Eerste Kamer stemt tegen verlengen tijdelijke coronawet

Er zijn twee moties ingediend, beide door senator Van Hattem (PVV). Over de moties wordt 24 mei gestemd.

De eerste motie roept het kabinet op af te zien van de inzet op bindende afspraken bij de onderhandelingen over het pandemieverdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), overwegende dat afspraken uit dit verdrag als bindende bepalingen worden verwerkt in de Nederlandse Wet publieke gezondheid. De minister heeft de motie ontraden.

De tweede motie draagt het kabinet op om in de wijziging van de Wpg geen grondslag op te nemen voor een mogelijke inzet van het coronatoegangsbewijs, overwegende dat de minister de eerste tranche van de Wet publieke gezondheid nu in voorbereiding heeft en deze begin juni ter consultatie wil voorleggen. De minister heeft ook deze motie ontraden.

''Voor het geval dat' is niet genoeg'

Senator De Boer (GroenLinks) zei dat de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 (Twm) vanaf 21 mei wanneer de enige coronamaatregel die er nog is in Nederland, de mondkapjesplicht op luchthavens, een volledig lege wet is, waarop geen enkele maatregel is gebaseerd. Volgens De Boer moet een tijdelijke wet voldoen aan het noodzakelijkheidscriterium. Het achter de hand houden, 'voor het geval dat', is niet genoeg om aan dat criterium te voldoen. De minister heeft stappen gezet om te voldoen aan een eerdere motie van De Boer waarin de Kamer uitspreekt dat de 5e verlenging slechts dan kan worden goedgekeurd mits de verlenging zich beperkt tot basismaatregelen zoals afstand, mondkapjes en hygiëne en daarnaast de hoofdlijnen van een definitieve wetgeving bekend zijn. Toch was De Boer van mening dat zonder noodzaak, er geen tijdelijke wet hoeft te zijn, en zonder noodzaak geen verlenging van de tijdelijke wet. Als de wet niet wordt verlengd, is de tekst niet weg. Als de noodzaak weer ontstaat zullen de Raad van State en de Tweede en de Eerste Kamer hun verantwoordelijkheid ongetwijfeld nemen, zo betoogde De Boer.

'Niet blijven voortmodderen met tijdelijke wet'

Senator Janssen (SP) zei dat er alle tijd en aanleiding is geweest om alles wat nodig is te regelen in een reguliere wet. Hij zei verder dat er een einde moet komen aan de tijdelijke situatie dat er grondrechten worden ingeperkt door een wet die steeds weer wordt verlengd. De minister is gekomen met een aankondiging, maar de SP kan dat pas beoordelen als er een uitgewerkt voorstel ligt. De oproep om de Twm ook echt tijdelijk te laten zijn ligt er volgens Janssen al vanaf het begin, maar is sindsdien alleen maar vooruitgeschoven. Hij vroeg de minister hoe het staat met de wijzigingen van de Wet publieke gezondheid (Wpg). Keer op keer wordt het parlement verrast door informatie die komt uit Wob-verzoeken of rapporten. Volgens Janssen is volledige informatie nodig en niet alleen die informatie waarvan het kabinet vindt dat het need to know is. Hij riep de minister op om open te zijn over het verleden, over het heden en over de toekomst. Heeft de minister de zorgketen (GGD, laboratoria, RIVM, Lareb, Gezondheidsraad etc.) inmiddels op orde, voor de volgende fase, wilde Janssen verder weten. Hij zei tot besluit dat we niet moeten blijven voortmodderen met een tijdelijke wet.

'Tijd om grens te trekken'

Senator Otten (Fractie-Otten) zei dat de Nederlandse aanpak van de coronacrisis valt samen te vatten als 'poldermodel zoekt virus'. Maar, zo zei Otten, de poldervariant kwam in het woordenboek van het virus niet voor. Het is inmiddels wat rustiger geworden, maar wat hem betreft nu te rustig. De bestuurlijke zorgpolder dient dringend gereorganiseerd te worden. Dat zou de prioriteit voor de lange termijn moeten zijn, aldus Otten. Hij zei dat je in een crisis snel en daadkrachtig moet kunnen opereren. De structuur van besluitvorming in dit land is niet van deze tijd, we zijn nu niet goed voorbereid op een volgende uitbraak, aldus Otten. Deze 5^e verlenging is volgens hem een brug te ver. Tijdelijke maatregelen duren het langst. Vandaag is het tijd om een grens te trekken aan het steeds verder verlengen van deze disproportionele wet, besloot hij zijn betoog.

'Paard van Troje'

Senator Van Hattem (PVV) noemde het wegstemmen van de Twm vooral een show voor de bühne van een aantal partijen, omdat we vanaf het najaar vastzitten aan structurele wijzigingen van de Wpg. De basis voor de wijzigingen is de A-status van het coronavirus. Door deze A-status kunnen permanente wijzigingen van de grondrechten worden doorgevoerd, aldus Van Hattem. De redenering van de minister dat het virus zal blijven, biedt mogelijkheid om vergaand in te grijpen. Van Hattem vroeg of je als land je maatregelen zo nadrukkelijk moet laten afhangen van de adviezen van de Wereldgezondheidssorganisatie (WHO) die vaststelt of er sprake is van een pandemie. China heeft grote invloed in de WHO, en het land heeft er belang bij om via de WHO de A-status in stand te houden, betoogde Van Hattem. Hij vroeg de minister verder op welke wijze en op basis van welke factoren de effectiviteit van de maatregelen wordt vastgesteld. Volgens Van Hattem staat het Paard van Troje voor de deur, met erin allerlei voorstellen en maatregelen om onze vrijheid in te perken.

'Verlenging is niet proportioneel'

Senator Recourt (PvdA) zei dat zodra een wet niet langer proportioneel is, de wet niet meer noodzakelijk is. Als de noodzaak is komen te vervallen dan komt de tijdelijke macht om grondrechten in te perken ook te vervallen. De PvdA is beducht voor een almachtige overheid. Recourt stelde dat met de Twm de machtsbalans langzaam van de burger naar de overheid schuift zonder dat daarvoor een noodzaak is. Hij vroeg of de overheid die macht nog wel nodig heeft op dit moment. Wat de PvdA betreft is het antwoord op die vraag 'nee'. Verlenging van de Twm is volgens Recourt niet proportioneel. Dat standpunt is ook in lijn met de motie-De Boer die door de Eerste Kamer is aangenomen. Hij vindt dat de motie nog niet voldoende is uitgevoerd. Recourt zei dat hij nog geen goed beeld heeft hoe de permanente wet eruit gaat zien en dat hij benieuwd is naar de belangenonderbouwing van de regering.

'Zitten in dezelfde draaimolen'

Volgens senator Van Dijk (SGP) lijkt het soms alsof we in dezelfde draaimolen zitten. Iets tijdelijks voortdurend verlengen wordt een contradictio in terminis , aldus Van Dijk. Maar intussen is er wel iets veranderd, zei hij. De Kamer heeft bewerkstelligd dat we ons kunnen uitlaten over de 6^e verlenging nog voordat die in werking treedt, in tegenstelling tot de eerste vijf verlengingen. Er is volgens Van Dijk veel meer maatwerk nodig, er kunnen nog maatregelen nodig zijn. De Twm mag niet als een soort zwaard van Damocles boven grondwettelijke rechten hangen. De Twm blijven verlengen voor het geval dat, is niet proportioneel en niet gewenst. Volgens de SGP heeft de regering geen gehoor gegeven aan de motie-De Boer. De SGP kan zich dan ook prima vinden in een afscheidsscenario en zal tegen de 5^e en daarmee tevens de 6^e verlenging stemmen, aldus Van Dijk.

'Kabinet is koppig'

Volgens senator Raven (OSF) kun je het over de koppigheid van het kabinet hebben, of deze verlenging nu nodig is. Het uitgangspunt van de Twm was volgens hem om zo spoedig mogelijk terug te keren naar de normale situatie. Maar wanneer is dat het geval, wat gebeurt er als de Twm niet wordt verlengd, vroeg Raven. Volgens de OSF gaan de bevoegdheden dan weer terug naar de gemeenten. Hij vroeg de minister of dat klopt. Ook wilde hij weten welke onoverkomelijke risico's Nederland loopt als de burgemeesters de regie weer vormen in de eigen gemeenten en gezamenlijk binnen de Veiligheidsregio's. Als dat gewoon weer kan, wat is dan het argument om de Twm door te zetten, vroeg Raven tot slot.

'Voorbereid zijn op nieuwe uitbraak'

Senator Prins (CDA) zei dat onze samenleving niet meer beheerst wordt door covid-19. Ze herinnerde eraan dat het CDA al in mei 2021 aan het kabinet een langetermijnvisie heeft gevraagd. Er zijn sindsdien toezeggingen gedaan, maar toch stemmen we opnieuw over verlenging, aldus Prins. Ze zei dat er nu een schriftelijke toezegging van het kabinet ligt dat er voor 1 september een wijziging van de Wpg naar het parlement wordt gestuurd, maar wel pas nadat beide Kamers en de Raad van State daar herhaaldelijk op aan hebben gedrongen. Ze vroeg de minister of we ons vast moeten voorbereiden op de 7^e verlenging, omdat de behandeling van de Wpg pas in het najaar plaatsvindt. Prins betoogde dat er nu concrete voorbereidingen moeten worden getroffen, we mogen ons niet meer laten overvallen. Voor de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid wanneer er weer een besmettingsgolf komt, is het belangrijk dat er nu al duidelijkheid komt over de te nemen maatregelen. Ze vroeg de minister in hoeverre de plannen in de langetermijnstrategie zijn uitgewerkt of al gerealiseerd. Prins is niet blij met het proces van de aanpassing van de Wpg. Maar, zei ze, het belangrijkst is dat Nederland voorbereid is op een nieuwe uitbraak.

'Juridische hygiëne is nodig'

Senator Nicolaï (PvdD) zei dat burgers zonder stem en zonder macht zware klappen zijn toegediend afgelopen periode. De macht van de staat was enorm en de bewakers van de macht hebben in nood veel macht toegestaan, maar wel onder de nadrukkelijke voorwaarde van tijdelijkheid. Volgens Nicolaï dreigt het gevaar dat wat in nood als tijdelijkheid is ingevoerd, leidt tot gewenning en iets gewoons. Dat is iets juridisch dat volgens hem moet worden bestreden. Is er op dit moment wel een directe dreiging? Waar blijft juridische hygiëne als verlenging wordt gevraagd wanneer er geen sprake is van directe dreiging, vroeg hij. Volgens Nicolaï is er momenteel geen aanleiding voor een geactiveerde gereedschapskist met coronamaatregelen. Voor het activeren moet er een parlementaire beslissingsmacht zijn en die is er niet in de Twm. Hij vroeg of de minister het met hem eens was dat er op dit moment geen directe dreiging meer is. Hij wilde verder weten welke criteria de minister hanteert om te bepalen wanneer er directe dreiging is. Tot slot vroeg hij waarom de wijziging van de Wpg niet al eerder komt, en niet pas in september.

'Deugdelijke wetgeving nodig'

Senator Baay-Timmerman (50PLUS) zei dat de term 'tijdelijk' in dit verband enig cynisme oproept. Volgens haar is er niets tijdelijks meer aan deze wet. De 6^e verlenging staat al gepland en we moeten rekening houden met de 7^e, aldus Baay. De gereedschapskist met coronamaatregelen is (bijna) leeg, maar moet geopend blijven. Niemand kan zeggen wanneer de maatregelen weer geactiveerd moeten worden. Ook is niet bekend wat de langetermijngevolgen zijn geweest van de opgelegde maatregelen. Die hebben een enorme inbreuk gemaakt op grondrechten van burgers. Tot op heden is de effectiviteit van de maatregelen niet aangetoond, zei Baay. Volgens haar dwing je oplegging en naleving niet af met de stelling 'baat het niet dan schaadt het niet'. De gereedschapskist moet dicht. Deugdelijke wetgeving is nodig, volgens Baay.

'We hebben iets uit te leggen'

Senator De Bruijn-Wezeman (VVD) stelde vast dat het draagvlak voor de coronamaatregelen steeds verder afneemt. We hebben dus iets uit te leggen als we vinden dat Twm opnieuw wordt verlengd, aldus De Bruijn. De Wpg bevat volgens haar al mogelijkheden om vrijheidsbeperkende maatregelen te nemen in geval van nood, maar niet op zo'n grote schaal als in de afgelopen periode. Daarom is de Twm er gekomen. Voor de transparantie is het nodig te weten wat de effectiviteit van de maatregelen is geweest. Is het nog nodig de Twm te verlengen en in welke vorm bij de stand van de pandemie zoals die nu is, vroeg De Bruijn. Naar haar oordeel is voldaan aan de motie-De Boer. De VVD geeft de voorkeur aan verlenging van de Twm in plaats van noodverordeningen. De Bruijn wil nu wel verder inzetten op de wijziging van de Wpg en niet op weer een verlenging van de Twm.

'Pandemie is grillig'

Senator Van der Voort (D66) vroeg de minister of hij vindt dat de regering heeft voldaan aan de voorwaarden uit de motie-De Boer. Van der Voort vroeg verder waarom het quarantaineadvies voor inreizigers blijft bestaan. De inreisbeperking heeft eerdere varianten niet kunnen tegenhouden, zei hij. Over de tijdelijkheid van de Twm zei Van der Voort dat het maar de vraag is hoe lang tijdelijkheid kan zijn. Hij wilde weten of het proces voor wijzigingen aan de Wpg nog versneld kan worden. Hij heeft zorgen voor het najaar, en zelfs voor de zomer ziet hij een reële kans op een piek. De pandemie is grillig, aldus Van der Voort. D66 is blij dat de Wpg nu ook over pandemieën zal gaan. In de tussentijd verder met de Twm: als je een antibioticumkuur bent begonnen, moet je hem ook afmaken.

'Liever verlengen dan spoedwetten en haast'

Volgens senator Verkerk (ChristenUnie) is het bij de 5^e en 6^e verlenging van belang om allereerst te anticiperen op de verschillende scenario's. Deskundigen blijven immers benadrukken dat we niet van corona af zijn. Dat betekent volgens hem ook het aannemen van wetten die nu in de huidige situatie niet nodig zijn. Ook is het van belang om te werken aan de maatschappelijke schokbestendigheid. Verkerk vroeg wat het kabinet de komende maanden gaat doen om die brede maatschappelijke schokbestendigheid te bewerkstelligen. Hoe gaat het kabinet de mensen stimuleren, vroeg hij. Ook wees hij op het belang om de waarden van de rechtsstaat te beschermen. Om te voorkomen dat de Twm nog vaker moet worden verlengd, moet de Wpg worden aangepast. Verkerk vroeg of de minister kon toezeggen dat alle maatregelen waarbij grondrechten in het geding zijn alleen geactiveerd kunnen worden na instemming van beide Kamers. De ChristenUnie heeft liever een tijdelijke wet die we verlengen, dan gaan voor spoedwetten en haast, concludeerde Verkerk.

'Groundhog Day'

Volgens senator Nanninga (Fractie-Nanninga) is het debat een beetje 'Groundhog Day' (begrip om een situatie te beschrijven waarin een bepaalde dag een herhaling lijkt van een vorige). In het debat over de vierde verlenging sprak zij al de zorg uit dat we geenszins van doen hadden met tijdelijke maatregelen. Nanninga zei dat we voor onbepaalde tijd opgezadeld zitten met iets waarvan nooit duidelijk is geweest op welke factoren de maatregelen gebaseerd zijn. Volgens Nanninga kunnen grondrechten alleen worden ingeperkt als alle andere middelen zijn uitgeput. Daar is nu geen sprake van. Iedereen in dit huis weet, zei Nanninga, dat de grondrechtenschendingen grootschalig en vergaand zijn geweest. In een acute crisisrespons kan het ook echt gerechtvaardigd zijn. De Fractie-Nanninga is niet tegen dergelijke maatregelen an sich, maar wel pas als alle opties zijn uitgeput. Dat is nu echt niet meer het geval, aldus Nanninga.

Beantwoording minister Kuipers

Minister Kuipers zei dat er een wijziging komt van de Wet publieke gezondheid (Wpg) voor collectieve maatregelen voor aanpak van een A-ziekte, waaronder covid-19. Hij zei dat het van belang is om een onderscheid te maken tussen de wet en de maatregelen. Maatregelen worden alleen genomen als dat noodzakelijk en proportioneel is, maar grijpen in op grondrechten. Het toetsen op grondrechten vindt dan ook telkens bij het nemen van maatregelen plaats.

De vijfde verlenging kwam één dag nadat Kuipers met de Eerste Kamer over de vierde verlenging debatteerde. Voor de zesde verlenging heeft de regering, ook op advies en naar aanleiding van de motie-De Boer, de grondslagen sterk aangepast. Overeind is gehouden dat de regering zo nodig maatregelen kan treffen met betrekking tot afstand houden, mondkapjes, hygiëne, ventilatie, openstelling van locaties en inreisregels.

Een wettelijke basis voor maatregelen die noodzakelijk kunnen zijn, is dan nodig. Momenteel is er alleen de Twm. Kuipers betoogde dat er noodverordeningen via de veiligheidsregio's komen als er geen Twm meer is. Hij zegde toe dat hij in juni een brief naar de Kamer stuurt met daarin het afwegingskader voor het inzetten van het coronatoegangsbewijs.