De Eerste Kamer heeft dinsdag 11 mei ingestemd met een eerste reeks van wetsvoorstellen die een staatkundige verandering brengen in de verhouding binnen het Koninkrijk der Nederlanden. De aanvaarding van deze wetsvoorstellen leidt er toe dat Bonaire, St. Eustachius en Saba (de BES-eilanden) gaan behoren tot het land Nederland. De eilanden vormen voortaan een categorie bijzondere Nederlandse gemeenten. De overige twee eilanden van de Nederlandse Antillen, Curacao en Sint Maarten, worden naar verwachting aparte landen. Het land Nederlandse Antillen houdt daarmee op te bestaan. Aruba behoudt zijn status als autonoom land binnen het Koninkrijk. Op de BES-eilanden wordt als betaalmiddel in plaats van de Antilliaanse gulden de Amerikaanse dollar ingevoerd, en niet de euro.
Het streven is om de staatkundige vernieuwing op 10 oktober van dit jaar te laten ingaan. Daarvoor moet het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden nog worden gewijzigd. Gelet op deze vernieuwing van het Koninkrijk pleitten woordvoerders van verschillende fracties in de Eerste Kamer bij de regering voor het ontwikkelen van een nieuwe visie op de verhoudingen binnen het Koninkrijk tussen Nederland en de andere rijksdelen op een afstand van 9.000 kilometer in het Caribisch gebied.
Abortus en euthanasie
Anders dan in Nederland krijgen de BES-eilanden geen tussenlaag in het openbaar bestuur, zoals de provincies in Nederland. Door het verlenen van de status van openbaar lichaam aan de BES-eilanden in plaats van de gemeentelijke status kunnen de eilanden regels toepassen die afwijken van die in het Europese deel van Nederland. De voor beide gebieden geldende wetgeving wordt geleidelijk ingevoerd, al heeft de Tweede Kamer in een amendement vastgelegd dat de wetgeving op het gebied van abortus binnen een jaar, en de wetgeving over euthanasie en homohuwelijk op de BES-eilanden binnen twee jaar moeten worden ingevoerd. Over vijf jaar wordt het nu vastgelegde bestuurlijke model geëvalueerd, waarna de eilanden alsnog voor andere status kunnen kiezen.
In het debat in de Eerste Kamer op 11 mei maakten de fracties van CDA, ChristenUnie, SGP en de eenmansfracties van OSF, Yildirim en de Partij voor de Dieren bezwaar tegen de ‘onverhoedse’ manier waarop de Tweede Kamer de Nederlandse wetgeving op gebied van abortus, euthanasie en het homohuwelijk wil invoeren op de BES-eilanden. Dit gebeurde zonder vooroverleg met de bewoners van de drie eilanden. Op deze eilanden is afwijzend gereageerd op de besluitvorming van de Tweede Kamer op dit punt.
De fracties van CU en SGP lieten dan ook formeel aantekenen tegen dit onderdeel van het wetgevingspakket inzake de BES-eilanden te zijn. De CDA-fractie en de eenmansfracties namen genoegen met de toezegging van staatssecretaris Bijleveld van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties dat de regering over een jaar aan het parlement zal melden hoe zij de invoering van de wetgeving op het gebied van abortus, euthanasie en homohuwelijk op de BES-eilanden heeft aangepakt. In dezelfde brief zullen ook de toetsingscriteria voor de evaluatie van het bestuurlijk model worden opgenomen. Deze evaluatie vindt over vijf jaar plaats. De staatssecretaris erkende in het debat dat er ook praktische problemen zijn bij de implementatie van dit deel van de wetgeving. Zo moet er een erkende abortuskliniek komen en moeten er ambtenaren beschikbaar zijn die een homohuwelijk willen sluiten.
Uitvoeringsproblemen
Als laatste spreker in de eerste termijn van het debat voerde PvdA-senator Linthorst het woord. Linthorst zei dat er meer met de eilandbewoners gepraat moet, zodat wederzijds begrip voor elkaars standpunten ontstaat. Ze sprak over een leerproces, waarbij persoonlijke contacten kunnen helpen. De relatie is wat de PvdA-fractie er een van ‘for better or worse’ en niet ‘for bitter and worse’, verwijzend naar de titel van het laatste album van zangeres Anouk.
De invoering van de Nederlandse wetgeving op het gebied van abortus, euthanasie en homohuwelijk heeft op de Antillen geleid tot bittere verwijten als ‘a-sociale en immorele wetten’. “Een persoonlijke gedachtewisseling had wellicht de grootste kou uit de lucht kunnen nemen”, betoogde senator Linthorst. De PvdA-senator wees er wel op dat de door de Tweede Kamer aangenomen amendementen “niemand verplichten tot het plegen van euthanasie of het aangaan van een homohuwelijk”. Over abortus merkte senator Linthorst op: “Abortus vindt plaats op de eilanden. Dan moet het ook op een veilige manier kunnen gebeuren en niet met de uiterst risicovolle methoden zoals die ook in Nederland in de jaren vijftig plaats vonden”.
Senator Lagerwerf-Vergunst wijdde namens de fracties van ChristenUnie en SGP vrijwel haar hele bijdrage aan het debat aan de kwestie van abortus, euthanasie en homohuwelijk. De Tweede Kamer zou geen rekening hebben gehouden met de culturele impact van deze wetgeving en de uitvoeringsproblemen. Er zou eerst een levensbeschouwelijke discussie op de BES-eilanden gevoerd moeten worden. Per interruptie wees SP-senator Ten Horn erop dat er wel 1500 illegale abortussen per jaar plaats vinden. In reactie verklaarde senator Lagerwerf-Vergunst: “Die illegale abortussen vinden wij uiteraard vreselijk”. “Daarom vragen wij ook nadrukkelijk om preventieprogramma’s ter voorkoming van ongewenste zwangerschappen”. Ook staatssecretaris Bijleveld gaf aan dat zij preventie belangrijk vindt.
CDA-senator Doek zei over dit onderwerp: “Onbegrijpelijk dat een meerderheid van de Tweede Kamer heeft gemeend deze voor de inwoners van de drie eilanden zo uiterst gevoelige onderwerpen nu per se te willen regelen. En dan wel zonder enige vorm van overleg met de eilandsraden en hun bestuurders. De CDA-fractie heeft groot begrip voor het onbegrip dat door de inwoners van de BES-eilanden op dit punt is geuit.”
Grondwetswijziging
Senator Van Kappen stelde namens de VVD-fractie dat de staatkundige veranderingen een grondwetswijziging noodzakelijk maken. De regering deelt dit standpunt niet. Overigens is wel een Grondwetswijziging in voorbereiding met het oog op de verkiezing van de Eerste Kamerleden door de eilandsraden van de BES-eilanden. Van Kappen stelt dat er veel misverstanden voorkomen op de eilanden. Hij wees erop dat het erom gaat de keuze vrijheid te bieden. “Dat hoort toch bij een vrije samenleving”.
Senator Lagerwerf-Vergunst nam het op voor het ongeboren leven. “Dat heeft geen keuze”. Woordvoerder Engels van D66 plaatste vraagtekens bij de benoeming van de rijksvertegenwoordiger Hij betwijfelt of deze door de Kroon benoemde persoon op de BES-eilanden voldoende gezag kan verwerven. Dat zou eerder het geval zijn als de plaatselijke bevolking deze vertegenwoordiger zelf zou mogen kiezen, suggereerde Engels. De D66-senator pleitte ervoor het Europees Handvest voor Lokale Autonomie ook zo snel mogelijk op de BES-eilanden in te voeren, maar de Nederlandse regering wil dit alleen geleidelijk doen.
Woordvoerder Laurier van GroenLinks maakte zich samen met PvdA-Kamerlid Linthorst zorgen over het beheer van de luchthavens op de BES-eilanden. Deze luchthavens zijn voor de economie van de eilanden van zeer groot belang, maar Nederland laat het beheer in handen van de eilandbesturen. “Een gevoelig onderwerp”, aldus staatssecretaris Bijleveld. Zij zegde toe om te monitoren hoe het beheer en de exploitatie in de komende vijf jaren verloopt. Verder maakte GroenLinks-woordvoerder Laurier zich zorgen over het voorzieningenniveau op de eilanden. Hij veronderstelt dat veel mensen onder de armoedegrens leven. “Dat moet Nederland niet willen.”
Mede-ondertekening
CDA-woordvoerder Doek maakte zich sterk voor een grotere rol van de minister voor Koninkrijksrelaties. Deze zou alle wetgeving voor de BES-eilanden moeten mede-ondertekenen om te waarborgen dat de eilanden niet vanuit Nederlandse departementen worden overspoeld met overbodige regelgeving. Senator Ten Hoeve (OSF) sloot zich namens de eenmansfracties bij dit pleidooi aan. Staatssecretaris Bijleveld antwoordde dat er genoeg waarborgen zijn om er voor te zorgen dat de wetgeving geleidelijk wordt ingevoerd, maar zij wilde dit punt wel in de ministerraad brengen. Verder kreeg CDA-woordvoerder Doek de toezegging dat de staatssecretaris laat uitzoeken of het mogelijk is gelden op de Nederlandse begroting ten behoeve van de BES-eilanden ‘zichtbaar’ te maken.
Woordvoerder Ten Horn van de SP-fractie pleitte voor humanisering van de gedwongen hulpverlening aan mensen met een geestelijke handicap. De staatssecretaris antwoordde dat de Nederlandse wetgeving op dit punt niet meteen, maar wel later op de BES-eilanden van toepassing wordt. Ook vroeg SP-Kamerlid Ten Horn zich af of het wel mogelijk is om voor de ingangsdatum van 10 oktober alles geregeld te hebben, zoals de veiligheidswet en het geldstelsel. Staatssecretaris Bijleveld gaat daar vooralsnog van uit, maar benadrukt dat zij hierbij de medewerking van zowel de Tweede als de Eerste Kamer nodig heeft. Nog voor Prinsjesdag dit jaar (21 september) moeten de noodzakelijke wetsvoorstellen door de Eerste Kamer zijn aanvaard.
Deel dit item: