De Eerste Kamer heeft dinsdag ingestemd met een bijdrage van het kabinet in de aankoop van het schilderij De Vaandeldrager van Rembrandt. De aankoop was aan de Kamer voorgelegd door middel van een incidentele suppletoire begroting van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; het schilderij kost € 175 miljoen, het kabinet draagt hier € 150 miljoen aan bij. Aan het einde van het debat met staatssecretaris Uslu van Cultuur en Media voor wie dit haar debuut in het parlement was, werd meteen gestemd: de fracties van D66, CDA, VVD, GroenLinks, Fractie-Nanninga, ChristenUnie, Fractie-Otten, 50PLUS, PvdA, SP, SGP en OSF stemden voor de aankoop, de fracties van PVV, PvdD en FVD stemden tegen de aankoop. De Kamer verwierp, voorafgaande aan de stemming over het wetsvoorstel, twee moties die tijdens het debat waren ingediend.
De meeste fracties deelden de mening van het kabinet dat het schilderij een waardevolle toevoeging is aan het openbaar kunstbezit van Nederland. Ook steunde de Kamer de door het kabinet voorgestelde tournee langs alle provincies. De Kamer was minder enthousiast over de timing van de aankoop: midden in de coronapandemie waarin veel zzp'ers in de cultuursector met moeite het hoofd boven water houden en bijna tot geen steun van de overheid krijgen. Staatssecretaris Uslu erkende dat de timing ongelukkig was. De positie van de zzp'ers in de cultuursector staat bovenaan de agenda van het kabinet, zei ze tegen de Kamer.
De Eerste Kamer verwierp een motie van senator Prast (PvdD) die de regering verzoekt om het met de suppletiewet voorziene extra budget, na aftrek van de kosten voor De Vaandeldrager, ter beschikking te laten van de begroting voor cultuur, teneinde dat in het bijzonder aan te wenden voor voorzieningen de te lijden hebben gehad van de covid-pandemie. Alleen de PvdD-fractie steunde de motie. De staatssecretaris had de motie ontraden.
Ook een motie van senator Otten (Fractie-Otten) waarin werd verzocht de contractuele overeenkomst met de verkoper zodanig vorm te geven dat de Nederlandse staat voldoende juridische bescherming geboden wordt door de verkoper, werd verworpen. De fracties van D66, CDA, VVD, Fractie-Nanninga, ChristenUnie, PVV, 50PLUS, en FVD stemden tegen, de fracties van GroenLinks, Fractie-Otten, PvdA, PvdD, SP, SGP en OSF stemden voor de moties. De staatssecretaris had de motie "oordeel Kamer" gegeven.
Impressie van het debat
Ook geld vrijmaken voor makers van nu
Senator Veldhoen (GroenLinks) sprak haar zorgen uit dat het kabinet wel geld over heeft voor de cultuurmakers van vroeger, en niet voor de makers van nu. Door corona is de situatie van zzp'ers in de culturele sector verslechterd, terwijl overheidssteun niet bij hen terecht is gekomen. Ook bij de recente versoepelingen staat de culturele sector weer achteraan, aldus Veldhoen. Ze vroeg of de staatssecretaris voor de sector zal gaan opkomen. Ook vroeg Veldhoen de staatssecretaris of Nederland wel opnieuw een Rembrandt nodig heeft (in 2015 kochten de Franse en de Nederlandse Staat gezamenlijk het door Rembrandt geschilderde dubbelportret van Marten en Oopjen, red.) en of er niet te veel betaald wordt voor het schilderij. Ook wilde Veldhoen weten of Nederland wel moet meedoen aan de gekte op de internationale kunstmarkt.
Aanschaf is risico vanwege tijdsgewricht
Senator Frentrop (FVD) zei dat het debat niet gaat over de vraag of De Vaandeldrager een mooi schilderij is, maar over de doelmatigheid van de overheidsuitgaven. Een Eerste Kamer die zegt te staan voor kwaliteit van bestuur en wetgeving zou met deze uitgave niet moeten instemmen. Frentrop betoogde verder dat het risico bestaat dat het schilderij mensen kwetst omdat het gemaakt is in een tijd die nu in twijfel wordt getrokken. Hij vroeg verder hoe de staatssecretaris de keus van haar voorganger (minister Van Engelshoven, red.) beoordeelt om alle fracties in de Tweede Kamer behalve de FVD-fractie aanvankelijk vertrouwelijk in te lichten over de aankoop. Tot slot stelde hij voor het kunstaankoopbeleid meer toekomstbestendig te maken door de bevolking te betrekken bij het opstellen van een lijst met aan te schaffen werken.
Informatie ontbreekt om mening te kunnen vormen
Senator Prast (Partij voor de Dieren) zei dat iets graag wíllen kopen één ding is, maar iets kúnnen kopen is iets anders. Ook zij wees op de maatschappelijke onrust die de afgelopen jaren is ontstaan over bepaalde kunstwerken, bijvoorbeeld uit de periode waarin ook De Vaandeldrager is geschilderd. Op dit schilderij is volgens haar een Javaanse kris te zien waarvan de verwerving onduidelijk is. Prast vroeg of hiervoor nog aandacht is geweest. De hoogte van de prijs is gebaseerd op een markt van private verzamelaars, maar die kunnen niet meedingen omdat dat is uitgesloten door de Franse regering. Wat de prijs zou zijn op de private markt is, is volgens haar onbekend. Ze stelde voor om vandaag niet te stemmen, omdat stemmen op basis van onvolledige informatie niet strookt met werk van de Kamer.
Klap in gezicht van zzp'ers in cultuursector
Senator Janssen (SP) wilde weten of het klopt dat de regering al in 2019 een exportvergunning voor het schilderij heeft aangevraagd. Als dat klopt, waarom is er dan nu ineens spoed en wordt de Kamer overvallen met een deadline, zo wilde hij weten. Hij noemde het vrijmaken van dit bedrag door de regering een klap in het gezicht van de zzp'ers in de cultuursector. Hij vroeg wat de staatssecretaris hen heeft te bieden en op welke termijn. Volgens Janssen moet er goed nagedacht worden hoe in de toekomst wordt omgegaan met dit soort bedragen. Over het schilderij zelf wordt volgens hem door kunsthistorici verdeeld gedacht. Hij vroeg de staatssecretaris hoe erg het zou zijn als de staat het schilderij niet zou verwerven.
Timing aankoop schilderij beroerd
Volgens senator Fiers (PvdA) is de timing van de aankoop van de vaandeldrager beroerd en ligt het zwaar op de maag van de mensen in de culturele sector en daarbuiten. In de culturele sector is een groot aantal zzp'ers werkzaam. Als zij overstappen naar andere sectoren omdat ze geen financiële steun krijgen in deze coronatijd is dit voor de sector als geheel een bedreiging, zo stelde zij. Het door het nieuwe kabinet aangekondigde herstelplan heeft geen zin als alle zzp'ers de sector hebben verlaten, aldus Fiers. Voor de PvdA is het belangrijkste argument vóór de aankoop dat hiermee De Vaandeldrager weer in publieke handen komt en op tournee gaat door Nederland. De belastingbetaler heeft met deze gift een gratis kaartje wel verdiend, besloot Fiers haar bijdrage.
Breed aan het publiek beschikbaar stellen
Senator Schalk (SGP) zei dat 175 miljoen euro wel heel veel geld is. Hij vroeg de staatssecretaris of bekend was wat de laatste eigenaar voor het schilderij heeft betaald. En wat betekent dat bedrag, dat ongetwijfeld veel lager was, voor de prijs die het nu zou moeten opbrengen, zo wilde Schalk weten. Uiteindelijk gaat het wel over kunst en cultuur, aldus de SGP-senator die zei te begrijpen dat het heel erg lastig is zo'n schilderij aan je neus voorbij te laten gaan. Als het door een rijke familie zou worden opgekocht, is het in ieder geval weer heel erg lang niet beschikbaar en bereikbaar voor het Nederlandse publiek. Maar als het wel beschikbaar wordt, is het van belang om ook echt mogelijk te maken er kennis van te nemen, aldus Schalk. Hij vroeg hoe de staatssecretaris zorg gaat dragen voor een brede publieke beschikbaarheid van het schilderij.
Schilderij hoort in nationale schatkamer
Senator Klip-Martin (VVD) wees erop dat een dergelijk schilderij volgens specialisten niet weer snel langskomt om te verwerven. Het schilderij werd al in 2018, ruim voordat de pandemie uitbrak, op de markt gebracht. Destijds toonde de Nederlandse regering al belangstelling. Klip-Martin is het eens met eerdere sprekers dat publiek geld altijd schaars is. Maar, zo zei zij, de uitgave is eenmalig, en gaat daarom niet ten koste van het geld voor de culturele sector. Een debat over zzp'ers zou goed en noodzakelijk zijn, maar moet volgens Klip-Martin niet één-op-één worden betrokken op de aanschaf van De Vaandeldrager. De belangrijkste vraag is of dit schilderij in de nationale schatkamer thuishoort en dat is volgens de VVD het geval.
Nationalisme wint het van globalisme
Senator Van Kesteren (PVV) vroeg zich af of de aankoop van de Rembrandt door het volgens hem doorgaans eurofiele en globalistische kabinet een teken van vaderlandsliefde is of van een elitair feestje. Volgens de PVV lijkt nationalisme gewonnen te hebben van globalisme. Het schilderij komt te hangen in het politiek-correcte Rijksmuseum, zei Van Kesteren. Hij vroeg de staatssecretaris wie kan garanderen dat er niet een moment gaat komen dat het schilderij niet meer mag hangen vanwege de naar zijn mening toenemende hetze tegen de gouden eeuw. Ook vroeg hij de staatssecretaris of zij kon inschatten of er meer gegadigden zijn en indien dat niet het geval is of nieuwe onderhandelingen dan gunstiger zouden kunnen uitpakken bij gebrek aan gegadigden.
Verrijking met uniek schilderij
Ook senator Pijlman (D66) stelde dat de cultuurmakers het moeilijk hebben. Hij vroeg de staatssecretaris of er in het steunpakket dat zij voorbereidt ruimte is voor hen. Hoe moet worden omgegaan met het publieke sentiment dat de overheid wel geld heeft voor dit schilderij, maar geen geld in brede zin voor de culturele sector tijdens de pandemie, zo wilde Pijlman weten. D66 heeft geen oordeel over de hoogte van het bedrag. Het schilderij is getaxeerd en Pijlman gaat ervan uit dat de staat zich tot het uiterste heeft ingespannen een alleszins redelijk bedrag te bepalen. Hij noemde de aankoop een verrijking voor Nederland met een uniek schilderij. Op de rechtmatigheids-, uitvoerbaarheids- en handhaafbaarheidstoets door de Eerste Kamer valt volgens D66 niets aan te merken.
Aankoop is juridisch broddelwerk
Senator Otten (Fractie-Otten) verbaasde zich dat de Kamer langer discussieert over deze relatief kleine uitgave en amper over een eerdere miljardeninvestering als het Nationaal Groeifonds. Als je dan zo'n schilderij koopt, aldus Otten, dan moet je het wel goed doen. Hij noemde de zogenaamde 'letter of intent' voor de aankoop juridisch broddelwerk. Het onderhandelingstraject tot nu toe stelt zijn fractie niet gerust. Voor zo'n bedrag moet je meer garanties krijgen over de echtheid dan dat de verkoper zegt dat ze tot hun beste vermogen denken dat het een schilderij van Rembrandt. Hij wees er verder op dat de holding waarvan de staat het schilderij koopt, gevestigd is in belastingparadijzen en dat de betaling over diverse schijven verloopt. Hij vroeg waarom de staat meewerkt met dergelijke constructies.
Inventarisatie maken van mogelijke andere kunstwerken
Volgens Senator Atsma (CDA) blijft het een hoop geld dat op een juiste manier verantwoord moet worden. Hij vroeg of het niet mogelijk was meerdere taxaties op te vragen, dus breder dan nu is gebeurd. Ook wilde hij weten welke kunstwerken de komende tijd nog beschikbaar kunnen komen waar Nederland belang bij zou kunnen hebben. Hij stelde voor een inventarisatie te maken, zodat ad hoc-beleid zoals in dit geval voorkomen kan worden. Het CDA heeft geen oordeel over de waarde van het schilderij van Rembrandt. De CDA-fractie steunt het voorstel van het kabinet om De Vaandeldrager door middel van een tournee aan Nederland te tonen. Atsma vroeg zich wel af of er voldoende musea zijn die de mogelijkheden hebben om een dergelijk werk te exposeren.
De Vaandeldrager in de Tweede Kamer hangen
Senator Nanninga (Fractie-Nanninga) zei dat haar fractie verheugd is met deze aankoop. Nanninga was het niet eens met de vergelijking van de andere sprekers, namelijk tussen Rembrandt en de kunstenaars van nu. Nanninga heeft onder die laatsten nog geen Rembrandt kunnen ontdekken. Was die er wel, dan had hij of zij geen steun nodig, gelijk Rembrandt in zijn hoogtijdagen, zei zij. Ze had wel een voorstel aan de staatssecretaris, namelijk om De Vaandeldrager niet in het Rijksmuseum maar achter het spreekgestoelte in de Tweede Kamer te hangen.
Staatssecretaris: nu is hét moment voor aankoop
De nieuwe staatssecretaris Uslu van Cultuur en Media (het wetsvoorstel werd in december jl. in de Tweede Kamer verdedigd door oud-minister Van Engelshoven, red.) zei dat het aankoopproces van De Vaandeldrager in nauwe samenwerking met het ministerie van Financiën en het Rijksmuseum is begonnen. Ze hechtte er aan te benadrukken dat er de afgelopen tijd hard is gewerkt aan de verwerving. Tevens zei ze zich te realiseren dat het een ongelukkige timing is.
Als we dit werk aan de collectie van Nederland willen toevoegen, dan is dit het moment, aldus Uslu. De staatssecretaris noemde het schilderij een sleutelmoment in de ontwikkeling van Rembrandt. Uit die periode van zijn loopbaan zijn er geen andere werken in Nederland en het luidde volgens haar de periode in die uiteindelijk leidde tot Rembrandt's beroemdste schilderij De Nachtwacht. De kwaliteit van De Vaandeldrager vertaalt zich ook in de hoge prijs. Uslu zei dat de internationale kunstmarkt grillig is. Op de vraag of de vaandeldrager een kris draagt, antwoordde zij dat het een Europese dolk is.
Het doel van de aankoop is het schilderij toe te voegen aan de zogeheten Collectie Nederland en het publiek toegankelijk te maken, door middel van een tournee. Ook kon zij de Kamer toezeggen dat goed gekeken zal de breed levende wens om De Vaandeldrager goed beschikbaar te stellen voor een zo breed mogelijk publiek. Uslu zei dat het haar ambitie is om de Collectie Nederland te versterken met werken van bekende en minder bekende kunstenaars. De positie van de makers staat bovenaan de agenda van het kabinet, besloot ze.
Deel dit item: