale pakket blijft erg mager. Het moet volgens ons echt aangevuld worden met extra maatregelen. Dat heeft ook de Raad van State gezegd. Daarom zal ik aan mijn fractie adviseren tegen de wet te stemmen. Ik roep de regering dan ook op om zo spoedig mogelijk te komen met een plan met structurele extra maatregelen. Wij hebben ons constructief opgesteld. Wij willen dat opnieuw doen. Wij willen graag meedoen met het algemene doel van natuurherstel en ruimte maken voor de woningbouw, maar dan moet er een breder pakket liggen. Zoals het nu is, is het mijn opvatting dat het te mager is, maar ik zal het dadelijk met mijn fractie bespreken.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Koole. Dan is nu het woord aan mevrouw Huizinga.

Mevrouw Huizinga-Heringa i (ChristenUnie):

Voorzitter, dank u wel. Ik wil de minister graag hartelijk danken voor de beantwoording van de vragen. Ik heb me in een overmoedige bui voor drie minuten ingeschreven, dus nu moet ik wel snel praten. Voor mijn fractie blijven er nog twee punten over. Dat waren eigenlijk de hoofdpunten uit mijn bijdrage.

Het eerste is de structurele, langjarige voorziening voor natuurherstel. De heer Koole sprak daar net ook over. Ook de heer Van Gurp kwam erop terug. Ook mijn fractie vindt het buitengewoon jammer dat de minister daar nu geen toezegging op kan doen. Maar zij zegt wel dat wanneer duidelijk is dat er langjarig behoefte is aan natuurherstel, daar ook geld voor zal moeten zijn. Dat zegt zij wel. Het lijkt mij evident dat er langjarig behoefte zal zijn aan natuurherstel. Ik ben dus zo vrij de opmerking van de minister als een heel voorzichtig ja op te vatten.

Dan mijn tweede punt. We hebben gesproken over een goede structuur om de stikstofcrisis verder te brengen, een structuur die verder gaat dan deze spoedwet. We hebben gevraagd of de minister bereid is om een einddoel te zetten met een tijdpad en daarmee tussendoelen te creëren. Nou lees ik in haar brief — dat is me gisteravond niet meer gelukt, maar zojuist tijdens het debat wel — dat zij zegt dat zij in 2020 een streefdoel voor 2030 gaat vaststellen. Ze beschrijft ook nog eens wat daar voor afspraken voor nodig zijn en hoe ingewikkeld dat proces zal zijn. Dat zegt zij niet om te klagen, maar om duidelijk te maken wat er allemaal voor nodig is.

Ik zou de minister toch nog eens willen vragen of zij toe wil zeggen dat zij dat structurele proces zo inzet dat daar ook tussendoelen bij worden geformuleerd, zodat de Kamers, zijzelf en de regering kunnen kijken of we nu op pad zijn of niet. Liggen we op koers, of moeten we op dit moment extra dingen doen? Onze voorstem voor de wet hangt er niet van af, maar wij zouden graag willen dat de minister ons hierop een toezegging doet.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Huizinga. Dan is het woord aan de heer Schalk.

De heer Schalk i (SGP):

Voorzitter, dank u wel. En natuurlijk een dankwoord aan de minister voor de heldere antwoorden. Het was een lang debat met heel veel techniek, moet ik eerlijk zeggen. De minister heeft een heldere toezegging gedaan dat bij het toepassen van de salderingsinstrumenten geen onnodige belemmeringen worden opgeworpen, door te waarborgen dat er voor de sector voldoende duurzame ontwikkelingsruimte blijft. Ik dank haar voor die heldere toezegging. Op mijn vraag of het in dit verband ook mogelijk zou zijn om al iets te zeggen over het opnieuw bezien van het voornemen om bij externe saldering productierechten in te nemen, heeft de minister een slag om de arm gehouden, maar zij heeft wel aangegeven dat zij daar zeker naar zal kijken. Dat vind ik in ieder geval een begin van winst.

Voorzitter. Ik heb gevraagd om openheid over de stikstofrekenmodellen. De minister heeft dat min of meer al eerder toegezegd, maar dat is nog steeds niet gerealiseerd. Ook de data uit de Nationale Databank Flora en Fauna zijn niet vrij en gratis beschikbaar. De minister heeft in haar beantwoording aangegeven dat er een verkenning loopt en dat zij ernaar zou kunnen kijken. Ik denk dat dit wat robuuster zou kunnen. Dat werd nog een beetje versterkt door de reactie over het RIVM waarin de minister aangaf dat het RIVM al dan niet openheid zou moeten gaan geven. Om daar toch volstrekte duidelijkheid over te hebben, heb ik daar een motie over. Die motie is er omdat die openheid echt nodig is. Door openheid zal vertrouwen gewonnen of herwonnen worden, vandaar deze motie.

De voorzitter:

Door de leden Schalk, Gerbrandy, Van Pareren, Van Ballekom, Van Rooijen, De Vries en Faber-van de Klashorst wordt de volgende motie voorgesteld:

Zij krijgt letter M (35347).

De M van Maria.

De heer Schalk (SGP):

Dat is een prachtige naam. Ik werd even helemaal stil. Mijn vrouw heet Maria Pieternella, dus dank dat u deze letter heeft toegekend.

Voorzitter. Ik heb op één van mijn vragen nog geen antwoord gekregen, maar het kan ook zijn dat het antwoord wel gegeven is maar ik dat niet heb gehoord. Ik ben namelijk een poosje bij een andere vergadering geweest. Ik heb gevraagd of de minister een overzichtelijk schema kan aanleveren waarin activiteiten in de tijd worden uitgezet. Daarmee zou het proces ook te monitoren zijn. Ik hoop dat op die vraag nog een antwoord komt.

Ik ben natuurlijk ook benieuwd naar het oordeel van de minister over de motie.

Voorzitter. Mijn fractie staat gereed om vóór deze spoedwet te stemmen. Ik voel me daarbij niet echt onderdeel van een rechts motorblokje, zoals het zojuist werd genoemd. Ik zie dit meer als een paardensprong: twee stappen voorwaarts en één naar rechts. Deze spoedwet gaan wij niet steunen omdat wij denken dat wij hiermee alle problemen hebben opgelost, maar wel omdat dit naar het oordeel van de fractie van de SGP noodzakelijk is om diverse sectoren vlot te trekken.

Dank u wel, voorzitter.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Schalk. Dan is het woord aan de heer Otten.

De heer Otten i (Fractie-Otten):

Voorzitter. Dank aan de minister voor de uitgebreide beantwoording van de vragen van deze Kamer. De fractie-GO wil nogmaals benadrukken dat deze Spoedwet aanpak stikstof wat ons betreft niet de schoonheidsprijs verdient. Het is niet meer dan een noodverband dat nu nodig is om te voorkomen dat tienduizenden mensen werkloos worden doordat de bouw tot stilstand komt, en om te voorkomen dat de bouw van grote infrastructurele projecten tot stilstand komt waardoor wij straks allemaal in de file staan. En dat is pas echt slecht wat betreft de stikstofdepositie, zo lazen we in de memorie van antwoord.

We begrijpen van de minister dat zij onze diagnose deelt dat er een meer robuuste Natura 2000-structuur moet komen en dat er een rationalisatie van de Natura-gebieden moet worden doorgevoerd. Ook begrijpen wij van de minister dat zij bij de EU in Brussel op medewerking hieraan gaat aandringen. Daar zijn wij verheugd over. Wij roepen de minister dan ook op om zich in Brussel niet te laten afschepen, zoals het kabinet-Rutte zo vaak doet. Wij roepen haar op om zich niet te laten afschepen, maar zich nu écht hard te maken voor de Nederlandse belangen. De 250 miljoen euro voor natuur die nu beschikbaar komt door deze spoedwet, is naar ons oordeel ruimschoots voldoende om de rationalisatie van deze Natura-gebieden door te kunnen voeren, zoals de minister zelf ook al aangaf. Dit is bepaald royaal te noemen.

Voorzitter. Zoals ik al tijdens mijn bijdrage in de eerste termijn zei: het is vandaag kiezen tussen twee kwaden. Onze fractie-GO kiest ervoor om de Nederlandse economie niet te laten stikken en deze spoedwet vandaag te steunen, om ergere consequenties van jarenlang slecht beleid nu te voorkomen. Wat ons betreft speelt het kabinet, na de goedkeuring van deze spoedwet, straks in de extra tijd. Deze kostbare tijd moet nu snel benut worden voor een structurele aanpak van de stikstofproblematiek, waarbij het kabinet nu eindelijk de regie moet pakken om tot een gedegen, rationeel en realistisch beleid te komen, dat werkt voor de bouw, dat werkt voor de boeren en dat werkt voor de natuur en de infrastructuur. Onze oproep aan het kabinet is dan ook: verspil deze kostbare extra tijd nu niet en pak nu de regie. Realiseer structurele oplossingen met voldoende draagvlak. Dat is onze dringende en welgemeende oproep aan de minister en aan het kabinet.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Otten.

Minister, bent u in de gelegenheid om direct te reageren op de vragen van de Kamer? Dat is het geval. Ik geef het woord aan de minister.

Minister Schouten i:

Dank u wel, voorzitter. Ik ga gelijk maar in op de vragen die zijn gesteld. Ik kom daarbij eerst bij de vragen die zijn gesteld door de heer Van Pareren. Kan de bouw per 1 januari aan de slag? Nou, op onderdelen is de bouw gelukkig nog aan de slag. Deze maatregelen zijn echt bedoeld om ervoor te zorgen dat we in de loop van 2020 de bouw aan de gang kunnen houden. Dus op het moment dat de orderportefeuille gaat leeglopen, moet hij daarna toch weer gevuld kunnen worden met vergunningen. Het aanvragen van vergunningen kan weer van start gaan op het moment dat deze wet is aangenomen. De vergunningverlening heeft ook een doorlooptijd van vaak zes weken of ongeveer twee maanden. Rond de tijd dat de vergunningen ook weer bekeken zijn, hebben we ook weer maatregelen kunnen invoeren in het register, waarmee de bouw ook weer op gang getrokken kan worden waar die nu stilligt. Het zal dus gedurende 2020 eigenlijk steeds meer vorm gaan krijgen.

Wat wordt de hoogte van de drempelwaarde? Zoals gezegd kiest het kabinet voor een regionale drempelwaarde. Die kan ook gebiedsgericht worden ingezet. Daarmee zal de hoogte ook afhangen van de staat van het gebied en welke bronmaatregelen daar aanwezig zijn. Dat is een proces dat ik echt nog met de provincies moet gaan bespreken.

Er is ook gevraagd of de gehele bouw hierin meegenomen kan worden. Deze spoedwet is heel specifiek gericht op de activiteiten die hier genoemd zijn, dus de 75.000 woningen en de zeven MIRT-projecten. Daarnaast zijn we natuurlijk in die verdere processen met het vormgeven van een drempelwaarde mogelijkheden aan het creëren voor eigenlijk alle sectoren. Maar dat wordt hopelijk in de loop van de tijd ook vormgegeven. Deze wet richt zich echt specifiek op de zaken die hierin zijn genoemd.

Er is gesproken over de 2,9 miljard voor landbouw. We hebben een constructief gesprek gehad met het Landbouw Collectief. Ik heb begrepen dat de mensen van het Landbouw Collectief nu ook naar buiten hebben gebracht dat zij zich ook konden vinden in hetgeen wij hebben besproken. Daarbij weten we dat het Landbouw Collectief om 2,9 miljard heeft gevraagd. Ik heb daarover gezegd: ik weet dat als wij om maatregelen vragen, wij er ook voor moeten zorgen dat boeren ook in staat worden gesteld om die maatregelen te nemen. Daarbij denk ik niet automatisch dat dat 2,9 miljard gaat kosten, maar er is wel die instelling: wij weten dat als wij dingen vragen, wij dat ook mogelijk moeten maken. Zo hebben we het ook besproken met het collectief.

Ga ik invulling geven aan het vonnis? Ik heb die vraag net ook al beantwoord op vragen van de heer Schalk. Het RIVM moet nu gemotiveerd aangeven wat het instituut vrij kan geven en, indien niet, wat dan niet. Dat loopt nu, dus daar is men nu naar aan het kijken.

Hoelang gaat de snelheidsbeperking gelden? Dat is op voorhand niet te zeggen. Dat heeft ermee te maken of er andere maatregelen zijn die een groter politiek draagvlak hebben en die daarvoor in de plek zouden kunnen komen, maar dan is het aan de politiek om daarover te besluiten. Het is wel zo dat we de opbrengst van die maatregel nu nodig hebben om voort te gaan met de bouw, dus ik kan hier op voorhand geen uitspraak over doen.

Zal ik de moties aan het eind doen, voorzitter? Is het handig om die in één keer aan het eind te doen? Oké.

Mevrouw Faber heeft haar appreciatie gegeven over het wetsvoorstel. Ik dank haar ook hartelijk voor het debat. We zijn het niet altijd met elkaar eens, maar het was een inhoudsvol debat en daar wil ik haar voor bedanken.

De heer Van Gurp heeft een aantal specifieke toezeggingen gevraagd, die ik heel specifiek probeer te beantwoorden. In de brief heb ik aangekondigd dat wij in 2020 willen aangeven hoe de vormgeving wordt bij het streefdoel richting 2030. De heer Van Gurp en eigenlijk ook mevrouw Huizinga vragen of daarbij concrete tussendoelen kunnen worden gesteld, of er een tijdpad kan worden aangegeven en welke middelen daarvoor beschikbaar zijn. Ik kan toezeggen dat ik de plannen naar de Kamer zal sturen hoe wij invulling willen geven aan dat besluit in 2020 over hoe we dat pad richting 2030 voor ons zien, waarbij we ook tussendoelen zullen formuleren en zullen aangeven hoe we tussentijds monitoren of we op de goede weg zijn, ja of nee. Dan hebben we daar ook het tijdpad al bij.

Om exact aan te geven welke middelen erbij horen, vind ik ingewikkeld, want het gaat ook over kabinetsperiodes heen en het is niet alleen 2030. Ik hoop niet dat we zolang demissionair zijn, tegen die tijd, maar tegenwoordig is dat wat langer, dat weet ik ook. Op het punt van de middelen zoek ik nog even wat ruimte, maar ik kan toezeggen aan meneer Van Gurp, en daarmee ook aan mevrouw Huizinga, dat we het pad vormgeven, met tussendoelen, en kijken hoe we die goed kunnen monitoren.

De heer Van Gurp i (GroenLinks):

Ik dank de minister voor de toezegging, want die komt inderdaad in de richting van wat ik graag wilde horen. Ik ben blij dat die als toezegging in het toezeggingenboek komt, maar ik weet niet hoe dat hier werkt. Dat kan geen kwaad.

Minister Schouten:

Het grote toezeggingenboek, als een soort boek van Sinterklaas.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Ja, dat stel ik me daarbij voor, maar ik ben vrij nieuw in dit huis en ik heb pas één Sinterklaas meegemaakt.

Dan nog over het laatste punt. Ik dacht eraan, omdat u in het debatje met de heer Koole zei dat u dat nu niet kon doen, maar dat er integrale afwegingsmomenten zijn. Die redenering ken ik, want ik ben lang genoeg politiek bestuurder geweest om te weten dat de momenten zijn bij de Voorjaarsnota en bij de begroting. Als u nou van het voorjaar komt, dan zou het zomaar kunnen dat bij de Voorjaarsnota in ieder geval besproken wordt dat er meerjarig middelen boven op die 250 miljoen ter beschikking komen en hoeveel dat er precies zijn. Dan wordt dat in ieder geval besproken en dan wordt daaraan gekoppeld dat die beweging er is, want anders kunnen we doelen en tussendoelen formuleren wat we willen, maar als er geen geld voor is, gaat dat toch niet lukken. Dat is de achtergrond. Ik probeer niet om u nu iets te ontfutselen, maar om de toezegging aan de heer Koole net iets concreter te maken, zodat die ook kan passen in uw eigen systematiek dat we de Voorjaarsnota moeten afwachten.

Minister Schouten:

De heer Koole wilde niet specifiek dat er middelen zullen komen, maar hij had er wel begrip voor dat als je langjarig zaken moet doen, dat doorgaans ook langjarige financiering behoeft. Daar probeer ik een beetje ruimte te zoeken.

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Mag ik dan voor het toezeggingenboek noteren dat als we langjarig dingen doen, er ook langjarige financiering bij hoort? Ik citeer u.

Minister Schouten:

Dat is wel cruciaal. Ik heb ook tegen de heer Koole gezegd: dat gaat net een stapje te ver, omdat er echt eigen afwegingsmomenten zijn, omdat we ook vaak andere prioriteiten hebben. Dat weet ik van de heer Koole en zijn partij en ook van u. Dat behelst een integrale afweging van allerlei zaken, maar ik heb uw Kamer goed gehoord. Mag ik het zo interpreteren?

De voorzitter:

Nog een korte laatste, meneer Van Gurp?

De heer Van Gurp (GroenLinks):

Tevreden.

De heer Koole i (PvdA):

Even ter informatie, zodat ik het goed begrijp. De minister zegt dat zij nu niet kan toezeggen dat er extra geld wordt toegekend voor de natuur. Hoe moet ik dat verstaan in verhouding tot het concrete bedrag van 2,9 miljard waarover u sprak met het boerencollectief? Hoe zit dat precies?

Minister Schouten:

Dat bedrag heb ik niet toegezegd.

De heer Koole (PvdA):

U noemde het wel.

Minister Schouten:

Nee, dat was naar aanleiding van de vraag van de heer Van Pareren of ik die 2,9 miljard ga toekennen. Daarover heb ik gezegd dat ik geen bedragen heb genoemd bij de boeren, maar dat ik snap dat als er dingen van ze worden gevraagd, we ze daar ook toe in staat moeten stellen. Zo hebben we dat geformuleerd.

De voorzitter:

De minister.

Minister Schouten:

Dan kom ik bij mevrouw Prins, die ik van harte wil feliciteren met haar maidenspeech. Het was ook een mooie maidenspeech, omdat zij schetste dat we het echt over mensen hebben die onzeker zijn over de situatie. Ik denk dat het ook de kracht is om dat steeds te blijven bedenken, dat het niet puur techniek is, maar dat we het voor mensen doen.

Zij vroeg naar de vergunningen die bij provincies liggen te wachten. Als die vergunningen daar liggen, terwijl er eigenlijk meer kan, hebben we een ondersteuningsstructuur opgericht om gemeenten of provincies ook te helpen in hoe zij met bepaalde vergunningen kunnen omgaan. We hebben een adviespunt BIJ12, waar al die informatie aanwezig is en waar vragen gesteld kunnen worden over hoe met vergunningen moet worden omgegaan, om dit soort situaties zo veel mogelijk te beperken. Des te belangrijker is het dat dit wetsvoorstel wordt aangenomen, want dan kunnen we weer door.

Bij het veevoer vroeg zij hoe wordt getoetst dat er geen negatieve effecten zijn op vee, op de productie et cetera. Hebben we daar de tijd voor? We zijn laag gaan zitten wat betreft de opbrengst van het veevoer ten opzichte van wat het volgens de berekeningen zou opbrengen, juist omdat je tijd nodig hebt om goed te kunnen kijken hoe deze maatregel in de praktijk werkt en hoe de ervaringen daarbij zijn. Het is ook van belang om mee te wegen hoe je dat in totaal beziet. Dat kunnen we goed bekijken en we boeken ook niet hele grote winst in voor deze maatregel, omdat we dat goed in kaart moeten brengen.

Dan de vragen van de heer Pijlman. Waarom hebben we de rechten nodig? Ik denk dat die vraag misschien wel een debat in zichzelf rechtvaardigt. Ik constateer alleen dat ik nu te maken heb met die gerechtelijke uitspraak en dat ik daar ook invulling aan moet en wil geven. Hij maakt zich nog zorgen over het kustgebied. Ik heb gezegd dat ik de minister voor Milieu en Wonen zal vragen om daar nader op in te gaan.

Over de nieuwbouw vroeg hij: dat is toch milieuwinst? Het punt is: op het moment dat je bestaande bouw omzet in renovatie, heb je inderdaad direct milieuwinst. Bij nieuwbouw is iets er niet en ontstaat het en dan leidt dat in zichzelf al tot meer depositie. Dan zou je moeten kunnen aantonen dat dat elders tot een vermindering van depositie leidt. Dat is best ingewikkeld omdat je niet exact weet waar mensen vandaan komen en of die huizen gesloopt worden. Het is ook nog eens zo dat mensen nu vaak bij elkaar wonen en meer uit elkaar willen wonen, wat in zichzelf tot meer woningen leidt.

De heer Pijlman i (D66):

Dat begrijp ik. Ik heb alleen gezegd dat we er misschien in moeten slagen om de nieuwbouw van huizen wat breder te bekijken. Ook al bouw je nieuwe woningen die er nu niet zijn, het zijn wel woningen die naar alle waarschijnlijkheid veel milieuvriendelijker zijn dan bestaande woningen. Je zou eigenlijk naar de totale milieueffecten daarvan moeten kijken. Als we het allemaal sec beoordelen, weet ik dat het niet kan, maar wellicht is het iets om af te wegen voor de toekomst.

Minister Schouten:

We zullen dat bekijken, maar tot op heden is er bij iets wat er nog niet was, in zichzelf al een toename van de depositie.

Over het voerspoor en de controle daarop komen we nog nader te spreken, als de ministeriële regeling hier voorligt en als we nader hebben ingevuld hoe we dat willen gaan doen.

De heer Pijlman vroeg ook wanneer het tweede rapport van de commissie-Remkes komt. De commissie-Remkes heeft aangegeven in december nog met een rapport te willen komen. Zij hebben hun eigen doorlooptijd en zijn daar onafhankelijk in. Ik verwacht dat het wel een dezer dagen is, maar nogmaals, ik ben echt afhankelijk van hun eigen planning.

De heer Janssen vroeg hoe het zit als AERIUS verandert of wordt aangepast. Hoe moeten we dat zien wat betreft de geldende drempelwaarden en de projecten die daarop zijn gemeld? Daarbij geldt dat toestemming altijd is verleend op basis van de dan geldende situatie. Je kunt dus niet achteraf zeggen: sorry, de drempelwaarde is aangepast, dus u had toch een vergunning moeten aanvragen. Die rechtszekerheid moet je gewoon kunnen bieden. Het gaat dus om het moment van afweging en de dan geldende regels.

Wij hebben inderdaad een gezamenlijke geschiedenis bij de Grevelingen. Het is een heel mooi initiatief, al zeg ik het zelf. Het toont alleen ook aan hoe een en ander af en toe wringt. Het bleek namelijk problematisch om een natuurwaarde terug te krijgen, doordat daardoor aan de andere kant een natuurwaarde kon verdwijnen. Dat vond ik de meest ingewikkelde kwestie die ik op mijn bord had. Ik dacht: hoe krijg ik dat nu weer bij elkaar gebracht; we zijn goede dingen aan het doen, maar tegelijkertijd zijn ze problematisch. Maar ik denk dat we hier wel weer uitkomen. Daar heb ik goede hoop op.

Ik ben het eens met wat er gezegd is over veenweidegebieden. We moeten inderdaad de zaken in samenhang gaan bezien. Dat zijn we ook aan het doen. In het Klimaatakkoord hebben we geld voor veenweidegebied geregeld. Daar worden nu echt al initiatieven mee ontplooid. Op bepaalde plekken gaat dat heel goed. Het is mooi om te zien hoe provincies daarmee aan het werk gaan. Daar kun je ook winst boeken.

Waarom moeten de te bepalen categorieën van projecten nu ook in deze wet? Technisch gezien zou je kunnen zeggen dat dat niet per se nu moet, maar we hebben met dit wetsvoorstel geprobeerd om daarin balans aan te brengen.

De heer Janssen i (SP):

Misschien ter verduidelijking voordat ik antwoord krijg op een vraag die ik niet gesteld heb, zoals ik net al kreeg. Ik had een vraag over de voorhang. In de Tweede Kamer is een zware voorhang op het veevoerspoor geregeld. Mijn vraag was of je in andere categorieën, zoals de bepaling van projecten, die cruciaal kan zijn in dit hele traject, ook een zware voorhang kon regelen. In eerste termijn gaf u mij antwoord door op het stikstofregistratiesysteem in te gaan, maar daar had ik niet naar gevraagd. U gaf aan dat het in verband met de spoed daar moest worden geregeld. Dat kan ik wel billijken. Maar juist de bepaling van categorieën, waarnaar ik in mijn eerste bijdrage en schriftelijk heb gevraagd, is dusdanig cruciaal dat die daar wel bij zou passen. Daarom heb ik er in tweede termijn nog eens naar gevraagd.

Minister Schouten:

Ik heb de wet zoals die er ligt. Dat is het kader waarbinnen dat is gebeurd. De Tweede Kamer heeft dat niet geamendeerd. Het amendement daarover is niet aangenomen. Daarom is dit het kader waarbinnen ik de dingen doe. Een zware voorhang is ook wel weer een heel zwaar middel, zeg ik erbij. Daar hebben we het ook over gehad, denk ik.

Ben ik nog van plan om voorlichting te geven over quick wins op kleine bouwlocaties? We kijken naar alle bronmaatregelen, maar we moeten ook kosteneffectief zijn. We zijn dus gericht aan het kijken. Als de bouw stikstofarm is, is de kans op zichzelf al groter dat zij vergund wordt. Als bouwers zelf kunnen aantonen dat hun depositie lager is, is dat natuurlijk voordelig voor de vergunningafgifte. Dat is op zichzelf al een belangrijke stimulans om te gaan verduurzamen.

De heer Janssen (SP):

Niet ieder bouwbedrijf is hiermee bekend of met de Richtlijn over het boerenerf, waar ik het net over had. Dat geldt ook voor de binnenvaart, dus die telt daar ook in mee. Bedrijven zouden voorlichting moeten krijgen over de richtlijn op grond waarvan ze de zwaarder vervuilende apparatuur in de toekomst moeten uitfaseren, voordat ze nieuw materieel aanschaffen of anderszins. Het is handig om daar nu al mee te beginnen of dat naar voren te halen. Dat is even het punt.

Minister Schouten:

In de reguliere gesprekken tussen de vakministers en de sectoren gaat het ook over ontwikkelingen, over wat er gaande is en wat eraan zit te komen. Ik kan mij voorstellen dat dit ook gewoon onderdeel van het gesprek is. De sectoren kunnen daarna een en ander zelf doorvertalen naar hun achterban.

De laatste heel specifieke vraag gaat over de Omgevingswet. De beantwoording daarvan laat ik graag over aan collega Van Veldhoven. Ik ben hier namelijk onvoldoende mee bekend om er iets over te kunnen zeggen.

Ik kom bij de heer Van Rooijen en zijn motie. Daar ga ik zo op in. Ik heb net al even gesproken over het belang van doorstroming. Dat zien we ook in de woningbouw. Ik zal zo mijn appreciatie van de motie van de heer Van Rooijen geven.

De heer Nicolai vroeg: dat stikstofregister is toch heel erg bureaucratisch en moet toch nog helemaal worden opgesteld? Tijdens de PAS was er ook al een registratie. Het RIVM kan dat, het is ermee bekend. Daarom kan dat ook heel snel geactiveerd worden. Het had het eigenlijk nog op de plank liggen, als ik het zo oneerbiedig mag zeggen. Vandaar dat we dat eigenlijk vrij snel op gang kunnen brengen. Dat is dan weer het voordeel van dit nadeel.

Waarom gaan we niet zo snel mogelijk over op een landelijke drempelwaarde? We hebben net een debat gevoerd over hoe de Raad van State een landelijke drempelwaarde ziet. Hij stelt dat daar zo veel maatregelen tegenover moeten staan, dat je echt zeker moet zijn dat de goede staat van instandhouding bevorderd wordt en zeker niet afneemt. Om daar zeker van te zijn, moet je op dit moment zo veel bronmaatregelen tegelijkertijd nemen, dat dat in tijd en omvang echt gaat knellen. Als je nagaat hoe snel je bepaalde bronmaatregelen kunt invoeren en beseft dat zaken vaak een doorlooptijd hebben van een à twee jaar, moet je zoeken naar veel snellere mogelijkheden om dat te doen. Dat doen we nu gericht met een regionale drempelwaarde.

De heer Nicolaï i (PvdD):

Ik begrijp dat er snel gehandeld moet worden. U kunt verder, want de wet is gefikst, zoals ik al zei. Dat gaat straks dus door. De vraag die bij mij opkwam is: waarom komt u nu niet met die landelijke drempelwaarde, inderdaad ingebed in wat de Raad van State vereist, namelijk een heel pakket van maatregelen? Ik heb u voorgehouden dat een van die maatregelen zou kunnen zijn dat je een goede regeling maakt om de boeren uit te kopen. Die is er nog steeds niet, terwijl u al zeven maanden weet dat de PAS niet meer werkt en al heeft kunnen nadenken over iets wat daarvoor in de plaats zou kunnen komen.

Minister Schouten:

Op dit moment loopt er een warme sanering van de varkenshouderij. Ik heb gezegd dat ik zeer binnenkort weer inzicht wil geven in de vormgeving van de vrijwillige uitkoop van bedrijven die ermee willen stoppen. Ook die behelst maatregelen die niet heel snel kunnen worden genomen. Ik heb net het pad van de saneringsregeling voor de varkenshouderij geschetst. Vaak moeten dit soort grotere regelingen een staatssteuntoets van de Europese Unie doorstaan en dan worden geaccordeerd. Dat kost tijd. Wij hebben gekozen voor maatregelen die we snel op regionaal niveau kunnen invoeren, zodat er dan ook snel een drempelwaarde kan komen.

De voorzitter:

Meneer Nicolaï, de laatste.

De heer Nicolaï (PvdD):

Maar dat het tijd gaat kosten is des te meer reden om er eens mee te beginnen, zou ik zeggen. Dat hoor ik u alleen niet zeggen.

Minister Schouten:

Dat suggereert dat wij helemaal niets hebben gedaan. Dat werp ik echt verre van mij. Al die mensen die net terecht werden gecomplimenteerd, hebben echt heel hard gewerkt om verder te komen met dit dossier. Dat is niet eenvoudig. Het is een complex dossier, niet alleen inhoudelijk, maar ook bestuurlijk. Die suggestie wil ik dus verre van mij werpen. U mag mij erop aanspreken, maar er is echt hard gewerkt.

De voorzitter:

Vervolgt u uw betoog.

Minister Schouten:

De heer Nicolaï vraagt ook of ik een voorraad stikstofruimte op de plank heb liggen om die legaliseringen te doen. Nee, die heb ik niet. Ik heb net wel uitgelegd hoe we het proces met de meldingen gaan doen. Waar het stikstofruimte kost, nemen wij de taak en de verantwoordelijkheid op ons om die stikstofruimte te compenseren. Dat dat moet gebeuren, weten we. We zullen het dus ook gaan doen.

De heer Nicolaï (PvdD):

Misschien toch even voor de helderheid, ook voor de Kamer. Ooit zijn er 3.600 projecten gemeld. Daar is toen geen probleem mee geweest, omdat ze onder de toenmalige PAS vielen. Als ze gemeld worden, hebben ze stikstofdepositie. Die zul je toch ergens vandaan moeten halen? U zegt dat u dan naar compenserende maatregelen zal gaan zoeken, maar als ik als advocaat voor een van die bedrijven optreed en zie dat er wel voor woningbouw een vergunning wordt verleend, maar niet aan dat bedrijf, dan heeft u een probleem.

De voorzitter:

Wat is uw vraag?

De heer Nicolaï (PvdD):

Mijn vraag is: hoe gaat u dat probleem oplossen?

Minister Schouten:

Ik heb al een paar keer proberen uit te leggen hoe we dat gaan doen: door maatregelen te nemen die de stikstofuitstoot reduceren en daarmee compensatie bieden voor de zaken waarvan gemeld wordt dat ze daadwerkelijk die depositie hebben. Want we weten dat er dan maatregelen genomen moeten worden om dat te compenseren. Als u mij vraagt welke maatregelen ik in die gebieden exact ga nemen, kan ik daar niet op antwoorden. Dat is zo specifiek, dat moeten we echt in dat gebied zelf bekijken. We moeten daar bekijken hoe groot het probleem is, want die 3.600 meldingen zijn verspreid over heel Nederland en het kan per gebied enorm verschillen of het effect heeft of niet. Dat moeten we dus eerst vaststellen. Dan kijken we hoe groot de te compenseren hoeveelheid in zo'n gebied nog is en welke maatregelen we daar dan gaan nemen. Maar wij gaan daarmee aan de slag.

De voorzitter:

Nu gaan we in herhaling vervallen, vrees ik. Gaat u door, minister.

Minister Schouten:

Overigens wil ik de heer Nicolaï nog feliciteren met zijn maidenspeech over dit onderwerp.

Voorzitter. Dan kom ik bij de heer Koole. Die heeft heel minutieus proberen te onderbouwen hoe hij het debat heeft gewogen: welke elementen hij waardeerde en welke elementen hij onvoldoende vond. Hij heeft een aantal zaken geconstateerd, die ik inderdaad heb uitgesproken. Met name op het terrein van de controle vindt hij zaken nog onvoldoende. Dat geldt ook voor het tempo van bepaalde zaken, bijvoorbeeld de sanering van de varkenshouderij, die pas eind 2020 wat gaat opleveren. Met name over het geld ... Ik probeerde een soort dans met de heer Koole te doen, maar ik geloof dat die wals nog niet helemaal is afgerond; laat ik het zo maar zeggen. Hij zei: kom nou gewoon met een plan voor hoe u dit allemaal vorm gaat geven. Ik heb net aangegeven hoe ik dat wil doen, mede naar aanleiding van de vragen van mevrouw Huizinga.

Ik dank de heer Koole dat hij het debat zo minutieus heeft gevoerd en ik dank hem voor hoe hij het heeft samengevat. Ik heb ook goed gehoord dat hij heeft gezegd dat zijn fractie constructief in het debat blijft zitten. Dat heb ik overigens ook van de woordvoerder van GroenLinks gehoord; die sprak dat ook zo uit. Dank in ieder geval voor die houding. Dat wil ik ook benadrukken.

Dan kom ik bij mevrouw Huizinga. Ik ben net ingegaan op de structuur. Zij vroeg naar de structurele langjarige middelen. In de beantwoording van de vragen van de heer Koole heb ik aangegeven hoe we daarmee om denken te gaan.

De heer Schalk vroeg om de activiteiten in de tijd te monitoren. Dat zullen we doen. Dat hoort bij het hele proces: hoe gaat het nu eigenlijk, hoe loopt het op dit moment? We zullen de Kamer daar periodiek over blijven informeren. U bent nog niet van mij af en ik vrees ook niet van mijn opvolgers, want dit dossier blijft wel doorlopen.

Tot slot kom ik bij de heer Otten, die zei dat ik mij niet mag laten afschepen in Europa. Wij zijn natuurlijk altijd zeer gemotiveerd om in Europa de belangen van ons land te verdedigen. Het is altijd aan uw Kamer om te beoordelen of dat voldoende is geweest of niet, maar we gaan ervoor.

Dan kom ik bij de moties. Ik zal even kijken of ik ze allemaal heb. Ik heb ze tot de motie onder letter M. Klopt dat?

De voorzitter:

Ja, tot en met M.

Minister Schouten:

De eerste motie, onder letter G, van de heer Van Pareren, vraagt om een drempelwaarde van ten minste 1 mol per hectare. Ik heb net in het debat uitgelegd dat wij gaan voor een regionale drempelwaarde, en 1 mol is echt een hele hoge drempelwaarde. Daar moet je veel bronmaatregelen tegenover hebben staan. Dat gaan wij nu niet generiek regelen, dus ik ontraad deze motie.

Dan de motie onder letter H. Ik heb al gemeld dat we het Adviescollege Meten en Berekenen Stikstof hebben ingesteld. Dat is al aan de slag om te kijken hoe die metingen nu lopen en waar verfijning op mogelijk is. Deze motie vraagt twee dingen. Het eerste is om het RIVM de betreffende gegevens te verstrekken. Dat heb ik al toegezegd. Het RIVM zal dit, waar dat kan, bekijken en als het dat niet kan, zal het daar gemotiveerd van afwijken. Dat is precies wat de voorzieningenrechter heeft gevraagd. Het tweede is om te komen tot een volledig transparant meet- en monitoringnetwerk. Daarvoor heb ik het Adviescollege Meten en Berekenen ingesteld. Daarmee is deze motie eigenlijk overbodig en overbodige moties ontraad ik meestal.

Dan de motie onder letter I: vergund blijft vergund. Dit is een discussie over de beleidsregels van de provincies. De provincies hebben zelf beleidsregels vastgesteld; dat hebben ze eigenlijk allemaal gedaan, ook Friesland, maar dan met een klein voorbehoud. Deze motie vraagt om de beleidsregels open te breken, te zeggen dat vergunde emissierechten niet afgenomen mogen worden en om daar, als dat wel het geval is, een vergoeding voor te verstrekken. Dat doorbreekt alle afspraken die de provincies nu zelf hebben gemaakt, dus ik moet deze motie ontraden.

De motie onder de letter J gaat over een debat dat wij met elkaar hebben gevoerd. Het is niet zo dat het kabinet niet wil dat andere projecten niet doorgaan, integendeel; daarom zijn er ook bronmaatregelen en een gebiedsgerichte aanpak. Maar om gelijk op voorhand te zeggen dat andere infrastructurele projecten en institutionele bouw de activiteiten binnen die verruimende maatregelen moeten worden, gaat te ver. Er zijn ook andere sectoren en zaken die van belang zijn. Met deze motie zouden we een nieuwe tussenprioriteit inbouwen ten opzichte van wat we al hadden vermeld in het wetsvoorstel. Wij gaan nu geen verdere prioritering geven voor welke zaken voorrang hebben. Deze zaken kunnen wel gerealiseerd worden op het moment dat er bijvoorbeeld een drempelwaarde is of binnen een gebiedsgericht proces, maar dit is te absoluut gesteld, dus ik moet deze motie ontraden.

De heer Van Pareren i (FvD):

Ik moet even in mijn papieren kijken, maar ...

De voorzitter:

U krijgt straks een derde termijn.

De heer Van Pareren (FvD):

Ik wil nog wat vragen over de motie "vergund blijft vergund". Uw antwoord is duidelijk, minister. Als de motie veranderd wordt in die zin dat u toch contact heeft met de provincies, onder andere via het IPO, bent u dan bereid om dit onderwerp op de agenda te houden?

Minister Schouten:

Nee. De provincies gaan over hun eigen beleidsregels. Wij hebben wel intensieve contacten en gesprekken gehad om te zorgen dat de beleidsregels uniform zouden worden, omdat wij ook niet wilden dat er verschillen tussen de verschillende overheidslagen zouden bestaan. Die discussie heeft ertoe geleid dat alle provincies nu de beleidsregels hebben vastgesteld. Ik ga niet nog een keer met de provincies de discussie aan. Die is echt in alle intensiteit gevoerd in die gesprekken. Daar ga ik nu niet nog een keer iets in doen.

Dan de motie onder letter K van de heer Pijlman en andere leden. Die verzoekt om bij toekomstige beleidsvoorstellen aangaande de landbouwsector stappen richting kringlooplandbouw die bedrijven al hebben gezet, mee te wegen. Dat is in lijn met de ideeën van het kabinet, dus deze motie kan ik oordeel Kamer geven.

Dan de motie-Van Rooijen c.s. onder letter L. Tijdens het debat hebben we al gesproken over het belang van doorstroming op de woningmarkt. Ik heb gezegd dat het nog best complex is om vast te stellen waar het 'm dan precies in zit. In deze motie wordt verzocht om dat in kaart te brengen om daar meer over te kunnen zeggen. Deze motie ligt ook op het terrein van de collega van Milieu en Wonen, maar ik heb begrepen dat zij bereid is om dat onderzoek te starten, als deze motie wordt aangenomen. Deze motie kan dus oordeel Kamer krijgen.

De motie onder letter M gaat over de NDFF. Het is even wat technisch, maar we hebben het hier in het debat over gehad. Dit gaat over de bestaande natuurdata: kan daar toegang toe verleend worden? Ik was inderdaad al bezig om te kijken wat daarvoor nodig zou zijn. Deze motie gaat eigenlijk net een stapje verder door te zeggen dat particuliere initiatiefnemers zo volledig mogelijk open toegang moeten kunnen krijgen. Ik heb het even gecheckt, maar die zou ik oordeel Kamer kunnen geven.

Ik meen dat ik daarmee aan het einde ben gekomen van de moties die zijn ingediend. Mag ik nog één laatste woord uitspreken?

De voorzitter:

Gaat uw gang, minister.

Minister Schouten:

We zijn bijna bij het einde van het jaar gekomen. Het zijn voor iedereen intensieve dagen en weken geweest. Ik waardeer het enorm dat deze Kamer bereid is geweest om in alle hectiek dit wetsvoorstel te behandelen. Ik waardeer het ook dat er echt breed meegedacht wordt over de problematiek. Niet iedereen kan dit wetsvoorstel misschien steunen, maar ik heb gehoord dat iedereen zich ervan bewust is dat dit een thema is dat de hele samenleving raakt en dat er bereidheid is en blijft om daarover door te blijven praten met het kabinet.

Rest mij niets dan u hele fijne dagen toe te wensen en ook een beetje rust. Dank u wel.

(Geroffel op de bankjes)

De voorzitter:

Dank u wel, minister. Wij wensen u uiteraard hetzelfde als Kamer. Wij hebben ook veel respect voor de wijze waarop u het debat deze twee dagen gevoerd heeft.

De beraadslaging wordt gesloten.

De voorzitter:

Ik kom tot afhandeling van het wetsvoorstel. Wenst een van de leden stemming over het wetsvoorstel? Dat is het geval. Ik stel voor dat vandaag aan het einde van de vergadering wordt gestemd over het wetsvoorstel. Ik stel tot slot voor om vandaag aan het einde van de vergadering tevens te stemmen over de ingediende moties.

Daartoe wordt besloten.

De voorzitter:

Ik schors de vergadering voor de dinerpauze tot 20.00 uur. Het diner zal vanaf 18.30 uur voor u klaarstaan. Na de dinerpauze zullen de stemmingen plaatsvinden.

De vergadering wordt van 18.22 uur tot 19.59 uur geschorst.

Aan de orde is de behandeling van:

• - 

  het wetsvoorstel Wijziging van de Advocatenwet, de Gerechtsdeurwaarderswet, de Wet op het notarisambt en de Wet positie en toezicht advocatuur in verband met het opnemen van een grondslag voor de verwerking van bijzondere persoonsgegevens ten behoeve van de uitvoering van kwaliteitstoetsen bij advocaten, gerechtsdeurwaarders en notarissen en diverse aanpassingen van overwegend wetstechnische aard (35262);
• - 

  het wetsvoorstel Goedkeuring van de op 24 november 2017 te Brussel tot stand gekomen Brede en versterkte partnerschapsovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en hun lidstaten, enerzijds, en de Republiek Armenië, anderzijds (met Bijlagen, Protocollen en Gezamenlijke Verklaring) (Trb. 2018, 41) (35279).

Deze wetsvoorstellen worden zonder beraadslaging en zonder stemming aangenomen.

Stemming Implementatie zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Wijziging van de Meststoffenwet in verband met de implementatie van het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn (35233).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

De voorzitter:

Dan stemmen wij over de motie 35233, letter E, de motie van het lid Kluit c.s. over het uitwerken van meerdere beleidsopties die uitgaan van afbouw van de derogaties. Wenst een van de leden een stemverklaring af te leggen?

Ik geef gelegenheid tot het afleggen van stemverklaringen vooraf.

Meneer Pijlman, u mag het geclusterd doen. Het hoeft niet, maar het mag wel.

De heer Pijlman i (D66):

Dank u wel, voorzitter. Ik doe het geclusterd, inderdaad. Bij ons is het uitgangspunt dat wij moties die eerder in de Tweede Kamer aan de orde zijn geweest, waar het politieke primaat ook is, niet zullen steunen. Ik geef alleen aan welke moties we wel zullen steunen.

Dat is de motie-Kluit met letter E, over het uitwerken van meerdere beleidsopties die uitgaan van afbouw van derogatie. Dat lijkt ons een heel verstandige motie.

In het blokje over onderwijs zullen wij de motie-Vendrik met letter D steunen, die nieuwe en structurele investeringen voor de volgende kabinetsperiode aanbeveelt. Die motie zullen wij ondersteunen.

Over de stikstofproblematiek steunen wij uiteraard de motie met letter K en de motie-Van Rooijen met letter L, die in onze samenstelling een buitengewoon toekomstgerichte motie is. Die zullen we uiteraard ook steunen.

De motie-Schalk met letter M lijkt ons alleen maar heel erg verstandig, dus die zullen wij ook steunen.

De andere zullen wij niet steunen.

De voorzitter:

Dank u. Wilt u ook over het wetsvoorstel een stemverklaring geven?

De heer Pijlman (D66):

Het zal helder zijn dat wij dat steunen.

De voorzitter:

Ik was even abuis. Ik heb het wetsvoorstel 35233 overgeslagen. Dat komt uiteraard eerst in stemming.

Ik heet de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, die namens de regering bij de stemmingen aanwezig is, van harte welkom.

We stemmen dus eerst over wetsvoorstel 35233, Wijziging van de Meststoffenwet in verband met de implementatie van het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn.

Wenst een van de leden een stemverklaring af te leggen? Dat is niet het geval.

Wij stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fractie van de PVV ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemming moties Implementatie zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn

Aan de orde zijn de stemmingen over moties, ingediend bij het debat Wijziging van de Meststoffenwet in verband met de implementatie van het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn,

te weten:

• - 

  de motie-Kluit c.s. over het uitwerken van meerdere beleidsopties die uitgaan van afbouw van de derogaties (35233, letter E);
• - 

  de motie-Kluit c.s. over een specifiek tijdpad om te voldoen aan de reguliere normen uit de Nitraatrichtlijn (35233, letter F).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

De voorzitter:

We stemmen nu over de motie 35233, letter E, die ik net al even noemde. Het is de motie van het lid Kluit c.s. over het uitwerken van meerdere beleidsopties die uitgaan van afbouw van de derogaties. Wenst een van de leden nog een stemverklaring af te leggen, naast die van de heer Pijlman?

Dat is niet het geval. We stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt de motie-Kluit c.s. (35233, letter E).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA en de OSF voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, het CDA, de ChristenUnie, de SGP, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Kluit c.s. (35233, letter F).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van GroenLinks, de PvdD, de PvdA en de OSF voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, het CDA, D66, de SP, de ChristenUnie, de SGP, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

Stemming Begroting Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2020

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2020 (35300-VIII).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

De voorzitter:

Wenst een van de leden een stemverklaring af te leggen?

Ik geef gelegenheid tot het afleggen van stemverklaringen vooraf.

De heer Van Apeldoorn. Het mag geclusterd, maar het hoeft niet.

De heer Van Apeldoorn i (SP):

Voorzitter. Eerst over de Onderwijsbegroting. Politiek is keuzes maken. Dit kabinet kiest ervoor de grote structurele problemen in het onderwijs niet structureel aan te pakken, hoewel daar genoeg financiële ruimte voor is, of vrij voor te maken zou zijn. De regering laat dat na en verlaagt bijvoorbeeld liever de belastingen voor multinationals nog verder dan dat zij de salarissen van onze onderwijzers verhoogt. Het kabinet kiest liever voor een begrotingsoverschot dan voor het wegwerken van het almaar oplopende lerarentekort. De kwaliteit van ons onderwijs is het kind van de rekening. Wij kunnen daarom niet anders dan tegen deze begroting stemmen. Mochten genoeg andere fracties dat zo dadelijk ook doen, dan betekent dat helemaal niet, zoals wij gisteren hoorden, dat er nog minder geld naar onderwijs gaat. Nee, dan moet de regering als de wiedeweerga met iets beters komen.

Dan de motie-Vendrik onder letter D. Wij steunen het doel van deze motie, namelijk structureel geld vrijmaken om de structurele problemen in het onderwijs aan te pakken, maar wij steunen niet de weg die daarvoor in de motie is gekozen. Wat ons betreft is dat een doodlopende weg. Het is de taak van deze Kamer om als medewetgever een positie in te nemen tegenover de regering. Als wij in deze Kamer vinden dat er meer geld bij moet, en wij de thans voorliggende begroting onvoldoende vinden, dan is het aan ons om aan de regering te kennen te geven dat dit zo is en op basis daarvan te handelen. Het is naar onze opvatting niet onze taak als Eerste Kamer — dat vinden wij staatsrechtelijk ook een wat vreemde figuur om eerlijk te zijn — om nu uit te spreken wat het volgende kabinet zou moeten gaan doen. Wij spreken liever dit kabinet aan op wat dit kabinet nu moet doen. Daarom stemmen wij tegen deze motie.

De beide moties van mevrouw Vos steunen wij van harte.

De voorzitter:

Dank u wel. Mevrouw Bikker.

Mevrouw Bikker i (ChristenUnie):

Voorzitter. Het zal geen verrassing zijn dat de fractie van de ChristenUnie de begroting voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zal steunen en daarbij tevens de krachtige inzet van dit kabinet om het lerarentekort te verminderen.

De motie van het lid Vos onder letter E vinden wij een te eenzijdige analyse van het probleem van het lerarentekort en steunen wij niet.

De motie van het lid Vos onder letter F slaat een ongedekt gat in de begroting en zullen wij ook niet steunen.

De motie van het lid Vendrik onder letter D onderstreept de goede stappen die dit kabinet zet om het lerarentekort aan te pakken en ook de werkdruk, zeg ik met nadruk. Deze motie legt er ook terecht de vinger bij dat dit om een structureel vervolg vraagt. Met die duiding, dat er een structureel vervolg nodig zal zijn na de inzet die dit kabinet doet, kunnen wij de motie steunen.

De voorzitter:

Dank, mevrouw Bikker. De heer Van Kesteren.

De heer Ton van Kesteren i (PVV):

Voorzitter. Ik kom te spreken over de ingediende moties onder de letters D, E en F om de salariskloof tussen p.o. en vo te dichten. Wij vinden dat de kwestie van de salarissen als het gaat om p.o. en vo, in en buiten de klas, volledig nieuw leren, het in balans brengen van het primaire proces, de overhead en bureaucratie in de weg staan. Voor de goede orde: de PVV-fractie is absoluut voor meer salaris voor de leerkracht die voor de klas staan. Ik leg de nadruk op: meer salaris voor de leerkracht die voor de klas staat. Wij vinden dat die steeds maar weer tijdelijke contracten in dat kader moeten worden voorkomen. Het gelijkschakelen van de salarissen tussen p.o. en vo is niet de oplossing van het probleem van het lerarentekort. Dat is namelijk het drastisch verbeteren van de werkomstandigheden en de inhoud van het vak. Tot slot vinden wij, met al die schalen, dat de LA-schaal mag worden afgeschaft omdat ook beginnende leerkrachten recht hebben op een fatsoenlijk salaris. Zo'n maatregel zal er wel aan bijdragen dat voor het vak van onderwijzer wordt gekozen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank. Nog meer stemverklaringen? Dat is niet het geval.

We stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, het CDA, GroenLinks, D66, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van de SP, de PvdD, de PvdA en FvD ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemmingen moties Begroting Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2020

Aan de orde zijn de stemmingen over moties, ingediend bij de behandeling van het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2020,

te weten:

• - 

  de motie-Vos c.s. over het erkennen dat de huidige loonkloof tussen primair en voortgezet onderwijs een belangrijke oorzaak is van het tekort aan leraren in het primair onderwijs (35300-VIII, letter E);
• - 

  de motie-Vos c.s. over het dichten van de loonkloof tussen het primair en voortgezet onderwijs (35300-VIII, letter F);
• - 

  de motie-Vendrik c.s. over nieuwe structurele investeringen in het onderwijs (35300-VIII, letter D).

(Zie vergadering van 16 december 2019.)

De voorzitter:

Wenst een van de leden hierover een stemverklaring af te leggen? Dat is niet meer het geval.

We stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt de motie-Vos c.s. (35300-VIII, letter E).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van GroenLinks, de SP, de PvdD, de PvdA, de SGP en de OSF voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, het CDA, D66, de ChristenUnie, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Vos c.s. (35300-VIII, letter F).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van GroenLinks, de SP, de PvdD, de PvdA, de SGP en de OSF voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, het CDA, D66, de ChristenUnie, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Vendrik c.s. (35300-VIII, letter D).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van GroenLinks, D66, de PvdD, de ChristenUnie, de SGP en de OSF voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, het CDA, de SP, de PvdA, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

Stemming moties Spoedwet aanpak stikstof

Aan de orde zijn de stemmingen over moties, ingediend bij het debat Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur (Spoedwet aanpak stikstof),

te weten:

• - 

  de motie-Van Pareren c.s. over een ondergrens voor de drempelwaarde (35347, letter G);
• - 

  de motie-Van Pareren c.s. over een transparant meet- en monitoringnetwerk aangaande stikstofemissie (35347, letter H);
• - 

  de motie-Van Pareren c.s. over reeds vergunde emissierechten (35347, letter I);
• - 

  de motie-Van Pareren c.s. over het betrekken van andere infrastructurele projecten en institutionele bouw bij verruimde maatregelen (35347, letter J).

(Zie vergadering van heden.)

De voorzitter:

Ik heb begrepen dat de fractie van Forum voor Democratie de vier moties van de heer Van Pareren c.s. in stemming zou willen brengen voor het wetsvoorstel. Kan de Kamer zich daarin vinden? Dat is het geval.

Wenst een van de leden een stemverklaring af te leggen? Dat is niet het geval.

We stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt de motie-Van Pareren c.s. (35347, letter G).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, de SGP en FvD voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de OSF, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Van Pareren c.s. (35347, letter H).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, de SGP en FvD voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de OSF, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Van Pareren c.s. (35347, letter I).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, de SGP en FvD voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de OSF, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

In stemming komt de motie-Van Pareren c.s. (35347, letter J).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, de SGP en FvD voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de OSF, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is verworpen.

Stemming Spoedwet aanpak stikstof

Aan de orde is de stemming in verband met het wetsvoorstel Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur (Spoedwet aanpak stikstof) (35347).

(Zie vergadering van heden.)

De voorzitter:

Wenst een van leden een stemverklaring af te leggen?

Ik geef gelegenheid tot het afleggen van stemverklaringen vooraf.

De heer Janssen.

De heer Janssen i (SP):

Voorzitter. De regering heeft nog geen idee welke structurele maatregelen gaan werken, wat ze gaan kosten en of ze er geld voor over heeft. We worden nu te elfder ure gevraagd in te stemmen met een spoedwet bij gebrek aan werkelijke oplossingen. Alles afwegende zijn wij van mening dat wij hiermee van de regen in de drup komen. Daarom stemt de SP niet in met deze juridisch wankele wet.

De voorzitter:

Dank u wel. Nog meer stemverklaringen? De heer Koole en ik zie ook de heer Van Pareren.

De heer Koole i (PvdA):

Meneer de voorzitter. We hebben vandaag en gisteren gedebatteerd over belangrijke onderwerpen: de natuur en ruimte voor woningbouw. We hebben daar een hele goede discussie over gehad. Onze fractie heeft geprobeerd zich daarin constructief op te stellen, maar het pakket van maatregelen in de wet zoals deze nu voorligt, is te gering. Voorstellen op andere punten, zoals extra ruimte voor varkenssanering en extra ruimte voor de natuur, zijn wat ons betreft te weinig gehonoreerd. We hopen dan ook dat er in een volgende ronde echt een samenhangend pakket komt met structurele maatregelen. We zullen ons dan opnieuw constructief opstellen. Maar zoals de wet nu voorligt, is deze te mager en stemmen wij dus tegen.

De voorzitter:

Dank u wel. De heer Van Pareren.

De heer Van Pareren i (FvD):

Dank u, voorzitter. We hebben een buitengewoon interessant debat mogen voeren. Het was heel leerzaam en het was ook heel duidelijk, alleen zijn we nog teleurgesteld. We zijn erg teleurgesteld dat deze wet niet de ruimte in zich heeft om de boeren te steunen en om de bouw echt te ondersteunen waar dat nodig is. Er zijn nog zo veel open gaten; het is echt een papieren tijger waar wij niet het nut van zien. En zeker niet om dat zo overhaast te doen. Wij vinden het bijzonder jammer dat dat op deze manier moet en dat de invulling van klimaatmaatregelen op deze wijze moet plaatsvinden. Vandaar dat wij ons tegen deze wet gaan opstellen.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Pareren. Wenst een van de leden alsnog een stemverklaring af te leggen? Dat is niet het geval.

Dan stemmen wij bij zitten en opstaan.

In stemming komt het wetsvoorstel.

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, D66, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor dit wetsvoorstel hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, GroenLinks, de SP, de PvdD, de PvdA en FvD ertegen, zodat het is aangenomen.

Stemming overige moties Spoedwet aanpak stikstof

Aan de orde zijn de stemmingen over moties, ingediend bij het debat Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur (Spoedwet aanpak stikstof),

te weten:

• - 

  de motie-Pijlman c.s. over het ontzien van kringlooplandbouwbedrijven bij toekomstige beleidsvoorstellen (35347, letter K);
• - 

  de motie-Van Rooijen c.s. over geschikte woningen voor ouderen (35347, letter L);
• - 

  de motie-Schalk c.s. over openheid en toegankelijkheid over de onderbouwing van stikstofrekenmodellen (35347, letter M).

(Zie vergadering van heden.)

De voorzitter:

Voorts de stemming over de overige moties bij het wetsvoorstel. Wenst een van de leden een stemverklaring af te leggen? Dat is niet het geval.

We stemmen bij zitten en opstaan.

In stemming komt de motie-Pijlman c.s. (35347, letter K).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van het CDA, GroenLinks, D66, de SP, de PvdD, de PvdA, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, de VVD en 50PLUS voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van de PVV, FvD en Fractie-Otten ertegen, zodat zij is aangenomen.

In stemming komt de motie-Van Rooijen c.s. (35347, letter L).

De voorzitter:

Ik constateer dat deze motie met algemene stemmen is aangenomen.

In stemming komt de motie-Schalk c.s. (35347, letter M).

De voorzitter:

Ik constateer dat de leden van de fracties van de PVV, het CDA, D66, de SP, de ChristenUnie, de SGP, de OSF, FvD, de VVD, 50PLUS en Fractie-Otten voor deze motie hebben gestemd en de leden van de fracties van GroenLinks, de PvdD en de PvdA ertegen, zodat zij is aangenomen.

Dan zijn we hiermee aan het einde gekomen van deze stemmingen en daarmee aan het einde van de laatste vergadering van dit kalenderjaar. Ik wil de leden vragen om straks het Binnenhof te verlaten via de kant van het Mauritshuis richting het Plein en dus niet via de kant van het Buitenhof wegens de aanwezigheid van demonstranten, als ik goed ben geïnformeerd.

Ik wens u allen mooie feestdagen en een goed uiteinde, met de uwen, en uiteraard een gezond begin van het nieuwe jaar. Degenen die daaraan hechten wens ik ook alle zegen in het nieuwe jaar. Zeer gewaardeerde collega's, we zien elkaar op dinsdag 14 januari 2020.

Sluiting 20.24 uur.

Lijst van besluiten en ingekomen stukken

Lijst van besluiten:

De Voorzitter heeft na overleg met het College van Senioren besloten om:

• a. 

  de derde termijn van de volgende wetsvoorstellen te doen plaatsvinden op 16 december 2019:

Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2020) (35302);

Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Overige fiscale maatregelen 2020) (35303);

Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Wet fiscale maatregelen Klimaatakkoord) (35304);

Invoering van een bronbelasting op renten en royalty's (Wet bronbelasting 2021) (35305);

Wijziging van de Wet inkomstenbelasting 2001 met het oog op afschaffing van de fiscale aftrek van scholingsuitgaven (Wet afschaffing fiscale aftrek scholingsuitgaven) (35306);

Wijziging van de Wet op de omzetbelasting 1968 (Wet implementatie richtlijn harmonisatie en vereenvoudiging handelsverkeer tussen lidstaten) (35307);

Wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969, de Wet inkomstenbelasting 2001 en de Wet op de dividendbelasting 1965 in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2017/952 van de Raad van 29 mei 2017 tot wijziging van Richtlijn (EU) 2016/1164 wat betreft hybridemismatches met derde landen (PbEU 2017, L 144/1) (Wet implementatie tweede EU-richtlijn antibelastingontwijking) (35241);

Wijziging van de Wet op de internationale bijstandsverlening bij de heffing van belastingen en de Algemene wet inzake rijksbelastingen in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2018/822 van de Raad van 25 mei 2018 tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU wat betreft verplichte automatische uitwisseling van inlichtingen op belastinggebied met betrekking tot meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies (PbEU 2018, L 139) (Wet implementatie EU-richtlijn meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies) (35255);

• b. 

  het plenaire debat van het volgende wetsvoorstel te doen plaatsvinden onder voorbehoud op 16 december 2019 en de stemmingen op 17 december 2019:

Wijziging van de Meststoffenwet in verband met de implementatie van het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn (35233);

• c. 

  het plenaire debat van het volgende wetsvoorstel te doen plaatsvinden op 16 december 2019 en de stemmingen op 17 december 2019:

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2020 (35300-X);

• d. 

  het plenaire debat van het volgende wetsvoorstel te doen plaatsvinden op 16 december 2019 en de stemmingen op 17 december 2019:

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2020 (35300-VIII);

• e. 

  het plenaire debat onder voorbehoud incl. stemmingen te doen plaatsvinden op 17 december 2019:

Regels voor de aanpak van de stikstofproblematiek in relatie tot natuur (Spoedwet aanpak stikstof) (35347);

• f. 

  de plenaire behandeling van de volgende hamerstukken te doen plaatsvinden op 17 december 2019:

Wijziging van enkele rijkswetten op het gebied van Justitie en Veiligheid in verband met gewijzigde regelgeving en enige andere aanpassingen van overwegend technische aard (Reparatierijkswet Justitie en Veiligheid 2019) (35206 (R2127));

Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda-maatregelen) (35234);

Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35235);

Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2019 (incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35236);

Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35237);

Wijziging van de Uitvoeringswet verordening Europees burgerinitiatief in verband met de nieuwste verordening betreffende het Europees burgerinitiatief (onder voorbehoud) (35272);

Vaststelling van de begrotingsstaat van de Koning (I) voor het jaar 2020 (35300-I);

Vaststelling van de begrotingsstaat van de Staten-Generaal (IIA) voor het jaar 2020 (35300-IIA);

Vaststelling van de begrotingsstaat van de overige Hoge Colleges van Staat, Kabinetten van de Gouverneurs en de Kiesraad (IIB) voor het jaar 2020 (35300-IIB);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Algemene Zaken (IIIA), de begrotingsstaat van het Kabinet van de Koning (IIIB) en de begrotingsstaat van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (IIIC) voor het jaar 2020 (35300-III);

Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2020 (35300-IV);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2020 (35300-V);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Justitie en Veiligheid (VI) voor het jaar 2020 (35300-VI);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2020 (35300-VII);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Financiën (IXB) en de begrotingsstaat van Nationale Schuld (IXA) voor het jaar 2020 (35300-IX);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2020 (35300-XII);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2020 (35300-XIII);

Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35300-XIV);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) (35300-XV);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2020 voor het jaar 2020 (35300-XVI);

Vaststelling van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2020 (35300-XVII);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Infrastructuurfonds voor het jaar 2020 (35300-A);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het gemeentefonds voor het jaar 2020 (35300-B);

(35300-C);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het provinciefonds voor het jaar 2020 (35300-B);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Deltafonds voor het jaar 2020 (35300-J);

Wijziging van het Wetboek van Strafvordering en enkele andere wetten in verband met de invoering van de Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (Invoeringswet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen) (35311);

• g. 

  de stemmingen over de volgende wetsvoorstellen en moties te doen plaatsvinden op 17 december 2019:

Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Belastingplan 2020) (35302);

Motie van het lid Van Rooijen c.s. over de verhoging van de ouderenkorting (35302, I);

Motie van het lid Van Rooijen c.s. over een tweede staatssecretaris van Financiën (35302, J);

Motie van het lid Schalk c.s. over de overdraagbaarheid van de algemene heffingskorting (35302, L);

Motie van het lid Schalk c.s. over het verkleinen van de belastingkloof tussen een- en tweeverdieners (35302, M);

Motie van het lid Otten c.s. over onderzoek naar vereenvoudiging van het belastingstelsel (35302, N);

Motie van het lid Otten c.s. over het uitstellen van de afbouw van de zelfstandigenaftrek (35302, O);

Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Overige fiscale maatregelen 2020) (35303):

Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten (Wet fiscale maatregelen Klimaatakkoord) (35304);

Motie van het lid Essers c.s. over de ODE-heffing (35304, F);

Invoering van een bronbelasting op renten en royalty's (Wet bronbelasting 2021) (35305);

Wijziging van de Wet inkomstenbelasting 2001 met het oog op afschaffing van de fiscale aftrek van scholingsuitgaven (Wet afschaffing fiscale aftrek scholingsuitgaven) (35306);

Wijziging van de Wet op de omzetbelasting 1968 (Wet implementatie richtlijn harmonisatie en vereenvoudiging handelsverkeer tussen lidstaten) (35306);

Wijziging van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969, de Wet inkomstenbelasting 2001 en de Wet op de dividendbelasting 1965 in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2017/952 van de Raad van 29 mei 2017 tot wijziging van Richtlijn (EU) 2016/1164 wat betreft hybridemismatches met derde landen (PbEU 2017, L 144/1) (Wet implementatie tweede EU-richtlijn antibelastingontwijking) (35241);

Motie van de leden Geerdink en Essers c.s. over het niet met een "Nederlandse kop" implementeren (35241, F);

Motie van de leden Essers en Geerdink c.s. over het voorkomen van dubbele heffing (35241, G);

Wijziging van de Wet op de internationale bijstandsverlening bij de heffing van belastingen en de Algemene wet inzake rijksbelastingen in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2018/822 van de Raad van 25 mei 2018 tot wijziging van Richtlijn 2011/16/EU wat betreft verplichte automatische uitwisseling van inlichtingen op belastinggebied met betrekking tot meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies (PbEU 2018, L 139) (Wet implementatie EU-richtlijn meldingsplichtige grensoverschrijdende constructies) (35255);

Besluit van de Staatssecretaris van Defensie tot toepassing van de Rijkscoördinatieregeling ten behoeve van het project Militair Radarstation Herwijnen;

Motie van het lid De Vries c.s. over de mogelijkheden om tot een Radar-Ruil te komen (31936, P).

Lijst van ingekomen stukken, met de door de Voorzitter ter zake gedane voorstellen:

• 1. 

  de volgende door de Tweede Kamer der Staten-Generaal aangenomen wetsvoorstellen:

Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda-maatregelen) (35234);

Wijziging van de begrotingsstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35235);

Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2019 (incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35236);

Wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (XIV) voor het jaar 2019 (Incidentele suppletoire begroting inzake Urgenda) (35237);

Wijziging van de Advocatenwet, de Gerechtsdeurwaarderswet, de Wet op het notarisambt en de Wet positie en toezicht advocatuur in verband met het opnemen van een grondslag voor de verwerking van bijzondere persoonsgegevens ten behoeve van de uitvoering van kwaliteitstoetsen bij advocaten, gerechtsdeurwaarders en notarissen en diverse aanpassingen van overwegend wetstechnische aard (35262);

Goedkeuring van de op 24 november 2017 te Brussel tot stand gekomen Brede en versterkte partnerschapsovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en hun lidstaten, enerzijds, en de Republiek Armenië, anderzijds (met Bijlagen, Protocollen en Gezamenlijke Verklaring) (Trb. 2018, 41) (35279);

Vaststelling van de begrotingsstaat van de Koning (I) voor het jaar 2020 (35300-I);

Vaststelling van de begrotingsstaat van de Staten-Generaal (IIA) voor het jaar 2020 (35300-IIA);

Vaststelling van de begrotingsstaat van de overige Hoge Colleges van Staat, Kabinetten van de Gouverneurs en de Kiesraad (IIB) voor het jaar 2020 (35300-IIB);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Algemene Zaken (IIIA), de begrotingsstaat van het Kabinet van de Koning (IIIB) en de begrotingsstaat van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (IIIC) voor het jaar 2020 (35300-III);

Vaststelling van de begrotingsstaten van Koninkrijksrelaties (IV) en het BES-fonds (H) voor het jaar 2020Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Algemene Zaken (IIIA), de begrotingsstaat van het Kabinet van de Koning (IIIB) en de begrotingsstaat van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (IIIC) voor het jaar 2020 (35300-IV);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (V) voor het jaar 2020 (35300-V);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Justitie en Veiligheid (VI) voor het jaar 2020 (35300-VI);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) voor het jaar 2020 (35300-VII);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2020 (35300-VIII);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het Ministerie van Financiën (IXB) en de begrotingsstaat van Nationale Schuld (IXA) voor het jaar 2020 (35300-IX);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Defensie (X) voor het jaar 2020 (35300-X);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (XII) voor het jaar 2020 (35300-XII);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (XIII) voor het jaar 2020 (35300-XIII);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (XV) voor het jaar 2020 (35300-XV);

Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (XVI) voor het jaar 2020 (35300-XVI);

Vaststelling van de begrotingsstaat van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (XVII) voor het jaar 2020 (35300-XVII);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het gemeentefonds voor het jaar 2020 (35300-B);

Vaststelling van de begrotingsstaat van het provinciefonds voor het jaar 2020 (35300-C);

Wijziging van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek in verband met het verzamelen en verspreiden van studiekeuze-informatie en het doen van onderzoek naar studenttevredenheid op het terrein van het hoger onderwijs (35310).

Deze wetsvoorstellen zullen in handen worden gesteld van de desbetreffende commissies;

• 2. 

  de volgende regeringsmissives:

een, van de minister-president, minister van Algemene Zaken, ten geleide van een afschrift van zijn brief aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal inzake nota van wijziging tweede suppletoire wet van Algemene Zaken 2019 (griffienr. 165959);

een, van de minister van Buitenlandse Zaken, inzake beleidsreactie op IOB beleidsdoorlichting Europees Nabuurschapsbeleid (griffienr. 165976);

een, van alsvoren, ten geleide van het verslag Raad Buitenlandse Zaken van 9 december 2019 (griffienr. 165943.01);

een, van alsvoren, ten geleide van de geannoteerde agenda Europese Raad inclusief Art. 50 van 12 en 13 december 2019 (griffienr. 166014);

een, van de ministers van Buitenlandse Zaken, van Defensie, voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de minister van Justitie en Veiligheid, inzake Nederlandse bijdrage aan de anti-ISIS coalitie en de brede veiligheidsinzet in Irak in 2020 en 2021 (griffienr. 163951.04);

een, van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, ten geleide van een afschrift van het Koninklijk Besluit tot herbenoeming van de Gouverneur van Curaçao (griffienr. 165972);

een, van alsvoren, ten geleide van halfjaarrapportages januari - juni 2019 CAft Aruba en Cft Curaçao (griffienr. 165996);

en, van de minister voor de AIVD, ten geleide van het CTIVD-rapport Cornelius Haga Lyceum (griffienr. 165245.02);

een, van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, inzake Strategische agenda hoger onderwijs en onderzoek (griffienr. 165954);

een, van de minister van Financiën, inzake Goedkeuring begrotingen AFM en DNB en aanpassing kostenkader DNB 2020 (griffienr. 165990);

een, van de minister van Defensie, ten geleide van de vastgestelde rapportage III (griffienr. 165974);

een, van de minister van Infrastructuur en Waterstaat, ten geleide van de geannoteerde agenda Transportraad 2 december 2019 (griffienr. 165973);

een, van de minister voor Milieu en Wonen en de minister van Economische Zaken en Klimaat, ten geleide van de geannoteerde agenda Milieuraad 19 december 2019 (griffienr. 165971);

een, van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, inzake verslag van de Landbouw- en Visserijraad 18 november 2019 (griffienr. 165839.01);

wen, van alsvoren, inzake geannoteerde agenda Landbouw- en Visserijraad 16-17 december 2019 (griffienr. 165999);

een, van de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, inzake uitstel Kamerbrief samenloop herstelactie WKB en vermogensgrens toeslagen (griffienr. 165640.01);

een, van de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, inzake schriftelijk overleg Raad WSBVC 10 december 2019 (griffienr. 165920.01);

een, van de minister voor Medische Zorg en Sport, inzake beschikbaarheidsbijdrage kapitaallasten academische zorg umc's (griffienr. 165998).

De Voorzitter stelt voor deze missives voor kennisgeving aan te nemen. De bijlagen zijn neergelegd op de afdeling inhoudelijke ondersteuning ter inzage voor de leden;

• 3. 

  de volgende missives:

een, van de Algemene Rekenkamer, ten geleide van een afschrift van een brief van 28 november 2019 aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal over het wetsvoorstel Versterking decentrale rekenkamers (griffienr. 166002);

een, van alsvoren, ten geleide van het rapport Hilversum in beeld; Doelmatigheid bij de publieke omroep (griffienr. 166009).

De Voorzitter stelt voor deze missive voor kennisgeving aan te nemen. De bijlage is neergelegd op de afdeling inhoudelijke ondersteuning ter inzage voor de leden.

• 4. 

  de volgende geschriften:

een, van I.A., inzake fijnstoftoeslag mrb (griffienr. 165753.11);

een, van F.v.D., inzake fijnstoftoeslagen mrb (griffienr. 165753.12),

Deze geschriften worden van belang geacht voor de leden van de vaste commissie voor Financiën;

een, van C.v.d.V., inzake harmonisatie Wajong (griffienr. 165946.05);

een, van P.d.G., inzake harmonisatie Wajong (griffienr. 165946.06);

een, van M.v.C., inzake harmonisatie (griffienr. 165946.03);

een, van K.L., inzake Wajong (griffienr. 165946.08);

een, van A.R., inzake vereenvoudiging Wajong (griffienr. 165946.07);

een, van M.M. te D.H., inzake blijvende schade in het lichaam door aluminiumzoutverbindingen en ophoping van Thimerosal (griffienr. 166008).

Deze geschriften worden van belang geacht voor de leden van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

De Voorzitter stelt voor deze geschriften voor kennisgeving aan te nemen.