De commissie Financiën heeft dinsdag 9 april in een mondeling overleg gesproken met demissionair minister Van Weyenberg van Financiën over de coronasteun die KLM heeft ontvangen. Aanleiding voor het overleg is de evaluatie van het proces rondom het steunpakket aan KLM en het toezicht door de staatsagent, die is aangesteld om zich namens de Nederlandse Staat volledig te richten op het houden van toezicht op de gemaakte afspraken. De commissie sprak al eerder met de staatsagent. De bijeenkomst van 9 april was deels besloten vanwege de vertrouwelijkheid van bepaalde informatie. Het verslag hieronder gaat over het openbare deel van het mondeling overleg met de minister van Financiën.
Ter inleiding zei de minister dat er een onafhankelijke evaluatie wordt gedaan die voor de zomer af moet zijn. Er zijn volgens Van Weyenberg lessen te trekken uit de manier waarop de steun is verleend. Niet alle voorwaarden zijn door KLM nageleefd. Vier van de zeven om precies te zijn. Bij de evaluatie worden de ervaringen van KLM, van het ministerie, en ook van de staatsagent betrokken. Alle energie zit er nu in om de evaluatie voor de zomer af te hebben. Met betrokkenheid van alle partijen, en zeker ook de staatsagent. Ten aanzien van de laatste worden onder andere de volgende vragen gesteld: heeft het ministerie de staatsagent voldoende ondersteund, was er voldoende grond om op te acteren, en moet iemand met zo'n aanstelling in het vervolg extra ondersteuning worden geboden? Van Weyenberg wees er ook om dat KLM de lening inmiddels heeft terugbetaald. Daar is het allemaal om begonnen, dat het bedrijf de crisis kon overleven.
Na de inleiding van de minister was er ruimte voor de leden van de commissie om vragen te stellen of opmerkingen te maken. Senator Aerdts (D66) trapte af en zei dat zij blij was dat de minister ook breder wil kijken, niet alleen naar dit geval, maar ook naar steun in crisissituaties in het algemeen. Senator Visseren-Hamakers (PvdD) was blij dat de evaluatie voor de zomer afgerond zal zijn. De staatsagent is volgens haar glashelder: KLM heeft niet voldaan aan de voorwaarden van de steun. Ze vroeg de minister nog eens in detail uiteenzetten hoe KLM niet aan vier van de zeven voorwaarden heeft voldaan. Het Europees Hof heeft recent ook uitspraak gedaan in een vergelijkbare zaak, die van staatssteun aan Ryanair. Wat zijn de gevolgen hiervan voor de steun aan KLM?
Senator Baumgarten (JA21) zei dat het goed nieuws is dat KLM is gered. Hij was blij dat we in bizarre tijden toch snel hebben kunnen handelen. Hij vroeg de minister of het als een verrassing kwam dat aan vier van de zeven voorwaarden niet is voldaan. Senator Schalk (SGP) vroeg hoe het komt dat er een grote spanning is komen te staan op de relatie tussen de staatsagent en de overheid. Senator Van den Oetelaar (FVD) vroeg of de lening met de kennis van nu niet zou zijn gegeven.
Volgens senator Crone (GroenLinks-PvdA) gaat het niet alleen om vooruit kijken en lessen te trekken, maar ook om terug te kijken. Alle rapporten van de staatagent zijn door het kabinet omarmd. Het ging daarbij ook om een herstructureringsplan en dat moet nog steeds gebeuren. Als de voorwaarden niet worden nagekomen kun je naar de rechter stappen, zei Crone. De lening is wel terugbetaald, maar de NOW heeft de staat niet teruggekregen. Hij wilde weten waarom KLM er zo makkelijk mee weg kon komen. Hij wees ook op de debatten die in de Eerste Kamer zijn gevoerd over de steunpakketten. Kunt u een echt onafhankelijk juridisch adviseur inhuren om uit te laten zoeken hoe het bedrijf kan herstructureren, vroeg Crone de minister.
Senator Holterhues (ChristenUnie) zei dat er voorwaarden in het contract stonden die boterzacht waren. En senator Griffioen (BBB) vroeg of de conclusie kan worden getrokken dat de staatsagent maar een doekje voor het bloeden was. CDA-senator Bovens wees op de grote druk waaronder een en ander tot stand is gekomen. Hij was het eens met senator Crone dat een aantal zaken door de Kamers al vroeg is gesignaleerd. Ook Bovens is benieuwd naar de evaluatie en met name hoe de context daarin een plek krijgt. Werd vooraf gedacht dat de voorwaarden reëel waren en waarom zijn die voorwaarden vervolgens niet voldaan? Die vragen zijn van belang voor de evaluatie, aldus Bovens.
Senator Van Apeldoorn (SP) vroeg of de afspraken wel hard genoeg waren en kon de staatsagent daarmee wel uit de voeten? Hij vroeg of de minister inzicht kon geven in het proces: hoe is het gegaan? Hoe kon de KLM hiermee wegkomen? Kan de minister reflecteren op het proces? Op welke momenten heeft de minister van Financiën wat gedaan om KLM aan te spreken, wilde Van Apeldoorn weten.
Minister Van Weyenberg ging allereerst in op enkele van de voorwaarden uit het contract met KLM. Allereerst kostenbesparing en leveren van een arbeidsbijdrage. De maatregelen die KLM heeft genomen zijn onvoldoende structureel. Ten tweede dat er geen winstdeling zou zijn gedurende het steunpakket. Er is wel winstdeling geweest, in 2022, maar pas nadat het steunpakket was afgelopen. Ten derde is het niet gelukt om het faciliteren van belastingontwijking door personeel stop te zetten. En ten vierde is wel voldaan aan de voorwaarde dat er geen dividend zou worden uitgekeerd, zolang het pakket liep.
De regering maakt een andere afweging dan sommige leden van de commissie zei de minister: met de terugbetaling van de steun is voor de regering ook de voorwaarde van de herstructurering van tafel. Na afronding ligt het anders, aldus Van Weyenberg. Naar aanleiding van de uitspraak over Ryanair, zei hij dat de Nederlandse staat het beroep van de Europese Commissie tegen de uitspraak over staatssteun aan Ryanair van het Europees hof steunt. De zaak van KLM is anders en de regering vindt het niet verstandig om juridische stappen te nemen tegen KLM, maar dat betekent niet dat de frustratie over de niet nagekomen afspraken weg is.
In een echt crisismoment is er gehandeld door de voorgangers van de minister. En dat daar fouten bij worden gemaakt, dat kan ook bijna niet anders. Ook een staatsagent zou de regering weer aanstellen, maar wel anders, bijvoorbeeld met meer ondersteuning en onder andere voorwaarden, besloot minister Van Weyenberg.
Deel dit item: