De Eerste Kamer heeft dinsdag 15 december met minister Van der Steur en staatssecretaris Dijkhoff gedebatteerd over de Begrotingsstaten Veiligheid en Justitie 2016. Op 22 december 2015 wordt er over het wetsvoorstel en over twee tijdens het debat ingediende moties gestemd.
Voor verbetering vatbaar
Senator Van Bijsterveld (CDA) stelde dat het structureel verhogen van de begroting met 200 miljoen euro niet betekent dat de begroting niet langer voor verbetering vatbaar is. Van Bijsterveld bepleitte een koerswending bij het ministerie, waarbij er meer aandacht is voor efficiënte en effectieve uitvoering en de organisatie hanteerbaarder wordt. De senator betoogde dat er de afgelopen jaren door het ministerie is getoornd aan de basisinfrastructuur van de rechtsstaat. Zo maakt zij zich onder andere grote zorgen over de grote reorganisatie van de Nationale Politie, de brede kritiek op het functioneren van het Openbaar Ministerie, de budgettaire tekorten bij de rechterlijke macht en het onthutsende rapport van de Algemene Rekenkamer over de prestaties in de strafrechtketen. Van Bijsterveld bepleitte dat er een grote kloof zit tussen de werkelijke gang van zaken op het ministerie en het door communicatie-experts gepresenteerde imago. Tot slot betoogde zij dat er bij de opvang van asielzoekers onzorgvuldig is omgesproken met lokale democratie.
Strafrechtketen loopt vast
Senator Duthler (VVD) gaf aan dat haar fractie waardering heeft voor het intrekken van de verhoging van de griffierechten en de eigen bijdrage voor detentie en voor het structureel verhogen van de begroting. Wel heeft zij zorgen over de 'staat van de rechtspraak', met lange doorlooptijden, grote budgettaire tekorten en enorme ICT-problemen. Duthler betoogde dat de strafrechtsketen vast dreigt te lopen en vroeg of de bezuinigingen bij het OM (deels) teruggedraaid kunnen worden en de bekostiging van civiele procedures onder de loep genomen kan worden. Duthler uitte forse kritiek op het meerjarenplan van de Raad voor de Rechtspraak, met name over het locatiebeleid. De verbestuurlijking van de rechterlijke macht - aangejaagd door de Raad voor de rechtspraak - zorgt ervoor dat het evenwicht tussen bestuur, politiek en rechter uit het lood geslagen wordt. Senator Duthler uitte ook zorgen over de grote reorganisaties bij de Nationale Politie en de bekostiging van gefinancierde rechtsbijstand.
Substantiële cultuurverandering
Senator Engels (D66) stelde dat het onderbrengen van de Nationale Politie bij het ministerie van Justitie heeft geleid tot verzwakking van zowel politie als ministerie. De bewaking en versterking van de rechtsstaat hebben de afgelopen jaren op het ministerie onvoldoende aandacht gekregen. Het ministerie creëerde volgens Engels bovendien een eigen werkelijkheid en probeerde alle kritiek onder het vloerkleed te vegen. Het bezuinigingstempo moet volgens de senator omlaag. Dit leidt tot onvoldoende capaciteit bij politie en Openbaar Ministerie en tot het verder vastlopen van de rechtspraak. De te hoge werkdruk levert risico's op voor voldoende kwaliteit en biedt geen ruimte voor innovatie. Engels betoogde dat het hoog tijd is voor een substantiële cultuurverandering in de omgang met politieke verantwoordelijkheid en op het ministerie zelf. Er moet aandacht komen voor de rechtsstaat, waar recht en macht in evenwicht zijn en waar wetgeving aansluit op het algemene rechtsbewustzijn.
De senator diende een motie in, die er bij de regering op aandringt om in de Voorjaarsnota de begroting van Veiligheid en Justitie op een niveau te brengen waarvan de nog bestaande risico's op tekorten en achterblijvende prestaties bij politie, Openbaar Ministerie en rechtspraak worden geminimaliseerd. Minister Van der Steur gaf aan dat hij laat onderzoeken in hoeverre een aanvulling van de begroting nodig is en dat hij zich maximaal strijdbaar zal opstellen voor een passende begroting. Van de Steur betoogde dat hij voorafgaand aan dit onderzoek nog niet kan vaststellen of de begroting ontoereikend is en dus moet worden aangevuld. Hij vroeg dan ook om de motie aan te houden. Gebeurt dit niet, dan ontraadt hij de motie.
Benarde financiële positie rechtspraak
Senator Beuving (PvdA) uitte grote zorgen over de benarde financiële positie van de rechtspraak. Zij vroeg of de minister er niet aan voorbij gaat dat de rechtspraak de derde staatsmacht vormt, die haar essentiële rol in de democratische rechtsstaat goed moet vervullen. Ook vroeg zij hoe het staat met de bestrijding van georganiseerde criminaliteit in Nederland en in Europees verband. Verder vroeg Beuving de minister om toe te lichten wat de feitelijke opbrengst is van het intensiveren van de aanpak van witwassen en corruptie. Ook vroeg zij of de minister de motie-Pechtold (voldoende middelen voor het Openbaar Ministerie) en de motie- Kooiman (voldoende middelen voor politie) gaat uitvoeren. Tot slot vroeg zij de minister om op zeer korte termijn te voorzien in adequate rechtsbijstand op de ZSM locaties.
Drastische aanpak van terreur
Senator Markuszower (PVV) haalde aan dat de terroristische aanslagen in Parijs leiden tot extra aandacht voor veiligheid. Deze begroting biedt hiervoor volgens Markuszower onvoldoende middelen. De grote reorganisatie bij de Nationale Politie zorgt er volgens de senator voor dat zij onvoldoende toekomt aan haar kerntaak. Hij betoogde dat er bovendien teveel aandacht uitgaat naar de opvang van vluchtelingen. De senator pleitte voor een versobering van gevangenissen en voor een drastische aanpak van terreur. Hij stelde dat de begroting een aanslag vormt op de veiligheid van Nederland.
Senator Van Weerdenburg (PVV) betoogde dat de opvang van vluchtelingen ten koste gaat van de Nederlandse bevolking. De senator betoogde dat 73% procent van de vluchtelingen man is en daardoor extra gevaarlijk. Zij uitte grote zorgen over de veiligheid in Nederland. Van Weerdenburg: "Zolang dit kabinet de grenzen wagenwijd open laat is zij medeverantwoordelijk voor de onschuldige burgers die daardoor het leven zullen laten." De senator betoogde dat de instroom van vluchtelingen alleen nog maar groter zal worden.
De senator diende een motie in, die de regering verzoekt de Nederlandse grenzen te sluiten en geen asielzoeker meer toe te laten. Staatssecretaris Dijkhoff ontraadde de motie.
Lange lijst van klachten en misstanden
Senator Ruers (SP) haalde aan dat Eerste Kamer meermaals via een motie bezwaar heeft gemaakt tegen voorgenomen bezuinigingen die leidden tot een aantasting van de rechtsstaat. Hoewel er structureel extra financiële middelen beschikbaar worden gesteld, is de begroting van het ministerie nog niet op orde. De senator haalde aan dat er een lange lijst is van klachten binnen politie, Openbaar Ministerie en rechtspraak. De afgelopen jaren zijn er steeds meer misstanden naar boven gekomen, die onder meer het gevolg zijn van steeds verdergaande bezuinigingen. Deze signalen moeten door de minister serieus genomen worden. Ruers: "De bodem is bereikt." Als de burger geen toegang meer heeft tot het recht, komt de rechtsstaat op een hellend vlak te staan. Ruers pleitte er dan ook voor dat bezuinigingen op recht en rechtsstaat worden teruggedraaid. De Raad van de rechtsstaat werd door de senator betiteld als "onderdeel van het probleem". Hij legde de Eerste Kamer de suggestie voor om een beter beeld te krijgen van de staat van de rechtsstaat in brede zin, door bijvoorbeeld een parlementair onderzoek in te stellen of een specifiek debat hieraan te wijden. De senator zal hiertoe een notitie opstellen, die in de commissie voor Veiligheid en Justitie wordt gesproken.
Voortdurende stroom van crises
Senator Strik (GroenLinks) betoogde dat het vertrouwen in de justitiële keten niet erg groot is, als gevolg van een voortdurende stroom van crises. Door de focus op veiligheid komen andere kerntaken van het ministerie (zoals rechtszekerheid, grondrechten en toegang tot het recht) in gedrang. De senator vroeg onder meer naar het versterken va de cruciale taken van de politie en kwaliteitsverbetering in de samenwerking met het Openbaar Ministerie. De toegang tot de rechtsbijstand is volgens Strik nog steeds een punt van zorg. Zij vroeg welke standaarden het kabinet hanteert voor de kwaliteit van onze rechtsstaat. Een belangrijk element hiervan is dat burgers mensenrechtenverdragen kunnen inroepen als zij menen dat die niet worden nageleefd. In dat kader vroeg de senator wanneer het VN Verdrag inzake Culturele, Economische en Sociale Rechten en het Kinderrechtenverdrag worden geratificeerd. Verder stelde de senator dat de wachttijden voor asielzoekers steeds verder oplopen. Zij vroeg de staatssecretaris wat hieraan gedaan wordt; of er extra geïnvesteerd wordt in grootschalige opvangvoorzieningen; of dit nog verder ten koste gaat van het budget voor ontwikkelingssamenwerking en of hij wil toezeggen dat op alle locaties ruimte wordt gegeven om particulier taalles te geven.
Checks and balances binnen het ministerie
Senator Bikker (ChristenUnie) betoogde dat de herinrichting van het ministerie van justitie niet goed heeft uitgepakt, aangezien het te kampen heeft met problemen van bestuurbaarheid en een moeizaam functionerende strafrechtketen. Zij complimenteerde de minister met het aanvullen van de begroting, maar vroeg hem ook te kijken naar het herstel van checks and balances binnen het ministerie. De senator verbaasde zich erover dat de vluchtelingenproblematiek niet wordt aangepakt in de begroting en vroeg of er extra investeringen worden voorzien voor de IND, COA, gemeenten, politie, onderwijs en hulpverlening. Ook vroeg zij naar het locatiebeleid van de Wet Herziening Gerechtelijke Kaart, de investeringen in het KEI-programma en het verdienmodel bij de intensivering van fraudebestrijding. Tot slot vroeg Bikker aan de minister om toe te zeggen dat de Wet Regulering Prostitutie en Bestrijding Misstanden Seksbranche in 2016 wordt behandeld.
Het christelijk verleden
Senator Van Dijk (SGP) vroeg naar de inhoud van de democratische rechtsstaat: welke mensen moeten die vormgeven en met welke normen, idealen en waarden staan zij in het leven? Volgens de senator zijn de afgelopen decennia veel christelijke waarden en normen weggewuifd en zijn er geen goede alternatieven voor in de plaats gekomen. Van Dijk: "Restanten die herinneren aan het christelijke verleden zijn vervangen door hun tegenpolen." Hij betoogde dat een democratie kan omslaan naar een ochlocratie en waarbij de samenleving wordt geregeerd door de massamens en chaos op de loer ligt. De senator vroeg hoe de minister aankijkt tegen de oproep van Bondskanselier Merkel om te staan voor de christelijke traditie en cultuur. Van Dijk betoogde dat er te weinig inzicht is in wat werkelijk nodig is voor de veiligheid en het behoud van de rechtsstaat.
Immigratie en veiligheid centraal
Senator Nagel (50PLUS) vroeg in hoeverre er voldoende voorbereidende maatregelen worden getroffen voor de blijvende instroom van vluchtelingen en of er een garantie gegeven kan worden dat er geen potentiele terroristen binnenkomen. De senator haalde aan dat er in veel EU-lidstaten sprake is van een groeiende aanhang van extreemrechtse partijen, die immigratie en veiligheid centraal zetten. Ook heeft de Europese Commissie een voorstel gepresenteerd voor de bewaking van EU-buitengrenzen. Hij vroeg wat voor gevolgen dit heeft voor Nederland en welke consequenties het heeft als een lidstaat zich hier tegen verzet. Nagel vroeg ook wat er gebeurt als lidstaten zich verzetten tegen het terugsturen van illegale migranten.
Balans in de rechtsstaat
Minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) stelde dat de verhoogde veiligheidsmaatregelen aantonen dat de veiligheid in Europa onder druk staan. Het mag echter niet zo zijn dat maatregelen ter bestrijding van terreur ten koste gaat van de rechtsstaat omdat het in strijd is met mensenrechten en individuele vrijheden. Er moet steeds een balans gevonden worden.
De minister betoogde dat pluriformiteit, godsdienstvrijheid en de scheiding tussen kerk en staat een groot goed zijn voor het kabinet. De minister zal dan ook geen oproep doen aan de samenleving om te gaan staan voor christelijke normen en waarden. Deze waarden zijn volgens de minister overigens niet verdwenen, maar zijn bijvoorbeeld geïncorporeerd in het Wetboek van Strafrecht. De minister zal de komende tijd meerdere bezoeken afleggen aan zowel christelijke als islamitische en joodse instellingen.
De minister betoogde dat het Openbaar Ministerie bij de afweging van opsporing nooit beïnvloed mag worden door financiële overwegingen. Ook de onafhankelijke rechtspraak is een essentieel onderdeel van de democratische rechtsstaat. De rechtspraak functioneert volgens Van der Steur over het algemeen goed. Het vertrouwen dat de Nederlandse bevolking hierin heeft, is groot. De begroting voor de rechtspraak is volgens de minister tot stand gekomen in goed overleg met de Raad voor de rechtspraak. Het zou niet in lijn met de onafhankelijkheid van de rechtspraak zijn als de minister hierover rechtstreeks in contact treedt met rechtbanken en gerechtshoven. Als er klachten zijn over het contact tussen de Raad en het veld, dan zal de minister hierover in gesprek treden met de Raad.
Over de Nationale Politie merkte minister Van der Steur op dat er na de Herijkingsnota van augustus 2015 veel stappen zijn gezet om de personele reorganisatie beter te laten verlopen. Van der Steur: "Deze organisatie moet en zal tot rust komen." De minister hoopt op korte termijn tot een cao te komen voor de politie, zodat er duidelijkheid is over de toekomst. Ook hoopt hij dat er in januari een nieuwe korpschef aantreedt. De integratie van de ICT-systemen is een speerpunt van de reorganisatie. De technologie ontwikkelt zich echter zo snel, dat de plannen continu aanpassing behoeven. De minister verklaarde zich bereid om tentatief te bekijken wat de kosten zouden zijn van het eventueel onderbrengen van de Nationale Politie bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, conform de motie-De Graaf.
Over het Openbaar Ministerie merkte de minister op dat er weliswaar extra middelen beschikbaar worden gesteld om de interne processen beter te laten verlopen, conform de aanbevelingen uit het rapport-Hoekstra. De minister zegde toe de problemen binnen de strafrechtketen strijdbaar aan te pakken, maar kon nog niet vooruitlopen op de oplossingen. De in de Tweede en Eerste Kamer geuite zorgen vormen voor de minister de leidraad voor het aanpakken van de problemen. Het kabinet zal bij de Voorjaarsnota 2016 bezien of er voldoende middelen zijn voor de strafrechtketen. Ook zal het kabinet in het voorjaar reageren op de conclusies en aanbevelingen van de Commissie-Wolfsen.
Complexe situatie
Staatssecretaris Dijkhoff (Veiligheid en Justitie) gaf aan dat de situatie rondom de opvang van vluchtelingen zeer complex is. Met name het bewaken van buitengrenzen is bijvoorbeeld in Griekenland zeer moeilijk. De afspraken die hierover in Schengen en Dublin zijn gemaakt, zijn volgens Dijkhoff moeilijk werkbaar. Er moet sneller worden geconstateerd dat een lidstaat de buitengrens niet goed bewaakt en vervolgens moet er ook sneller actie worden ondernomen. Alle andere lidstaten worden hier immers door getroffen.
De instroom van vluchtelingen is volgens de staatssecretaris nu dusdanig, dat er concreet beleid voor moet komen. Dat Griekenland vluchtelingen registreert is al winst ten opzichte van de situatie van een paar weken geleden, maar er moeten ook afspraken worden gemaakt over de verdere doorstroom. De staatssecretaris stelde dat de contacten met lokale bestuurders over het algemeen goed lopen. Op die manier kan er goed worden aangesloten op de draagkracht en het draagvlak in de regio.
Deel dit item: