De linkse oppositie in de senaat (PvdA, GroenLinks en SP) heeft dinsdag 22 maart, samen met de fracties van SGP en de ChristenUnie, de komst van de gekozen burgemeester in Nederland vooralsnog geblokkeerd door tegen het voorstel te stemmen om de benoeming door de Kroon van de burgemeester en de commissaris van de Koning uit de grondwet te schrappen (28.509). Daardoor werd het voorstel om de grondwet te wijzigen, waarvoor tweederde meerderheid van de stemmen vereist is, door de Eerste Kamer verworpen. Behandeling in de Tweede Kamer van het reeds ingediende voorstel om de burgemeester vanaf 2006 rechtstreeks door de bevolking te laten kiezen heeft daardoor geen zin meer.
Minister De Graaf (D66, bestuurlijke vernieuwing) heeft tijdens het debat vooral geprobeerd de PvdA-fractie over de streep te trekken. Maar ook na tegemoetkomingen van de minister hielden de negentien PvdA-senatoren onder leiding van fractieleider Han Noten en woordvoerder Ed van Thijn vast aan hun bezwaar dat invoering in 2006 te overhaast is en te onzorgvuldig.
Minister De Graaf had gezegd dat maar in een 'beperkt aantal' grotere gemeenten de burgemeester in 2006 door de bevolking gekozen zou mogen worden. In het 'overgrote deel' van de bijna vijfhonderd gemeenten zou de verkiezingen van de burgemeester pas in 2010 plaatsvinden. Ook na aandringen van de PvdA wilde De Graaf niet aangeven waar de lat zou komen te liggen bij de eerste burgemeestersverkiezingen in 2006.
Voorts probeerde de minister de vrees weg te nemen bij de PvdA-fractie dat de burgemeester (al of niet gekozen) de zeggenschap over de politie zal kwijtraken aan het centrale gezag van Justitie en Binnenlandse Zaken. Tot het einde van deze kabinetsperiode zal er in de positie van de korpsbeheerders niets veranderen, zei de minister. De vrees van de PvdA is ingegeven door de aan de gang zijnde evaluatie van het politiebestel, zoals dat sinds 1993 functioneert in 25 regionale korpsen. De evaluatie wordt uitgevoerd door een commissie onder leiding van de oud-commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, mevrouw Leemhuis-Stout.
Op het punt van de politie zei Van Thijn namens de PvdA-fractie tevreden gesteld te zijn. Maar de PvdA-senatoren bleven bezwaren houden tegen de voorgenomen plannen met de rechtstreeks gekozen burgemeester. Een suggestie van de PvdA om gemeenten zelf te laten uitmaken of zij 'rijp' zijn voor burgemeestersverkiezingen wees de minister van de hand als in strijd met de constitutie. "De wetgever moet blijven bepalen hoe het lokale bestuur wordt ingericht", meende De Graaf.
Senator Dölle (CDA) beschuldigde de oppositie van het spelen van constitutioneel powerplay. Hij bedoelde ermee dat men op oneigenlijke grond tegen de grondwetswijziging stemde. In feite zijn PvdA, GroenLinks en SP voor het uit de grondwet halen van de door de Kroon benoemde burgemeester. Zij zijn het alleen niet eens met het voorstel de burgemeester rechtstreeks te laten kiezen door bevolking. Zij willen dat de gemeenteraad de burgemeester gaat kiezen.
Overigens bestreed De Graaf de opvatting van de VVD dat de grondwetswijziging een streep zou halen door het plan van de linkse oppositie om de burgemeester door de gemeenteraad te laten aanwijzen. "Dit is geen slot op de deur voor welke vorm van aanstelling van de burgemeester ook", zei De Graaf.
De regeringsfracties steunden het kabinetsvoorstel, maar plaatsten hier en daar kanttekeningen. D66 bij monde van senator Engels steunde zijn eigen minister voluit. De CDA-fractie vindt dat de aanstelling van de burgemeester in de grondwet geregeld ('geborgd') moet zijn. Toch stemde deze fractie voor het schrappen van de benoeming door de Kroon uit de grondwet, omdat dit in het hoofdlijnenakkoord met VVD en D66 bij de kabinetsformatie is afgesproken.
Woordvoerder Dölle van het CDA zei dat het gemakkelijker was geworden voor zijn fractie om voor te stemmen nu de regering wel het hoofdschap van de gekozen gemeenteraad in de grondwet laat staan. Overigens waarschuwde Dölle dat het CDA in de Eerste Kamer zich de vrijheid voorbehoudt om de juridische vormgeving van de direct gekozen burgemeester kritisch tegen het licht te houden. De CDA'er wees er nadrukkelijk op dat instemming met het schrappen van de benoemde burgemeester en commissaris uit de grondwet niet automatisch betekent dat het CDA instemt met de rechtstreeks gekozen burgemeester, zoals minister De Graaf die zich voorstelt. Dit zijn twee afzonderlijke besluiten, liet Dölle doorschemeren.
VVD-woordvoerder Van Heukelum zei in te stemmen met de grondwetswijziging, omdat inmiddels zou vaststaan dat er een voldoende sterke gekozen burgemeester komt en het tegelijk onmogelijk wordt dat de gemeenteraad de burgemeester gaat kiezen, zoals de linkse oppositiepartijen willen.
Woordvoerder Holdijk van de SGP, sprekend mede namens de ChristenUnie, onderstreepte dat deze fracties blijven hechten aan een benoeming door de Kroon van de burgemeester en de commissaris van de Koning. Dat heeft te maken met de opvatting van deze fracties over het functioneren van de decentrale eenheidsstaat. Er kunnen momenten zijn dat een burgemeester of een commissaris namens het Rijk moeten kunnen optreden in een gemeente of provincie, vinden SGP en ChristenUnie.
De enige vertegenwoordiger van de Lijst Pim Fortuyn, Hessing, en de andere eenmansfractie in de senaat, Ten Hoeve, van de Onafhankelijke Senaatsfractie kozen in het voetspoor van D66 voor bestuurlijke vernieuwing.
GroenLinks-woordvoerder Platvoet koppelde de grondwetswijziging aan het voorstel voor de rechtstreeks gekozen burgemeester. Hij sprak van een "dubbelbesluit". Zowel Platvoet als SP-woordvoerder Van Raak drongen aan op een 'open debat' over de wijze van verkiezing van de burgemeester. Daarvan is in hun visie nu geen sprake.
Deel dit item: