Energiewet: debat samengevat

Er zijn vier moties ingediend:

• - 

  De motie-Crone c.s. over een onderzoek naar het aanpassen van het toezichtkader. Deze motie is door de minister ontraden.
• - 

  De motie-Holterhues c.s. over onderzoek naar de mogelijkheden en effecten van zowel een sociaal tarief als een energieprijsplafond. Deze motie heeft het advies 'Oordeel Kamer' gekregen van de minister.
• - 

  De motie-Panman c.s. over het vaststellen van de Gegevens Uitwisseling Entiteit (GUE) als publieke instantie. De minister heeft de motie ontraden.
• - 

  De motie-Panman over de verantwoordelijkheden en bevoegdheden van bedrijven die gas-infrastructuur beheren. Ook deze motie is door de minister ontraden.

De Energiewet beoogt volgens het kabinet de inzichtelijkheid, structuur en consistentie, die in de huidige Gaswet en Elektriciteitswet 1998 deels verloren zijn gegaan, terug te brengen. Tegelijk is onderhoud verricht, zodat er weer een toegankelijk en geactualiseerd ordeningskader ontstaat. Daarbij is ten opzichte van de huidige Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet zowel op het niveau van indeling als op het niveau van de individuele artikelen opnieuw gestructureerd en ingedeeld. Ook zijn (onnodige) verschillen tussen gas en elektriciteit weggenomen en inconsistenties en verouderde bepalingen geschrapt. Tot slot is er in het licht van Europese wet- en regelgeving, waar nuttig en dienstig, een aantal definities aangepast.

GroenLinks-PvdA: Monopolie is niet goed

Senator Crone mist een integrale toekomstvisie van de regering op het hele energiesysteem. Hij vindt het goed dat de twee wetten worden samengevoegd. Wel is hij bang voor een monopolie van enkele grote energieaanbieders. "De overheid moet dit in de hand houden. De energiemarkt is helemaal niet competitief. Er zijn maar een paar grote aanbieders die de markt onderling hebben verdeeld en elkaar ook niet uitdagen. Volgens de minister zou er geen prijsmanipulatie zijn, maar het gebeurt gewoon. Waarom heeft Autoriteit Consument en Markt (ACM) bevoegdheden om stilzwijgende afstemming, informatieasymmetrie en afhankelijkheidsrelaties te kunnen aanpakken niet toegewezen gekregen? Kan dat niet alsnog?"

"Eurostat zegt dat Nederland de hoogste energieprijs heeft van de Europese Unie. Dat past bij een monopoliesituatie. Is de minister bereid een open debat te organiseren met alle belanghebbenden om een analyse te maken van de huidige situatie en een visie op de toekomst van energiegemeenschappen te maken? Waarom betaalt in Nederland iedereen het hoge tarief door de integrale kostendeling, en gaat het niet zoals in België waar iedereen een laag tarief heeft en extra betaalt als je meer gebruikt. Armste mensen zijn het meest de dupe. Gelukkig is in wet een artikel opgenomen om actief op te treden tegen energiearmoede."

ChristenUnie: Wet mist kansen

Senator Holterhues die mede namens OPNL sprak, vroeg of de wet inderdaad voldoende flexibiliteit biedt voor de uitvoering van de energietransitie, zoals het kabinet zegt. "Maar hoe vertaalt de papieren werkelijkheid zich naar de praktijk? Zonder voldoende mankracht kunnen de duurzaamheidsdoelen niet worden gehaald. De Energiewet verstevigt de positie van de consument in de markt. Het vaststellen van vaste tarieven is geen onderdeel van de wet. Waarom is er voor gekozen om dit advies van de ACM niet op te nemen in de wet? Het Nibud geeft aan dat energiearmoede wordt genoemd in het begin van de wet als een van de belangrijkste uitgangspunten, maar tegelijkertijd is de wet heel summier als er boter bij de vis moet worden geleverd."

"Het wetsvoorstel lijkt een gemiste kans, het is een technische benadering en daarom niet volledig. De wet mist kansen om consumenten beter te ondersteunen in hun keuzes. Is de minister van plan om alle mensen in staat te stellen een weloverwogen keuze te maken? De vraag is of de scheiding tussen publieke netbeheerders en commerciële aanbieders niet ook grote nadelen kent. De vraag is niet alleen of het groepsverbod ons beperkt, maar ook of onze in Europa unieke positie van privatisering en verzelfstandiging een versnelling van de energietransitie onbedoeld belemmert."

D66: Afbouwen fossiele brandstoffen nodig

Volgens senator Aerdts kunnen we de klimaatdoelen alleen halen als we afstappen van gebruik van fossiele brandstoffen. "Kan de minister aangeven hoe zij de Energiewet gaat inzetten om het gebruik van fossiele brandstoffen af te bouwen? Hoe past deze wet binnen haar plan om de doelen te halen? Toegankelijkheid van de energietransitie voor iedereen is belangrijk voor het draagvlak. Hoe ziet de minister haar rol hierin? Hoe gaat ze ervoor zorgen dat iedereen kan meedoen? Het succes van de energietransitie hangt onder andere af van het oplossen van netcongestie."

"De afbouw van fossiele brandstoffen zal leiden tot een toename van het elektriciteitsgebruik. Het stroomnet moet dit verhoogde gebruik aankunnen. D66 steunt dan ook de mogelijkheid in de wet om op piekmomenten zelfstandig extra energie op te kunnen wekken en te kunnen leveren. Ziet de minister hierbij ook de mogelijkheid om stroom van particulieren in te zetten om die netcongestie lokaal aan te pakken? De Energiewet is nodig om aan te passen aan de huidige tijd. D66 is voor het voorstel. We hopen ook dat deze wet zal bijdrage aan een duurzame toekomst."

Volt: Samenvoeging levert slechte wetgeving op

Senator Perin-Gopie zei dat het versnellen van de overgang naar duurzame energie niet alleen belangrijk is voor het klimaat maar ook voor energieonafhankelijkheid. "De Raad van State is kritisch. Door de wetten samen te voegen is er sprake van slechte wetgeving. Het vorige kabinet en dit kabinet hebben de kritiek van de Raad van State naast zich neergelegd. Volgens de Europese Commissie voldoet Nederland mogelijk niet, of niet volledig, aan de omzetting van de Elektriciteitsrichtlijn."

"Kan de minister aangeven of instemming met de Energiewet leidt tot een volledige en correcte omzetting van de Elektriciteitsrichtlijn? Wat gaat de minister doen om gelijke kansen op de energiemarkt te bevorderen zodat er sprake is van gelijke kansen op de energiemarkt? Het advies van de ACM over vaste tarieven is niet overgenomen, maar zou de wet wel toegankelijker hebben gemaakt. In hoeverre maakt deze wet grensoverschrijdende netaansluitingen mogelijk en in hoeverre vergemakkelijkt deze wet dat? We moeten ervoor zorgen dat de energietransitie niet alleen maar haalbaar is voor de happy few , maar voor iedereen."

CDA: Grote investering nodig tegen netcongestie

Volgens senator Prins vergt het opheffen van de netcongestie een grote investering de komende jaren. Een nieuwe Energiewet is nodig om de nieuwe ontwikkelingen te kunnen faciliteren. De roep van veel stakeholders om deze wet snel te behandelen, is er niet voor niets. Dat is een eerste stap, want op diverse onderdelen is nog meer wetgeving vereist. De CDA-fractie pleit voor twee uitzonderingen bij telemarketing. Veel burgers met een contract voor een bepaalde tijd zullen zich er niet van bewust zijn dat hun contract op datum x verloopt. Een telefoontje van je energieleverancier om je hierop te wijzen achten wij eerder klantgericht dan irritant. Is er niet een mogelijkheid om bijvoorbeeld één telefoontje naar bestaande klanten waarvan het contract afloopt, wél toe te staan?"

"In de slipstream van dit verbod is ook de telemarketing van loterijen die geld afstaan aan goede doelen behandeld. Onze fractie hecht veel waarde aan de maatschappelijke betrokkenheid van burgers. Goede doelen maken de betrokkenheid van de ene mens bij de andere mens zichtbaar. Een onderscheid maken tussen loterijen die allemaal geld afdragen aan goede doelen, alleen vanwege een onbedoeld niet volledige tekst in een amendement (aangenomen in de Tweede Kamer-red.), achten wij dan ook niet correct. Wij verzoeken de minister om een toezegging dat alle loterijen die gelden afstaan aan goede doelen dezelfde telemarketingmogelijkheden hebben."

SP: Zorgen om verdeling lasten en lusten

Senator Van Aelst maakt zich zorgen over de wet, met name over de verdeling van lasten en lusten. Rechtvaardigheid zou een belangrijk onderdeel moeten zijn van klimaatbeleid. Deze wet versterkt de marktwerking in plaats van dat het die vermindert. Er zijn zeer hoge kosten die gedekt hadden kunnen worden uit de opgespaarde opbrengsten van energielevering. Maar deze zijn in de zakken van de markt verdwenen, dus moeten inwoners hun portemonnee trekken. Daarnaast zijn er aanvullende hoge kosten omdat de ACM de markt moet controleren. Door deze wet zullen energiecowboys hun kans schoon zien. Daardoor gaan kleinere bedrijven failliet, stijgen de tarieven en komen mensen thuis weer in de kou te zitten."

"De lusten zijn voor de enkeling en de lasten voor hen die niet mee kunnen komen. Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat prijzen zo transparant en vergelijkbaar mogelijk worden? Hoe gaat ze zorgen voor echt onafhankelijke prijsvergelijkingen zodat de inwoners eigen afweging kunnen maken. De wet is te beperkt waar het gaat om de bescherming van mensen. Ook valt de vangnetrekening weg. Redelijke tarieven worden vervangen door transparante tarieven, die dus onredelijk kunnen zijn. Positieve punten zijn dat stappen worden gezet in het bestaansrecht van energiegemeenschappen en corporaties. En twee stokoude wetten worden verhelderd en gemoderniseerd. Vanwege onvolkomenheden is snelle evaluatie van de wet nodig."

PVV: Nodig dat wettelijk kader komt

Senator Van Strien wees op verschillende transities van de afgelopen jaren die tot problemen en kosten hebben geleid. "Problemen en kosten die voor een groot deel vermeden hadden kunnen worden als er een meer planmatige aanpak was geweest en als toen bijvoorbeeld was gekozen voor kernenergie ter vervanging van fossiel in plaats van wind- en zonne-energie. Ik heb er vertrouwen in dat dit kabinet een begin maakt met zo'n meer planmatige aanpak. Wat kan deze wet op korte termijn bijdragen aan het acute probleem van de netcongestie?"

"Ik ben nog nooit zoveel moeilijke woorden tegengekomen als bij deze wet. Ben bang dat de consument geen touw meer vast kan knopen aan zijn rekening. Nederland is weer netto-importeur van energie geworden. We zijn sterk afhankelijk geworden van een geopolitiek instabiele wereldmarkt. Deze wet pretendeert een toegankelijk en ordentelijk kader te bieden. Dat is ook zeer nodig. Daarom is de PVV voor. Maar we sluiten de ogen niet voor de mogelijkheid om meer stabiliteit op de energiemarkt te bieden door middel van kerncentrales."

VVD: Verklein energieafhankelijkheid Nederland

Volgens senator Van Ballekom is de wet een dringend noodzakelijke aanpassing. "Positief is dat energie delen makkelijker wordt gemaakt, maar alleen als alle delers bij dezelfde aanbieder zijn aangesloten. Dit moet snel worden aangepast. Kan de minister dit toezeggen? Cruciaal is om de energieafhankelijkheid zo veel mogelijk te beperken. Kan de minister een privatiseringsverbod toelichten in relatie tot Europese regelgeving? Is het niet verstandig om de resultaten af te wachten van het beleidsonderzoek naar de bekostiging van de elektriciteitsinfrastructuur, voordat je een definitief besluit neemt over een dergelijk privatiseringsverbod?"

"Thuis- en buurtbatterijen zouden de netcongestie kunnen verlichten en energie delen kunnen stimuleren. De veiligheid dient te worden geborgd, maar daar kunnen we ook wetgeving op zetten. Het kan een nuttig instrument zijn om beter gebruik te maken van de niet-reguleerbare energie. Onduidelijk blijft waarom hier geen beleid op wordt gezet zoals in de ons omringende landen wel het geval is. Waarom zou het in het buitenland wel werken en waarom werkt het in Nederland niet?"

PvdD: Toezicht op alternatieve verkoopmethodes

Volgens senator Koffeman krijgen huishoudens die op een warmtenet zitten ook tarieven doorberekend van energie zoals gas die ze niet afnemen. "Waarom vrijwaart de wet consumenten niet gegarandeerd van hogere energielasten in verhouding tot andere uitgaven, wat in de huidige situatie het geval is. In veel gevallen is de informatie over de voorwaarden en de kosten niet voorhanden. De wet schrijft dat ook niet voor. Is de minister bereid om een maximumtarief voor de levering van warmte en elektriciteit vast te stellen, om te voorkomen dat gebruikers onverwacht duur uit zullen zijn?"

"Het is goed dat er een verbod komt op telefonische verkoop van energiecontracten, maar graag wel toezicht op andere manieren die de energiecowboys zullen bedenken. Kan de minister dit toezeggen? Hoe ziet de minister de balans tussen keuzevrijheid voor inwoners en het verplicht aansluiten op een warmtenet? Als mensen duurder uitkomen met het warmtenet, welke mogelijkheden hebben ze dan, behalve verhuizen? In de Energiewet worden ook de garanties van oorsprong vastgelegd, waarmee de herkomst van elektriciteit of gas uit hernieuwbare bronnen moet worden aangetoond. Hoe voorkomt de minister dat er gefraudeerd wordt met deze garanties?"

SGP: Bescherm meest kwetsbare huishoudens

Senator Schalk zei dat de nadruk op betrouwbaar, betaalbaar en veilig opvalt. "Wat echter ook opvalt is dat het er niet overzichtelijker op wordt. Het is complex. Het vastleggen van het privatiseringsverbod is te voorbarig. Welke opties zijn er om het verbod later in te laten gaan? Of ziet het kabinet nog andere opties? Hoe helpt het wetsvoorstel om klimaatneutraliteit te bewerkstelligen?"

"Is het aangekondigde stimuleringsfonds voor energiehubs voldoende om die 500 energiehubs te realiseren? Zo niet, welke andere maatregelen stelt de minister dan voor? Biedt de Energiewet voldoende ruimte om met de door de bestuurlijk aanjager voorgestelde oplossingen aan de gang te gaan? In de Tweede Kamer is een amendement van de ChristenUnie niet aangenomen om een maximumprijs vast te stellen voor levering aan kwetsbare huishoudens. Het is niet ongebruikelijk om naar het verleden te kijken om te komen tot maatregelen. Op welke manier kan toch gezorgd worden van bescherming van de meest kwetsbare huishoudens?

BBB: Wet voelt als blanco cheque

Senator Panman voerde mede namens 50PLUS en JA21 het woord. "Het wetsvoorstel is een enorme vooruitgang en we zien ook de maatschappelijke behoefte. Het gaat over het kader voor de energiemarkt. We hebben wel zorgen om de kwaliteit van het wetsvoorstel. Energie is geen luxeproduct, maar een basisvoorziening. Wetgeving moet te begrijpen zijn voor alle belanghebbenden. Naarmate een systeem complexer wordt, wordt het vaak ook duurder. Regels moeten dus te begrijpen zijn."

"De wet voelt als een blanco cheque omdat veel zaken later worden geregeld, zonder verdere betrokkenheid van het parlement. Daarom willen we graag dat Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB's) door de minister worden voorgehangen. De wet komt misschien nog te vroeg. Zijn de afstandsnormen voor windmolens al bekend? In het Traktaat van Meppen uit 1824 zijn Nederland en Duitsland overeengekomen dat binnen een bepaalde afstand van de grens niet wordt gebouwd. Duitsland houdt zich daar aan, maar Nederland wil binnen die afstand windmolens bouwen. Moet Nederland zich niet aan internationale afspraken houden?

Minister Hermans van Klimaat en Groene Groei

"We werken toe naar CO2-arme energievoorziening. Het doel is dat onze energie minder fossiel wordt, en meer afhankelijk van wind en zon. Dat maakt het systeem wel grilliger. Het vraagt daarom om flexibiliteit, daarom ook de beweging van centraal naar meer decentraal. Deze wet legt daarvoor het fundament, en beschermt consumenten ook beter. Dat doen we ook om de klimaatdoelen te halen. Uitstoot wordt beperkt en de Energiewet waarborgt de totstandkoming van het systeem waarbinnen we dit kunnen doen. Deze wet legt de kaders daarvoor."

"Over aanvullende maatregelen om de klimaatdoelen te halen buigt het kabinet zich de komende maanden. De bedoeling is om bij de Voorjaarsnota met aanvullende voorstellen te komen. Er nemen 175 mensen deel aan het Klimaatberaad. Ze gaan het komende half jaar onder leiding van onafhankelijk voorzitter met elkaar in gesprek over de toekomst van het klimaatbeleid."

"Er komt straks één Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB). Die wordt naar beide Kamers gestuurd voor een voorhangprocedure in het eerste kwartaal van 2025. Er hangen ook drie ministeriële regelingen onder deze wet, die ook gemaakt zullen worden in de komende periode. De wet zal in één keer in werking treden als die AMvB hier heeft voorgehangen en zodra de ministeriële regelingen ook klaar zijn. Ik hecht er echt veel waarde aan dat we nu deze stap zetten. En ja, we zullen in de komende jaren nog aanpassingen moeten doen. Daarmee zullen we de wet beter maken, daarmee zullen we de wet nog toekomstbestendiger maken. Maar laten we deze stap nu zetten zodat we vooruit kunnen en zodat ook onze wetgeving aansluit bij de transitie waar we in zitten."