De Eerste Kamer debatteerde dinsdag 6 juli met minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over drie gemeentelijke samenvoegingen. Het betreft de gemeenten Landerd en Uden tot Maashorst; de gemeenten Boxmeer, Cuijk, Grave, Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis tot Land van Cuijk; en de gemeenten Heerhugowaard en Langedijk tot Dijk en Waard. Deze samenvoegingen zijn op initiatief van de betrokken gemeenten zelf tot stand gekomen. De beoogde datum van herindeling is 1 januari 2022. De Kamer stemt dinsdag 13 juli over het wetsvoorstel en de ingediende moties.
Vooral de samenvoeging van Landerd en Uden tot Maashorst leidde tot veel vragen van de Kamer. De vragen hadden betrekking op Schaijk en Reek, twee van de kernen in de beoogde gemeente Maashorst. Een deel van de inwoners van die kern wil niet samenvoegen met Uden, maar met de gemeente Oss. De Tweede Kamer heeft bij de behandeling van deze samenvoeging een amendement aangenomen dat beoogt dat uiterlijk twee jaar na de vorming van de nieuwe gemeente een evaluatie zal worden gestart. Daarbij wordt overwogen of een grenswijziging wenselijk is. De Kamer wilde van de minister weten hoe zij de toegezegde evaluatie beoordeelde.
Moties
Er zijn vijf moties ingediend. PVV-senator Van Hattem diende drie moties in (één bij ieder wetsvoorstel) die de regering verzoeken de wetsvoorstellen voor de samenvoeging van de gemeenten Heerhugowaard en Langedijk; Boxmeer, Cuijk, Grave, Mill en Sint Hubert en Sint Anthonis; en Landerd en Uden niet in werking te laten treden zolang de inwoners van alle betrokken gemeenten zich niet in een referendum hebben kunnen uitspreken over deze herindeling. De minister ontraadde de moties.
Van Hattem diende verder een motie in over de evaluatie van de samenvoeging van Landerd en Uden, die de regering verzoekt samen met de lokale overheden bij de uitvoering van de evaluatie in ieder geval een volksraadpleging te laten plaatsvinden onder de inwoners van de kernen Schaijk en Reek. Ook deze motie is door de minister ontraden.
PvdA-senator Koole diende een motie in, die de wens uitspreekt dat de versterking van de positie van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties als hoeder van democratisch gelegitimeerde medeoverheden binnen het rijksbestuur tijdens de lopende kabinetsformatie aan de orde wordt gesteld; en die de Voorzitter verzoekt deze wens over te brengen aan de informateur.
Impressie van het debat
Senator Van der Linden (Fractie-Nanninga) zei dat de samenvoeging van Landerd en Uden al sinds 2013 onderwerp van discussie is. Zijn fractie heeft moeite met gemeenten met meer dan 20 kernen. Volgens Van der Linden heeft Tweede Kamer regentesk opgetreden door zelf met een amendement te komen. Hij noemde de evaluatie een 'faux pas van jewelste'. Volgens Van der Linden gaan de gemeenten nu een onzeker fusietraject in met de externe evaluatie als zwaard van Damocles boven hun hoofd. Hij vroeg de minister hoe betrouwbaar de evaluatie is. De Fractie-Nanninga denkt dat het aanhouden van dit wetsvoorstel beter zou zijn. Vervolgens zou per kern een bindend referendum gehouden moeten worden, aldus Van der Linden.
D66-senator Dittrich zei dat doordat we onze horizon verbreden ook de behoefte groter wordt ons verbonden te voelen met andere verbanden. Er moet volgens Dittrich draagvlak zijn bij de verschillende gemeenten, zowel bij de bewoners als bij de bestuurders. Beide groepen moeten de meerwaarde van de samenvoeging inzien. Er zullen altijd tegenstanders zijn en blijven. Vaak heeft verzet tegen de samenvoeging te maken met het proces, aldus Dittrich. Sommige inwoners willen bij een andere gemeente horen dan waartoe de meerderheid heeft besloten. In het geval van Schaijk willen zij liever bij Oss horen. Dittrich vroeg hardop: 'Hoe moeten we daar als Eerste Kamer mee om gaan? Ik zie onze rol wat meer op afstand, terughoudend.'
Ook VVD-senator Van der Burg ging in op de samenvoeging van Landerd en Uden. Er zijn volgens hem in Schaijk zeer fanatieke tegenstanders. Dat verzet heeft dan ook geleid tot het amendement van de externe evaluatie. Van der Burg wees er op dat er ook mensen zijn die niet kiezen voor aansluiting bij Oss. Hij vroeg de minister op welk niveau de evaluatie gaat plaatsvinden.
Volgens CDA-senator Rombouts kan en mag draagvlak niet het enige criterium voor samenvoeging zijn. Hij vroeg de minister hoe zij terugkijkt op de versnipperde aanpak van de herindeling van de afgelopen twintig jaar in Noordoost-Brabant. In de jaren ervoor was de hele provincie betrokken, daarna kwamen indelingen versnipperd voor. Hij vroeg of achteraf wel de juiste keuzes zijn gemaakt. Hij vroeg de minister of zij haar opvolger aanraadt de regierol van het provinciale bestuur te versterken. Tot slot wilde hij weten of de externe evaluatie geen doekje voor het bloeden is.
PvdA-senator Koole zei dat het goed is dat de samenvoegingen op initiatief van de gemeenten zelf tot stand zijn gekomen, ook al wordt uitkomst niet door alle kernen gedeeld. Maar wat als opschaling niet noodzakelijk was geweest, wilde hij weten. Doordat gemeenten steeds meer op hun bordje hebben gekregen, moeten ze wel samenwerken, aldus Koole. De schaal zal - ook na samenvoeging - onvoldoende zijn en er zal altijd weer samenwerking nodig zijn. Volgens Koole raakt zijn in mei ingediende motie direct aan de problematiek van het debat van vandaag. Over de externe evaluatie van de samenvoeging van Landerd en Uden vroeg Koole of er geen hypotheek gelegd wordt op de samenwerking in de nieuwe gemeente. Hij vroeg de minister toe te zeggen dat de opzet van de evaluatie van te voren naar het parlement wordt gestuurd.
PVV-senator Van Hattem vroeg hoe de minister kan spreken van een zorgvuldig proces en genoeg draagvlak als blijkt dat de bewoners van Schaijk eigenlijk bij Oss willen horen. De inwoners van Uden hebben zich überhaupt niet in een referendum kunnen uitspreken, aldus Van Hattem. Volgens hem lopen, ondanks alle mooie woorden bij gemeentelijke herindelingen, na samenvoeging de kosten op zoals die van honden- en toeristenbelasting. Hij vroeg de minister wat de gevolgen voor de samengevoegde gemeente Maashorst zijn als na de evaluatie Schaijk alsnog aansluit bij Oss. Ook wilde hij weten in hoeverre de regering betrokken wordt bij het aantrekken van de externe partij die de evaluatie zal doen.
Senator Kox (SP) zei dat de meeste gemeenten het eens zijn met de plannen. Het noodzakelijke democratische proces heeft plaatsgevonden. Dat neemt volgens hem niet weg dat een gemeentelijke herindeling pijn doet. Over de evaluatie van de samenvoeging van Landerd en Uden vroeg Kox of het een serieuze evaluatie betreft die tot een ander resultaat kan leiden dan wat de Kamer hier bespreekt. Volgens hem moeten de geuite zorgen uiterst serieus worden genomen. Tot slot zei hij dat het van groot belang is, dat de nieuwe gemeenten ervoor zorgen dat de samenvoeging niet ten koste gaat van kleinschaligheid. Nieuwe gemeenten dragen daarvoor een grote verantwoordelijkheid, aldus Kox.
Beantwoording minister Ollongren
Over de samenvoeging van Landerd en Uden zei minister Ollongrendat beide gemeenten de kleinschaligheid willen behouden. Ze hebben elkaar daarin gevonden, dus door opschaling is kleinschaligheid behouden. Volgens de minister zijn de inwoners uit Schaijk die zich niet kunnen vinden in de herindeling, wel degelijk gehoord door het gemeentebestuur. Ollongren: 'In democratische processen worden besluiten genomen waar niet iedereen zich in kan vinden. In de totale gemeente is een meerderheid voor samenvoeging met Uden.'
Deel dit item: