Algemene Europese beschouwingen: debat samengevat

Er zijn vier moties ingediend. De Kamer stemt dinsdag 14 juni over de moties.

• - 

  De motie-Karimi c.s. verzoekt de regering tegen het uitvoeringsbesluit in de Europese Raad te stemmen, actief een coalitie met andere lidstaten te vormen teneinde het uitvoeringsbesluit te blokkeren en bij de Europese Commissie aan te dringen op volledig respect van de Hofuitspraken als voorwaarde voor goedkeuring van het Poolse herstelplan. De minister zegde toe dinsdag 14 juni voorafgaand aan de stemming een brief te sturen over het kabinetsstandpunt ten aanzien van dit onderwerp.

• - 

  De motie-Prast c.s. overweegt dat burgers recht hebben op eerlijke informatie, ook van de overheid, dat de Europese Rekenkamer constateert dat een derde van de uitgaven die de Europese Commissie claimt te besteden aan klimaatbeleid klimaat-irrelevant zijn en dat de methodologie onbetrouwbaar is, en verzoekt de minister in Brussel te bepleiten dat deze methodologie wordt verbeterd. Deze motie is door de minister ontraden.

• - 

  De tweede motie-Prast c.s. overweegt dat opschorting van invoerrechten op Oekraïense voedselproducten nadelig is voor niet-EU landen die kampen met voedselschaarste, dat Oekraïne geen last heeft van een vraagtekort, en verzoekt de minister om te doen wat in zijn vermogen ligt om de opschorting van invoerrechten op producten uit Oekraïne ongedaan te maken. Deze motie is door de minister ontraden.

• - 

  De motie-Koole c.s. verzoekt de regering een meerjarenplan op te stellen met de daarbij behorende middelen om de Nederlandse burgers actief en evenwichtig te informeren over de Europese Unie en de ambitie van Nederland daarbij en daarover de Kamer tegelijk met het toezenden van de begroting Buitenlandse Zaken voor 2023 te informeren. De minister vroeg de indiener de motie aan te houden, zo niet dan ontraadde hij de motie.

Zorgen om verdeeldheid binnen EU

Senator Karimi(GroenLinks) zei dat de ambitie van de regering om een leidende rol te spelen in de Europese Unie (EU) geen moment te vroeg komt. Allereerst vanwege de nieuwste militaire agressie van Rusland. Ze stelde vast dat er steeds meer verdeeldheid binnen de EU is, zoals te zien bij de besluitvorming over het zesde sanctiepakket waarbij Hongarije niet zonder meer akkoord ging. Karimi vroeg de minister welke leidende rol Nederland wil spelen bij de bescherming van waarden in de EU. Ze vroeg of hij het met haar eens is, dat de Europese Commissie de hoeder van de Europese waarden is en Polen niet kort op de coronasteun terwijl dat wel zou moeten omdat Polen - ook volgens de rechter - de waarden van de rechtsstaat heeft geschonden. Volgens Karimi heeft het sanctiebeleid een ware economische oorlog op wereldniveau ontketend, waaronder de allerarmsten het meest lijden. Laten we hopen dat het niet overgaat in een militaire wereldoorlog. Tegen welke prijs is dit aanvaardbaar, vroeg zij. Karimi wees tot slot op het akkoord dat de Europese Raad en het Europees Parlement vandaag bereikten over het minimumloon. GroenLinks hoopt op een snelle doorvoering ervan in Nederland.

Pal voor de rechtsstaat

Volgens senator Van Apeldoorn (SP) is nieuw denken over Europese veiligheid nodig. De SP is van mening dat de historische kans is gemist om na het einde van de Koude Oorlog te komen tot een pan-Europese veiligheidsstructuur. Van Apeldoorn vroeg wat de gevolgen van de oorlog in Oekraïne en de crisis met Rusland voor de EU zijn. Het is goed dat de EU nu eensgezind is opgetreden tegen Rusland. Van Apeldoorn vroeg verder of de regering uiteindelijk de unanimiteit op alle vlakken wil afschaffen. Het afschaffen van het veto kan volgens hem namelijk de legitimiteit van de besluitvorming ondermijnen. Van Apeldoorn noemde de Conferentie over de toekomst van Europa een experiment dat 'op zijn best half gelukt' is en een 'gemiste kans'. Hij noemde het proces weinig transparant en weinig democratisch, tekenend voor de problemen waarmee de EU-besluitvorming structureel te maken heeft. Polen lijkt opnieuw de dans te ontspringen, zei hij in navolging van Karimi. De Europese Commissie maakt hier een grote fout, aldus Van Apeldoorn. Het is belangrijk dat Nederland pal staat voor de waarden van de Europese rechtsstaat.

Aanpak zoönose-pandemie nodig

Senator Prast (PvdD) vergeleek de aanpak van de eurocrisis met de aanpak van de coronapandemie. Volgens haar was er bij deze zoönose-pandemie (zoönose is een ziekte die van dier op mens wordt overgedragen) geen coördinatie. Ze vroeg de minister of er inmiddels een Europese aanpak klaarligt voor een zoönose-pandemie. Prast zag geen ambitie om een nieuwe pandemie te voorkomen. Wat doet Europa om de oorzaken van een zoönose-pandemie aan te pakken, vroeg ze. Door de oorlog in Oekraïne dreigt er een grote voedselcrisis, met name in de armste landen, bovenop de klimaatcrisis die armere landen al zwaar treft, zoals de extreme hitte in India. Welke gevolgen heeft de oorlog voor de landen waar nu al voedselschaarste dreigt, wilde Prast weten. Ook vroeg zij hoe het opschorten van de invoerrechten ten aanzien van de import van Oekraïense landbouwproducten te verenigen is met het beschermen van de eigen ondernemers enerzijds, en met de Europese dierenwelzijnseisen anderzijds. Prast vroeg verder of het klopt dat Oekraïens veevoer een belangrijk importproduct is voor Nederland en hoe zich dat verhoudt tot de wens om de vleesconsumptie in Nederland te verkleinen.

Vrede is thema van nu

Senator Huizinga-Heringa (ChristenUnie) zei dat vrede in Europa de werkelijkheid van vandaag is en geen thema uit het verleden. Europa is een werelddeel dat zich niet kan veroorloven te veel te steunen op geopolitieke machten. Daarvoor zijn de risico's te groot, aldus Huizinga. Ze vroeg hoe het kabinet het besluit van de Europese Commissie beoordeelt om Polen niet te korten op de coronasteun, ondanks de schendingen van de rechtsstaat. Volgens Huizinga blijft de uitdaging om het goede evenwicht te vinden tussen de macht van Brussel en de eigen soevereiniteit, de zogeheten subsidiariteit. Ze vroeg of de minister het met de ChristenUnie eens is dat dit begrip opnieuw doordacht moet worden. Ook wilde Huizinga weten met welke maatregelen transparantie en democratie binnen de instellingen van de Europese Unie worden versterkt. Op het migratie-pact lijkt weinig vooruitgang te worden geboekt, zei Huizinga Tot slot wilde zij weten de Nederlandse inzet is om kampen leefbaarder te maken en perspectief te bieden op leven buiten de kampen.

Pro-Europese sfeer

Volgens senator Oomen-Ruijten (CDA) ademt de Staat van de Unie - het beleidsstuk van het kabinet over de EU - een pro-Europese sfeer. Ze wees erop dat de uitbreiding in 2004 niet zonder slag of stoot ging, zowel van de kant van de nieuwe lidstaten als van de EU. Het bieden van een Europees perspectief aan Oekraïne is een vraag die deze zomer snel op de regering afkomt, waarschuwde Oomen. Het CDA is niet tegen toetreding van Oekraïne, maar wel bezorgd over uitspraken van Commissievoorzitter Von der Leyen die een toezegging deed voor een verkort toetredingsproces. Wat het CDA betreft is er eerst verdieping, en dan uitbreiding. Niet elk EU-lid heeft na het bereiken van het lidmaatschap een passende houding, zei Oomen. Ze doelde op Hongarije en Polen. Over de Conferentie over de toekomst van Europa zei zij dat burgerdialogen nodig waren om het vertrouwen in Europa te herstellen. Unanimiteit (anders gezegd, het vetorecht) moet wat het CDA betreft gehandhaafd blijven bij toetreding en bij wijzigingen van het Europese Verdrag.

Her en der barstjes

Volgens senator Van Dijk (SGP) heeft Europa het christelijke geloof omarmd, de gedeelde normen en waarden. De SGP betreurt het dat binnen de EU het 'wij' meestal is vervangen door het 'ik'. Hij hoopte dat het soeverein denken in eigen kring overeind blijft. Van Dijk pleitte voor het herstarten van het associatieakkoord tussen de EU en Israël. Inmiddels wordt al 72 jaar aan het Europese huis gebouwd, met als kenmerken welvaart en vrede. Volgens Van Dijk is er relatieve Europese eensgezindheid ten aanzien van Oekraïne. Hij ziet wel her en der barstjes en vroeg de minister hoe de rechtsstaatverordening in het Meerjarig Financieel Kader (MFK) gaat uitpakken (kort gezegd: geen Europese subsidies als een lidstaat niet voldoen aan de rechtsstaatseisen). Wat betreft de uitbreiding wil de SGP dat er onverkort wordt vastgehouden aan de Kopenhagencriteria. Om te voorkomen dat het Europese huis omvalt, riep Van Dijk de minister op om binnen de kaders van het joods-christelijke fundament en het doel van de economische en politieke samenwerking een antwoord op de vragen van de EU van vandaag te zoeken.

Vetorecht behouden

Senator Nanninga (Fractie-Nanninga) zei dat haar fractie meer ziet in goede Europese samenwerking dan in een Europese superstaat. Terwijl we volgens Nanninga nu al wel in het voorportaal van de superstaat staan. Het kabinet blijft met proefballonnetjes komen richting die superstaat, zei zij. Wat is een land dat geen eigen buitenlands beleid kan voeren, vroeg zij. Ze gaf zelf het antwoord: dat zijn provincies. Is er ooit eerder een moment geweest dat we de weg richting de superstaat zo duidelijk zien, zei ze. Het einddoel is Nederland als provincie van de EU, aldus Nanninga. Het Europese leger wordt op dezelfde manier stilletjes doorgezet. Ze vroeg verder welk belang wordt gediend met het afschaffen van het vetorecht. Hongarije straffen voor het gebruik van het vetorecht door meteen alle lidstaten het vetorecht af te nemen, gaat wat Nanninga betreft te ver. Ze vroeg de andere Kamerleden toch eens goed na te denken over het opgeven van het vetorecht. Haar slotvraag aan de minister was of Nederland echt een provincie van de Europese Unie wil worden.

Burgers evenwichtig informeren

Volgens senator Koole (PvdA) mag de oorlog in Oekraïne terecht een kantelmoment worden genoemd. De opkomst van China is onmiskenbaar. Hij vroeg of de minister kon uitleggen hoe de behandeling van de Oeigoeren zich verhoudt de relatie van de EU met China als een partner voor samenwerking. Kan er geen meer doordacht EU-beleid ten aanzien van China komen, vroeg hij. Ook Koole sprak over de oorlog in Oekraïne en vroeg of de EU de wapenleveranties niet meer en sneller had kunnen doen. Opnieuw is er een oorlog op het Europese continent en in dit geval vragen Zweden en Finland NAVO-lidmaatschap aan. Koole wilde weten of de regering erbij heeft stilgestaan dat wanneer Finland NAVO-lid wordt er 1300 km aan grens met Rusland bij komt. Hij stelde ook vast dat verslapping van aandacht en steun voor Oekraïne dreigt. Volgens Koole vraagt de regering al enige tijd om gekwalificeerde meerderheid. Om daar te komen is ironisch genoeg wel eerst unanimiteit nodig. Hoe gaat de regering dit aanpakken, vroeg Koole. Tot besluit zei hij dat het creëren van draagvlak voor de EU alleen kan slagen wanneer de burgers evenwichtig over de voor- en nadelen van de EU worden geïnformeerd.

Flinterdunne scheidslijn

Senator Otten (Fractie-Otten) zag een flinterdunne scheidslijn tussen oorlog en vrede, tussen beschaving en barbarij en tussen voorspoed en depressie. De EU is door eensgezindheid vanwege de oorlog in Oekraïne versterkt, maar tegelijk verzwakt door de bijbehorende energiecrisis. De inflatie vliegt omhoog en de energierekening wordt onbetaalbaar, maar van een gevoel van urgentie is op dit punt weinig te merken, aldus Otten. Europa en Nederland zijn door de Russische inval met de neus op de feiten gedrukt wat betreft de energievoorziening. Hij vroeg of het kabinet nu echt denkt dat Nederland een eiland is binnen de EU. Als Duitsland in een recessie komt gaat Nederland mee ten onder. Otten pleitte ervoor de gaswinning in Groningen te hervatten, mits er miljarden euro's gaan naar de aardbevingsslachtoffers. Het kabinet heeft de mond altijd vol van solidariteit, voeg dan nu de daad bij het woord, zei hij. Door de Groningse gaswinning kan bijvoorbeeld de Europese recessie worden afgezwakt, komt er een adequate vergoeding voor aardbevingsslachtoffers en worden de energierekening en de belastingen lager. Nederland kan nu laten zien dat het echt in staat is om samen te werken, besloot Otten.

Ons land wordt weggegeven

Volgens senator Faber-van de Klashorst (PVV) geeft vrije handel binnen de EU een economische impuls, maar worden gaandeweg steeds meer voorwaarden gesteld. Alles wordt opgeofferd aan het ideaal van een ever closer union . Ook merkte Faber op dat de stikstofproblemen blijkbaar ophouden aan de grens: Nederland is dus de enige EU-lidstaat met stikstofproblemen, zei zij. Het voorgestelde sociaal klimaatfonds maakt de zwakkeren nog zwakker volgens Faber. Ze betoogde dat echte democratie alleen gedijd bij de vrijheid van meningsuiting en economische zelfstandigheid. Ten aanzien van migratie loopt het kabinet kwispelend achter nieuwe voorstellen van de Europese Commissie aan. De EU heeft illegale migratiestromen niet meer in de hand en daarom gaan ze het dus legaliseren, aldus Faber. Volgens haar was de Conferentie over de toekomst van Europa de opmaat naar een federaal Europa en het kabinet staat open voor verdragswijzigingen die voortkomen uit de Conferentie. Ons land wordt weggegeven aan eurotechnocraten in Brussel. Als de regering echt zo begaan is met Nederland dan was op de brexit de nexit gevolgd, zei zij.

EU is als de Sagrada Familia

Volgens senator Van Rooijen (50PLUS) is de EU te vergelijken met de Sagrada Familia in Barcelona, een ontwerp van architect Gaudí, waaraan sinds 1882 wordt gebouwd. Net als de basiliek is de EU niet in een paar jaar gereed en wordt het best mooi. Er staan nog wel veel steigers, maar het blijft een uniek bouwwerk dat meer is dan alleen van politiek en ambtenaren. Van Rooijen maakt zich zorgen om het draagvlak. Hij ziet vooral wantrouwen en versplintering in de samenleving. Europa wordt gepresenteerd als een boeman. Van Rooijen zei dat vrijheid binnen de grenzen van onderlinge verbondenheid en verantwoordelijkheid past. De wederzijdse verantwoordelijkheid binnen de EU maakt de besluitvorming niet vrijblijvend. 50PLUS gelooft in het ideaal van een verenigd Europa, maar alleen zolang de burgers worden gediend en er niet over ze wordt geheerst. Hij riep de Nederlandse regering op om het onderwerp 'draagvlak' zo snel mogelijk te agenderen. Tot slot vroeg hij aandacht voor het Oekraïens graan dat vastzit in het land: wat gaat het kabinet doen om dit te versnellen.

Feministisch buitenlands beleid

Senator Stienen (D66) zei dat Poetin al jaren de territoriale integriteit van Oekraïne schond en dat de bescherming waarop veel Oekraïners hoopten, ontbrak. Ze wilde weten of de minister van oordeel was dat Nederland een evenredige bijdrage levert aan de wapenleveranties. Welke inzet vindt de regering dat de EU richting Rusland moet hebben, vroeg zij verder. De gevolgen van de coronapandemie en de klimaatcrisis laten de kwetsbaarheid van Nederland zien. Stienen vroeg of de Europese samenwerking daarvoor verder benut kan worden om deze uitdagingen aan te gaan. Het besluit van de EU om naar verdere verdieping te gaan, laat zien hoe Poetin er naast zat. D66 vindt het hoog tijd dat op sommige onderwerpen unanimiteit wordt ingewisseld voor een meerderheidsbesluit. Ook Stienen vroeg naar de positie van de Nederlandse regering over de beslissing van de Europese Commissie om de coronasteun aan Polen niet te korten, ondanks de schending van de rechtsstaat. Stienen zag een lichtpuntje, namelijk dat de regering gaat inzetten op een feministisch buitenlands beleid. Maar, zo zei zij, dat kan alleen succesvol zijn als de minister dit zelf actief zal uitdragen. Hoe gaat minister Hoekstra dat doen, vroeg zij tot besluit.

Gezamenlijk optreden belangrijk

Volgens senator Van Ballekom (VVD) is het bij asiel- en migratiebeleid niet meer voorstelbaar om daarin alleen op te treden. Ook de oorlog in Oekraïne laat zien dat gezamenlijk optreden belangrijk is. Hij is blij dat de regering aanpassing van het MFK wil voorkomen. Europa moet een speler zijn en geen speelveld, aldus Van Ballekom. Versterking van de EU-NAVO-samenwerking is goed, maar hoeft niet verder te gaan zoals wel is voorgesteld, zei hij. De herverdeling van vluchtelingen is volledig mislukt en dat heeft bijgedragen aan het afdrijven van Polen en Hongarije. Van Ballekom steunt dat de regering aan het belang van de rechtsstatelijkheid hangt, dat is belangrijker dan eventuele uitbreiding, zo zei hij. Nederland heeft baat bij de EU, maar niet disproportioneel, aldus Van Ballekom. We moeten de interne markt koesteren, maar we moeten ook niet alle haperingen met de mantel der liefde toedekken. Meerderheidsbesluitvorming is volgens de VVD niet altijd de juiste oplossing en ook het instellen van een burgerforum overtuigt de fractie niet. Van Ballekom gelooft niet dat de kloof daarmee wordt verkleind.

Beantwoording minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken

Minister Hoekstra zei dat het van belang is dat Nederland en de EU schouder aan schouder staan met Oekraïne en op dit moment het leveren van wapens. Al in deze fase moet worden bijdragen aan verantwoording, volgens Hoekstra. Over toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie zei hij dat de Nederlandse regering het oordeel van de Europese Commissie afwacht. De regering zal sowieso de toelatingscriteria niet versoepelen.

Ook Hoekstra maakt zich zorgen om de rechtsstaat in Hongarije en Polen. Elke keer dat daar gelegenheid voor is zegt Nederland dat we de schendingen zeer serieus nemen, aldus de minister. Nederland zal blijven benadrukken dat de Europese Commissie gebruik maakt van het rechtsstaatverordening binnen het MFK. Het debat over de inzet van het veto is al in 2019 gevoerd met de Tweede Kamer, ook naar aanleiding van een rapport van Instituut Clingendael. Het hebben van een veto betekent ook dat je het niet heel vaak inzet. De discussie gaat in de EU vaak door, of totdat het 'stuk' gaat of totdat er op een ander niveau unanimiteit is bereikt.

Over de Conferentie over de toekomst van Europa zei Hoekstra dat cynisme wel op de loer ligt als er geen gevolg aan de uitkonsten wordt gegeven. Hij zou verder liever aan de slag gaan met de inhoudelijke punten die uit de conferentie zijn gekomen en zich niet blind staren op een verdragswijziging. Heel veel veranderingen kunnen ook zonder verdragswijziging, aldus de minister. Hij is het eens met een aantal woordvoerders dat het belangrijk is dat de burger meer betrokken moet worden bij de EU en dat de dialoog moet worden aangegaan. Dat gebeurt nu al door ambtenaren en bewindspersonen die in gesprek gaan met scholieren.