Verslag van de vergadering van 12 juli 2016 (2015/2016 nr. 38)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 14.28 uur
De heer Kox i (SP):
Voorzitter. Wij bespreken vandaag de kabinetsinzet bij het voorstel van de Europese Commissie voor het overbrengen van Oekraïne naar de lijst van visumvrije landen. De Commissie deed haar voorstel in april nadat zij in haar zesde voortgangsverslag eind vorig jaar had geconstateerd dat Oekraïne inmiddels alle vereiste hervormingen heeft doorgevoerd om te waarborgen dat ook aan de laatste benchmarks die voor het land waren opgesteld, op doeltreffende en duurzame wijze zou worden voldaan. De minister van Buitenlandse Zaken heeft de Kamer laten weten dat de regering zich aansluit bij het oordeel van de Commissie dat Oekraïne aan alle voorwaarden van het visumliberalisatieactieplan voldoet. De regering staat daarom positief tegenover het voorstel van de Commissie om Oekraïne op de lijst van visumvrije landen te zetten.
Nu is het aan de Europese Raad en het Europees Parlement om het voorstel van de Commissie te wegen. Het behandelvoorbehoud dat aan de overkant werd gemaakt, is inmiddels opgeheven en dus kan de Nederlandse regering het gesprek aan met andere lidstaten. Inmiddels heeft de Europese Raad al vastgesteld dat er geen sprake van visumliberalisatie zal zijn vooraleer de mogelijkheid om zo'n liberalisatie op te schorten, zal zijn aangepast. In september behandelt de Committee on Civil Liberties, Justice and Home Affairs van het Europees Parlement het voorstel van de Commissie. Als de regering de onderhandelingen ingaat, weet zij dat zij aan de Tweede Kamer heeft toegezegd geen onomkeerbare stappen te zetten zonder overleg met het Nederlandse parlement. Voor ons had dit debat dus ook na de zomer kunnen plaatsvinden, maar als een of meer fracties eerder met de regering willen debatteren, schikken wij ons en leggen wij onze vragen en opmerkingen voor. Wij hopen vandaag op antwoorden van de staatssecretaris en wij hopen verder dat hij onze inbreng wil delen met de minister van Buitenlandse Zaken voor de inbreng later in Brussel.
De onderhandelingen van de EU met Oekraïne over visumliberalisatie lopen al sinds 2008; dat is een hele tijd. Dat het er tot op heden nog niet van is gekomen, heeft te maken met het feit dat het land dat zo graag op de lijst van visumvrije landen wil komen, grote problemen heeft om aan de voorwaarden van het visumliberalisatieactieplan te voldoen. Die bestaan uit vier blokken: documentbeveiliging, grensbeheer, openbare orde en veiligheid, en externe betrekkingen en grondrechten. Waar de Europese Commissie en de Nederlandse regering kennelijk tevreden zijn over de door Oekraïne op die vier terreinen geleverde inspanningen, is onze fractie dat nog geenszins.
Het klopt dat Oekraïne inmiddels het biometrische paspoort heeft ingevoerd. Het hebben van zo'n paspoort zou voorwaarde zijn om van een eventuele visumvrijheid te kunnen profiteren. Maar slechts een klein deel van de Oekraïense bevolking heeft momenteel zo'n paspoort. Boven op de ruim één miljoen huidige houders van zo'n paspoort zullen er jaarlijks maximaal twee miljoen bij komen vanwege capaciteitsbeperkingen. Dit betekent dat wij lange tijd met twee maten zullen meten. Inwoners van de opstandige delen in het oosten van het land moeten het vooralsnog ook doen met hun oude paspoort en komen dus sowieso niet in aanmerking voor visumvrij reizen. Wat vindt de regering van die twee maten?
Er moet ook rekening mee gehouden worden dat de houder van een biometrisch paspoort er niet per definitie langs officiële weg aan gekomen is. Het land ziet zich immers geconfronteerd met een endemische corruptie? Met andere woorden, in Oekraïne is alles te koop, ook paspoorten. Maatregelen daartegen halen vooralsnog bar weinig uit. José Ugaz, de voorman van Transparency International, zei enkele dagen geleden, na gesprekken met onder andere de president, de minister van Justitie en vertegenwoordigers van de civil society, dat er geen vertrouwen is in het huidige anticorruptiestelsel van Oekraïne. Het huidige justitiële stelsel wordt beschouwd als een sleutelprobleem, met een hoge graad van corruptie en inefficiëntie, zo zegt Transparency International.
Ik kan Artem Sytnyk aanhalen, de directeur van het nationale anticorruptiebureau. Zowel de Europese Commissie als de Nederlandse regering heeft daar haar vertrouwen op gesteld, als het gaat om het aanpakken van corruptie in Oekraïne. Sytnyk had het vorige maand nog over het catastrofale niveau van corruptie in Oekraïne. Het gaat in Oekraïne niet om klein gegrabbel, maar om corruptie op alle niveaus. Volgens Transparency International trekken degenen die een immense rijkdom controleren, aan de touwtjes in de corrupte kringen rondom de autoriteiten. De chef van het nationaal anticorruptiebureau zegt dat sommige leden van het parlement in het afgelopen jaar inkomens declareerden van meer dan 100 miljoen Oekraïense grivna, terwijl zij lid waren van drie opeenvolgende parlementen en het hun derhalve verboden was zich met andere economische activiteiten te bemoeien. Ik neem aan dat de staatssecretaris die gegevens kent.
Als de voorzitter van het anticorruptiebureau de inkomens- en vermogensopgave van rechters in Oekraïne bekijkt, staan daar doorgaans niet de drie of vier auto's op die zij wel hebben volgens het bureau, evenmin als het onroerend goed waarover zij beschikken volgens het bureau. Zeker, het anticorruptiebureau wil wel, maar als acht van de tien rechters die volgens het bureau corruptieriskant zijn, toch vrolijk met hun werk mogen verdergaan, dan slaat ook daar de moedeloosheid toe. Zoals Sytnyk zegt: dit is een teken dat het systeem zich verzet tegen de strijd tegen corruptie en dat vertegenwoordigers van het systeem hun pogingen voortzetten om alles te doen wat in hun macht ligt om het werk van het anticorruptiebureau te hinderen.
Ook het Nationale Agentschap voor de Preventie van Corruptie, het andere instituut waarop de Europese Commissie en de Nederlandse regering hun hoop hebben gevestigd, komt maar moeizaam van de grond. Het duurde een jaar om een directeur te benoemen en er is nog maar net een aanvang genomen met het inrichten van het eigen kantoor. Waarop is de hoop van de staatssecretaris gebaseerd dat deze twee instituties er werkelijk in gaan slagen de endemische corruptie in het land aan te pakken? Moeten we niet eerst zien en dan pas geloven?
Ik vraag de staatssecretaris ook waarop het inzicht is gebaseerd dat het grensbeheer in Oekraïne op orde is, terwijl die grens in sommige delen van het land door opstandelingen wordt gecontroleerd, of wellicht door de Russische Federatie. Herstel van dat beheer is een van de vele nog niet gerealiseerde eisen van Minsk II.
De Europese Commissie en de Nederlandse regering denken dat het met illegale migratie vanuit Oekraïne naar lidstaten van de Europese Unie niet zo'n vaart zal lopen, als de visumliberalisatie een feit wordt. De mededeling is dat een visum slechts toestemming geeft tot een verblijf van ten hoogste 90 dagen in een halfjaar en geen permissie om te werken of te studeren in een EU-land inhoudt. Dat is correct, maar wel enigszins goedgelovig. Nu verblijven er al zo'n miljoen Oekraïners in Polen, legaal en illegaal, althans dat beweert de Poolse premier. Zij zijn deels op de vlucht voor de ellende in hun eigen land en zij zijn er deels om te werken. Dat dit laatste niet mag, is voor vele betrokkenen geen doorslaggevende reden om het niet te doen, en dat kan ik begrijpen. De meeste migrantwerkers uit Oekraïne, naar schatting zo'n vijf miljoen, verblijven nu nog in Rusland. Zij hebben het erg zwaar in dat land en kunnen wellicht overwegen hun heil of hun werk elders te zoeken, bijvoorbeeld in de Europese Unie. Dat is illegaal, zeker, maar voor de mensen in kwestie een stuk veiliger en wellicht aantrekkelijker. Is het onze regering trouwens bekend dat de Slowaakse regering nu al postbusfirma's toestaat Oekraïense werkers aan te trekken, om hen zogezegd te detacheren in andere EU-landen? Hoe vindt onze regering dat?
Terugkeer naar huis is voor de meeste migrantwerkers uit Oekraïne geen optie, omdat zij samen miljarden aan buitenlandse valuta overmaken naar hun familie in Oekraïne. Die buitenlandse valuta die het land binnenkomen, lijken voor de regering een belangrijke reden om aan te dringen op snelle visumvrijheid. Daar komt bij dat er in Oekraïne zelf een groot aantal ontheemden is als gevolg van de burgeroorlog die in 2014 uitbrak. Een deel van hen zal wellicht ook weg willen uit de uitzichtloosheid van het huidige bestaan. Ik heb menige Oekraïner getroffen in het land die eigenlijk maar één vraag had: wanneer kan ik een visum krijgen, want ik wil weg. Dat kan ik goed begrijpen, gezien de situatie ter plekke.
Hoe groot schat de Nederlandse regering het reële migratierisico in? Zou het niet wijs zijn om te wachten met visumliberalisatie totdat de burgeroorlog beëindigd is? Dat geeft de regering in Kiev ook een extra aanmoediging om haar aandeel in Minsk II te vervullen. Heeft de regering ook gekeken naar de ervaring met Moldaviërs, die sinds twee jaar visumvrij naar de EU kunnen reizen?
Een van de aan Oekraïne gestelde eisen om tot visumliberalisatie over te kunnen gaan, is het respecteren van de fundamentele rechten en vrijheden in Oekraïne. Het is de staatssecretaris natuurlijk bekend dat een deel van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens door de regering van Oekraïne buiten werking is gesteld en dat de secretaris-generaal van de Raad van Europa daarover een notificatie heeft ontvangen. Hoe is dat te rijmen met de gestelde eis? Hoe is de inschatting van de Europese Commissie en de Nederlandse regering te rijmen met het gegeven dat Oekraïne nu ook een prisoner of conscience heeft, in de persoon van de Oekraïense journalist Ruslan Kotsaba? Volgens Amnesty International is dit in strijd met het internationaal recht. Hoe is het positieve oordeel van de Commissie en de regering te rijmen met de kritiek van de Venetië-commissie van de Raad van Europa op de wet op de decommunisering, die de facto de communistische partij en enkele andere partijen verbiedt? Hoe is dit te rijmen met de kritiek van de Venetië-commissie op de wet die het mogelijk maakt gekozen parlementsleden uit de Verchovna Rada te zetten? Hoe is dit te rijmen met het oordeel van het High Level Panel van de Raad van Europa dat er nog steeds geen acceptabel onderzoek heeft plaatsgevonden naar de vele doden die in 2014 vielen, eerst op het Majdanplein en daarna in het Vakbondshuis in Odessa? Ik wil graag optimistisch zijn, als het om Oekraïne gaat, maar dat valt niet mee. Waar haalt de regering haar optimisme vandaan?
De besprekingen tussen de EU en Oekraïne over visumliberalisatie lopen al sinds 2008, zoals gezegd. Laat duidelijk zijn dat de SP-fractie vindt dat gemaakte afspraken nagekomen moeten worden. Dat is een groot verschil met de stelling van de PVV-fractie dat het niets uitmaakt wat we afgesproken en beloofd hebben. Wij vinden dat je afspraken na moet komen, maar dat betekent ook dat Oekraïne deze na moet komen. We helpen dat land niet door tussen onze vingers door te kijken. Blijkens mededelingen van de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, eerder dit jaar, ziet Oekraïne de visumliberalisatie als een blijk van groot vertrouwen van de lidstaten van de EU in de betrouwbaarheid van Oekraïne, van zijn documenten, zijn grenscontrole, zijn aanpak van illegale migratie, zijn strijd tegen georganiseerde misdaad en zijn garanties inzake fundamentele rechten en vrijheden. Als de werkelijkheid nu heel anders is, zou de regering zich dan niet met de Commissie behoren af te vragen of wij er wel wijs aan doen om Oekraïne te verplaatsen naar de lijst van visumvrije landen? Ik denk dat we dat land er niet mee helpen, en zeker niet de inwoners van dat land.
Zoals gezegd praat het Europees Parlement in september verder over de liberalisatie. Dan zullen er ook voorstellen van de Commissie op tafel moeten komen over de mogelijkheid om de liberalisatie op te schorten, als blijkt dat de geboden vrijheid misbruikt wordt. Hoe denkt de regering over een dergelijk opschortingsmechanisme? Op welke wijze denkt zij dat Europa in staat zal zijn om dat werkelijk effectief te maken?
Onze fractie gunt iedereen in Oekraïne die in ons land of in een ander EU-land wil komen rondkijken, optimale vrijheid, maar die vrijheid moet dan ook ingebed zijn in echte garanties, om te voorkomen dat de visumvrijheid leidt tot een migratiewerkelijkheid en daarna misschien tot averechtse reacties tegen het land of een afkeer van het land. Onze fractie heeft nog niet de indruk dat die garanties er zijn. Wij hopen dat de Nederlandse regering bij de komende onderhandelingen ook aandacht wil besteden aan onze zorgen. Daarom wachten wij met belangstelling de reactie van de staatssecretaris op onze opmerkingen af. Ik verzoek nog een keer om onze opmerkingen ook te delen met de minister van Buitenlandse Zaken, als hij voor ons naar Brussel gaat.
De voorzitter:
Ik constateer dat de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie in de gelegenheid is om direct te antwoorden.