Verslag van de vergadering van 13 oktober 2015 (2015/2016 nr. 4)
Status: gerectificeerd
Aanvang: 15.54 uur
Mevrouw Strik i (GroenLinks):
Voorzitter. Graag sta ik even kort stil bij het zojuist gepresenteerde onderzoeksrapport over het neerhalen van de MH17. Wij hopen dat dit rapport in elk geval de nabestaanden meer rust geeft en helpt bij het verwerken van hun verlies.
Over elf weken start het Nederlands voorzitterschap van de EU. Dat voorzitterschap vormt een unieke kans om te tonen voor welke waarden de Europese Unie staat. In dat kader ga ik graag in op twee urgente kwesties: de klimaatverandering en het vluchtelingenvraagstuk.
Als we de stijging van de temperatuur niet kunnen beperken tot 2°C, dan zijn de gevolgen desastreus, voor mens, dier en natuur. Zoals Jesse Klaver in Tweede Kamer zei: wij zijn de laatste generatie die iets aan de opwarming kan doen. De klimaatconferentie in Parijs is daarom cruciaal om ervoor te zorgen dat ons dat gaat lukken, met een substantiële verlaging van de CO2-uitstoot en een forse inzet op hernieuwbare energie en energiebesparing. Obama wil grote stappen zetten, zelfs China komt in beweging. Hoe zit het met de EU? En wat gaat het kabinet zelf uitdragen in Parijs? Staan wij daar in de voorhoede of staan we op de rem, als magere middenmoter, en waar het om duurzame energie gaat zelfs als achterblijver? Hoe zal Nederland als voorzitter de afspraken in Parijs straks voortvarend helpen omzetten in concrete naleving?
Als voorzitter van de EU kun je andere lidstaten alleen geloofwaardig aanspreken op naleving, als je ook zelf de doelstellingen haalt. Dat is nog lang niet het geval. Sterker nog, mijn fractie bespeurt geen gevoel van urgentie bij dit kabinet. Stil maar, wacht maar, met het energieakkoord lossen wij alles wel op, zo lijkt het adagium. De Nationale Energieverkenning weerlegt deze verwachting met harde cijfers. Ook de rechter droeg de Nederlandse Staat op om meer te doen om CO2-uitstoot met 25% te verminderen in 2020. Als we zo doorgaan, halen we zelfs geen 20% in 2020. Het kabinet vecht de uitspraak nu aan in hoger beroep, maar heeft bij monde van staatssecretaris Mansveld gezegd dat de uitspraak wel wordt uitgevoerd. Maar hoe dan, wanneer dan?
Mijn fractie ziet wel een tegenovergestelde beweging: alleen de oude kolencentrales worden gesloten, de overige gaan nog harder stoken dan ooit. Daardoor is de CO2-reductie in 2030 slechts 21% in plaats van de 40% die we in Europa hebben afgesproken. Het is bizar dat burgers worden opgeroepen om zuinig aan te doen, terwijl we kolencentrales en grote bedrijven de vrije hand geven. De energiebelasting voor grootverbruikers bedraagt 1/200ste van de energiebelasting voor kleinverbruikers. Duurzame energiecoöperaties moeten echter nog steeds energiebelasting betalen. Daarom wil mijn fractie weten hoe en wanneer het kabinet de motie-Klaver c.s. gaat uitvoeren die vraagt om concrete maatregelen in 2016.
Het kabinet heeft een meevaller van 5 miljard. Wat kun je daar niet allemaal mee doen? Veel meer windmolens en zonnepanelen aanleggen. De corporaties helpen weer wél te investeren in goede, betaalbare en energiezuinige woningen. De circulaire economie aanjagen met nieuwe technologieën. Drie vliegen in één klap: energiebesparing, extra banen en versterking van de economie. Met een echte vergroening van ons belastingstelsel kunnen we die innovatieve groene bedrijvigheid vleugels geven.
Het kabinet had ook kunnen kiezen voor meer broodnodige banen in de zorg, in het onderwijs en bij de politie en voor terug omhoog brengen van het OS-budget naar 0,7% conform de OESO-norm en een motie van deze Kamer. Deze coalitie laat echter alle kansen lopen en stopt de 5 miljard in versnipperde particuliere lastenverlichting. Daarmee haalt het kabinet, zoals al is gememoreerd, nog niet de helft van zijn ambitie om 100.000 banen te creëren en doet het niets aan vergroening. Wat het wél doet, is de inkomensongelijkheid vergroten: mensen met een hoog- en middeninkomen worden rijker, mensen zonder werk blijven op hun lage niveau. Welke boodschap geeft het kabinet met deze keuze af? Mensen die aan de zijlijn staan, vaak noodgedwongen, hoeven niet mee te profiteren van de welvaart? Het kabinet stuurt aan op meer private rijkdom, terwijl de publieke armoede toeneemt. De enorme bezuinigingen en verschraling in de zorg, de sociale werkvoorziening en het passend onderwijs worden nauwelijks verlicht. Ook onze natuur en de kwaliteit van ons leefmilieu komen er bekaaid af. De urgentie van het klimaatprobleem vraagt om andere keuzes. Ik roep onze premier op: leef de waarden voor Europa vóór en zet het klimaat ook hier op één.
Ook de vluchtelingen vergen een moedig en daadkrachtig voorzitterschap. Europa leek te zijn overvallen deze zomer, toen enkele honderdduizenden vluchtelingen op de Griekse eilanden aankwamen en zich een weg door Europa baanden op zoek naar bescherming en opvang. Toch was het te voorzien. Al meer dan vier jaar lang zet de Europese Unie in op het afweren van vluchtelingen, zonder daarbij echt te investeren in de drie buurlanden van Syrië, die samen 4 miljoen vluchtelingen opvangen. Vooral in Libanon en Jordanië groeide het tekort aan alles. Hoe vreemd is het dat vluchtelingen na al die tijd zonder toekomstperspectief besluiten om door te reizen? Solidariteit met deze landen betekent ruimhartige steun aan de regio's, maar met geld alleen zijn we er niet. Willen wij de buurlanden van Syrië geloofwaardig verzoeken hun grenzen open te houden voor de nieuwe mensen die Syrië moeten ontvluchten, dan moeten wij ook daar de druk verlichten en een deel van deze vluchtelingen een veilige en legale route bieden naar Europa, om te beginnen vooral voor de kwetsbaren, zieken, weeskinderen en ouderen, die daar ter plekke niet de zorg krijgen die zij nodig hebben. Is het kabinet bereid om een ambitieus bindend hervestigingsprogramma te bepleiten in de EU? Dit kabinet heeft een dergelijke stok achter de deur kennelijk hard nodig. Duitsland nodigde al 30.000 Syrische vluchtelingen uit, Nederland heeft er tot nu toe slechts 250 uitgenodigd.
Zonder veilige routes is het Europese asielbeleid heel cynisch. We hebben op papier mooie normen afgesproken over de waarborgen voor asielzoekers, maar die gelden pas als zij het Europese grondgebied hebben bereikt. Juist dat hebben we zo moeilijk mogelijk gemaakt. Er zijn muren opgetrokken, en de buurlanden hebben we overgehaald om hun grenscontroles aan te scherpen en om migranten terug te nemen die toevallig door hun land zijn gereisd. We verstrekken geen visa aan vluchtelingen en beboeten luchtvaartmaatschappijen die hen zonder visum toch naar Europa brengen. Doordat wij de brug ophalen voor vluchtelingen worden hun routes langer, duurder en gevaarlijker. We drijven hen in de armen van smokkelaars: hun enige strohalm voor een enkeltje Europa. Zolang wij de smokkelaars rijk maken, is het vernietigen van boten een naïef plan. Meer investeren in opvang in de regio is hard nodig. Het venijn zit hem echter in de tegenprestatie. De transitlanden fungeren namelijk als buffer, zodat wij géén vluchtelingen hoeven toe te laten, of hen kunnen terugsturen naar de regio die nu al 90% van de vluchtelingen opvangt. Is dat conform de waarden van de Europese Unie die het Vluchtelingenverdrag heeft verankerd in haar eigen verdrag? Als het aan het kabinet ligt, gebeurt dat inderdaad. Los van de juridische bezwaren, is het afschuiven van onze verantwoordelijkheid voor dat kleine deel van de vluchtelingen dat naar Europa komt, moreel onaanvaardbaar.
Vluchtelingen zijn het gevolg van conflicten die ontstaan uit armoede, onderdrukking en corruptie. De wereld is immers te klein om conflicten straffeloos de rug te kunnen toekeren. Ik mis een premier die dit verhaal vertelt aan onze inwoners. Ik ben blij met de persconferentie van afgelopen vrijdag, maar dat was wel heel laat. Het is bovendien bizar dat meteen nadat de minister-president tot kalmte heeft gemaand, zijn partijgenoot Zijlstra roept dat de medische zorg een walhalla is waar vluchtelingen op af komen. Ik neem aan dat de minister-president op zijn minst vooraf op de hoogte wordt gesteld van dergelijke misplaatste framing? Waarom laat hij het gebeuren dat de vluchtelingen een speelbal worden van electorale krachtmetingen?
Ik hoor veel politici verwijzen naar het ontbreken van draagvlak voor vluchtelingen, alsof ze daar zelf volledig buiten staan. Dat is natuurlijk niet zo. Mensen laten zich immers informeren en beïnvloeden door politici. Ik adviseer de premier om toch nog eens de nieuwjaarstoespraak van Merkel te bekijken, in reactie op de demonstraties van Pegida eind vorig jaar. Een verademing! Ze schetste de context van het wereldwijde vluchtelingenprobleem, noemde het vanzelfsprekend en haalbaar dat Duitsland vluchtelingen helpt en opneemt. Met haar leiderschap heeft ze het draagvlak voor vluchtelingen in Duitsland vergroot. Wat let de premier om dat ook te doen? Er zijn in Nederland niet alleen protestvoerders, maar ook heel veel mensen die graag hun bijdrage leveren aan de opvang en integratie van de vluchtelingen.
Ik roep de premier op om zijn verantwoordelijkheid te nemen als leider van ons land. Hij heeft vorig jaar na het neerhalen van de MH17 laten zien dat hij dat wel degelijk kan. Luister naar burgemeesters die oproepen tot helderheid, leiderschap, fatsoenlijk overleg en kleinschalige opvang. In die zin ben ik het erg eens met het pleidooi van de heer Kox. Laat de integratie slagen. De ideeën die ik hoor over versobering van huisvesting, sociale rechten en verblijfszekerheid, zijn daarvoor juist fnuikend. Dat staat nog los van de juridische onhoudbaarheid ervan. We hebben nu de kans om achterstanden te voorkomen. Maar dat lukt niet met het lafhartige motto van eigen verantwoordelijkheid. Het zakelijke Beieren, de motor van de Duitse economie, investeert compromisloos in de integratie van vluchtelingen. Waarom? Omdat het loont, want Beieren kent geen gettovorming. Een passieve houding komt als een boemerang op de samenleving terug. Is de minister-president bereid om meer te investeren in de begeleiding van vluchtelingen en wanneer gaat hij motie-Klaver c.s. uitvoeren waarin het kabinet werd opgeroepen om meer mogelijkheden te creëren voor scholing en werk voor asielzoekers?
Het huwelijk van VVD en PvdA slaagt er maar niet in om een heldere koers uit te zetten. Het huis wordt verbouwd, maar de partners hebben elk een eigen bouwtekening. De sloop verliep eendrachtig, maar nu er iets nieuws moet verrijzen, komen de partijen er niet meer uit. Het leidt tot krakkemikkige operaties. Ik noem de pgb's, de reorganisatie van de politie, de decentralisatie van de zorg en de ontsporing bij ProRail. Sinds de partners besloten hebben om elkaar de vrijheid te gunnen, in een laatste poging om een scheiding af te wenden, is het kabinet ronduit gaan zwalken. Als het niet zo schadelijk voor de samenleving zou zijn, zou het nog grappig zijn te zien hoe beide partijen even vurig een kabinetsbesluit verdedigen met een tegenovergestelde interpretatie.
Dit coalitiehuwelijk vormt een wankele basis om zelfbewust de huidige, grote internationale vraagstukken aan te pakken en om met een ambitieuze klimaatagenda en een gezaghebbende opvatting over het vluchtelingenvraagstuk het Europees voorzitterschap te bekleden. Het is echter nog niet te laat. Het kan misschien nog net. Daarom vragen wij de premier hoe hij de komende maanden gaat werken aan een overtuigende agenda om in elk geval een succes te maken van het Europese voorzitterschap.