De Eerste Kamer debatteerde dinsdag 23 november met minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid en minister De Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de derde verlenging van de tijdelijke wet maatregelen covid-19. De Kamer stemt dinsdag 30 november over de verlenging en acht ingediende moties.
Het wetsvoorstel regelt de goedkeuring van de derde verlenging van de geldingsduur van de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 (Twm) met drie maanden van 1 september 2021 tot 1 december 2021. De Twm bevat de maatregelen in het kader van covid-19. Deze wet (of onderdelen daarvan) kunnen steeds met drie maanden verlengd worden. De onderdelen waarvan de geldigheidsduur niet wordt verlengd vervallen dan. De verlenging gebeurt met een koninklijk besluit. Nadat het koninklijk besluit is genomen, moet de verlenging via een goedkeuringswet worden goedgekeurd door de Tweede en Eerste Kamer.
De Kamer debatteerde over de verlenging van de Twm, maar had ook inhoudelijk veel zorgen over het coronabeleid van het kabinet in het algemeen en de toenemende polarisatie in de samenleving. Zo werden er veel vragen gesteld over de lange termijnvisie van het kabinet. Andere vragen betroffen de - in vergelijking met andere landen - late inzet van de booster in Nederland en het vooral reactieve karakter van het Nederlandse beleid. Over de verlenging was een deel van de Kamer bezorgd over het permanente karakter van de tijdelijke maatregelen en daarom tegenstander van de verlenging. Een ander deel deelde die zorgen, maar beschouwde de verlenging gezien de situatie van de huidige coronabesmettingen als onvermijdelijk.
Verder was de Eerste Kamer ontevreden over de traagheid waarmee het wetsvoorstel hiervoor door de Tweede Kamer is behandeld. De Kamer stemt nu over het voorstel één dag voordat de derde verlenging afloopt.
Moties
Er zijn acht moties ingediend.
-
-De motie van senator Van Hattem (PVV) wil dat wordt afgezien van maatregelen die onderscheid maken in de behandeling van gevaccineerden en ongevaccineerden.
-
-De motie van senator Van Hattem (PVV) beschouwt de verbreding van de coronatoegangsbewijzen en de inzet van 2G-beleid als onwenselijk.
-
-De motie van senator Van Hattem (PVV) verzoekt de regering de voorgenomen invoering van een permanent Europees coronacertificaat niet te steunen. De minister heeft de motie ontraden.
-
-De motie van senator Van Hattem (PVV) wil dat er in Nederland nooit en te nimmer een lockdown komt voor Nederlanders die om welke reden dan ook niet gevaccineerd zijn, zoals in Oostenrijk het geval is.
-
-De motie van senator Otten (Fractie-Otten) verzoekt de regering om op de kortst mogelijke termijn een Chief Medical Officer aan te stellen die direct rapporteert aan de minister-president en die de coronamaatregelen op vertrouwenwekkende en heldere wijze kan communiceren naar de bevolking en zo mede de maatschappelijke polarisatie onder controle kan krijgen. Ook deze motie is door de minister ontraden.
-
-De motie van senator Nanninga (Fractie-Nanninga) verzoekt de regering om de Kamer vóór het kerstreces een overzicht te sturen dat vermeldt gedurende welke periode het kabinet stuurde op welke factoren als hoofddoel van de maatregelen, welke factoren contextueel waren, hoe deze factoren werden gemonitord en wat de motivering voor deze keuze was. De minister laat deze motie aan het oordeel van de Kamer.
-
-De motie van senator Van der Voort (D66) verzoekt de regering om zoveel de informatievoorziening als het bestrijden van desinformatie betreffende corona en het coronabeleid te intensiveren en daarover aan de Eerste Kamer te rapporteren. Ook deze motie kreeg het advies 'Oordeel Kamer' van de minister.
-
-De motie van senator Otten (Fractie-Otten) roept de regering op om zo snel mogelijk concrete plannen uit te werken, in samenspraak met medische professionals, om gespecialiseerde coronacentra op korte termijn operationeel te hebben. De minister ontraadde deze motie.
Impressie van het debat
Regeren gaat verder dan crisismanagement
Senator De Boer (GroenLinks) sprak haar ongenoegen uit over de vertraagde behandeling van dit wetsvoorstel. De verlenging is al per 1 september jl. ingegaan en loopt volgende week (op 1 december) af. De Eerste Kamer heeft over de trage behandeling ook een brief aan de Tweede Kamer gestuurd. Over de noodzaak van de verlenging is De Boer kort: die was er in september en die is er nu des te meer. Ze zei verbaasd te zijn dat de regering de gereedschapskist met maatregelen vrijwel onaangeroerd laat op dit moment. De Boer vroeg de ministers ook vooruit te kijken en niet alleen bezig te zijn met de crisis. Dat is volgens haar het verschil tussen een crisismanager en een regering. Ze ziet geen scenario's voor beleid om het virus aan te pakken, niet voor de lange termijn, en steeds minder ook voor de korte termijn. GroenLinks maakt zich zorgen over de schade van de maatregelen voor ondernemers en de cultuursector, over de toenemende polarisatie, en dat de regering hierop geen antwoord heeft. De bal wordt ten onrechte helemaal bij de ongevaccineerden gelegd, besloot senator De Boer.
Regeren in plaats van administreren
Volgens senator Van Hattem (PVV) is minister De Jonge meer bezig met administreren dan met regeren. Hij zei dat de regering de inbreuk op de Grondwet veel te licht opneemt. Hij noemde de aantasting van de onschendbaarheid van het menselijk lichaam disproportioneel en onacceptabel. Vaccinatie moet altijd een vrije en weloverwogen keuze zijn. Ook op basis van de tijdelijke wet maatregelen covid-19 worden mensen buitengesloten, aldus Van Hattem. Met het 2G-voorstel dat het kabinet wil invoeren wordt medische apartheid gecreëerd en artikel 1 van de Grondwet aangetast, zei Van Hattem. 'Niets is zo permanent als een tijdelijke coronamaatregel', herhaalde hij zijn bijdrage aan eerdere coronadebatten. Ook het voornemen van de Europese Commissie om het coronapaspoort permanent te maken is daarvan volgens Van Hattem een voorbeeld. Hij stelde verder vast dat het kabinet nog steeds geen indicatoren vooraf vaststelt bij het afkondigen van een maatregel, een wens van de Eerste Kamer. De kern van deze crisis zijn de bezuinigingen in de zorg, volgens de PVV-senator. Fors investeren in de zorg, in het bijzonder in de IC-zorg, is hard nodig, aldus Van Hattem.
Verlenging tijdelijke wet is proportioneel
Senator Backer (D66) haalde oud D66-leider en oud-senator Jan Terlouw aan die zei: 'Het hebben van plichten is een recht'. Dat brengt volgens Backer wel zware verantwoordelijkheden met zich mee. Om de leefwereld weer terug te kunnen brengen naar vertrouwen tussen burgers en overheid onderling en volhouden, zijn wederkerigheid en solidariteit nodig. Met een aantal eenvoudige gedragsregels kunnen we al veel bereiken, aldus Backer. De regering is volgens D66 tekortgeschoten in de erkenning hoe de pandemie uitwerkt onder bepaalde groepen. Een deel van de ongevaccineerden wordt niet bereikt, een deel wil niet bereikt worden. Backer vroeg of de regering zich voldoende verdiept heeft in bijvoorbeeld de mensen die in sommige wijken in de grote steden leven en zich niet laten vaccineren. Volgens Backer is er een onverdraagzaamheid gekomen in het coronadebat: 'Bedreigingen, hyperbolen, het wordt allemaal niet geschuwd, terwijl we juist op zoek moeten naar saamhorigheid'. Ten aanzien van de verlenging van de Twm zei hij dat alles overziende D66 van mening is dat de verlenging de proportionaliteitstoets kan doorstaan.
Bestrijd desinformatie!
Senator Van der Voort (eveneens D66) wees erop dat een pandemie doorgaans 3 tot 5 jaar duurt. Het kabinet heeft volgens hem steeds de indruk gewekt dat de pandemie bijna voorbij is. Vaccinatie is het sterkste middel om het virus te beteugelen, maar tegelijk afhankelijk van de kracht van het virus. Van der Voort vroeg zich hardop af of de overheid desinformatie voldoende bestreden heeft. 'De wetenschap is onze beste leidraad,' zei de senator die tevens hoofd van een IC-afdeling in een ziekenhuis is. Hij vroeg de minister hoe het kabinet de wetenschap gaat inzetten om desinformatie tegen te gaan. Had de regering de samenleving er beter op moeten voorbereiden, een realistischer toekomstbeeld moeten schetsen? Volgens Van der Voort zijn er geen louter goede of slechte keuzes. Hij ziet de maatregelen als een mengpaneel waarbij je de maatregelen soms wat verder 'openschuift' in combinatie met andere, en soms weer dicht zet. D66 vindt de zorg belangrijk, maar ook de andere sectoren van de samenleving. Het is de regering niet gelukt de balans tussen de sectoren te behouden. Een open samenleving gaat nu nog niet zonder toename van de ziektelast. Waarom houdt de minister vast aan het sturen op IC-opnames, in plaats van sturen op besmettingen, zoals ook de WHO adviseert, zo vroeg Van der Voort.
Mosterd na de maaltijd
Volgens senator Baay-Timmerman (50PLUS) doet de term 'tijdelijk' vreemd aan als wordt bedacht dat deze wet werd ingevoerd op 1 december 2020, bijna een jaar geleden. Dit debat voelt bovendien als mosterd na de maaltijd, omdat de derde verlenging al bijna afloopt, aldus Baay. Ze is het met het kabinet eens dat de besmettingscijfers naar beneden moeten. Wel vroeg ze zich af of de maatregelen proportioneel zijn. Ook Baay wilde weten wat de toekomstvisie van het kabinet is. De 50PLUS-fractie maakt zich grote zorgen over de steeds verdergaande polarisatie tussen gevaccineerden en ongevaccineerden. Ze vroeg minister Grapperhaus hoe het geweld van de afgelopen dagen gestopt kan worden. Van minister De Jonge wilde zij weten waarom de boostercampagne niet veel eerder is gestart. De 80-plussers hadden dan in oktober al beschermd kunnen zijn en mogelijk huidige grote druk op de zorg voorkomen kunnen worden, aldus Baay. Ook vroeg ze waarom het coronatoegangsbewijs geen verplichting is voor bezoekers in zorginstellingen. Mensen in zorginstellingen moeten volgens 50PLUS in optima forma beschermd worden.
Handhaven is achtergebleven
Senator Prins (CDA) zei dat de solidariteit en het vertrouwen in de overheid en in elkaar steeds meer onder druk staan. Het is bizar dat huisartsen bedreigd worden, wetenschappers en leden van het kabinet ook. Het virus zorgt ervoor dat verschillen tussen mensen gegroeid zijn tot onoverbrugbare verschillen, aldus Prins. De democratie staat of valt met luisteren naar elkaar, naar de minderheid en naar de meerderheid, zei zij. We moeten leren leven met het virus, maar het leren gaat ons lastig af. Daarbij komt dat maatregelen steeds complexer worden. Prins: 'Maatregelen zijn pas effectief als ze goed uitvoerbaar, uitlegbaar en handhaafbaar zijn.' Handhaven is echter achtergebleven. Prins vroeg hoe het kabinet dit gaat verbeteren. Ook wilde ze weten hoe het kabinet het werken in de zorg weer aantrekkelijk gaat maken. Volgens het CDA wordt het tijd voor meer structureel en voorspelbaar beleid, na bijna twee jaar tijdelijke maatregelen. Ondanks de demissionaire status van het kabinet kan hiermee niet worden gewacht, besloot Prins.
Ge-jojo met maatregelen maakt mensen moe
Volgens senator Janssen (SP) is in een crisis méér democratie nodig en niet minder. Hij vroeg waarom het kabinet het wetsvoorstel zo laat heeft ingediend, twee weken voordat de verlenging moest ingaan. Op deze wijze wordt het parlement belemmerd in het vrij beoordelen van wetgeving. En dat schaadt het vertrouwen van het parlement in het kabinet en van de samenleving in de politiek in zijn geheel, aldus Janssen. Begin november is de volgende, vierde, verlenging aangekondigd, maar deze is nog niet naar het parlement gestuurd. Beter zou het zijn om dat drie weken voor de ingangsdatum te doen zodat parlement het voorstel ook tijdig kan behandelen. Er lijkt steeds weinig geleerd te worden van eerdere fouten, zei Janssen. Een korte termijn van versoepelingen wordt opgevolgd door een lange termijn van verscherpte maatregelen. Elke keer weer. Hoe is het mogelijk dat er volhardt wordt in dit handelen, vroeg hij. Ook wilde hij weten of het OMT nog wel voldoende afstand tot het kabinet heeft. Is er wel voldoende tegenmacht in de relatie tot het kabinet, maar ook tussen de OMT-leden onderling? Janssen vroeg hoe het kabinet de onafhankelijke rol van het OMT gaat waarborgen. Hij vroeg verder waarom het kabinet de ene keer wel adviezen opvolgt en de andere keer niet. Het ge-jojo met maatregelen is wat mensen moe maak, besloot Janssen zijn betoog.
Corona kun je niet wegpolderen
Senator De Bruijn-Wezeman (VVD) zei dat het verder vullen van de gereedschapskist om pandemie te bestrijden, prioriteit is. De VVD is voor de derde verlenging, maar, zo vroeg De Bruijn: 'We kunnen toch niet steeds met drie maanden verlengen? Wanneer komt de regering met een strategie?' De samenleving wordt bovendien onvoldoende meegenomen, aldus De Bruijn. Debat en democratische besluitvorming zijn een groot goed, maar het virus kun je volgens de VVD-senator niet 'wegpolderen'. Zolang we het virus er niet onder hebben, zullen ons steeds moeilijke vragen worden gesteld. Vrijheden zijn niet onbeperkt en kunnen onder voorwaarden worden ingeperkt. De vrijheid van het individu is beperkt tot waar vrijheid van de ander in gevaar komt, aldus De Bruijn. Op die manier beoordeelt de VVD-fractie de coronawetgeving ook. Over het coronatoegangsbewijs zei De Bruijn dat het toezicht erop beter moet. De Bruijn zei dat burgemeesters die zeggen dat ze niet zullen handhaven een verkeerd signaal geven aan alle inwoners van hun gemeente.
Vaccinaties niet dé oplossing
Senator Van Dijk (SGP) zei dat het coronavirus grillig en minder voorspelbaar blijkt dan we dachten. We kunnen ons niet uit elke situatie regelen en moeten denken in praktische mogelijkheden, zei Van Dijk. De vaccinaties lijken te werken, maar het is niet de veel beloofde oplossing gebleken. Een klein deel van de bevolking heeft besloten zich niet te laten vaccineren. Een nieuwe besmettingsgolf of prikbus zal die keus doen veranderen, zei de SGP-senator. De wijze waarop het coronatoegangsbewijs is verwerkt in het maatregelenpakket staat de SGP niet aan. Ook heeft de fractie grote bedenkingen bij deze derde verlenging. Van Dijk ziet dat er maatregelen nodig zijn, maar die moeten primair epidemiologisch zijn. De bezwaren van de SGP tegen de wet gaan over de invulling die de regering aan de tijdelijke wet geeft door van de coronapas de ruggengraat van het beleid te maken, besloot Van Dijk.
Steeds verlengen past niet in rechtsstaat
Senator Nicolaï (PvdD) vroeg het kabinet om gezond verstand te gebruiken en verstandige besluiten te nemen. Het door laten gaan van Black Friday kan fatale gevolgen hebben. Gaat hier economisch belang voor volksgezondheid, vroeg hij de ministers. Toen de vliegverboden werden opgeheven heeft de overheid adequate naleving van de quarantaineplicht achterwege gelaten. Het OMT heeft destijds alleen ingestemd met opheffen van vliegverboden als naleving van de quarantaineplichtzou zijn gegarandeerd, bracht hij in herinnering. Ook hij wilde weten welk langetermijnbeleid het kabinet voor ogen heeft. Zo wees Nicolaï op het verminderen van obesitas. Leefstijl moet volgens de PvdD-senator niet meer individueel worden aangepakt, maar als probleem van de samenleving, bijvoorbeeld door het instellen van een vet- en suikertaks. Is de minister bereid een dergelijke maatregel te nemen, vroeg hij. Volgens Nicolaï is er in Nederland soms onvoldoende oog voor de gevaren van zoönose, van dier op mens overdraagbare ziektes. Ook klimaatverandering zorgt voor verdere verspreiding van virussen via insecten. Paraat zijn is dus het devies, zei hij tegen de ministers. De PvdD-fractie vindt het ontoelaatbaar dat er nu al wordt gesproken over een vierde en een vijfde verlenging van de Twm. Nicolaï: 'In een rechtsstaat past steeds weer verlenging niet.'
Sturen op outcome
Senator Raven (OSF) zei dat veel mensen de informatieverstrekking van de overheid niet meer vertrouwen. Hij vroeg de ministers hoe het vertrouwen kan worden hersteld. 'Is onze democratie in gevaar?' 'Is er sprake van tunnelvisie in het parlement?' 'Heeft de rechterlijke macht vraagtekens bij het optreden van de overheid? Is Nederland in gevaar?' Dat zijn vragen die Eerste Kamerleden volgens Raven moeten stellen naar aanleiding van het e-mailbombardement dat de senatoren de afgelopen dagen hebben gekregen. Bij de toeslagenaffaire wás sprake van tunnelvisie, zei Raven. Volgens hem houdt de overheid draagvlak voor de coronamaatregelen door te sturen op outcome en niet op onderbuikgevoelens: 'Anders wordt het schieten met hagel.' Een voorbeeld van het schieten met hagel is volgens Raven het invoeren van de mondkapjesplicht. Hij zag een toename van het aantal besmettingen, ondanks de mondkapjes, net als vorig jaar bij de invoering in december. De OSF roept het kabinet op om met maatregelen te komen op basis van meten en niet op basis van onderbuikgevoelens, te zorgen voor een lange termijnoplossing, en pak tegenstellingen in de samenleving aan, aldus Raven.
Lange termijnvisie nodig
Volgens senator Karakus (PvdA) moet het kabinet constateren dat het coronavirus onderdeel van ons leven is in plaats van steeds kiezen voor maatregelen voor de korte termijn. Het kabinet lijkt niet van koers veranderd te zijn, aldus Karakus. Hij vroeg in navolging van veel eerdere sprekers of de regering aan een langetermijnvisie werkt waarin omschreven staat hoe wij de komende maanden of zelfs jaren om moeten gaan met het virus. Zo'n langetermijnvisie moet volgens hem recht doen aan de vrijheden, rechten en plichten van de burgers. Karakus vroeg hoe de regering van plan is te werken aan het herwinnen van het vertrouwen van de burgers. Ook hij wees op het probleem van de handhaving. Handhaving moet er volgens de PvdA ook voor zorgen dat burgers die de regels wel volgen het vertrouwen in de maatregelen en de overheid niet verliezen. Karakus: 'Als de overheid wispelturig handelt, het nut en de noodzaak van de maatregelen niet kan of wil uitleggen, dan werkt dat wantrouwen in de hand.' Tot slot vroeg hij of de minister kon aangeven wanneer er een investeringsplan komt voor de zorg, om te beginnen voor de IC.
Van 'technologisch' en 'tegen' naar 'democratisch'
Senator Verkerk (ChristenUnie) ziet twee paradigma's in het debat over corona, een technologisch paradigma en een tegen paradigma. Beide botsen met elkaar. Beide groepen trekken zich terug in hun eigen paradigma. Verkerk vroeg de ministers of zij beide paradigma's herkennen. Volgens Verkerk doet het 'technologische' geen recht aan de verantwoordelijkheid van de samenleving en het 'tegen' niet aan de verantwoordelijkheid van de overheid. Hij legde daarom de optie van het democratische paradigma op tafel leggen. Democratie kan alleen maar bloeien als zij gedragen wordt door de samenleving, aldus Verkerk. Het 'democratische' paradigma is gebaseerd op drie principes: het kabinet schept kaders en houdt regie, lokale overheden hebben ook een belangrijke verantwoordelijkheid en de eigen verantwoordelijkheid van de samenleving. Verkerk zei niet de illusie te hebben dat je daarmee alle burgers kunt bereiken. Toch mag je volgens hem de reikwijdte van lokale dialogen niet onderschatten. Er zijn voldoende lokale voorbeelden die ons kunnen inspireren om met mensen in gesprek te gaan, aldus Verkerk.
Lichaam is onschendbaar
Volgens senator Frentrop (FVD) is de onschendbaarheid van het menselijk lichaam het belangrijkste grondrecht. Als de overheid daaraan tornt, dan is er sprake van een totalitaire staat, aldus Frentrop. Tot dusverre was het coronabeleid vooral een afweging op basis van zorg en economie. Nu wil de regering verder gaan en dat baart de FVD-fractie zorgen. Ieder moet zelf beslissen of hij wel of niet gevaccineerd wil worden. Volgens Frentrop is hier sprake van biopolitiek. Biopolitiek doet zich voor bij orgaandonatie, euthanasie, abortus en alle vraagstukken die gaan over de zeggenschap over het eigen lichaam. Biopolitiek vergt volgens Frentrop nog grotere zorgvuldigheid dan gewone politiek, ook in de communicatie: 'Je moet niet overdrijven. Je moet geen zondebokken gaan aanwijzen of anderszins mensen tegen elkaar opzetten. Je moet retorische trucjes achterwege laten. Je moet nog eerlijker zijn over je bedoelingen dan normaal.' Als het kabinet vaccinatie wil verplichten, zeg dat dan en leg uit waarom, aldus Frentrop. FVD heeft niet het vertrouwen dat minister De Jonge deze aanbevelingen navolgt.
Vertrouwen volledig verdampt
Volgens senator Otten (Fractie-Otten) is het vertrouwen in het coronabeleid volledig verdampt, ook bij gevaccineerden en mensen die de maatregelen gewoon hebben opgevolgd de afgelopen anderhalf jaar. Volgens de Fractie-Otten is een andere boodschapper nodig, iemand die het vertrouwen van de bevolking heeft en weet hoe de maatregelen moeten worden overgebracht zodat ze ook worden nageleefd. Otten deed daarom het voorstel om in navolging van landen als het Verenigd Koninkrijk en Canada zo snel mogelijk een Chief Medical Officer te benoemen die kan uitleggen wat er aan de hand is en de spanningen kan doen afnemen. Een eerste stap naar het herstel van vertrouwen is volgens Otten de erkenning dat hier iets helemaal fout is gegaan. Ten tweede: erken dat er geen magicbulletoplossingen zijn, maar gebruik een palet aan maatregelen zoals het 'mengpaneel' van senator Van der Voort. Ten derde, stuur op gedrag: leg uit wat mensen wel en niet kunnen doen. Ten vierde, organiseer speciale coronaziekenhuizen waar alleen coronapatiënten worden opgenomen. Over verlenging van de Twm zei Otten dat deze niet proportioneel is.
Virus regeert, niet het kabinet
Senator Nanninga (Fractie-Nanninga) zei dat het vermanende toontje van premier Rutte en minister De Jonge (dat de strengere maatregelen onze eigen schuld zijn) totaal geen recht doet aan de saamhorigheid en solidariteit die de meerderheid de afgelopen twee jaar heeft betracht. Volgens Nanninga hebben de minister en de minister-president het draagvlak eerder geërodeerd in plaats van verstevigd. Ook haar fractie mist de langetermijnvisie. Nanninga: 'Het virus regeert, het kabinet is voortdurend reactief.' Het is volkomen onduidelijk waarop het kabinet stuurt. Het kabinet lijkt zich uitsluitend op adviezen van het OMT te baseren, maar de aanpak is niet alleen een medische zaak, aldus Nanninga. Met de schending van grondrechten dient ook rekening te worden gehouden. Volgens de Fractie-Nanninga is het tot slot goed dat de mogelijkheid voor een avondklok niet wordt verlengd.
Reactie ministers Grapperhaus en De Jonge
Minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) ging in op de rellen van de afgelopen dagen in diverse plaatsen in het land: 'Zodra het bedreiging en intimidatie wordt, is het ontoelaatbaar.' Waar de media melding maken van vuurwerk, zijn dat feitelijk illegale explosieven, aldus de minister
Grapperhaus zegde toe dat er een brief komt de komende weken met daarin een overzicht van alles wat het kabinet doet om jongeren te blijven betrekken bij de coronamaatregelen, om ze mee te nemen en niet om ze te straffen. We moeten ervoor zorgen dat jongeren er ook in de toekomst zo min mogelijk schade van ondervinden, aldus Grapperhaus. Over handhaven zei hij dat de Kamer er niet op moet rekenen dat er een boa komt op iedere hoek van de straat. De sectoren, zoals horeca en evenementenorganisaties moeten er ook zelf voor gaan staan. Handhaving is pas de volgende stap. Hij zegde toe het handhavingskader naar de Kamer te sturen.
Minister De Jonge antwoordde dat het kabinet is begonnen met het voorbereiden van vijf langetermijnbeleidsvarianten voor vijf scenario's die zijn uitgewerkt door de KNAW en de WRR. De Jonge: 'Welk scenario het wordt, kiezen we niet zelf. Dat kiest het virus zelf. Welke aanpak dat bepalen we zelf. Die aanpak per scenario bereiden we nu voor.' De Jonge zei te verwachten dat ook op de lange termijn boosteren nodig blijkt, net als quarantaine-achtige maatregelen en de inzet van coronatoegangsbewijzen.
Over de boostercampagne zei hij dat de Gezondheidsraad in de zomer het advies gaf dat de boosterprik nog niet nodig was, omdat het pas effectief is als het vaccin zelf minder effectief wordt. Daarom heeft het kabinet half oktober opnieuw de vraag aan de Gezondheidsraad gesteld. Toen stelden zij een licht afnemende immuniteit vast, vooral in internationaal onderzoek, niet eens zozeer in Nederland. Op basis daarvan heeft het kabinet besloten tot een boostercampagne die half november is begonnen, eerst bij 80-plussers en het zorgpersoneel.
Het OMT is onafhankelijk, en een tegenmacht die het kabinet waardeert. Minister De Jonge zei dat het kabinet zeer aan de adviezen hecht. Maar het is niet de enige adviseur, er zijn er meerdere, ook op de maatschappelijke thema's. De politieke afweging is vervolgens aan het kabinet, besloot De Jonge.
Deel dit item: