Verslag van de vergadering van 17 november 2015 (2015/2016 nr. 8)
Status: gerectificeerd
Aanvang: 14.08 uur
Mevrouw Vos i (GroenLinks):
Voorzitter. We leven in een onzekere, turbulente tijd. De afschuwelijke aanslagen in Parijs brengen terreur heel dichtbij. Wij denken ook aan de Parijzenaars, aan de slachtoffers en de nabestaanden. Dezelfde verschrikkingen vinden dagelijks plaats in landen als Syrië en Irak. Vele mensen ontvluchten dan ook hun land en komen naar Europa. De opwarming van het klimaat gaat gestaag door en we slagen er nog niet in om die een halt toe te roepen. We hebben eigenlijk nog maar 15 tot 20 jaar de tijd om dat te doen, om ervoor te zorgen dat we niet de grens van 2 graden opwarming overschrijden, waarboven de gevolgen desastreus zullen zijn.
In ons land ervaren veel mensen onzekerheid in hun persoonlijke leven, door verlies van een baan, door het niet kunnen vinden van werk, door verlies van hulp en zorg. Gemeenten en wethouders luiden de noodklok, omdat zij enorm veel extra verantwoordelijkheden en taken krijgen, voor het welzijn en de participatie van hun inwoners, maar ontoereikende budgetten en onverhoedse extra kortingen in korte tijd.
De leden van GroenLinks vinden het onbegrijpelijk dat het kabinet in deze tijd 5 miljard euro als cadeautje in het land uitdeelt om kiezers te paaien. Het lijkt wel alsof alsnog de €1.000 van premier Rutte binnenboord wordt gehaald. Het is het verjubelen van geld dat keihard nodig is voor de aanpak van de klimaatproblematiek, voor investeringen in landen waar armoede, honger, maatschappelijke ontwrichting hoogtij vieren, om de kaalslag in de thuiszorg, het beschut werk of passend werk voor mensen met een beperking te compenseren, of om iets te doen aan de torenhoge werkeloosheid. Het kabinet kiest liever voor private rijkdom dan iets te doen aan publieke armoede.
5 miljard euro lastenverlichting, en niet alleen in 2016. Het gaat om structureel geld, jaar op jaar. In tien jaar tijd 50 miljard! En wat levert het op? Een schamele 35.000 banen. Extra koopkracht voor werkenden maar nauwelijks iets voor hen die niet werken, voor mensen met een uitkering of voor 65-plussers. Veel geld gaat in feite naar mensen die het niet hard nodig hebben. Het kabinet motiveert deze 5 miljard lastenverlichting door te zeggen dat het nog niet goed genoeg gaat met de economie en dat er meer ruimte voor de economie moet komen om te groeien. De kernvraag is natuurlijk: wat hebben we eraan? Wat heeft de samenleving daadwerkelijk aan deze 5 miljard lastenverlichting?
Mijn fractie oordeelt dat de maatschappelijke meerwaarde gering is, omdat miljarden niet besteed worden aan de grote, urgente problemen en aan structurele versterking en vergroening van onze economie. Voor een substantiële vergroening had het kabinet een meerderheid kunnen krijgen, maar dat heeft het niet gedaan. Hoe kan het dat de Partij van de Arbeid deze dingen zo laat liggen in het kabinet, zo vraag ik de minister.
Ook komt de financiële degelijkheid in het geding. Het structureel begrotingstekort van Nederland loopt op door deze 5 miljard "kassakorting" en komt uit boven het maximale structurele tekort waar Nederland volgens de Europese Unie in 2016 aan moet voldoen. De Raad van State is hier zeer kritisch over en waarschuwt dat dit een zwaardere opgave voor de begroting van 2017 betekent, omdat Nederland het dan toch zal moeten goedmaken. Dit zou zelfs kunnen leiden tot een extra bezuinigingsopgave van zo'n 3,5 miljard. Ik vind het eerlijk gezegd zigzagbeleid om de lasten dit jaar fors te verlagen, maar wellicht volgend jaar weer extra te moeten bezuinigen. De norm voor het maximale, feitelijke financieringstekort wordt netjes gehaald: die is maximaal 3%. Het kabinet noemt dat "de vangrail", zo lees ik in de Miljoenennota. Ik voeg daar graag aan toe dat het natuurlijk belangrijk is om binnen die vangrail "het verkeer" op een stabiele koers te houden. Dan hebben we het over het structurele tekort. GroenLinks hamert al jaren op een financieel beleid dat meer gericht is op de middellange termijn en het structurele financieringstekort. Je moet er immers voor zorgen dat je begroting duurzaam is en tegen een stootje kan wanneer het tegenzit. Nederland heeft een slechte trackrecord op dit punt. Het lijkt ook weinig te leren, zelfs niet nu het Europees Economisch Bestuur en het CPB dit structurele tekort en de middellange termijn steeds belangrijker gaan vinden.
Hoe staat het met het degelijke begrotingsbeleid? Collega De Grave meldde het net ook, maar waar is het degelijke begrotingsbeleid van de VVD? Is dat flinterdun zodra de gunst van de kiezer gewonnen moet worden? En hoe kan het dat de Partij van de Arbeid zoveel geld weggeeft, met zo weinig maatschappelijk resultaat voor werkgelegenheid, vergroening, zorg en internationale solidariteit? Hoe belangrijk vindt de minister het structurele financieringstekort? Hoe denkt hij aan de Europese norm op dit punt te gaan voldoen? Verwacht hij een extra bezuiniging in 2017? Je zou zelfs kunnen zeggen: 2016 is een verloren jaar. Maatschappelijke noden worden niet aangepakt en de beschikbare financiële middelen worden niet ingezet voor de structurele verbeteringen van werkgelegenheid, vergroening of de financiële positie van Nederland.
Wat zou GroenLinks willen? Allereerst zouden wij het klimaatprobleem willen aanpakken. Het klimaatprobleem is urgenter dan ooit. Ik zei net al dat de kans dat we binnen de 2 graden Celsius blijven dag op dag kleiner wordt. Nederland hangt in de bezemwagen wat betreft duurzame energie en energiebesparing. De rechter roept ons zelfs op om op korte termijn extra te gaan investeren om aan de klimaatopgave te voldoen. En wat doet het kabinet? Het verhoogt de maximumsnelheid op tal van wegen naar 130 kilometer per uur. Het laat de gelegenheid aan zich voorbij gaan om het belastingstelsel substantieel te vergroenen. De elektriciteitscentrales stoken kolen als nooit tevoren en de CO2-uitstoot groeide in het derde kwartaal van dit jaar met 6,8%. Ik zou bijna aan het kabinet willen vragen: durft u straks uw gezicht nog wel te laten zien op de top in Parijs? Welk antwoord heeft het kabinet op het grote milieutekort van Nederland? Welke maatregelen gaat het kabinet nemen om op korte termijn wat aan de CO2-uitstoot te doen, zoals de rechter heeft gevraagd?
In de Miljoenennota van de minister van Financiën zie ik geen extra middelen gereserveerd om de extra opgave die nodig is te financieren. Wellicht kon dat niet. Is het kabinet bereid om grootverbruikers steviger aan te pakken? Gaat het kabinet het Belastingplan daarvoor inzetten? Welke maatregelen heeft het kabinet in petto om de inzet van kolen in de elektriciteitsopwekking op korte termijn terug te dringen? Is er nog sprake van een kolenbelasting? Wordt dat instrument mogelijk nog ingezet door het kabinet?
Doorrekeningen laten zien dat het klimaatvonnis uiteindelijk alleen kan worden uitgevoerd wanneer de kolencentrales in Nederland zullen sluiten. Sommige mensen zeggen: de 3 tot 4 miljard subsidie voor de bijstook van biomassa, die nu aan de kolencentrales betaald gaat worden volgens het energieakkoord, is dan niet meer nodig; zet dat geld dus in om een snelle sluiting van kolencentrales te bewerkstelligen. Hoe denkt het kabinet hierover? En welke ruimte is er binnen de financiële begrotingen en binnen het Belastingplan om hier extra druk op te zetten?
Een tweede groot probleem dat wij voor ons zien is het internationale geweld en de terreur, waardoor vluchtelingen naar Nederland en Europa zullen komen. Mensen die elke dag in de verschrikkingen zitten, komen hierheen en wij hebben de opdracht en de plicht om hen veiligheid te bieden. De opvang in Nederland schreeuwt echter om extra financiële middelen, om deze kleinschaliger te kunnen uitvoeren. Dat is ook voor het draagvlak van groot belang. De opvang schreeuwt ook om investeringen in integratie, in de taal en in activiteiten die vluchtelingen kunnen doen. Zij willen immers heel graag meedoen in de Nederlandse samenleving.
Voor de opvang van eerstejaars asielzoekers in 2016 heeft het kabinet echter minder geld uitgetrokken dan voor 2015. Dat is toch volstrekt niet reëel? Hoe gaat het kabinet ervoor zorgen dat er voldoende financiële middelen zijn? En hoe gaat het kabinet ervoor zorgen dat die middelen niet allemaal onttrokken worden aan de begroting van Ontwikkelingssamenwerking? In de Tweede Kamer is de motie-Slob c.s. aangenomen, waarin gevraagd wordt dat te verhinderen. Ik ben benieuwd wat het kabinet gaat doen met de uitvoering van deze motie.
Het kabinet belast met de opvang van eerstejaars asielzoekers de begroting van Ontwikkelingssamenwerking zwaar. De werkelijke besteding aan armoedebeleid en aan de werkelijke doelen van ontwikkelingssamenwerking, komen steeds verder onder druk te staan. De kosten voor de opvang in het eerste jaar worden hieruit gefinancierd. In totaal zakt het ODA-budget in 2016 verder weg onder de 0,7%-norm voor ontwikkelingssamenwerking. Uiteindelijk komt de norm in 2018 tot een dieptepunt van 0,5%, ten gevolge van het regeerakkoord. Bovendien worden binnen de begroting van Ontwikkelingssamenwerking ook de internationale klimaatactiviteiten betaald. Dat is in strijd met internationale afspraken.
Waarom kijkt het kabinet niet eens naar Duitsland, dat de extra kosten voor de opvang van asielzoekers — dat is 6 miljard euro — uit de algemene middelen betaalt? Duitsland zegt: we hebben ruim 21 miljard euro extra door de economische groei. Dat geld kunnen we ook besteden aan de opvang van al die mensen die naar ons land komen en die wij veiligheid willen bieden. Waarom doet het kabinet dit niet en laat het deze kosten volledig ten laste komen van ontwikkelingssamenwerking? Is het kabinet ook niet een beetje vreemd bezig? Juist het geld voor ontwikkelingssamenwerking is bedoeld om het elders in de wereld beter en veiliger te maken en elders meer welvaart te brengen. Hoe kunnen wij verwachten dat mensen hier niet meer komen, als we onze investeringen om het elders beter te maken, steeds verminderen? Ik zou graag een reactie van het kabinet horen. Gaat het kabinet Duitsland volgen?
De werkloosheid in Nederland blijft ongekend hoog. Meer dan 600.000 mensen staan aan de kant, waarvan 270.000 langdurig. De overheid is zelf de grootste banenvernietiger, door bezuinigingen in de zorg en op het eigen overheidsapparaat. De bezuinigingen in de thuishulp leiden tot groot banenverlies voor lager opgeleiden, een groep die al moeilijk aan het werk komt. Is het kabinet bereid te bekijken hoe juist bij de thuishulp, die zo belangrijk is om mensen langer zelfstandig thuis te laten wonen, extra werkgelegenheid gecreëerd kan worden?
Deelt het kabinet de opvatting van GroenLinks dat investeringen in verduurzaming van de economie, zoals in woningen en bedrijfsgebouwen, tot veel extra werk kan leiden? Is het kabinet bereid een versnelling in de isolatie van woningen en bedrijfsgebouwen en een versnelling in de "nul-op-de-meter"-concepten te stimuleren en ook financieel te ondersteunen, om daarmee zowel het klimaattekort als het tekort aan werkgelegenheid in Nederland aan te pakken? Ik ontvang graag een reactie.
Ik wil het kabinet ook kort aanspreken op de begroting van Veiligheid en Justitie, die we later in deze Kamer nog uitvoerig gaan behandelen. Welke ruimte is er in de begrotingen om meer ruimte te bieden aan de begroting van Veiligheid en Justitie? De problemen zijn namelijk niet binnen deze begroting op te lossen. Ik heb ook een speciale, dringende vraag aan de minister van Financiën. Hoe is het mogelijk dat hij deze begroting heeft laten passeren? Iedereen kan zien dat dit budget volstrekt ontoereikend is voor de doelen en de taken die binnen deze begroting gesteld worden. Dat is niet voor het eerst. De Algemene Rekenkamer deelde al in 2013 bij het verantwoordingsonderzoek over 2012 een rode kaart uit aan het ministerie van Veiligheid en Justitie, vanwege een ontoereikende begroting. Nu presenteert het kabinet wederom een onrealistische begroting van Veiligheid en Justitie. Waarom heeft de minister van Financiën niet ingegrepen? Ik hoor graag een reactie van hem. Het is duidelijk dat de Eerste Kamer het hier niet bij zal laten zitten.
Ik ga afronden. Zoals duidelijk mag zijn is de fractie van GroenLinks bijzonder teleurgesteld over deze Miljoenennota. Wij vragen om een koerswijziging van het kabinet en speciaal ook van de minister en staatssecretaris van Financiën. De minister schrijft in de Miljoenennota: "Centraal in de begroting staat het verder versterken van de economische groei." Wij vinden dit een ouderwetse benadering. Het gaat niet om groei als doel op zich, maar om de kwaliteit van de economische groei. Groei die geen werk oplevert, het klimaat opwarmt, het milieu vervuilt, de natuur aantast, de gezondheid kapotmaakt en het welzijn van mensen vermindert, is groei waar niemand op zit te wachten. lk haal graag het volgende citaat aan over een andere benadering van houdbare overheidsfinanciën en groei:
"Isaac Stern heeft berekend dat het oplossen van een deel van het klimaatprobleem nu tien of twintig keer zo weinig kost als wanneer je het over twintig of dertig jaar doet. (…) Ik vind het interessant om na te gaan of een vergelijkbare studie als die naar het effect van de vergrijzing op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën ook gedaan kan worden naar de klimaatproblematiek. Dat zou een enorme innovatie in ons denken teweeg kunnen brengen. Ik meen te weten dat er bij het CPB en het MNP massa's mensen zijn die dat ook een spannende en relevante exercitie vinden. Dat initiatief neem ik graag."
Minister Dijsselbloem mag drie keer raden van wie dit citaat is. Nee, het is niet van een groene politicus of onderzoeker. Het zijn de woorden van voormalig minister Bos, bij de behandeling van de Miljoenennota 2008. Waar ik nu zo benieuwd naar ben is wat u hiervan vindt, minister. Waarom hoor ik u hier vrijwel nooit over? En waarom bent u zo stil rond het initiatief van de Tweede Kamer, die een commissie Breed welvaartsbegrip heeft ingesteld? lk nodig u van harte uit om de kans aan te grijpen een wenkend perspectief neer te zetten en dit stokje van uw voorganger Wouter Bos weer op te pakken. Graag een reactie van het kabinet.
De heer De Grave i (VVD):
Het is aardig om op het eind nog even met zo'n puzzeltje te zitten. Ik heb er ook eentje voor u, mevrouw Vos. U zei dat als het kabinet ervoor had gekozen om met meer groene lastenverzwaringen te komen, daar een meerderheid voor zou zijn. Welke meerderheid zou dat zijn in uw ogen?
Mevrouw Vos (GroenLinks):
Laat ik wat preciezer gaan formuleren. Ik heb gezegd dat wanneer er vergroening zou komen, er wellicht inderdaad een mogelijkheid zou zijn om een meerderheid te creëren.
De heer De Grave (VVD):
U zei: een meerderheid.
Mevrouw Vos (GroenLinks):
U heeft het over groene lastenverzwaringen. Ik zou dat liever in een breder pakket willen zien, namelijk een pakket dat ook investeert in werkgelegenheid. Volgens mij was er wel degelijk de bereidheid bij de fracties van GroenLinks en van D66, en ik schat zomaar in dat wellicht ook de ChristenUnie daartoe bereid zou zijn. Er waren meerdere partijen die het absoluut van belang vinden dat er, ook waar het gaat om de vergroening, een steviger verandering in het Belastingplan zou optreden. Naar mijn idee heeft het kabinet van die kant te weinig gebruikgemaakt.
De heer De Grave (VVD):
Wellicht, eventueel, dank voor de nuance, maar het blijft mij toch even om dat punt gaan. U noemt drie partijen, maar die drie partijen vormen geen meerderheid. Dus hoe zou met die drie partijen de meerderheid in dit huis en aan de overzijde tot stand hebben kunnen komen? Telt u dan PvdA en VVD daarbij?
Mevrouw Vos (GroenLinks):
Uiteraard zal de coalitie akkoord moeten zijn.
De heer De Grave (VVD):
Zo is het. Dus dan zou de VVD er ook nog iets van moeten vinden.
Mevrouw Vos (GroenLinks):
Dat zal ik zeker zeggen, ja.
De heer De Grave (VVD):
Kunt u dan misschien begrijpen waar het probleem zich begint voor te doen?
Mevrouw Vos (GroenLinks):
Misschien zou de VVD er dan eens over moeten nadenken waar het in deze wereld werkelijk om gaat. Ik heb niet voor niets het voorbeeld gegeven …
De heer De Grave (VVD):
Dat is wel wat anders dan ons maar automatisch bij een meerderheid …
De voorzitter:
Mag ik u vragen om via de voorzitter te debatteren? Graag.
De heer De Grave (VVD):
Neemt u mij niet kwalijk.
Mevrouw Vos (GroenLinks):
Ik zou graag de heer De Grave willen voorhouden dat ook de premier zich in het verleden heeft ingezet voor vergroening, laten we dat niet vergeten. Er zijn tal van maatregelen die goed hand in hand kunnen gaan, waar het gaat om het klimaatprobleem maar ook waar het gaat om werkgelegenheid en om versterking van de economie. Rond zo'n pakket kan ik mij voorstellen dat zeker ook de VVD had gezegd daar wel aan te willen meedoen. Het zou heel goed zijn als de VVD misschien iets meer haar hand wil uitsteken naar dat type voorstellen. Er zijn tal van sectoren in Nederland …
De heer De Grave (VVD):
Als mevrouw Vos ook even mijn vraag beantwoordt, zou ik dat fijn vinden.
Mevrouw Vos (GroenLinks):
Er zijn tal van economische sectoren die zeggen: wij worden sterker, er komt meer werk, wij gaan meer verdienen als we echt groene maatregelen gaan nemen. Volgens mij moet het prima mogelijk zijn om dat ook met de VVD waar te maken.
De voorzitter:
Tot slot, mijnheer De Grave.
De heer De Grave (VVD):
Absoluut, dat debat moeten we maar voeren en daar zal nog veel gelegenheid voor zijn, maar ik zou het wel op prijs stellen als u niet automatisch bij uw meerderheden de VVD rekent zonder discussie.
Mevrouw Vos (GroenLinks):
Daar was ik ook absoluut niet van uitgegaan, maar we zijn er de laatste jaren nu eenmaal aan gewend geraakt dat hier voortdurend onderhandelingen plaatsvinden met andere partijen. Naar mijn idee is dat tot op heden onvoldoende gebeurd. Vandaar mijn vraag aan het kabinet.