Debat samengevat: kiescollege Eerste Kamer niet-ingezetenen

Het wetsvoorstel geeft uitvoering aan een Grondwetswijziging waardoor ook Nederlanders die in het buitenland wonen via een zogeheten kiescollege kunnen stemmen voor de Eerste Kamer. Die Grondwetswijziging regelt dat de Leden van de Eerste Kamer mede worden gekozen door de leden van een door niet-ingezetenen gekozen kiescollege. Hiermee krijgen niet alleen de Nederlandse ingezetenen (via de provinciale statenverkiezingen in Europees Nederland en de kiescollegeverkiezingen in Caribisch Nederland), maar ook de Nederlanders die in het buitenland wonen (Nederlandse niet-ingezetenen) invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer. De vormgeving van het kiescollege niet-ingezetenen moet bij wet worden uitgewerkt. Dat gebeurt in dit wetsvoorstel.

In strijd met internationale standaarden

Senator Van der Linden (Fractie-Nanninga) had drie kanttekeningen bij het wetsvoorstel: constitutioneel, timing en rechtvaardigheid. Met betrekking tot het constitutionele had de Fractie-Nanninga zorgen omdat de verkiezingen van de Eerste Kamer deels direct en deels indirect zullen plaatsvinden en dus niet gelijk van karakter zijn. Over de timing zei Van der Linden dat het wetsvoorstel met stoom en kokend water is behandeld, vlak voor de verkiezingen in 2023. Dat is volgens hem in strijd met internationale standaarden zoals die van de Venetië-commissie. Die geeft aan dat er geen wezenlijke wijzigingen mogen worden doorgevoerd in het jaar voorafgaand aan verkiezingen. Ten aanzien van de rechtvaardigheid zei Van der Linden dat de stemwaarde van het kiescollege verhoudingsgewijs veel zwaarder lijkt te tellen ten opzichte van de ingezetenen van Nederland. Hij noemde dit onrechtvaardig.

Nu Caribisch Nederland nog

Senator Ganzevoort (GroenLinks) zei dat het goed is dat Nederlanders in het buitenland invloed kunnen hebben op de samenstelling van de gehele Staten-Generaal, dus ook de Eerste Kamer. Dat laatste is wel ingewikkeld door de getrapte verkiezingen. Er is namelijk geen logische verhouding ten opzichte van het aantal inwoners. Er ligt nu een model voor waarbij de impact van de stem van iedere ingezetene en niet-ingezetene min of meer gelijk is. Ganzevoort wees er op dat de ongelijkheid van Nederlanders in Caribisch Nederland wel blijft bestaan. Nederlanders kunnen nu overal ter wereld stemmen, behalve op Curaçao, Aruba, en Sint Maarten. De mensen in die drie landen van het Koninkrijk hebben als enigen geen invloed op de samenstelling van de volksvertegenwoordigers. Als we het stemmen van niet-ingezetenen kunnen oplossen, dan moeten we dit toch ook kunnen oplossen, vroeg hij de minister.

Belangrijk dat mensen zich registreren

Senator Dittrich (D66) zei dat zijn fractie voorstander is van het wetsvoorstel. Wel had hij nog enkele vragen. Zo wilde hij weten op welke wijze de ervaringen van de Nederlanders in het buitenland worden meegenomen in de door de minister toegezegde evaluatie? En krijgt de Eerste Kamer daar inzicht in? Hoe gaat de campagne van de overheid eruit zien om de Nederlanders zich te laten registreren, omdat ze dat opnieuw zullen moeten doen, ook al hebben ze zich eerder voor bijvoorbeeld de Tweede Kamerverkiezingen geregistreerd? Dittrich wees op de rol die de diplomatieke posten daarbij kunnen spelen. Het is ook belangrijk dat het stemmen per brief goed verloopt, zei hij.

Principieel wetsvoorstel

Senator Koole (PvdA) wees erop dat dit wetsvoorstel een uitvoeringswet is. De Kamer heeft al uitvoerig gesproken over de Grondwetswijziging. Koole vroeg zich af of hij daarmee niet tegemoet komt aan de kritiek van de heer Van der Linden. Natuurlijk, zorgvuldigheid is geboden, zei Koole, bij een principieel wetsvoorstel als dit. Hij verwachtte niet dat de samenstelling wezenlijk zal veranderen. Hij vroeg de minister of zij nog eens kon uitleggen waarom de stemwaarde is gekoppeld aan de geregistreerde kiezers. Dat is toch iets anders dan het aantal inwoners, zoals bij de provincies waarbij er meer inwoners zijn dan het aantal kiesgerechtigden.

Gekunstelde constructie

Senator Schalk (SGP) zei dat het wetsvoorstel een gekunstelde constructie is die eigenlijk een provincie maakt van de hele wereld. Dat is niet naar de smaak van de SGP. Helaas, aldus Schalk, heeft de Eerste Kamer ingestemd met de Grondwetswijziging die dit heeft mogelijk gemaakt. Hij wees erop dat de minister tijdens de behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer zei dat het niet meer mogelijk leek om deze wet bij de komende verkiezingen al ingevoerd te hebben. En nu is er ineens wel haastwerk. Daar maakt de SGP-fractie bezwaar tegen. Volgens Schalk heeft de Eerste Kamer juist de afgelopen weken gedebatteerd over zorgvuldigheid wanneer uitvoerbaarheid in het geding is. De SGP roept de minister op om de invoeringsdatum te wijzigen, zodat het wetsvoorstel nog niet geldt voor de komende verkiezingen (in 2023) en dat politieke partijen genoeg tijd hebben om zich voor te bereiden.

Expats worden gepamperd

Volgens senator Van Hattem (PVV) dragen de ingezetenen van Nederland de lasten van het provinciale beleid. Niet-ingezeten krijgen met dit wetsvoorstel wel de lusten, maar niet de lasten van de provinciale overheid in hun leefomgeving. Blijkbaar moeten expats worden gepamperd door de regering, zei Van Hattem. Er is zelfs een speciale stemfactor gekomen. Ook is het mogelijk gemaakt om per e-mail een stembiljet te ontvangen. Is dit niet heel fraudegevoelig, wilde hij weten. Niemand kan bijvoorbeeld zien of iemand echt vrij zijn stem uitbrengt. Uit de evaluatie van de kiescolleges op de BES-eilanden bleek dat 'blijvende aandacht nodig is voor de kandidaten voor de kiescolleges', hield hij de minister voor. Hoe gaat de minister dat doen, vroeg Van Hattem.

Geef politieke partijen de tijd

Senator Janssen (SP) zei dat zijn fractie de grondwetswijziging gekunsteld vindt en deze uitvoeringswet gehaast. Zorgvuldigheid moet voorop staan, aldus Janssen. En dat gevoel mist zijn fractie bij dit wetsvoorstel. Bovendien is de rekensystematiek ingewikkeld. De SP zou liever eerst de kiezersregistratie op orde krijgen. De haast waarmee dit wetsvoorstel wordt behandeld beperkt ook de politieke partijen die niet beschikken over een netwerk van Nederlanders in het buitenland om daarmee aan de slag te gaan. Deze wet heeft tot in de verre toekomst gevolgen voor alle partijen. Als we onze tijd nemen kunnen alle partijen werken aan dat netwerk, zei Janssen. Je kunt volgens hem niet van politieke partijen verwachten dat het binnen een paar maanden kan. Hij noemde de procedure ongewenst, ongepast en ondemocratisch.

Complimenten

Senator Meijer (VVD) gaf de minister complimenten dat de Eerste Kamer nu al kan stemmen over de uitvoeringswet, drie maanden na aanvaarding grondwetswijziging. Hij vond het belangrijk dat iedereen kan stemmen voor de Eerste Kamer. Wat betreft de bepaling van de stemwaarde zei Meijer dat de uitkomst zo dicht mogelijk bij de stemwaarde voor de Provinciale Staten ligt.

Goed dat verkiezingen worden gemoderniseerd

Senator Otten (Fractie-Otten) wees erop dat het om 1 miljoen Nederlanders in het buitenland gaat. Samen vertegenwoordigen zij 7 zetels in de Eerste Kamer. Het is volgens Otten goed dat het verkiezen van de Eerste Kamer wordt gemoderniseerd. Zaken als nationaliteit, pensioen en immigratie raken ook veel Nederlanders in het buitenland.

Nederland voldoet aan internationale standaarden

Minister Bruins Slot zei dat dit wetsvoorstel de uitvoering van Grondwetswijziging betreft die al eerder is aangenomen. Daarmee voldoet Nederland volgens haar aan de eisen van de Venetië-commissie. Bovendien past het wetsvoorstel in een lijn die in beide Kamers al eerder is uitgezet toen er gekozen werd voor de invoering van kiescolleges op de BES-eilanden.