Geborgde zetels voor bedrijven in waterschappen: debat samengevat

Er zou over twee moties worden gestemd vandaag.

De motie-Van Dijk c.s. verzoekt de initiatiefnemers middels een novelle het initiatiefwetsvoorstel zodanig aan te passen dat ook het bedrijfsleven per waterschap twee geborgde zetels krijgt. De motie werd door de initiatiefnemers ontraden.

Bij deze motie staakten de stemmen – 34 senatoren stemden voor, 34 tegen. Het Reglement van Orde schrijft in zo’n geval voor dat er een week later opnieuw over wordt gestemd. Hierop besloot een meerderheid van de Kamer om ook de stemming over het wetsvoorstel en over de motie-Kluit c.s. een week uit te stellen.

De motie-Kluit c.s. verzoekt de regering om - wanneer de wetswijziging niet uiterlijk op 19 december 2022 gepubliceerd wordt in het Staatsblad - het wetsvoorstel gefaseerd in werking te laten treden en het onderdeel waarin wordt geschrapt dat ten minste één lid in het dagelijks bestuur een vertegenwoordiger is met een geborgde zetel per nieuwe bestuursperiode - die aanvangt na de verkiezingen van 15 maart 2023 - in werking te laten treden. De motie kreeg van de minister het advies ‘oordeel Kamer’.

Naar een democratisch en slagvaardig bestuur

Senator Kluit (GroenLinks) sprak mede namens de PvdA. Zij zei dat beide fracties het voorstel steunen omdat het een belangrijke stap is in de richting van een democratisch en slagvaardig bestuur. Volgens Kluit hebben de waterschappen zich door de eeuwen steeds weten aan te passen aan de actualiteit, waarmee het een vitale bestuurslaag is gebleven. Een democratisch systeem van algemene vertegenwoordiging is de juiste manier om de toekomst tegemoet te treden. De belangen van het bedrijfsleven kunnen heel goed worden behartigd in algemene democratische vertegenwoordiging, aldus Kluit. Ze had liever gezien dat ook de andere geborgde zetels zouden verdwijnen. Van de minister wilde zij weten hoe lang hij nodig heeft voor publicatie van de wet, met het oog op de waterschapsverkiezingen in maart 2023. Wat GroenLinks en PvdA betreft kunnen de wijzigingen al bij deze verkiezingen ingaan.

Steun voor voorstel, maar liever helemaal geen geborgde zetels

Volgens senator Pijlman (D66) die mede namens 50PLUS sprak, hebben de waterschappen zich door de geschiedenis heen ontwikkeld tot sterke bestuursorganen. Toch zijn het de burgers die verreweg het meest betalen maar geen geborgde zetels hebben. Hij vroeg of de initiatiefnemers konden toelichten waarom ze dit wetsvoorstel hebben ingediend en waarom ze er ook na het amendement mee zijn doorgegaan. Ook D66 en 50PLUS hadden liever het oorspronkelijke wetsvoorstel gesteund. Het is belangrijk dat burgers rondom de verkiezingen worden gewezen op de rol van de waterschappen, aldus Pijlman. Hij vroeg of de minister kon toezeggen dat er een publiekscampagne komt waarom de waterschappen onze stem verdienen? Het gaat bij geborgde zetels om directe belangenbehartiging en niet om het algemene belang. Bovendien is het goed dat er niet langer automatisch geborgde zetels in het dagelijks bestuur van de waterschappen zijn, besloot Pijlman.

Probleem oplossen dat niet bestaat

Senator Klip-Martin (VVD) wees erop dat de besluitvorming binnen de waterschappen plaatsvindt binnen een beproefde vorm waarbinnen alle geluiden worden gehoord. Het is volgens haar nu niet het moment om daar onzorgvuldig mee te experimenteren. Het bestaan van de geborgde zetels is wel degelijk democratisch te legitimeren. Klip ziet hiervoor ook steun van de Raad van State die schrijft dat specifieke belangen een rol kunnen krijgen. Ze zei verder dat we leven in een turbulente tijd met grote spanningen tussen bewoners van steden en bewoners van platteland. Die spanning wordt met dit wetsvoorstel vergroot aldus Klip. Je moet je als geborgde naar de aan jou toegekende verantwoordelijkheid gedragen. Daar is af en toe wel ruimte voor verbetering, maar dat is geen reden om de geborgde zetels dan maar te schrappen, zei Klip. Het wetsvoorstel pretendeert een probleem op te lossen dat in de ogen van de VVD niet bestaat. Volgens Klip is het wetsvoorstel vlees noch vis. Ze vroeg de initiatiefnemers of zij het wetsvoorstel overwegen in te trekken of een novelle in te dienen. Van de minister wilde Klip weten of hij het noodzakelijke tijdpad kon schetsen voor inwerkingtreding van de wet als het zou worden aangenomen.

Positief over het wetsvoorstel

Senator Bezaan (PVV) zei dat haar fractie het liefst zou zien dat de kiezer via de provincie het waterschapsbestuur kiest. Ondanks die opvatting staat de PVV positief tegenover het wetsvoorstel. Volgens Bezaan zijn gekozen vertegenwoordigers in staat oog te hebben voor specifieke belangen zonder daarbij het algemeen belang uit het oog te verliezen. De PVV heeft wel moeite met de onzorgvuldige manier waarop met de bedrijfssector is omgegaan tijdens de behandeling van dit wetsvoorstel in de Tweede Kamer. Er is weinig discussie geweest over het schrappen van de geborgde zetels voor bedrijven, aldus Bezaan. Ook zij wilde van de minister weten hoe het tijdspad eruit ziet na eventuele aanname van het wetsvoorstel.

Verdere democratisering stapje dichterbij

Senator Janssen (SP) zei dat zijn partij al langer pleit voor het volledig democratiseren van de waterschapsbesturen door ze onder te brengen bij de provincies. Volgens hem is een principiële discussie nodig over het beleggen van het bestuur van de waterschappen op een andere plek. Janssen heeft niet de indruk dat er sprake is van een lobbyarmoede van het bedrijfsleven. Hij vroeg de initiatiefnemers in te gaan op het verschil tussen dit wetsvoorstel en het oorspronkelijke wetsvoorstel. Doet de huidige vorm nog recht aan hun initiatief, vroeg Janssen. Ook in geamendeerde vorm lijkt dit wetsvoorstel verdere democratisering een stapje dichterbij te brengen. Daar staat de SP positief tegenover.

Belang waterschappen buiten kijf

Volgens senator Talsma (ChristenUnie) staat het belang van de waterschappen buiten kijf. Het karakter van de waterschappen is functioneel, zei hij. Dat functionele karakter werkt ook door in de wijze waarop de waterschappen bestuurd worden. Geborgde zetels kunnen daarin een betekenisvolle rol spelen. De ChristenUnie hecht sterk aan dit functionele karakter en kan daarom het geamendeerde wetsvoorstel steunen. Volgens Talsma is er geen reden om aan te nemen dat de stabiliteit van het waterschapsbestuur in het geding komt door het vervallen van de geborgde zetels voor bedrijven. Hij vroeg de initiatiefnemers of zij konden toelichten waarom het wettelijk vastleggen van het aantal zetels in een waterschapsbestuur niet is opgenomen in het wetsvoorstel. Van de minister wilde Talsma een toezegging dat de omvang van de waterschapsbesturen expliciet een plek krijgt in de evaluatie wanneer het wetsvoorstel wordt aangenomen.

Zorgen over timing

Senator Berkhout (Fractie-Nanninga) wees ook op het functionele karakter van de waterschappen. Hij vroeg of zij zich wel lenen voor verdere democratisering en daarmee voor politisering. Berkhout wees verder op de lage opkomstpercentages bij de waterschapsverkiezingen. Die percentages wijzen er volgens hem op dat er niet bepaald veel belangstelling is voor verdere democratisering. De Fractie-Nanninga is bang dat het afschaffen of verminderen van de geborgde zetels kan afdoen aan de bescherming van minderheden. Berkhout was daarom blij met het amendement van de Tweede Kamer dat ervoor zorgt dat geborgde zetels voor natuur en boeren blijven bestaan. Hij maakte zich wel zorgen om de timing van het wetsvoorstel. Door vlak voor de verkiezingen de spelregels te veranderen, wordt mogelijk gemorreld aan de regels rond verkiezingen. Om die reden had de Fractie-Nanninga twijfels over het wetsvoorstel.

Ook minderheden moet recht worden gedaan

Volgens senator Van Dijk (SGP) kunnen de geborgde zetels bijdragen aan het overbruggen van de kloof tussen stad en platteland. Waterschappen hebben een beperkte taakopvatting: ze zijn een functioneel bestuursorgaan, zei ook Van Dijk. Hij vroeg de indieners hoe zij de toekomst van de waterschappen zien. Ook minderheden moet recht worden gedaan door middel van de geborgde zetels. Van Dijk wilde weten of de indieners minder geborgde zetels willen omdat zij dit principieel vinden of omdat zij minder invloed van bijvoorbeeld boeren willen. Waarom zijn de indieners zo bang voor geborgde zetels? De SGP is tegen het schrappen van de geborgde zetels voor bedrijven. Als het wetsvoorstel toch aanvaard wordt, dan pleit Van Dijk ervoor om het na de komende verkiezingen in werking te laten treden. Dat is volgens hem behoorlijk bestuur.

Vraagtekens bij rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid

Senator Atsma (CDA) zei dat zijn fractie grote bedenkingen heeft bij het wetsvoorstel. In zijn ogen was juist het schrappen van alle geborgde zetels het principiële punt van de initiatiefnemers. Het bevreemdde hem dat zij in tweede instantie ook dit gewijzigde wetsvoorstel omarmen. De functionaliteit van de waterschappen moet volgens Atsma gericht blijven op het drooghouden van de voeten. Dat moet de kerntaak blijven. Hij wees er verder op dat het overgrote deel van de geborgde zetels niet door grote bedrijven bezet wordt, maar door het mkb. Atsma keek ook naar de gevolgen van het wetsvoorstel voor de geborgde zetels voor landbouw en natuur. Het aandeel van de natuur wordt groter en dat van de landbouw kleiner. Wat betekent dit en op basis waarvan is dit te verdedigen, vroeg Atsma aan de initiatiefnemers. Het CDA zet vraagtekens bij de rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van het wetsvoorstel.

Extra inspraak boeren en bedrijven niet meer van deze tijd

Volgens senator Nicolaï (PvdD) is het belang van de waterschappen een nationaal belang. De strijd tegen het water ligt nu ook achter de duinen en de waterkering, in handen van de waterschappen. Ook de strijd om het water ligt in handen van de waterschappen. Een boervriendelijk amendement heeft er volgens Nicolaï voor gezorgd dat boeren nog steeds gegarandeerd aan tafel zitten. Het algemeen belang van alle ingezetenen moet inzet zijn van de politieke strijd, zo zei hij. Burgerhuishoudens betalen door middel van de waterschapsbelasting voor 80% mee. Extra inspraak geven aan boeren en bedrijven past niet meer in deze tijd, aldus Nicolaï. Hij vroeg of de minister bereid is draagvlak te creëren voor een volgende stap naar een waterschap zonder geborgde zetels. De PvdD zal deze eerste stap in ieder geval steunen in afwachting van verdere stappen.

Behandeling in Tweede Kamer miste openheid en transparantie

Senator Raven (OSF) zei dat de behandeling in de Tweede Kamer niet uitblonk in openheid en transparantie, onder meer door het op het allerlaatst aannemen van een fundamentele wijziging. En ook nog vlak voor de verkiezingen. Bestuursorganen moeten zoveel mogelijk democratisch worden samengesteld. Raven vindt dat de mening van burgervertegenwoordigers bepalend moet zijn. Dat is twijfelachtig bij waterschappen, zei hij. Met belangenbehartiging is niets mis, maar het vereist wel goede controle. De OSF ziet dit wetsvoorstel als eerste stap op weg naar verdere democratisering van de waterschapsbesturen. Raven denkt dat waterschappen in de toekomst kunnen worden ondergebracht bij de provincies. Hij zei tot besluit dat de achterban van de OSF nog wel verdeeld is over het wetsvoorstel.

Beantwoording door de initiatiefnemers

Tweede Kamerlid en initiatiefnemer Bromet (GroenLinks) zei dat in de Tweede Kamer wel degelijk een fundamenteel debat over het wetsvoorstel is gevoerd. Het doel van de initiatiefnemers is om waterschappen verder te democratiseren, omdat de beslissingen van de waterschappen steeds meer mensen raken. Een te laag waterpeil schaadt bijvoorbeeld de fundering van woningen. Juist nu is het moment om de waterschappen te democratiseren en de democratische controle te versterken, aldus Bromet. Ze ziet een oververtegenwoordiging van bepaalde belangengroepen in de waterschappen. De wereld verandert zienderogen, en daarmee verandert ook het waterbeheer, aldus Bromet.

Haar collega-initiatiefnemer De Groot (D66) zei over de verhouding van dit wetsvoorstel tot de oorspronkelijke wet, dat hij en Bromet geen afstand nemen van hun eerdere opvatting dat het volledig afschaffen de meest democratische weg is. Dit voorstel is echter wel een stap in de goede richting, zei hij, omdat hiermee de ontwikkeling naar verdere veralgemenisering van het waterschapsbestuur wordt ingezet. Over het moment van inwerkingtreding, zei De Groot dat het tijdpad krap is. Het blijft de inzet van de indieners om zo snel mogelijk duidelijkheid te bieden aan de waterschappen. Mocht het niet lukken om de volledige wet op tijd voor de verkiezingen in werking te laten treden, dan zouden Bromet en hij wel graag het deel in werking willen laten treden dat er geen geborgde zetels meer in de dagelijkse besturen zijn.

Beantwoording door de minister van Infrastructuur en Waterstaat

Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat zei dat het kabinet een neutraal standpunt heeft ingenomen, omdat het aan het parlement is om te besluiten over het wetsvoorstel. Hij zei verder dat alle bestuurders het algemeen belang moeten dienen en dat van elke bestuurders mag worden verwacht dat ze zich in alle onderwerpen verdiepen. Over de inwerkingtreding zei hij dat het tijdpad niet heel realistisch is. Vanuit de Kieswet zijn enkele data van belang. Om de eerste te halen (19 december – de deadline voor het registreren van nieuwe partijen) zou de wet op 1 december in het Staatsblad gepubliceerd moeten worden. Opties om dat voor elkaar te krijgen zijn niet realistisch, aldus Harbers. In het geval van gedeeltelijke inwerkingtreding, kan het schrappen van geborgde zetels in het dagelijks bestuur wel in werking treden. Harbers vroeg daarvoor wel een uitspraak van de Kamer.