De Eerste Kamer bleek tijdens een plenair debat op 6 december verdeeld over een voorgestelde wijziging van de Vreemdelingenwet 2000 (EK 32420). Met de aangepast wet regelt de regering de terugkeer van vreemdelingen uit niet EU-lidstaten die zich illegaal bevinden op Nederlands grondgebied. Aanpassing van de bestaande wet is nodig vanwege de implementatie van een Europese richtlijn die in december 2008 werd vastgesteld. Deze Europese terugkeerrichtlijn beschrijft een aantal gemeenschappelijke normen en procedures die lidstaten in de EU moeten toepassen. Dit in het belang van de terugkeer van onderdanen van derde landen die illegaal op Europees grondgebied verblijven.
Het voorstel waarin de implementatie van de Europese richtlijn vorm krijgt, voorziet in twee nieuwe instrumenten: het terugkeerbesluit en het inreisverbod (zie dossier E090111). Het debat in de Senaat ging met name over de strafrechtelijke sancties die de Nederlandse regering met de wetswijziging toevoegt. Voor overtreders dreigt een boete van ruim 3000 euro of in het uiterste geval een vervangende hechtenis. Het bestraffen van illegaal verblijf in ons land is tevens een afspraak die is vastgelegd in het regeerakkoord van het huidige kabinet.
De fracties van de VVD, het CDA en de PVV steunen het beleid dat werd verdedigd door minister Leers voor Immigratie en Asiel. Gezamenlijk beschikken deze fracties net niet over een meerderheid in de Eerste Kamer. De fracties van de PvdA, de SP, GroenLinks, D66 en ChristenUnie staan afwijzend tegenover het voorstel van de minister om illegaal verblijf in ons land strafbaar te stellen in gevallen dat reeds een inreisverbod is gegeven.
'Nationale kop'
Van enkele fracties is het standpunt nog niet bekend. Op dinsdag 13 december wordt over het voorstel gestemd. Minister Leers spande zich in om de niet-regeringspartijen in het debat te overtuigen van de redelijkheid van de voorgestelde wijziging van de Vreemdelingenwet. De oppositionele fracties betoogden dat de regering met de wetswijziging veel verder gaat dan strikt nodig is voor het in de Nederlandse wet toepassen van de Europese richtlijn. Volgens hen is er sprake van een 'nationale kop' die de strafbaarheid van illegaal verblijf onnodig verzwaard en die op gespannen voet staat met de geest van het Nederlandse rechtssysteem.
Uiterste middel
Aan het slot van het plenair debat dinsdag 6 december beloofde de minister de Kamer om op korte termijn een reeks schriftelijke antwoorden te sturen. Die moeten de Kamer bereiken voordat op 13 december over het voorstel wordt gestemd. In een motie, ingediend door GroenLinks-woordvoerder Strik, wordt de regering verzocht om strafrechtelijke sancties van illegaal verblijf na een inreisverbod 'slechts toe te passen nadat minder dwingende maatregelen gemotiveerd zijn overwogen.' In de motie wordt verwezen naar meerdere artikelen in de Europese terugkeerrichtlijn, waarin sprake is van maximale bewaringstermijnen voor deze groep illegalen. Deze motie wordt op 13 december gelijk met het wetsvoorstel in stemming gebracht.
Minister Leers ontraadde de Kamer de motie Strik, en bezwoer dat strafrechtelijke sancties tegen illegalen een ultimum remedium zijn, en dus alleen als uiterste middel zullen worden toegepast. "Het gaat er in de eerste plaats om dat de illegale vreemdeling daadwerkelijk vertrekt. Uitzetting gaat boven uitvoering van een sanctie", aldus Leers. Hij ontkende dat er sprake is van een nationale kop bovenop een EU-richtlijn. De regering geeft volgens hem slechts uitvoering aan een advies van de Raad van State.
Inreisverbod
VVD-woordvoerder Swagerman, die zijn maidenspeech hield, wees erop dat de kern van het debat met de regering de kwestie betreft van de strafbaarstelling van het overtreden van het inreisverbod dat de EU-richtlijn oplegt. De eenvoudige logica dwingt volgens de VVD-senator dat een verbod zonder sanctie geen verbod kan zijn. Hij stelt dat er een stappenplan is dat aan de strafmaatregelen vooraf gaat. Daarom vindt de VVD-fractie de maatregel effectief, proportioneel en afschrikwekkend. De VVD vroeg de minister om een overzicht van gevallen waarin door de Europese Commissie boetes zijn opgelegd inzake de implementatie van Europese regelgeving.
Effectief en humaan
PvdA-woordvoerder Meurs vroeg of de voorgestelde maatregelen bijdragen aan een effectief en humaan terugkeerbeleid. Meurs wees erop dat de richtlijn geen voorschriften over sancties bevat. Haar fractie is niet overtuigd van de noodzaak om een strafrechtelijke sanctie op te leggen ter handhaving van het inreisverbod. Detentie zou nauwelijks kunnen bijdragen aan terugkeer, redeneert de PvdA. Meurs wilde weten hoe de strafbaarstelling vanwege het overtreden van het inreisverbod (op basis van de EU-richtlijn) zich verhoudt tot het aangekondigde wetsvoorstel van het kabinet om illegaal verblijf in Nederland op zichzelf strafbaar te stellen. Volgens de PvdA houdt de regering nu geen rekening met mensen die buiten hun schuld niet terug kunnen naar hun land van herkomst.
Terugdringen illegaliteit
CDA-woordvoerder Lokin-Sassen is het eens met de voorstellen van de regering. Wel vraagt zij de minister erop toe te zien dat 'illegale vreemdelingen, niet alleen op papier, maar ook in de praktijk steeds menswaardig worden bejegend'. Lokin-Sassen constateerde dat Kamerbreed de noodzaak wordt erkend tot het terugdringen van illegale vreemdelingen in Nederland en in de Europese Unie. 'Ons land is al laat met de implementatie van de richtlijn en riskeert een boete van vier miljoen euro.' De CDA-senator kreeg de toezegging van Leers dat de nieuwe aanpak over drie jaar wordt geëvalueerd.
Gedoogakkoord
PVV-woordvoerder Machiel de Graaf verwees in zijn bijdrage naar het gedoogakkoord van de PVV met de coalitiepartijen VVD en CDA. 'Daaraan zijn wij officieel niet gebonden, maar ik en mijn fractie zijn blij dat de generieke strafbaarstelling van illegaliteit ook in zicht is. Wanneer kunnen wij dat wetsvoorstel verwachten? Enige spoed is daarbij wel op zijn plaats.' Uitgedaagd door een interruptie van SP-senator Vliegenthart zei PVV-senator De Graaf dat hij het in dit geval eens is met de implementatie van een richtlijn van de Europese Unie. 'Maar daarmee zijn we nog geen fan van de EU', zo voegde de PVV-senator De Graaf daaraan toe.
Idée Fixe
Woordvoerder De Graaf van D66 merkt op dat minister Leers de opvatting van zijn beleidsvoorganger Hirsch Ballin heeft losgelaten. Deze stelde dat in het Nederlandse rechtssysteem het niet gepast is om mensen strafbaar te stellen die geen strafbaar feit hebben begaan. Minister Leers betoogde dat hij nu een 'stok achter de deur' nodig heeft, maar dat hij alles aan zal doen om de terugkeer van illegalen zo menswaardig mogelijk te laten verlopen. D66-senator De Graaf noemde het een 'idée fixe' dat een volstrekt sluitend stelsel voor terugkeer van illegale vreemdelingen valt te maken. 'Vreemdelingen kunnen niet altijd terug, zelfs als ze volledig bereid zijn om daaraan mee te werken', aldus De Graaf.
Mensenhandel
SP-woordvoerder Vliegenthart, die ook sprak namens de fractie van de Partij voor de Dieren, uitte fundamentele twijfels over de effectiviteit van de strafmaatregel. Volgens hem is het een illusie om te denken dat strafbaarstelling van verblijf op Nederlands grondgebied in weerwil van een inreisverbod leidt tot een snellere terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers. 'De regering laat zich leiden door het idee dat als je maar een grimmig genoeg klimaat schept, asielzoekers vanzelf wel zullen vertrekken' aldus Vliegenthart. Hij verwacht dat als gevolg van strafrechtelijk sancties de invloed van mensenhandelaren, afpersers en uitbuitende werkgevers op uitgeprocedeerde asielzoekers eerder wordt versterkt. Minister Leers antwoordde dat hij alvorens een inreisverbod toe te passen zal nagaan of hij te maken heeft met kwetsbare groepen, zoals slachtoffers van mensenhandel.
Medische indicatie
GroenLinks-woordvoerder Strik wees de minister op een bepaling in de Europese richtlijn, die de Europese landen verplicht om rekening te houden met de positie van kwetsbare groepen. 'In Nederland is er wel iets geregeld voor minderjarigen, maar niet voor personen met een handicap, bejaarden, zwangere vrouwen met medische indicatie, alleenstaande ouders of personen die zijn verkracht of gefolterd. Deze groepen zouden op zijn minst moeten worden genoemd in de regelgeving. Op welke wijze gaat de regering rekening houden met deze groepen?' Senator Strik kantte zich fel tegen de strafbaarstelling van illegale vreemdelingen nadat deze een terugkeerbesluit en een inreisverbod hebben genegeerd. Zij wenst dan ook in de wet te laten opnemen dat een strafrechtelijke sanctie van illegaal verblijf in weerwil van een inreisverbod alleen kan worden toegepast nadat minder dwingende maatregelen zijn overwogen en de maximum bewaringstermijnen van de Terugkeerrichtlijn zijn verstreken. Haar motie van deze strekking kreeg de steun van de fracties van SP, D66, CU en OSF.
Gebrandmerkt
Woordvoerder Kuiper van de ChristenUnie zei dat de voorgestelde strafmaatregelen zeer zware middelen zijn die de Europese Unie niet heeft bedoeld. 'De sancties zijn doelbewust in de sfeer van het strafrecht gezocht. Dat hoefde niet, aangezien we al de figuur kennen van vreemdelingenbewaring.' Wie in vreemdelingenbewaring is geweest, stelt Kuiper, is al in aanraking geweest met de bestuursrechter. Deze heeft op dat moment getoetst wat de belangen zijn van de Nederlandse Staat in relatie tot het individueel belang van de vreemdeling. Wanneer dat heeft geleid tot vrijlating zonder uitzetting, voegt de strafrechtelijke toetsing van het negeren van het inreisverbod daaraan niets toe, aldus de fractieleider van de ChristenUnie. Volgens Kuiper worden illegalen straks gebrandmerkt als criminelen. 'Veel organisaties die betrokken zijn bij het werk met vluchtelingen in Nederland hebben aangegeven dat de in deze wet aangekondigde sanctiebepalingen het vraagstuk van de illegaliteit juist zullen vergroten en niet bijdragen aan een oplossing.'
Symboolgehalte
Senator De Lange vroeg namens OSF en 50PLUS of de regering nu ook 'illegalen-cops' gaat instellen. Volgens De Lange zal in veel gevallen blijken dat opgespoorde illegalen reeds jarenlang gewaardeerd deelnemers van de samenleving zijn. 'De tijd dat Nederland werd gezien als een tolerant en gastvrij land ligt inmiddels achter ons.' De Lange stelde dat de herziene wet een hoog symboolgehalte heeft, en naar alle waarschijnlijkheid maar zeer beperkt is te handhaven. 'In de praktijk zal het slechts gezagsondermijnend en frustrerend werken', aldus de woordvoerder van de twee eenmansfracties van 50PLUS en OSF.
Deel dit item: