Debat samengevat: Voorjaarsnota

De Voorjaarsnota bevat een overzicht van de ontwikkelingen bij de uitgaven en ontvangsten van de hele rijksbegroting 2025, en de daarmee samenhangende beleidsvoornemens van het inmiddels demissionaire kabinet. In het debat is onder andere gesproken over de uitvoering van moties die de Eerste Kamer heeft aangenomen bij de Algemene Financiële Beschouwingen 2024 (AFB) over kinderarmoede, bij de behandeling van de begroting Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp over de koppeling van het ontwikkelingsbudget aan het bruto nationaal inkomen en de andere mogelijkheden om belasting te heffen, maar niet op sport, media en cultuur, zoals het kabinet bij de behandeling van het Belastingplan 2025 had toegezegd. Het debat ging verder over de huurbevriezing die alsnog niet doorgaat, het Gemeentefonds, de regio, de koopkracht, de Europese begrotingsregels en de overheidsfinanciën in het algemeen.

Er zijn zes moties ingediend:

• - 

  de motie-Hartog c.s. over een alternatieve dekking voor handhaving van de huidige BTW-tarieven. De staatssecretaris ontraadde de motie.
• - 

  de motie-Van Rooijen c.s. over afzien van het gebruik van goedkeurende beleidsbesluiten. Ook deze motie is door de staatssecretaris ontraden.
• - 

  De motie-Van Rooijen over het instellen van een onafhankelijke commissie voor herziening van het belasting- en toeslagenstelsel. De staatssecretaris heeft de motie ontraden.
• - 

  de motie-Holterhues c.s. over herstel gebruikelijke systematiek koppeling ODA-budget en bruto nationaal inkomen. De minister heeft de motie ontraden.
• - 

  de motie-Van Apeldoorn c.s. over maatregelen in de komende Miljoenennota om kinderarmoede te verminderen Ook deze motie is door de minister ontraden.
• - 

  de motie-Visseren-Hamakers c.s. over alternatieve dekking voor pandemische paraatheid. De minister ontraadde de motie.

GroenLinks-PvdA: Je komt er niet met een beetje schaven

Voor zijn fractie is eerlijke lastenverdeling een belangrijk thema, zei senator Martens. Hij stelde vast dat dat in de Voorjaarsnota niet is gebeurd, maar dat er wel in totaal € 710 miljoen lastenverhoging in de inkomensbelasting voor werkende mensen is voorgesteld. Wie arm is, betaalt relatief het meeste mee in de gekozen maatregel. Martens vroeg het kabinet realistisch te begroten. Als voorbeeld gaf hij de begroting van Asiel en Migratie voor 2025. Die was te laag. Daarvoor waarschuwde GroenLinks-PvdA al bij de AFB. De asielopvang is niet duurder omdat de instroom hoger is, maar omdat het slecht gemanaged wordt, zei Martens. Nu de huurbevriezing niet doorgaat, is het niet eerlijk om de huurtoeslagbonus dan ook te schrappen. Als de ene maatregel sneuvelt, zouden waar mogelijk andere maatregelen moeten blijven staan, anders wordt de rijksbegroting een soort Domino D-Day, aldus Martens. Verder vooruitkijkend zei hij dat Nederland bij de NAVO-top een grote intensivering van de defensiebegroting heeft afgesproken. Laten we elkaar niet voor de gek houden: je komt er niet met een beetje schaven, zei hij daarover tot besluit.

JA21: Voorjaarsnota is beleidsarm

Volgens senator Baumgarten is de voorjaarsnota beleidsarm, een uitruil van wensen en lijstjes. Jaar op jaar zien we een uitdijende overheid. Wanneer denkt de minister dit te kunnen omdraaien zodat de rekening niet bij hardwerkende mensen komt te liggen, vroeg hij. De koopkracht van de middenklasse wordt verder uitgehold. JA21 schrok van de opwaartse bijstelling van EU-afdrachten. Welk concreet voordeel haalt Nederland uit deze extra afdrachten, wilde Baumgarten weten. JA21 is principieel tegen het verdelen van geld via fondsen, waaronder het Klimaatfonds. Wat is de doeltreffendheid vanuit het Klimaatfonds? Is de minister het eens dat geld oppotten in fondsen potentieel belemmerend werkt voor het uitoefenen van het budgetrecht van de Kamers en de toetsing aan begrotingskaders? Deze Voorjaarsnota barst volgens Baumgarten van de cijfers, maar schreeuwt om visie.

CDA: Twijfels en zorgen

Senator Bovens zei dat de Voorjaarsnota idealiter wat eerder in het jaar zou mogen komen en bouwstenen mag leveren voor de Miljoenennota. Dat heeft de Eerste Kamer eerder ook al gezegd. Bovens ziet dit jaar onvoldoende tot weinig resultaat van deze bespiegelingen. Over de Voorjaarsnota heeft de CDA-fractie vooral twijfels en zorgen. Want al is de bezuiniging op internationale studenten in het hoger onderwijs voor een aantal grensregio's definitief van de baan , het doet echter wel iets met de verhouding tot het onderwijsveld dat in de Voorjaarsnota nieuwe bezuinigingen op de sector zijn gelegd. Bij het CDA heerst verbazing dat er een greep uit het Klimaatfonds wordt gedaan. Eerder zei het kabinet in reactie op een motie van het CDA dat dit niet mogelijk was. Het goede nieuws is dat het systeem van de koppeling voor het budget voor ontwikkelingshulp is hersteld, maar het slechte nieuws is dat de norm van 0,7% van het bruto nationaal inkomen niet meer als doelstelling wordt gezien. Ook de oorzaken van oorlogen wereldwijd moeten we aanpakken: niet alleen investeren in defensie, maar ook in vrede wereldwijd, aldus Bovens.

Volt: Geen extra lasten voor zwakste schouders

Senator Hartog vroeg naar de compensatie voor de terugtrekking van de btw-verhoging op sport, media en cultuur. Deze lijkt gevonden in het effectief verhogen van de belastingen voor lagere en middeninkomens. Is dit wat de Kamer voor ogen had toen wij nog net iets meer dan een halfjaar geleden deze materie bespraken, dat de lagere en middeninkomens opdraaien voor het ontstane tekort via een hogere inkomstenbelasting? Ziet de staatssecretaris andere mogelijkheden om dekking te vinden? De gevonden oplossing is wat Volt betreft nooit de bedoeling. Waarom moeten de zwakste schouders deze extra lasten dragen? Volt is blij dat extra geld voor het Gemeentefonds is voorzien in de Voorjaarsnota. Het is echter niet duidelijk of dit ook betekent dat de regering de indexering van dit fonds weer gaat herstellen.

D66: Niet toekomstgericht begroot

Senator Aerdts wees op de afspraken over het verhogen van de NAVO-norm. Ze zei dat munitie en raketten alleen ons niet veilig maken. Daar is ook een grote en goed opgeleide krijgsmacht en een weerbare maatschappij voor nodig. Laat daar nou net datgene voor nodig zijn wat dit kabinet afbreekt: goed onderwijs. Hoe rijmt de minister de bezuinigingen op de kansen van kinderen, jongeren en studenten met het voornemen om toekomstgericht te begroten, om nog maar te zwijgen over de impact van dit beleid op de generaties die na ons komen? De D66-fractie vindt de afschaffing van de fiscale stimulering van groen beleggen zorgwekkend. Dat raakt innovatieve projecten op het gebied van de energietransitie, stikstofreductie en klimaatadaptatie. Hoe wordt geborgd dat de keuzes ook op langere termijn houdbaar en uitvoerbaar blijven en het maatschappelijke draagvlak behouden blijft, vroeg Aerdts tot besluit.

ChristenUnie: Behalve defensie ook investeren in soft power

Senator Holterhues haalde de Onderwijsraad aan die pleit voor een structurele verhoging van het onderwijsbudget, met name voor kansengelijkheid en digitale vaardigheden. Het schrappen in de onderwijskansenregeling staat haaks op deze aanbevelingen. Hij vroeg of de minister kon aangeven waarom gekozen is voor schrappen terwijl er geen onderzoek is gedaan naar de effecten. Ook de ChristenUnie vindt dat er meer nodig is dan alleen investeren in defensie, maar ook in soft power , zoals investeren in ontwikkelingssamenwerking. Door het gat niet te dichten blijft het ODA-budget structureel beneden peil, terwijl het juist van groot belang is in de huidige geopolitieke situatie. De Kamer heeft eerder al vastgesteld dat de kosten voor asielopvang omlaag kunnen door de vaste voorraad de komende jaren duurzaam te exploiteren. Maar dat is niet betrokken bij de Voorjaarsnota.

VVD: Hecht aan solide begrotingsbeleid

Senator Van Ballekom vroeg een toezegging dat de binnen de Europese Unie afgesproken begrotingsregels blijven gelden, en wensen zonder dekking niet in overweging worden genomen. De VVD-fractie ontraadt financiering van de extra noodzakelijke uitgaven door de bankenbelasting te verhogen enbedrijven en de rijken zwaarder te belasten. Er zijn al voldoende bedrijven vertrokken de laatste jaren, met alle consequenties van dien voor het mkb en de innovatiekracht van Nederland. Nederland moet onafhankelijker worden in plaats van afhankelijker. Ook moeten we voorkomen dat activiteiten van vitale financiële dienstverlening worden verplaatst. Dat bevordert namelijk het vestigingsklimaat en de aantrekkelijkheid van Nederland niet. De VVD-fractie hecht aan solide, budgettair beleid.

50PLUS: Kabinetsplan voor box 3 is een ramp

Volgens senator Van Rooijen kunnen met een beperkte winning van Gronings gas en een ruime compensatie voor Groningers meerdere vliegen in één klap worden geslagen. Een aanzienlijk deel van de benodigde defensie-inspanning kan ermee gefinancierd worden. Het volgende kabinet zal niet kunnen ontkomen aan een verdere verhoging van de defensie-inspanningen, maar de uitdaging zit in doelmatigheid en effectiviteit. Van Rooijen zei dat arbeidskorting de grootste veelvraat is die alleen geldt voor werkenden en niet voor gepensioneerden en uitkeringsgerechtigden. Hij noemde verder het kabinetsplan voor box 3 een ramp. Het fiscale instrumentalisme is zo groot geweest dat we zijn vastgelopen, zei Van Rooijen tot besluit.

OPNL: Andere manier van denken over regio's

Senator Van der Goot ging in op de regioparagraaf in de Voorjaarsnota. Die is dit jaar volgens hem ambitieuzer dan de tekst van vorig jaar. Het rapport 'Elke regio telt' was een steen in de vijver. Op verschillende plekken verschraalt de leefbaarheid en staat de gemeenschapszin onder druk. Het is jarenlang een politieke keuze van meerdere kabinetten met verschillende samenstellingen geweest om bedrijfsmatig denken en handelen binnen de publieke dienstverlening te bevorderen. Daarom vroeg de Eerste Kamer om een regioparagraaf. Waar de regioparagraaf nu vooral laat zien wat het kabinet doet in verschillende regio's, vraagt 'Elke regio telt' om een andere manier van denken, om een structurelere manier van kijken naar de verdeling van begrotingsmiddelen, als integraal onderdeel van de manier waarop beleid wordt voorbereid en beoordeeld. Van der Goot vroeg de minister of hij bereid is om deze lijn verder te ontwikkelen.

BBB: Ordentelijke begrotingsbehandeling nodig

Senator Kroon zei dat het Nationaal Groeifonds een dure les was. Miljarden zonder een helder maatschappelijk rendement, beperkte regionale spreiding en onvoldoende transparantie. Kroon ging verder in op de democratische controle. BBB is als fractie ondertussen twee jaar lid van het huis en verbaast zich er nog steeds over feit dat de Eerste en de Tweede Kamer zich zo weinig gelegen laten liggen aan het budgetrecht van de Eerste Kamer. Zo is de behandeling geen democratische controle maar een rituele schouw. Ook de Algemene Rekenkamer en de Raad van State stellen dit. Kroon vroeg hoe de minister ervoor zorgt dat de Eerste Kamer de komende periode wel ordentelijke behandelingen heeft van de Miljoenennota, het belastingpakket, het verantwoordingsverslag van de Rekenkamer en de Voorjaarsnota?

SGP: Keuze voor veiligheid kost geld

Senator Schalk vroeg naar de afspraak op de NAVO-top. Gaat de verhoging naar 5% lukken of krijgen we versterkt te maken met de problematiek van onderuitputting? Hoe gaat de regering dat voorkomen? Van belang is welke keuzes de regering gaat maken, want er is gewoon keihard geld nodig, aldus Schalk. Een keuze voor onze veiligheid kost geld, maar het is belangrijk om daar nu al piketpaaltjes voor te slaan. Daarom stelde Schalk een aantal vragen. Wat is er in de komende begroting voor 2026 nodig om in het vervolg net zo goed in te kunnen grijpen als bijvoorbeeld tijdens een NAVO-top? Hoe verantwoord is het stijgen van de staatsschuld in het licht van de toenemende onzekerheid? Hoe gaat het rijke Nederland om met armoede in de wereld. De koppeling tussen ODA en het bruto nationaal inkomen is alleen kunstmatig terug.

SP: Voorjaarsnota is anticlimax

Volgens senator Van Apeldoorn is deze Voorjaarsnota een anticlimax. Niets wordt gedaan aan de problemen van de mensen in het land. De tweedeling wordt vergroot en de samenhang ontbreekt. Mensen die onder de armoedegrens leven, hebben hier het meeste last van. Dit kabinet toonde bij het aantreden al aan geen enkele ambitie om kinderarmoede aan te pakken. De motie die de SP daarover bij de AFB indiende, is niet uitgevoerd en voegt zich daarmee in de rij van niet-uitgevoerde moties. Welke reden heeft het kabinet om een motie niet uit te voeren, vroeg Van Apeldoorn. Hij vroeg verder waarom huurbevriezing als geïsoleerde maatregel was genomen. Welke politieke visie ligt hieraan ten grondslag, wilde hij weten.

FVD: Radicale reductie overheidsuitgaven

Senator Dessing vroeg of hoge overheidsuitgaven wel tot een veiliger en welvarender land leiden. De FVD-fractie vreest het ergste voor de dekking van de verhoging van de defensieuitgaven. Dessing ziet legio mogelijkheden om tegemoet te komen aan de economische hartenkreet van de minister. De hoofdstrekking daarvan is volkomen duidelijk: de economie moet weer bestaan uit een echte, zo veel als mogelijk nationaal begrensde vrije markt. Er moet een radicale reductie plaatsvinden van de collectieve uitgaven. Het is een ultieme poging om dit land tot inkeer te brengen. Hoe gaat dit beleid ervoor zorgen dat de veiligheid en de welvaart mogelijk niet verder in de afgrond storten, vroeg Dessing.

PvdD: 'Goed op de centen passen' is fabeltje

Volgens senator Visseren-Hamakers is 'goed op de centen passen' een hardnekkig fabeltje. Miljarden vliegen elk jaar de deur uit en worden gestopt in oude stokpaardjes. Met deze Voorjaarsnota kiest het kabinet voor een verdere verharding van de samenleving. Op vrijwel alle keuzes die in de Voorjaarsnota worden gemaakt, zou de PvdD-fractie een tegengestelde keus maken. De fractie wil helderheid voor alle boeren, want het duurt al veel te lang. Wanneer realiseert dit kabinet eindelijk dat niet elke groei iets positiefs is, vroeg Visseren. Ook wilde zij weten waarom juist op pandemische paraatheid wordt bezuinigd. Hoe staat het met zoektocht naar dekking hiervoor? Het enige vleugje hoop in de Voorjaarsnota is dat het vleugje zuivel in alcoholvrije drank wordt aangepakt per 2027. Desondanks wilde Visseren weten waarom dat niet al per 2026 gebeurt.

Fractie-Kemperman: Verbetering verantwoording uitgaven nodig

Senator Kemperman vroeg wat de minister denkt dat het rapport van de Algemene Rekenkamer doet met het vertrouwen van de burger in de overheid? Recht- en doelmatigheid zijn blijkbaar niet meer van belang. Wat gaat de minister doen om de verantwoording van de uitgaven van publiek geld te verbeteren, vroeg hij. Veel bedrijven verhuisden al naar het buitenland. Grote en kleine ondernemers zuchten onder de deugdpolitiek van de overheid. Er is volgens Kemperman sprake van toenemende en complexe wetgeving en een onbetrouwbaar en onvoorspelbaar beleid. Hij zei dat er veel aan te merken is op de politiek van de huidige Amerikaanse regering, maar een departement voor overheidsefficiency zou hier welkom zijn.