Verslag van de vergadering van 31 mei 2016 (2015/2016 nr. 32)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 16.23 uur
De heer Van Rooijen i (50PLUS):
Mevrouw de voorzitter. Afgelopen zondag heeft in Verdun een grote herdenking plaatsgevonden, met 4.000 Franse en Duitse jongeren, van de slag bij Verdun, 100 jaar geleden. Dat gebeurde in aanwezigheid van president Hollande en kanselier Merkel. Kohl en Mitterrand gingen hun voor in 1984. De toekomst heeft een lang verleden: er is al 71 jaar vrede.
Ik begon mijn beschouwing in februari bij de Europese Beschouwingen als volgt. In de laatste 50 tot 60 jaar hebben we een Europa gehad zoals dat bedoeld was door de oprichters: afhankelijk van elkaar willen zijn en samenwerken. Nu lijkt het eigenbelang te prevaleren boven het gemeenschappelijk belang en ontstaat er boosheid naar elkaar. We zien een Brexit, het tegenover elkaar staan in Europa van het voormalige Oostblok tegenover West-Europa en economische verschillen tussen Noord- en Zuid-Europa.
Ik voeg daar vandaag aan toe de Turkije-Europadeal over de vluchtelingen, de verkiezingsuitslag in Oostenrijk, nieuwe verkiezingen in Spanje en een voorlopig vooruitschuiven van de Griekse schuldenberg; we moeten met wel 10 miljard over de brug komen in de zomer. Er ontstaan scheuren in de Europese muren en gemeenschappelijke waarden lijken weg te gaan. Rechtse en linkse partijen in het centrum raken her en der in sterk verval met sterke groei van extreemrechts en extreemlinks. Kijk naar Oostenrijk, Griekenland, Spanje en recentelijk Baden Württemberg in Duitsland. Het zijn destabiliserende ontwikkelingen die ook impact kunnen hebben op de veiligheid, zowel mondiaal als Europees. Die veiligheid staat nu al onder grote druk door het voortdurende conflict in Syrië en het verder oprukken van Assad. Onze vraag daarbij is of de Turkije-Europadeal over de vluchtelingen zal standhouden. Hoe kijkt de minister in dit verband aan tegen het steeds verder oplaaiende conflict in Zuidoost-Turkije tussen Erdogan en de Koerden, met zelfs zuiveringen in die gebieden?
Hoe wordt een halt toegeroepen aan de terugkerende stroom uit Libië en Noord-Afrika naar Italië? Vorige week zijn er 700 tot 900 mensen omgekomen bij de overtocht uit Libië. De meesten komen uit landen ten zuiden van de Sahara. Dat geeft toch te denken. Vorige week alleen al kwamen er 13.000 vluchtelingen via Libië naar Europa. En naar verluidt zouden 800.000 mensen in Libië op de overtocht wachten. De vluchtelingenstroom, het terrorisme en het Europa-cynisme leiden tot een sterker populisme en tot steeds meer verzet tegen Europa en zelfs de euro, zie het Oekraïnereferendum in Nederland, dat eigenlijk ging over ons Europese Unie-lidmaatschap.
Wordt het niet hoog tijd dat de Europese Unie en de lidstaten zelf zich bezinnen op de oorzaken van deze onderstroom, die niet geheel terecht en dooddoenerig blijft weggezet als populisme? En is het ook niet hoog tijd dat zij geen afwachtende houding aannemen bij de nieuwe grote politieke aardverschuivingen zoals in Oostenrijk en wellicht Spanje?
Ik las het interview van minister Schäuble in Het Financieele Dagblad van vrijdag jongstleden. De kop luidde: verband tussen lage rente en opmars populisme. Ik meen dat ook bij veiligheid alles politiek is, zelfs de lage rente. Ik citeer uit het artikel: "De opkomst van populistische partijen baart Schäuble zorgen". Dat steeds meer Europeanen hun overheden wantrouwen, noemt de Duitse minister van Financiën een van de grootste uitdagingen van Europa. In Duitsland daalt ook het vertrouwen in de pers. "Dat is pas echt gevaarlijk", zo merkt hij op. Hij ziet echter een mogelijkheid om rechts-populistische partijen zoals Alternative für Deutschland de wind uit de zeilen te nemen: de ECB moet de rente verhogen. Een nieuwe lente, een nieuw geluid. Het monetaire beleid, zegt hij, leidt nu bij veel mensen in dit land, Duitsland, tot grote zorgen. Schäuble ziet een verband tussen de door de ECB extreem verlaagde rente en het groeiende populisme. Die samenhang kun je niet bestrijden, zegt hij tegen het FD. En: "als lid van de Bondsregering heb ik de verantwoordelijkheid om op dat verband te wijzen". Anders voelen de mensen zich in de steek gelaten".
Het artikel meldt dan voorts dat de hardliner Schäuble ontkent dat hij daarmee kritiek uit op het ruimhartige beleid van de ECB. "Ik neem geen stelling over de geldpolitiek van de ECB. In internationale discussies heb ik gezegd — en dat is echt wat anders — dat centrale banken samen moeten bedenken hoe ze met hun buitengewone monetaire beleid gaan stoppen, omdat dat steeds minder effect sorteert". Schäuble heeft op 8 april jongstleden soortgelijke opmerkingen gemaakt. Hij zou er bij zijn Amerikaanse collega Lew begin april op hebben aangedrongen dat de politiek ingreep en dat er gezamenlijk een poging werd gedaan om centrale banken te bewegen tot het ophouden met de lage rente. Schäuble zou ook tegen Draghi hebben gezegd, aldus het NRC Handelsblad van 14 april jongstleden: Wees maar trots, je kunt 50% van de resultaten van die succesvolle partij in Duitsland toeschrijven aan dit monetaire beleid. Hij doelde uiteraard op de AfD. Dit is populisme à la Schäuble, zou ik willen zeggen. Hij, die al zo lang in het centrum van de macht staat, geeft aan wat er onder het volk leeft. En dat moeten we serieus nemen. Hij voelt dat Europa van alles de schuld krijgt: de vluchtelingenstroom, terrorisme, het geld naar Griekenland, de macht van de ECB en het lagerentebeleid, de kritiek op de euro en ook het gevecht in het Verenigd Koninkrijk over "in or out" Europa.
Onze stelling is dat de lage risicovrije rente niet alleen financieel riskant is, maar ook politiek. De lage rente is riskant en vormt naar onze mening een politieke tijdbom. De Duitse spaarders worden steeds armer en de Nederlandse gepensioneerden en werkenden worden niet geïndexeerd, maar zelfs gekort op hun pensioen. De rekening van de financiële crisis wordt onderaan de samenleving gelegd, in Nederland met hoge lastenverzwaringen en bezuinigingen tot 2016.
Wat doet de Spaanse regering? Die kondigt doodleuk een belastingverlaging aan in de aanloop naar de verkiezingen die over vier weken plaatsvinden. En wat doet de Europese Commissie? Die stelt een boete wegens overtreding van het Stabiliteitspact uit tot na de verkiezingen. De reden? U raadt het al: de populistische partijen de wind uit de zeilen nemen. Het Stabiliteitspact is nu bijna definitief ten grave gedragen. Ik zei het al: alles is politiek.
Het is bijzonder dat juist Duitsland en Nederland de ECB onder vuur nemen. Deze twee landen zien de onafhankelijkheid van de ECB bij uitstek als een geloofskwestie. Zij zijn de grote redders en financiers, met Frankrijk, van de Zuid-Europese landen die in financieel zwaar weer verkeerden en nog verkeren. Daar komt het referendum over een brexit bovenop. Dat kan een uitwaaiereffect hebben. Zelfs als er geen brexit plaatsvindt, blijft het voer voor populisme als daar slechts een kleine meerderheid tegen een brexit is. Het is een illusie om te denken dat het dan voorbij is. De mensen leggen tussen al deze issues een verband: er wordt niet naar ons geluisterd, ze doen maar.
Tekenend is dat het IMF vorige week nog meldde dat er nog steeds 1000 miljard euro aan zwakke leningen in Spanje, Italië en ook Duitsland is. Grote winsten van populistische partijen verzwakken het politieke draagvlak voor een Europese oplossing van het vluchtelingenprobleem in het komende jaar. Dit kan ook de effectiviteit van terrorismebestrijding sterk bemoeilijken. Een verdeeld Europa moet dan de uitvoering van het Europa-Turkijeakkoord realiseren en handhaven, terwijl het verzet tegen Erdogan toeneemt en er steeds meer kritiek wordt geleverd op het mogelijk opheffen van de visumplicht met de 28 voorwaarden waaraan Turkije moet voldoen, maar volgens het Europees Parlement nog niet voldoet.
Zo komen we in een cirkel. Europa moet de vluchtelingencrisis oplossen, maar verliest daardoor aan draagvlak vanwege populisme. Verzwakte regeringen of kabinetten van drie of meer partijen kunnen dat dan steeds minder aan. De vluchtelingenstroom splijt Noord- en Zuid-Europa, om nog maar niet te spreken van Oost-Europa dat de rest van Europa het vluchtelingenprobleem laat oplossen.
Populisme leeft ook buiten Europa. Ik hoef maar te wijzen op het feit dat Trump nu definitief de kandidaat van de Republikeinen is in de volgende verkiezingsstrijd om het presidentschap van de VS. Trump als profeet en tovenaar. In de Verenigde Staten appelleert Trump aan populistische gevoelens bij de massa van vooral de "white men" en de onderkant. Ik wijs ook op de afzettingsprocedure van de president van Brazilië dankzij een volksopstand die ook dat land splijt, en op het oproer in Venezuela.
Ik kom nu op het mondiale perspectief. In The International New York Times van 26 april 2016 is uit The Atlantic een boeiend interview weergegeven van Jeffrey Goldberg met Obama over Syria en Foreign Policy. Deze weergave telt niet minder dan 73 pagina's. Het document is een treffend bewijs van de grote verschuiving in het politieke denken van de Verenigde Staten over veiligheid en wat het Amerikaans belang is. Obama licht er in toe waarom hij niet in Syrië heeft ingegrepen nadat Assad de rode lijn had overschreden. Heel belangrijk is ook de eis van Obama dat Europa zelf meer bijdraagt aan militaire inspanning. Het freeridersgedrag is zojuist nog genoemd. Wat is het commentaar van de minister hierop?
Kandidaat Trump doet daar nog een grote schep bovenop. De totaal verschillende visie van mevrouw Clinton en Trump raken de veiligheid in de toekomst. Lees eindelijk eens de speech van Trump over buitenlands beleid van 26 april jongstleden. Overigens komt mevrouw Clinton in de weergave van Obama in The Atlantic naar voren als een echte doorpakker in Syrië en Libië.
Nu richt ik mij speciaal tot de minister van Defensie en kom ik op de relatie tussen Rusland en de NATO. Ik wijs op een artikel in The International New York Times van 10 mei jongstleden onder de kop: With jets Russia sends angry signal to NATO. Dat signaal is het antwoord van Rusland op het besluit dat Obama dit jaar nam tot een forse versterking van de "deployment" van onder andere zware wapens aan de NATO-landen in Centraal- en Oost-Europa. Die is bedoeld om Rusland te ontmoedigen om verdere agressie in die regio aan de dag te leggen. Rusland toont met die jets zijn woede over de toename van de Amerikaanse militaire aanwezigheid in een regio die het ziet als een deel van zijn achtertuin. In het artikel worden drie incidenten genoemd in het Baltische luchtruim op 12, 14 en 29 april. Amerikanen zien die incidenten als een verzoek van Rusland aan de VS om weg te blijven uit de Baltics, maar dat gaat volgens de VS niet gebeuren. Deze incidenten zullen niet snel tot een oorlog leiden, maar ze zullen zeker de spanningen verergeren tussen Rusland en de NATO. In de aanloop naar de NATO-top wordt een groot aantal militaire oefeningen gehouden. Anaconda zal in juni in Polen de grootste militaire operatie van de NATO in jaren zijn: 25.000 troepen uit 24 NATO-landen. Wil de minister hierop ingaan? Wij vragen ook hoe het staat met de uitvoering van het Minsk II-akkoord en hoe verdere escalatie kan worden voorkomen. Wat verwacht de minister van de NATO-top in Warschau?
Ik kom op het vluchtelingenprobleem. Kan de minister uitleggen waarom Frontex niet snel heel groot kan worden opgetuigd? Wat kan de NATO dan effectief doen naast toezicht? Komt de grens- en kustwacht snel tot stand? Een diplomatieke oplossing in Syrië, door de VS en Europa samen met Rusland en Turkije, is de enige oplossing voor het conflict. Welke noodzakelijke inspanningen worden er gedaan? Naast Syrië is Libië een minstens zo groot probleem, en dat ligt dichtbij Europa. Er is op 17 mei een Libiëtop geweest waar minister Koenders ook aanwezig was. Welke samenwerking wordt beoogd en wat zijn de resultaten van de top?
Ik kom op de bestrijding van het terrorisme. Volgens de International New York Times van 5 april heeft een zogenoemd foreign fighter surge team van experts van de FBI, het State Department en het Department of Homeland Security in het voorjaar België, Griekenland, Frankrijk en Duitsland bezocht. Doel was te adviseren over het beter delen van intelligence tussen regeringen en binnen regeringen in het kader van het bestrijden van terrorisme. Kan de minister hier nader op ingaan? Is ook Nederland inmiddels bezocht? Het bezoek aan België — dat was het eerste bezoek — vond plaats kort voor de aanslagen in Brussel; het kan verkeren. Dit VS-team was onderdeel van een weinig opgemerkt Witte Huisplan dat na de aanslagen in Parijs werd opgezet om de West-Europese bondgenoten te helpen hun defensie en grenzen te versterken om zo de volgende grote aanval af te wenden, die onvermijdelijk was in de ogen van de Europese en Amerikaanse terrorismeofficials. Ik wijs erop dat voor het EK-voetbal in Frankrijk de komende maand 90.000 mensen op de been worden gebracht voor het garanderen van de veiligheid van een sportevenement. In 2000 in Nederland en België waren slechts 6.000 mensen nodig bij het EK-voetbal.
Na de deal tussen Europa en Turkije zijn er tal van nieuwe ontwikkelingen geweest. Er is toenemend verzet tegen de visumafspraak. Erdogan houdt hieraan vast, ook als niet alle voorwaarden zijn vervuld. Wat doet de EU dan? De Commissie heeft op 4 mei een voorlopig groen licht gegeven. Is er een plan B als de deal toch zou stranden in het Europees Parlement of door gebrek aan voldoende steun van de regeringen van de lidstaten?
Onze fractie ziet de gedachtewisseling met het kabinet met vertrouwen tegemoet.