De Eerste Kamer heeft dinsdag 20 november 2007 ingestemd met het wetsvoorstel een dwangsom in te voeren bij het niet tijdig beslissen van bestuursorganen (29.934). Het voorstel is een initiatief van het Tweede Kamerlid Wolfsen (PvdA) en oud-Tweede Kamerlid Luchtenveld (VVD). Beide oorspronkelijke indieners voerden in de senaat het woord. De heer Luchtenveld kreeg daarvoor speciale toestemming. Hij is sinds de Tweede Kamerverkiezingen in november 2006 geen Kamerlid meer.
Tijdstip invoering onzeker
De ministers Hirsch Ballin van Justitie en Ter Horst van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties lieten doorschemeren dat zij bekrachtiging tot wet van het aangenomen initiatiefvoorstel door de regering willen bevorderen. Over het tijdstip van invoering hielden de ministers een slag om de arm. Er komt een 'schouw' naar alle beslistermijnen bij de overheid. Als dit onderzoek leidt tot voorstellen om sommige termijnen aan te passen, zou invoering per 1 januari 2009, zoals het initiatievoorstel wil, wel eens niet haalbaar kunnen blijken te zijn. In elk geval zal er in 2011 bij de periodieke evaluatie van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) in het bijzonder worden nagegaan of invoering van een dwangsom als instrument in handen van de burger ertoe heeft geleid dat bestuursorganen zich strikter aan beslistermijnen houden dan nu het geval is, zo zegde minister Hirsch Ballin toe.
Lof voor initiatief
Van links tot rechts was er in de Eerste Kamer lof voor het initiatief van de Tweede Kamerleden, dat ertoe moet leiden dat bestuursorganen zich gaan houden aan de beslistermijnen zoals ze in de Awb worden genoemd. De wet geldt echter ook voor alle andere overheidsregelingen of regelingen van bestuursorganen als bijvoorbeeld gemeenten, provincies, waterschappen.
Waardevol alternatief
Woordvoerder mevrouw Huijbregts-Schiedon van de VVD-fractie vond de in te voeren dwangsom bij overschrijding van een termijn een 'second best'-oplossing. De VVD zou liever hebben gezien dat overschrijding van een termijn automatisch tot een voor de burger positieve beslissing zou leiden, al zag mevrouw Huijbregts ook wel bezwaren aan deze methode. Zij noemde de dwangsom een waardevol alternatief, maar waarschuwde wel voor risico's. De dwangsom moet niet verworden tot een afkoopsom, zoals in de luchtvaart het geval is, zei de VVD-senator. De burger wil geen geld, maar een besluit, zei mevrouw Huijbregts.
Gebrekkige bestuurskracht
PvdA-senator Rehwinkel wees op de structurele achterstanden bij vooral het afhandelen van bezwaarschriften. Hij wees ook op een mogelijk oorzaak: gebrek aan bestuurskracht. Om die reden was hij voor een algehele schouw van alle bestuurlijke termijnen waarbij dan ook de vraag aan de orde moet komen of sommige bestuursorganen wel voldoende toegerust zijn om aan de vereisten van de Abw te voldoen. De PvdA-senator vond ook dat het eventueel verkrijgen van een dwangsom een burger niet mag hinderen bij het verkrijgen van een uitkering. De dwangsom blijft toch wel buiten beschouwing bij de vermogenstoets?, vroeg Rehwinkel de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In hun beantwoording sloten de ministers zich aan bij de oproep van de indieners Wolfsen en Luchtenveld om een dwangsom in de toekomst niet te gaan verrekenen met hulp van een vermogenstoets bij bijvoorbeeld het toekennen van een bijstandsuitkering. Rehwinkel: Ook mensen met een lager inkomen moeten van dit instrument gebruik kunnen maken zonder dat zij daarvoor gestraft kunnen worden.
Toezegging
Senator Dölle van de CDA-fractie had enige twijfel over de effectiviteit van het drukmiddel van de dwangsom naast het ook in te voeren middel van beroep tegen het uitblijven van een beslissing. De door het CDA gevraagde toezegging van minister Ter Horst van BZK in de schriftelijke voorbereiding van het debat dat er een integrale schouw komt waaruit moet blijken of de huidige termijnen wel reëel zijn, was voor de CDA-fractie dan ook wezenlijk om nu met invoering van een dwangsom in te stemmen. Dölle waarschuwde voor strategisch gedrag van bestuursorganen die onder de dreiging van een dwangsom tot te overhaaste beslissingen zouden kunnen komen.
Geen fatale termijnen
Senator Holdijk die sprak namens SGP en CU zei dat de dwangsom een oplossing kan bieden voor de problematiek die burgers ervaren: de soms uiterst trage overheid. Senator Holdijk was juist niet voor het invoeren van fatale termijnen of voor het Spaanse systeem van de 'silencio positivo', omdat dit rechtsonzekerheid tot gevolg kan hebben en schadelijk voor het algemeen belang en het belang van derden. De dwangsom van maximaal 1.260 euro zal bij grote financiële belangen weinig indruk maken, veronderstelde senator Holdijk. Hij citeerde VNG-directeur Pans (de man die bij de Utrechtse burgemeestersverkiezingen de tegenstrever was van indiener Wolfsen): Ik denk niet dat er een positief effect uitgaat van dwangsommen. Holdijk wees erop dat het middel van het rechtstreeks beroep uitkomst moet bieden als het middel van de dwangsom niet blijkt te werken. Daarnaast blijft er altijd nog de mogelijkheid voor de burger om in een civiele procedure een vordering tot schadevergoeding in te dienen wegens termijnoverschrijding. Hij verwees naar een uitspraak van de Hoge Raad uit 2000, waarbij een varkenshouder uit Asten ruim een miljoen gulden werd toegekend wegens overschrijding van een termijn.
Ongelijke positie
SP-Senator Kox zei dat hij zich als medewerker bij de rechtshulpverlening lang geleden altijd al geërgerd had aan de ongelijke positie: een burger die een termijn overschrijdt al is het maar een dag krijgt meteen een boete, terwijl de overheid zich straffeloos niet aan wettelijke termijnen kan houden. Overigens verwacht Kox geen wonderen van invoering van de dwangsom.
IND grootste zondaar
Mevrouw Strik van GroenLinks bestempelde de IND als een van de grootste zondaren als het gaat om overschrijding van termijnen bij de overheid. Daarom betreurde zij het dat de initiatiefnemers de IND niet al voor het volle pond onder de regeling willen laten vallen. Mevrouw Strik vroeg of mensen die een dwangsom willen claimen daarvoor de hulp van de gesubsidieerde rechtshulp in kunnen roepen. Volgens de indieners kan dit inderdaad.
Wederkerigheid
Senator Engels (D66) die ook sprak namens de OSF en de Partij voor de Dieren, vond dat in de beargumentering van de indieners te zeer de indruk wordt gewerkt dat er op het punt van termijnoverschrijdingen een tamelijk eenzijdige risico- en schuldaansprakelijkheid wordt neergelegd bij bestuursorganen. Engels wees erop dat er in de verhouding burger en bestuur sprake zou moeten zijn van wederkerigheid. Ik bedoel daarmee dat het openbaar bestuur mag rekenen op burgerschap; op een gezamenlijke maatschappelijke attitude waarin de eigen verantwoordelijkheid van belanghebbenden nadrukkelijk een plaats krijgt in publieke afwegingen en besluiten. In dit verband wees Engels op het risico van 'dwangsommetje scoren' door kwaadwillende burgers. De indieners Wolfsen en Luchtenveld schatten dit risico niet zo hoog in.
Deel dit item: