De Algemene financiële beschouwingen in de Eerste Kamer op dinsdag 22 november stonden voornamelijk in het teken van de zorgen over de toekomst van de euro en de Europese samenwerking. Minister De Jager van Financiën, die namens de regering het begrotingsbeleid voor 2012 verdedigde, ging uitvoerig in op de coördinatie in Europees verband bij het stabiliseren van de schuldenproblemen en het terugdringen van de nationale begrotingstekorten.
In het verlengde van de eurocrisis vroegen woordvoerders van meerdere fracties de minister naar de inzet van het kabinet bij de besprekingen in de Europese Raad en Commissie om een duurzame oplossing te vinden voor de actuele crisis in de Monetaire en Economische Unie. In zijn antwoord verzekerde minister De Jager de Eerste Kamer dat het kabinet zich krachtig inzet voor een versterking van de Europese governance.
'In ruil voor onze deelname aan de crisisbestrijding, die Europa nu hard nodig heeft, willen we ook dat de crisispreventie wordt verbeterd. Dat betekent onafhankelijke statistieken en onafhankelijke, goed functionerende stelsels van nationale begroting in de eurolanden en een actieve monitoring door de Ecofin-Raad', aldus De Jager. 'Ook verlangen wij een beter toezicht op de begrotingsregels van de EU en een meer onafhankelijke rol voor de Commissie', zo verklaarde de minister van Financiën de Nederlandse inzet in Brussel.
Triple A-status
Namens de VVD benadrukte woordvoerder De Grave dat 'er geen enkele twijfel kan en mag ontstaan over de triple A-status van Nederland als financieel betrouwbaar en solide land.' Hij wees op het voordeel van de daarmee samenhangende lage rente op de staatsschuld. Dit alles komt volgens De Grave op het spel te staan als de economische ontwikkeling in ons land leidt tot een oplopend tekort op de rijksbegroting, waarschuwde de VVD-woordvoerder. 'Mijn fractie wil benadrukken dat als de afgesproken norm voor het Nederlandse financieringstekort in gevaar komt, wij zeer hechten aan de afspraak in het regeerakkoord dat het kabinet dan die maatregelen neemt die nodig zijn om het tij te keren.'
Bestuurbaarheid van Europa
Ook de CDA-fractie in de Eerste Kamer steunt in het licht van de Europese ontwikkelingen het beleid van het kabinet om de rijksfinanciën in de komende jaren verder op orde te brengen, zo verklaarde haar woordvoerder Terpstra. 'Als we echter kijken naar de ontwikkeling van het financieringtekort, dat pas volgend jaar daalt tot net onder de norm van 3%, dan moet er iets worden gedaan aan de schuldpositie van ons land. De hoge rentelasten over de staatsschuld zijn niet verantwoord, en zeker niet in het licht van de stijgende uitgaven voor de AOW en de zorg', betoogde de CDA-woordvoerder. Terpstra bestreed overigens dat er sprake zou zijn van een 'eurocrisis'. Europa heeft gemiddeld minder schulden van de andere grote handelsblokken, zoals de VS en Japan, stelt Terpstra. 'Het weinig daadkrachtig beleid van een aantal lidstaten betekent nog niet dat de bestuurbaarheid van Europa het belangrijkste probleem is. Wij hebben waardering voor de inzet van deze minister; mede dankzij hem is het IMF nauw betrokken bij de sanering van de schulden van Griekenland en Italië', zo prees Terpstra de CDA-minister van financiën.
Koopkrachtontwikkeling
PvdA-woordvoerder Postema bepleitte een duidelijker standpunt van Nederland in Europees verband bij het vinden van oplossingen voor de crisis rond de euro. 'Onze regering moet onvoorwaardelijk kiezen voor verdere economische en politieke integratie, en een sterker mandaat van de Europese Commissie bij het beteugelen van de schulden van nationale overheden.' Postema noemde het zorgelijk dat ook de reële rentelasten van Nederland in de periode 2011 tot 2015 met bijna een kwart toenemen. 'De staatsschuld van ons land stijgt daardoor in deze periode van 391 naar 450 miljard. Het gezond maken van de overheidsfinanciën vraagt om structurele hervormingen in ons land', aldus Postema.
Waardengemeenschap
Ook woordvoerder Backer van D66 stond uitgebreid stil bij de schuldenproblemen van de eurolanden en de gevolgen voor Nederland. Volgens D66 moet de regering zich nu inzetten voor een verdere versterking van de Europese coördinatie en instituties. 'Europa is een waardengemeenschap. Het gaat niet alleen om de euro. Een positieve opstelling van de regering tegenover bijvoorbeeld het invoeren van eurobonds kan ons land binnen de EU weer in een koppositie brengen', stelde Backer.
Noord-Europese bril
Minister De Jager ging in op vragen van de senatoren Koffeman en Reuten of hij met de kennis van nu in 1998 zou hebben meegewerkt aan de invoering van de euro. 'Als principe wel', zei de minister, 'maar niet op de manier waarop dat toen is gebeurd.' Naar opvatting van de Nederlandse minister van Financiën is destijds te veel met een Noord-Europese bril naar de monetaire unie gekeken. 'De verwachting was dat de economieën vanzelf wel naar elkaar zouden toegroeien, maar dat is juist niet gebeurd.' Volgens De Jager is in de navolgende jaren te weinig gelet op de economische randvoorwaarden voor de monetaire samenwerking. 'De risico’s zijn niet goed ingeschat. Daarmee is een grote institutionele fout gemaakt', verklaarde De Jager tijdens de algemene financiële beschouwingen in de Eerste Kamer.
Volgens de minister heeft de Europese schuldencrisis de grote economische en financiële verwevenheid tussen lidstaten nadrukkelijk bevestigd. 'Die sterke verwevenheid heeft ons in de eerste plaats heel veel welvaart opgeleverd. Nu wordt duidelijk dat ook financiële stabiliteit van andere EU-landen voor Nederland van enorm belang is. Daarom zetten wij in internationaal grote stappen, bijvoorbeeld met het nieuwe Basel-kapitaalakkoord. Ook nationaal zetten we verdere stappen die moeten leiden tot een meer schokbestendige banksector.'
Een voorstel van het Kamerlid De Lange (OSF) om in Europees verband te pleiten voor de herinvoering van nationale munten in de eurolanden naast de gemeenschappelijke munt, wees De Jager resoluut van de hand. In dit model zouden de nationale valuta in een bandbreedte fluctueren ten opzichte van de euro, waardoor economisch zwakkere landen de noodzakelijke prijs- en loondevaluaties kunnen doorvoeren en hun concurrerend vermogen herstellen.
Pensioenbeleggingen
Minister De Jager deed tijdens de Algemene financiële beschouwingen de toezegging dat hij met pensioenfondsen het gebruik van indexleningen gaat bespreken. Hij geeft hiermee gehoor aan een pleidooi van VVD-woordvoerder De Grave. De indexlening als aanvullend instrument vergroot de mogelijkheden van pensioenfondsen om hun beleggingsportefeuille te diversifiseren. Volgens De Grave is meer vrijheid op dit punt ook in het belang van de Nederlandse pensioengerechtigden.
In zijn betoog noemde De Grave het begrotingsbeleid van het kabinet 'stevig en degelijk'. Dat als gevolg van bezuinigingen de toenemende lastendruk relatief grotere gevolgen heeft voor de lagere inkomens, ziet de VVD-woordvoerder als een onvermijdelijke consequentie van de stijging van de zorgkosten en het beslag van de nominale premie over de onderste belastingschijf. 'Bij een gunstige economische ontwikkeling hebben de lagere inkomens als eerste daarvan het profijt', aldus De Grave. Hij verklaarde in zijn bijdrage aan de Algemene financiële beschouwingen dat zijn fractie vindt dat de Eerste Kamer terughoudend moet zijn met een oordeel over het te voeren kabinetsbeleid in het licht van de actuele ontwikkelingen. 'Als het gaat om het controleren van de regering, ligt het politiek primaat ligt bij de Tweede Kamer.'
PGB-budget
Namens de PPV-fractie betoogde het Kamerlid Van Strien dat de bezuinigingsmaatregelen van het kabinet in de begroting voor 2012 voor alle inkomensgroepen gevolgen hebben. 'Er is een redelijk evenwicht gevonden, en de pijn wordt eerlijk verdeeld.' Van Strien stelde dat ingrijpen in de zorgsector nodig is om de sterk stijgende uitgaven te beteugelen. 'Dit geldt vooral voor posten die onevenredig hard stijgen, zoals het Persoons Gebonden Budget', aldus Van Strien. Zijn fractie is bezorgd over de schuldencrisis in verscheidene Zuid-Europese landen en de gevolgen die dit meebrengt voor Nederland. 'Deze landen hebben een omvangrijke schaduweconomie waardoor ze veel belastinginkomsten mislopen. Wat stellen de cijfers die de minister uit Brussel krijgt dan eigenlijk nog voor?', zo vroeg Van Strien aan minister De Jager.
Falen van de markt
Senator Reuten (SP) stelde dat de economische stagnatie en de eurocrisis het gevolg zijn van het marktliberalisme zoals dat ook door de regerende coalitie wordt uitgedragen. 'Wij houden vandaag Algemene financiële beschouwingen, en dan past de vraag of de regering denkt dat het falen van de markt kan worden opgelost met nog méér liberalisering van markten.' De SP vroeg aan de minister of het kabinetsbeleid vanaf 2013 zodanig kan worden bijgesteld dat de koopkrachtvermindering van de laagste inkomensgroepen wordt beperkt. Daarvoor presenteerde Reuten een rekenmodel, dat is gebaseerd op het beginsel van draagkracht.
Over de eurocrisis merkte de SP-woordvoerder op dat Nederlandse regering in Europees verband het nationaal economisch belang voorop stelt, in plaats van het gemeenschappelijk belang van de eurolanden. 'Het wordt catastrofaal als de actuele situatie wordt aangegrepen om versneld een economische euroregering te vestigen die niet is ingebed in de democratische instituties. Vanwege het behoud van de monetaire unie zouden wij overhaast op vitale delen van de democratie moeten inboeten. Maar de euro is een middel, en democratie is ons doel', aldus Reuten.
Toekomstbestendig
Woordvoerder De Boer van GroenLinks zei in haar bijdrage aan het debat dat de regering in de Miljoenennota geen visie heeft uitgewerkt die Nederland toekomstbestendig maakt. De problemen van de vergrijzing, de vastgelopen woningmarkt, de achterblijvende arbeidsparticipatie en het streven naar een duurzame economie vereisen volgens De Boer een langetermijnvisie. 'De enige doelstelling die wordt genoemd is het op orde brengen van de overheidsfinanciën en het versterken van de economie.' Haar fractie is er van overtuigd dat veel van de geplande bezuinigingen op de langere termijn geen oplossing bieden, en mogelijk tot hogere kosten leiden. Senator De Boer spoorde het kabinet aan om bij de aanpak van de Europese crisis te streven naar Europese oplossingen en niet toe te geven aan door onzekerheid gevoede euroscepsis.
Hypotheekschuld
Woordvoerder Ester van de ChristenUnie betoogde dat de actuele crisis rond de euro en de rente op staatsobligaties duidelijk maakt dat 'het financiële systeem gezonde rationaliteit ontbeert'. 'Het is het loszingen van het financiële systeem van de reële economie dat ons in problemen brengt. Het zijn steeds de financiële markten die de politiek klem zetten', aldus Ester. Hij ziet een verband met de bestuurscultuur bij de banken, en drong aan op een aanscherping van het toezicht op de sector.
De fractie van de ChristenUnie plaatst de relatief gunstige schuldpositie van de Nederlandse overheid tegenover de particuliere hypotheekschulden van Nederlandse burgers. 'De hypotheekschuld overtreft sinds 2006 het gezamenlijk Nederlandse verdienvermogen. We moeten daarom af van een systeem dat aanspoort tot maximaal lenen en minimaal aflossen', aldus woordvoerder CU-Ester.
Overdrachtsbelasting
Senator Nagel (50Plus) lanceerde een nieuw voorstel voor de overdrachtsbelasting. Het bedrag dat is gemoeid met de verlaging van 6% naar 2% zou 50Plus willen besteden door huizenbezitters die dichter bij hun werk gaan wonen een korting te verlenen op de overdrachtsbelasting die in verhouding staat tot de reisafstand. Dit zou volgens Nagels een aantal voordelen hebben: de filevorming wordt bestreden, de bijbehorende milieuvervuiling wordt teruggedrongen, de kapitaalverspilling door het in de file staan wordt tegengegaan en de reiskosten voor werkgevers, werknemers en ook de overheid nemen af. Staatssecretaris Weekers beloofde het voorstel te zullen bestuderen.
Stimulans bouwsector
CDA-woordvoerder Terpstra hield een pleidooi voor een ruimere toepassing van Publiek Private Samenwerking (PPS). Volgens hem biedt dit de deelnemende bedrijven de mogelijkheid om met indirecte staatsgarantie tegen lage kosten kapitaal aan te trekken voor hun aandeel in de projectkosten. Bovendien kan dit de bouwproductie vergroten. 'Door samenwerking van overheid en bedrijfsleven bij investeringen in de publieke sector is meer mogelijk. Dat leidt tot de gewenste dynamiek in economie en samenleving', aldus Terpstra. Minister De Jager antwoordde dat hij niet afwijzend staat tegenover een verruiming van de PPS.
Motie over koopkracht
Namens de PvdA- fractie diende senator Postema een motie in waarin de regering wordt verzocht voor 2012 en nakomende jaren de verschillen in koopkrachtontwikkeling tussen lagere, midden, hoge en topinkomens ongedaan te maken. De PvdA-motie werd mede ondertekend door de fracties van D66, SP, GroenLinks en ChristenUnie. Minister De Jager ontraadde deze motie, met het argument dat de aankomende bezuinigingen zo evenwichtig mogelijk zijn verdeeld over de verschillende inkomensgroepen. De regeringspartijen VVD en CDA en gedoogpartner PVV steunen de minister in deze afwijzing.
Europees toezicht op bankenT
Tijdens de Algemene financiële beschouwingen werden drie moties ingediend waarover minister De Jager geen oordeel wenste te geven, en dit overlaat aan de senaat. Het betreft een motie van senator Backer (D66) waarin wordt uitgesproken dat indien in 2012 door de regering aanvullende bezuinigingen worden gezocht, zij moet kiezen voor structurele gezondmaking van de rijksfinanciën. Daarbij zouden op voorhand geen oplossingen onbespreekbaar mogen zijn. De motie is mede-ondertekend door de PvdA, Groenlinks en CU. Een tweede motie, eveneens ingediend door Backer en met steun van Groenlinks en de PvdD, verzoekt de regering met voorrang na te streven dat in de EU dat een volwaardige Europese toezichthouder wordt opgericht voor de banksector. 'Deze motie kan rekenen op mijn warme goedkeuring, maar het dictum laat ik aan het oordeel van de Kamer', antwoordde minister De Jager van Financiën.
Controle over ESM
Verder werd een motie ingediend door het Kamerlid Koffeman (PvdD), met het verzoek om meer transparantie rond het Europees Stabiliteit Mechanisme (ESM). Volgens de motie is het niet duidelijk hoe de publieke verantwoording over en democratische controle op de € 700 miljard in het ESM zal worden geregeld. De nationale rekenkamers en de Europese Rekenkamer hebben hier zorgen over geuit. In de motie vraagt indiener Koffeman van de regering om deze zorgen weg te nemen. De Kamer stemt op 29 november over de vier ingediende moties.
Deel dit item: