De Eerste Kamer heeft dinsdag 18 december met deskundigen gesproken over haar integriteitsregels. Onderwerpen die tijdens het rondetafelgesprek onder meer aan de orde kwamen waren de verenigbaarheid van nevenfuncties met het werk als Eerste Kamerlid, de omgang met lobbyisten, het systeem van toezicht en handhaving en de wenselijkheid van een externe, onafhankelijke vertrouwenspersoon en het al dan niet vermelden of nevenfuncties betaald of onbetaald zijn.
Aan het rondetafelgesprek namen deel Paul Bovend'Eert, hoogleraar Staatsrecht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen; Joep Verburg, voormalig president van het Gerechtshof Den Haag en voormalig bijzonder hoogleraar Waterstaats- en waterschapsrecht, maakte tweemaal deel uit van een GRECO Evaluation Team; Jan Kleijssen, Director of the Information Society and Action against Crime Directorate van de Raad van Europa en als zodanig nauw betrokken bij GRECO; en Foort van Oosten, Tweede Kamerlid (VVD) en voorzitter van de werkgroep integriteit van de Tweede Kamer. Het rondetafelgesprek stond onder leiding van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Ankie Broekers-Knol.
De sprekers gaven een korte inleiding voordat zij met de leden van de Eerste Kamer in gesprek gingen. Hieronder volgt een verkorte weergave van de inleidingen. Ook de position papers die de inleiders schreven voorafgaand aan dit rondetafelgesprek zijn bijgesloten.
Impressie van het rondetafelgesprek van 18 december 2018
Paul Bovend'Eert ging in zijn inleiding in op de traditie in Nederland dat het stellen van gedragsregels wordt overgelaten aan partijen en fracties. Dit levert volgens hem een diverse praktijk op, zonder uniformiteit. Zelfs partijen die veel werk maken van integriteit, schieten toch tekort vanuit het perspectief van handhaving. Daarom kan de Eerste Kamer volgens hem beter zelf nadere gedragsregels stellen door de regels in het Reglement van Orde eenvoudig uit te breiden. Bovend'Eert noemde drie stapsgewijze maatregelen om dat te doen. De eerste maatregel is al genomen, namelijk de registratieverplichting van nevenfuncties, geschenken en financiële belangen. Maar volgens hem kan de Eerste Kamer een stap verder gaan door een betere registratie en door over te gaan tot het doen van een mededeling van belangen als die er zijn, bijvoorbeeld bij de inbreng in het plenaire debat. Een derde stap zou kunnen zijn om je als senator in geval van bepaalde persoonlijke belangen te onthouden van stemming. Tot slot deed Bovend'Eert de aanbeveling tot het aanstellen, door de Kamer, van een extern toezichthouder. Deze toezichthouder kan dan advies uitbrengen aan een hiervoor ingestelde Kamercommissie die in openbaarheid vergadert. De commissie kan dan vervolgens beslissen over sancties.
Joep Verburg stelde in zijn inleiding de vraag centraal hoe het komt dat een aantal van de aanbevelingen zijn blijven liggen. Hij liet de Kamer weten dat GRECO niet zal loslaten. GRECO blijft ontevreden met de antwoorden die het tot nu toe heeft gekregen. Volgens Verburg kan het niet langer zo blijven als het tot nu in Nederland is gegaan. Als je als Nederland opereert binnen een internationaal samenwerkingsverband zoals de Europese Unie en de Raad van Europa, zal het onvermijdelijk zijn dat je niet meer als Nederland of andere West-Europees land kunt zeggen 'wij hebben het goed geregeld, daar in Oost-Europa moeten ze maar goede regels opstellen', aldus Verburg. Hij raadde de Kamer met klem aan dat zij iets doet met de aanbevelingen van GRECO. Hij nuanceerde de opstelling van GRECO door te stellen dat dit breed samengestelde instituut altijd rekening houdt met nationale omstandigheden. Hij besloot zijn betoog met het advies om de vraag te stellen 'wat vindt de buitenwereld ervan in plaats van wat u er zelf van vindt'.
Jan Kleijssen sloot zich volledig aan bij Bovend'Eert en Verburg. Hij ging zelf verder in op de werkzaamheden van GRECO. De organisatie bevordert en beschermt de belangen van meer dan 1 miljard mensen van de 47 lidstaten van de Raad van Europa en de Verenigde Staten, aldus Kleijssen. Aanbevelingen van GRECO worden niet door een secretariaat bij de Raad van Europa in Straatburg opgesteld, maar komen van de lidstaten zelf. Nederland is daarin als lidstaat zeer actief. Volgens Kleijssen hangt het gezag dat een lidstaat heeft af van de mate waarin een land zelf de regels in acht neemt en zich aan de regels houdt. Vorig jaar ging het goed mis bij de Raad van Europa zelf. Het betrof de voorzitter en verschillende commissievoorzitters, afkomstig uit landen die bij Transparency International net als Nederland goed scoren. Toch ging het mis, aldus Kleijssen. Volgens hem geeft het aan hoe het ook bij een institutie waarvan gedacht werd dat het niet mis kon gaan, toch ook mis kan gaan. Wat betreft de aanbevelingen van GRECO stelde hij dat zij hele ruime marges betreffen. Ze bieden een kader aan. Ook Kleijssen benadrukte dat een vorm van extern toezicht belangrijk is. Het wordt aan de Kamer zelf overgelaten hoe dit in te vullen. Wel gaf hij aan dat dit niet aan fracties moet worden overgelaten omdat het risico bestaat dat het gepolitiseerd wordt, maar ook dat het verschillen in behandeling oplevert. Kleijssen deed ook de aanbeveling voor het aanstellen van een vertrouwenspersoon en een regeling hoe de Kamer met lobbyisten om gaat.
Foort van Oosten ging als laatste spreker verder in op de praktijk van de integriteitswerkgroep die een aantal jaar geleden in de Tweede Kamer is ingesteld. De werkgroep heeft een tweetal adviezen uitgebracht, aldus Van Oosten. In algemene zin valt hem op dat het van groot belang is dat je als leden open met elkaar durft te praten over integriteit, dat je durft dilemma's met elkaar te delen. Van Oosten voegde er overigens aan toe dat de initiatieven van de Kamer los staan van de initiatieven die partijen en fracties zelf nemen. Zo raadde de Kamer aan om als volksvertegenwoordiger zelf de 'toets van de krant' toe te passen: als je voorpaginanieuws bent geworden, kun je dan nog steeds uitleggen wat je hebt gedaan. Van Oosten stelde verder dat ten aanzien van aanvullende regels belangrijk is dat als argumentatie vaak meegegeven wordt dat regels meer helderheid geven. Volgens Van Oosten moet het uiteindelijk ook uit jezelf komen, door jezelf gedragen worden. Je moet als volksvertegenwoordiger transparant durven zijn, durven te vertellen waarom je doet wat je doet. Hij besloot zijn inleiding met de stelling dat de cultuur er uiteindelijk ook naar moet zijn dat je ook nog wel eens een fout kunt maken.
Na de vier inleidingen stelden Kamerleden diverse vragen aan de inleiders over hun inbreng. Een integraal verslag van dit rondetafelgesprek wordt binnenkort geplaatst, en zal worden betrokken bij de voorbereiding van het plenaire debat op 29 januari a.s. In dat debat zal duidelijk worden tot welke wijzigingen de Kamer zal besluiten met betrekking tot de eigen gedragsregels.
Over het proces
De Eerste Kamer heeft in 2014 afgesproken periodiek stil te zullen staan bij het onderwerp integriteit. Dit gebeurde naar aanleiding van een rapport van een Tijdelijke commissie die een reactie van de Eerste Kamer moest voorbereiden op het rapport van de Groep Staten tegen Corruptie van de Raad van Europa (GRECO). De commissie bood op 13 mei 2014 haar verslag aan de Voorzitter van de Eerste Kamer aan. Tijdens de plenaire behandeling van het verslag op 17 juni 2014 besloot de Eerste Kamer, met uitzondering van de fractie van de PVV, de conclusies en aanbevelingen van de Tijdelijke commissie GRECO-rapport over te nemen. Het rapport leidde er onder meer toe dat de Eerste Kamer een apart hoofdstuk over integriteit heeft opgenomen in het Reglement van Orde. Dat gaat onder meer over het melden van functies naast het Kamerlidmaatschap ('nevenfuncties') , het melden van geschenken met een waarde van meer dan € 50 en het melden van door derden betaalde reizen als Eerste Kamerlid.
Dinsdag 29 januari 2019 debatteert de Eerste Kamer plenair over de uitkomsten van het rondetafelgesprek en het interne overleg dat de fractievoorzitters en de Voorzitter van de Eerste Kamer en de beide Ondervoorzitters de afgelopen tijd hebben gevoerd in het College van Senioren.
Deel dit item: