De Eerste Kamer heeft dinsdag 27 mei gedebatteerd met minister Plasterk (BZK) en initiatiefnemers Dijkstra en Schouw over het wetsvoorstel Gewetensbezwaren ambtenaren van de burgerlijke stand. Dit wetsvoorstel beoogt te verzekeren dat ambtenaren van de burgerlijke stand de wet onverkort uitvoeren. Ook wordt het uitgangspunt gehandhaafd dat een burgerlijk huwelijk louter een neutrale overheidshandeling is, waarbij godsdienstige overwegingen geen enkele rol spelen. Bij de benoeming van een ambtenaar van de burgerlijke stand (ABS) wordt als eis gesteld dat de ambtenaar ook huwelijken van personen met hetzelfde geslacht sluit als hij/zij hier gewetensbezwaren tegen heeft.
Tijdens het debat merkte initiatiefnemer Schouw op dat er principieel voor is gekozen om het wetsvoorstel ook te laten gelden voor ABS die voor één huwelijk worden benoemd. Gelet op de brede bezwaren in de Kamer op dit punt zullen gemeenten echter worden geïnstrueerd om de benoemingseis hier niet te stellen. Schouw merkte daarbij op dat moet worden voorkomen dat hiermee bewust het wetsvoorstel wordt ontdoken. Minister Plasterk merkte op dat het wetsvoorstel niet aangepast hoeft te worden op dit punt, aangezien de benoeming slechts voor één huwelijk geldt.
Op dinsdag 3 juni 2014 wordt over het wetsvoorstel gestemd.
Nederlandse tolerantie
Volgens senator Kuiper (ChristenUnie) past het wetsvoorstel niet bij de zo gewaardeerde Nederlandse tolerantie en moet het onderwerp aan gemeenten zelf worden overgelaten. De senator betoogde dat er ook voorbeelden zijn van het toestaan van gewetensbezwaren binnen de militaire dienst, het politiewerk en andere onderdelen van de ambtenarij. Volgens Kuiper is de betreurenswaardige consequentie van het wetsvoorstel dat ambtenaren uit bepaalde godsdienstige richtingen niet meer in aanmerking komen.
Onnodig wetsvoorstel
Senator Van Bijsterveld (CDA) betoogde dat het weigeren van een individuele ambtenaar niets te maken heeft met de scheiding tussen kerk en staat en geen schending is van de ambtseed. Volgens de senator is het wetsvoorstel niet nodig om te garanderen dat huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht in alle gemeenten worden gesloten. Het wetsvoorstel behelst meer dan een mechanische relatie tussen werkgever (gemeente/het Rijk) en werknemer (ambtenaar). Het uitsluiten van personen met gewetensbezwaren is volgens Van Bijsterveld een schending van artikel 3 van de Grondwet.
Publieke taak
Senator Vliegenthart (SP) stelde dat het juist een goed uitgangspunt is dat ambtenaren bij het uitoefenen van hun publieke taak niet hun persoonlijke morele bezwaren mogen aanvoeren. Volgens de senator is het aan de wetgever om bij botsing van grondrechten een afweging te maken. Wel vroeg Vliegenthart in hoeverre er ruimte wordt geboden aan ABS die voor één dag worden benoemd.
Senator De Boer (GroenLinks) haalde aan dat het terugdringen van weigerambtenaren ook in het roze stembusakkoord was opgenomen en vroeg in hoeverre het kabinet hier uitvoering aan heeft gegeven. Volgens de senator dient er niet alleen bij de benoeming te worden getoetst op gewetens-/geloofsbezwaren, maar ook bij zittende ABS. Voor een ABS die voor één dag wordt benoemd geldt deze eis onverminderd, aldus de senator. Verder betoogde De Boer dat de handelingen van de ABS beperkt moeten blijven tot de formaliteiten. Het houden van bijvoorbeeld een ceremoniële toespraak is dan aan burgers zelf. Tot slot betoogde de senator dat zij grote moeite heeft met het verbod op rechterlijke toetsing. Volgens De Boer moet zoveel mogelijk worden voorkomen dat de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB) uitzonderingsbepalingen bevat; kan de rechter de botsende grondrechten uitstekend zelf afwegen; en staat een beroep op internationale mensenrechtenverdragen nog steeds open.
Senator Schouwenaar (VVD) gaf aan dat zijn fractie positief staat tegenover gelijkberechtiging en non-discriminatie en dat dit in dit geval wettelijk moet worden vastgelegd. Dat met het weigeren de ambtseed wordt geschonden, acht de senator echter onvoldoende bewezen. Van een schending van de scheiding van kerk en staat is evenmin sprake, aangezien het puur om een organisatorische en arbeidsrechtelijke kwestie gaat. Volgens Schouwenaar is het onnodig dat personen die éénmalig worden benoemd als ABS ook worden bevraagd naar eventuele gewetensbezwaren ten aanzien van homohuwelijken. Ook acht de senator het onjuist dat het wetsvoorstel de rechter verbiedt om een eventueel ontslag van de weigerambtenaar te vernietigen omdat het in strijd is met de AWGB.
Geschiktheidseis
Senator De Graaf (D66) sprak in zijn bijdrage mede namens de fractie van de Partij voor de Dieren. De senator betoogde dat een duidelijke uitspraak van de wetgever over deze kwestie wenselijk en maatschappelijk relevant is. Een ABS is met een voorname wettelijke bevoegdheid bekleed en mag volgens De Graaf geen onderscheid maken op grond van geslacht of seksuele geaardheid. Dit wordt ook van andere bestuursorganen gevraagd. Er is volgens de senator sprake van een geschiktheidseis en dus niet van een schending van het gelijkheidsbeginsel van artikel 3 Grondwet. Het probleem ten aanzien van ABS die voor één dag worden benoemd kan volgens de senator praktisch worden opgelost door de geschiktheidsvragen altijd instemmend te beantwoorden. De senator merkte tot slot op dat ABS vanwege de ontkerkelijking een steeds sterkere maatschappelijke functie vervullen.
Senator Koole (PvdA) stelde dat ambtenaren met gewetensbezwaren de vrijheid hebben om niet op deze specifieke functie te solliciteren en dat de vrijheid van godsdienst dus niet in het geding is. Over ABS die voor één dag worden benoemd merkte senator Koole op dat het onwenselijk is dat gemeenten hier verschil in maken. De senator vroeg de initiatiefnemers om een circulaire rond te sturen waarin duidelijk wordt dat de vraag naar gewetensbezwaren bij deze personen niet aan de orde is.
Beperking godsdienstvrijheid
Senator Holdijk (SGP) betoogde dat dit wetsvoorstel een probleem beoogt aan te pakken dat er niet is. Volgens de senator wordt met het toekennen van vrijheid voor homoseksuelen tegelijkertijd de vrijheid van godsdienst van ambtenaren van de burgerlijke stand beperkt. De uitoefening van grondrechten door minderheden conflicteert met de meerderheidsopvatting over gelijkheid, aldus de senator. Volgens Holdijk moet er voor worden gewaakt dat het gelijkheidsbeginsel als een soort 'super grondrecht' gaat functioneren. De senator betoogde dat het beginsel van gewetensvrijheid hiermee wordt uitgehold en de gemeentelijke autonomie onnodig aangetast.
Contract tussen partners
Senator De Lange (OSF) stelde dat het huwelijk met name een contract tussen partners is dat een financieel-economische langen en die van hun kinderen regelt. De senator pleitte ervoor dat alle dergelijke contracten voortaan bij de notaris worden geregeld en om ABS af te schaffen. Zo ontstaat er een duidelijke scheiding tussen het zakelijke en het persoonlijke aspect. Volgens De Lange gaat het wetsvoorstel niet ver genoeg, maar is het wel een stap in de goede richting.
Senator Nagel (50PLUS) juichte toe dat het wetsvoorstel een einde maakt aan het benoemen van weigerambtenaren. Het niet uitoefenen van een publieke taak vanwege gewetensbezwaren acht de senator ontoelaatbaar. Dit geeft volgens Nagel blijk van een persoonlijke waardering van het huwelijk, terwijl dat niet aan de orde is.
Principiële vraag
Initiatiefnemer Dijkstra (D66) betoogde dat de verwachting dat het 'verschijnsel' weigerambtenaar zou verdwijnen, niet is uitgekomen. Volgens Dijkstra gaat het wetsvoorstel om de principiële vraag of de overheid ambtenaren moet toestaan onderscheid te maken tussen verschillende soorten burgers. Het begrip tolerantie werkt twee kanten op: de ambtenaar die tolerantie vraagt ten aanzien zijn gewetensbezwaren en de burger die tolerantie vraagt voor het sluiten van een huwelijk van personen van hetzelfde geslacht. Het belang van de overheid en het fundamentele rechtsbeginsel van gelijke behandeling dient hier volgens Dijkstra het zwaarste te wegen. Voor de positie van lesbiennes, homo's, biseksuelen en transgenders is dit wetsvoorstel van groot belang.
Kerntaak
Initiatiefnemer Schouw (D66) betoogde het hier om een kerntaak van de ambtenaar van de burgerlijke stand gaat. Ambtenaren worden niet gedwongen om anders te denken, maar wel om hun wettelijke taak uit te oefenen. Artikel 3 Grondwet betekent volgens initiatiefnemer Schouw niet dat iedere Nederlander benoembaar is; er mogen eisen aan worden gesteld. Zittende ambtenaren met eventuele gewetensbezwaren hoeven wat de initiatiefnemers betreft niet ontslagen te worden. Gemeenten mogen hier zelf beleid voor formuleren. Over het verbod op rechterlijke toetsing merkte Schouw op dat de jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie lidstaten op dit punt een zekere vrijheid toestaat.
Minister Plasterk (BZK) gaf aan dat de regering het wetsvoorstel inhoudelijk steunt, zeker aangezien dit punt in het regeerakkoord was opgenomen. Over het verbod op rechterlijke toetsing merkte de minister op dat het moeilijk is om te voorspellen hoe de rechter hiermee om zal gaan. De minister zegde toe dat bij herziening van de AWGB dit onderdeel zal worden geschrapt. Verder merkte de minister op dat hij niet voornemens is om het informele gedeelte van het sluiten van het huwelijk door een ABS af te schaffen.
Deel dit item: