Verslag van de vergadering van 5 maart 2019 (2018/2019 nr. 20)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 14.35 uur
Mevrouw Lokin-Sassen i (CDA):
Dank u, voorzitter. We behandelen vandaag het initiatiefwetsvoorstel van de Tweede Kamerleden Bergkamp cum suis, dat de Algemene wet gelijke behandeling wijzigt en de wettelijke bescherming tegen het ongeoorloofd onderscheid maken — want daar gaat het om — op grond van geslacht, die voortvloeit uit de Awgb, nader uitwerkt en expliciteert. De initiatiefnemers willen daarmee mogelijke interpretatieverschillen over de toepasselijkheid van de wet wegnemen. Het wetsvoorstel beoogt niet een uitbreiding maar een verduidelijking ervan, door nog eens te benadrukken dat de Algemene wet gelijke behandeling van toepassing is op het volledige spectrum aan variaties van de discriminatiegrond "geslacht", zodat voor eenieder duidelijk is dat deze wet eveneens bescherming biedt tegen het ongeoorloofd onderscheid maken op grond van een ieders geslachtskenmerken, genderidentiteit en genderexpressie.
Mevrouw de voorzitter. In dit huis behandelden wij in 2013 het wetsvoorstel 33351, Wijziging vermelding van geslacht in geboorteakte. Ook toen had ik de eer namens mijn fractie het woord te mogen voeren. U staat ongetwijfeld nog helder voor de geest hetgeen ik toen naar voren heb gebracht. Maar u zult mij wel willen vergeven wanneer ik mijzelf hier en daar plagieer: voor de helft van de thans aanwezige collegae klinkt mijn betoog hopelijk als nieuw in de oren; zij hadden toen namelijk nog geen zitting in de senaat. Ook de initiatiefnemers wil ik het niet onthouden.
In het debat destijds verwees ik — ik doe het bij dezen opnieuw — naar de Metamorphosen van Ovidius. Daar kibbelen Juno en Jupiter — de echtgenoten zijn overigens altijd aan het kibbelen — over de vraag bij wie het liefdesgenot groter is: bij mannen of bij vrouwen? Juno verwijt Jupiter zijn ontrouw, hij verdedigt zich door — en ik citeer uit de onovertroffen vertaling van mevrouw d'Hane-Scheltema — te stellen:
"Bij jullie is de lust in liefde groter dan bij mannen.
Zij roept van niet, en dan besluiten zij Tiresias
Te vragen wat hij vindt: die kende beide soorten liefde.
Want ooit had hij twee grote slangen, die in 't bladergroen
Lagen te paren, met zijn stok een harde stoot gegeven,
Was toen — heel wonderlijk — van man in vrouw veranderd en
Had zeven jaren zo geleefd. Toen hij acht herfsten later
Dezelfde slangen terugzag, riep hij: 'als één slag kan maken
Dat hij die slaat door jullie in zijn tegendeel verandert,
Dan sla ik maar opnieuw ...' En met een forse stokslag tegen
Die beide slangen kreeg hij weer zijn vroeger mannenlichaam.
Hij nu, als scheidsman aangetrokken in dat schertsdebat,
Geeft Jupiter gelijk en dat heeft Juno diep gestoken
— aldus vertelt men —, meer dan bij zo'n grapje past: zij heeft
De ogen van haar rechter afgestraft met eeuwig duister.
De godenvader echter — want geen godheid kan de daden
Van andere goden nog herroepen — liet hem in zijn blindheid
De toekomst zien en heeft door deze eer zijn straf verzacht."
Waarom haal ik deze passage aan? Transseksuelen — ik gebruik de term gemakshalve zowel voor transgenders als voor interseksepersonen — zijn van alle tijden. Eeuwenlang zijn zij miskend, genegeerd, vervolgd en vernederd en dat gebeurt in grote delen van de wereld nog steeds iedere dag, tot op de dag van vandaag, ook in Nederland. Pas in de laatste decennia is er in dit deel van de wereld een ontwikkeling te zien waarbij hun het recht om te leven naar hun ware geslachtelijke identiteit, en niet naar hun biologisch geslacht, niet langer wordt miskend, maar integendeel wordt erkend en beschermd. Zij verdienen ook dezelfde bescherming volgens de wet als welke andere personen ook. De minister onderstreepte dit nog eens in haar brief van 12 december 2018. Ik citeer haar met instemming:
"Voor het kabinet is het belangrijk dat in Nederland iedereen zichtbaar zichzelf kan zijn, zoals ook expliciet is verwoord in het regeerakkoord 2017-2021. Het kabinet beoogt daarmee de diversiteit in onze samenleving te respecteren en daaraan ruimte te bieden. Dat iedereen zichtbaar zichzelf moet kunnen zijn, vloeit ook voort uit het principe van gelijke behandeling dat is neergelegd in artikel 1 van de Grondwet. De Algemene wet gelijke behandeling geeft nadere regels waarmee dit principe wordt uitgewerkt voor onder meer arbeidsverhoudingen en bij dienstverlening."
Wij kunnen daar nog aan toevoegen dat ook tal van internationale verdragen discriminatie op grond van onder meer geslacht verbieden. Ook uit jurisprudentie volgt dat onder ongeoorloofd onderscheid van geslacht tevens ongeoorloofd onderscheid op grond van transgenderschap en interseksualiteit moet worden verstaan. Strikt genomen — het is al eerder vermeld — is dit wetsvoorstel daarom dus niet noodzakelijk. De initiatiefnemers zeggen zelf uitdrukkelijk dat ze niet beogen om de werking van de wet uit te breiden, doch slechts om deze nader te verduidelijken, opdat de wet zelf zo weinig mogelijk misverstand laat bestaan over wat er onder het begrip "geslacht" moet worden verstaan, anders gezegd: over de reikwijdte van het begrip "geslacht".
Mevrouw de voorzitter. Mijn fractie is in het algemeen geen voorstander van symboolwetgeving en zal ook niet snel haar stem geven aan overbodige wetgeving. Maar in dit specifieke geval zien wij de zin van de verduidelijking van het begrip "geslacht" niet als overbodig. Het wetsvoorstel is wellicht niet noodzakelijk, het is wel wenselijk dat in de wet zelf expliciet wordt gemaakt dat transseksuelen uitdrukkelijk vallen onder de bescherming van de non-discriminatiebepaling op grond van geslacht.
Graag wil ik nog wel gezegd hebben dat, als het aan mijn fractie had gelegen, dit wetsvoorstel in september 2018 al wet zou zijn geworden. Wij stelden toen immers voor om het als hamerstuk te accorderen. Andere fracties wilden echter nog inbreng leveren en zo komt het dat wij hier vandaag, bijna een halfjaar later, dit wetsvoorstel nog plenair behandelen. Het zal u dan ook niet verwonderen, dat mijn fractie niet alleen de initiatiefnemers wil danken voor dit wetsvoorstel, maar ook met dit voorstel zal instemmen.
De voorzitter:
Dank u wel. O, mevrouw Lokin, blijft u nog even staan? Meneer Schalk.
De heer Schalk i (SGP):
Ik zal voortaan wat eerder gaan lopen als ik een vraag heb, voorzitter. Ik heb een vraag over of het aspect "geslacht" duidelijker in de wet zou moeten komen. Ik vraag me af of dat het geval is, want er is juist in de wetgeving niet uitgelegd wat de diverse termen betekenen en wat ze behelzen. De diversiteitsexpressie is eigenlijk niet geëxpliciteerd. Je hebt dus toch nog met een heel diffuus woordenapparaat te maken.
Mevrouw Lokin-Sassen (CDA):
Nee, hier wordt nu duidelijk een uitbreiding gegeven aan het begrip "geslacht": daaronder worden niet alleen de vrouw en de man verstaan, maar ook interseksepersonen, transgenders, enzovoort. Die verduidelijking vinden wij wenselijk. Misschien is het niet noodzakelijk gelet op de jurisprudentie tot nu toe, maar het is wenselijk om het ook in de Algemene wet gelijke behandeling naar voren te brengen, die ook gaat over arbeidsverhoudingen en dienstverlening.
De heer Schalk (SGP):
Maar met de terminologie die gebruikt wordt, zonder dat die nader wordt toegelicht, blijft dat toch heel diffuus? Wat mevrouw ...
De voorzitter:
Lokin.
De heer Schalk (SGP):
Dank u wel, voorzitter. Wat mevrouw Lokin aangeeft, is dat er sprake zou zijn van een verduidelijking — van transgender en nog een paar andere woorden — maar dat is juist niet in de wet opgenomen. Wel is het in de memorie van toelichting en dergelijke opgenomen.
Mevrouw Lokin-Sassen (CDA):
Ook in de titel van de wet.
De heer Schalk (SGP):
Ja, inderdaad wel in de titel van de wet, maar stel je voor dat het kracht van wet krijgt — die kans bestaat — dan denk ik dat mensen die naar de Algemene wet gelijke behandeling grijpen, niet naar de titel van de wet kijken, maar naar de Algemene wet gelijke behandeling. Juist daarin is niet uitgelegd wat er bedoeld wordt.
Mevrouw Lokin-Sassen (CDA):
In dit wetsvoorstel wordt een nadere omschrijving gegeven van de uitbreiding, onder andere in de memorie van toelichting, die onderdeel uitmaakt van de wetsgeschiedenis. Dus ook voor de rechter is deze verheldering duidelijk.
De voorzitter:
Tot slot, meneer Schalk.
De heer Schalk (SGP):
Ja, dat ben ik zeer met mevrouw Lokin eens. Alleen denk ik dat die wetsgeschiedenis voor heel veel mensen, juist de burgers, in dit land heel ver weg is. Vandaar dat het mijn idee geweest zou zijn om het zo expliciet mogelijk te maken, zodat iedereen die de wet leest, snapt wat er bedoeld wordt. Maar dat is een andere invalshoek.
Mevrouw Lokin-Sassen (CDA):
Ik neem aan dat met name ondernemers en dienstverlenende instanties wel degelijk kijken naar wat er staat in de Algemene wet gelijke behandeling met betrekking tot gelijke behandeling, ook op basis van geslacht. Het gaat hier expliciet over een discriminerend onderscheid, een ongeoorloofd onderscheid op grond van geslacht. Mijn fractie vindt het dus wel degelijk een verduidelijking dat daar niet alleen mannen en vrouwen, maar ook transgenders en transseksuele personen onder vallen.
De voorzitter:
Nogmaals dank, mevrouw Lokin. Ik geef het woord aan mevrouw Meijer.