Verslag van de vergadering van 12 november 2019 (2019/2020 nr. 6)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 15.12 uur
Mevrouw Gerkens i (SP):
Voorzitter. Ik feliciteer van harte de heer Van der Linden, mevrouw Karimi en mevrouw Van Huffelen met hun maidenspeech en ik kijk ernaar uit de komende vier jaar met hen te debatteren.
Voorzitter. De oprichting van de Nationale Investeringsbank, dat is een langgekoesterde wens van de SP. We zijn dan ook verheugd om hier vandaag met de ministers over te mogen spreken. Wij hadden graag deze wet eerder gehad, toen de crisis alles op slot zette en het onmogelijk was om financiering van vernieuwende ideeën te vinden. De afgelopen kabinetten is er weinig animo voor een investeringsbank geweest. Daarom verbaast het ons ook dat er opeens op de behandeling van dit wetsvoorstel zoveel druk is komen te staan. Wat is nou de reden dat het opeens allemaal zo snel moest? Wat zou de noodzaak kunnen zijn, na al die jaren? Graag hierover opheldering.
Voorzitter. Dit wetsvoorstel kent in deze Kamer al een moeizame voorgeschiedenis. Er was, voordat er enig democratisch besluit was genomen, heel wat beweging rondom Invest-NL. Daarover heeft deze Kamer meermaals haar zorgen uitgesproken. Het kabinet verzekerde ons keer op keer dat er in het voortraject geen onomkeerbare stappen worden en zijn gezet en dat Invest-NL een onbelaste start kan maken, conform de uiteindelijk door het parlement vast te stellen kaders en randvoorwaarden. Tegelijkertijd vertelde de minister dat er niet gewacht kan worden met de diensten van Invest-NL, omdat de vraag dringend was. Maar als er dan investeringen of leningen zouden worden gedaan, dan zouden die na de totstandkoming van Invest-NL op de balans van Invest-NL worden geplaatst, zo werd de Kamer verzekerd.
Dat brengt mij tot drie vragen. Dan is er toch de facto sprake van onomkeerbare stappen? Kan de minister mij dan vertellen hoeveel van dergelijke projecten er tot de dag van vandaag voor financiering zijn aangedragen en hoeveel en tot welke bedrag projecten zijn gefinancierd, vooruitlopend op formele totstandkoming van Invest-NL? Om wat voor soort projecten is het dan gegaan? De minister noemt een reeks zaken die in zijn ogen marktfalen kunnen veroorzaken, zoals samenwerking die niet tot stand komt en reguleringsrisico's. Daarom is het in zijn ogen nodig dat we Invest-NL krijgen. Begrijp ik het dan goed dat de minister zegt dat er in het kapitaal verstrekken altijd risico's zijn en dat we voor de onrendabele top programma's hebben? Maar het gaat hier om een samenloop van onzekerheden waar geen investeerder aan wil. Graag een antwoord van de minister.
De minister gaf eerder ook aan dat de doelen van Invest-NL heel breed zijn. Hij wil die breedte hebben om Invest-NL niet met belemmeringen op te schepen, juist omdat het hier om marktfalen gaat. Daarmee lijkt het alsof de minister wil voorkomen dat we hier in een zogenaamde catch 22 terechtkomen. Ja, een investeringsbank om bij te springen waar anderen het risico te hoog vinden, maar dan zonder onnodige risico's. Dat kan dus niet, dat begrijpen we hier allemaal ook wel. En toch is door de wijze waarop dit proces verlopen is, blind vertrouwen niet meer te geven. De fractie van de SP is dan ook blij met de unanieme steun voor het amendement-Mulder/Amhaouch om de democratische controle van Invest-NL dan toch nog een beetje te waarborgen. Het is wel jammer dat het tot een amendement heeft moeten komen.
Er lag en er ligt Kamerbrede steun voor dit idee, maar de Kamer moet dan zelf de democratische controle gaan regelen. Hoe kijken de ministers nu zelf uiteindelijk terug op dat proces? Wanneer we een investeringsmogelijkheid creëren met publiek geld, doen we dat omdat het rendement uiteindelijk aan de samenleving ten goede moet komen. En natuurlijk is versterking van de economie, het creëren van werk en het verbeteren van de positie van het mkb goed voor de hele samenleving. Maar we zien ook een aantal grote opgaven ons tegemoet komen, waarvan de energietransitie als een heel belangrijke wordt gezien. De SP-fractie mist een duidelijke focus in de wettekst op dit gebied. Waarom koos de minister hier niet voor? Zou het niet wenselijk zijn geweest, vastgelegd te hebben dat de overheid gaat investeren in projecten die een maatschappelijke meerwaarde of behoefte hebben? Graag de visie van de minister.
De minister noemt een aantal zaken in de memorie van toelichting en ik snap ook dat we Invest-NL juist wat creatieve ruimte moeten geven. Maar we willen toch uitwassen voorkomen? Ik geloof dat de heer Van der Linden er een aantal leuke genoemd heeft. Lopen we nou niet het risico dat over een paar jaar op het lijstje van al dan niet geslaagde projecten een aantal dingen staan waarvan ieder weldenkend mens denkt: hoe dan? Graag hoor ik hoe de minister denkt dit te voorkomen.
De brede insteek roept de vraag op hoe Invest-NL de beoordeling van al die aangedragen projecten gaat organiseren. Oftewel, hoe voorkomen we dan nu dat Invest-NL een waterhoofd wordt? De minister ziet de oplossing in het inhuren van expertise. Hoe denkt hij te voorkomen dat dit tegen torenhoge tarieven gebeurt? Over de governance is al heel wat gezegd, ook door de Algemene Rekenkamer. Op dit punt zou mijn fractie graag nog een nadere specificering horen van het begrip "diversiteit". In de Tweede Kamer is aandacht gevraagd voor de samenstelling van de raad van commissarissen en de minister heeft toegezegd daar goed op te letten en dat breder te willen zien dan de samenstelling van de gender. Mag ik daaruit afleiden dat hij dan ook kijkt naar de achtergrond van de leden van de raad? Bij een brede opdracht, zo ruim geformuleerd, hoort ook toezicht met een brede achtergrond. Graag een toezegging van de minister op dit punt.
De ministers weten vast goed dat mijn fractie zich al vroeg verbaasde over het aanstellen van een bestuursvoorzitter, nog voordat het wetsvoorstel er lag. De bestuursvoorzitter werd aangenomen als kwartiermaker om Invest-NL een vliegende start te geven. Hoe die organisatie vorm moest krijgen en wat haar taken zouden zijn, moest nog democratisch gelegitimeerd worden. Mijn fractie heeft buikpijn overgehouden aan dat proces. Het is niet de mooiste vorm van politieke daadkracht. Het is wel exemplarisch voor het hele proces, evenals de organisatie Invest-NL. Dit kabinet zegt eigenlijk: vertrouwt u nou maar op ons, wij regelen het wel. Als dan blijkt dat de bestuursvoorzitter niet onder de balkenendenorm valt, is dat meer dan zuur. Dan is er toch echt iets niet goed gegaan en lijkt het er bijna op dat het contract juist vroeg is getekend om te voorkomen dat die eis nog door de parlementen op tafel zou komen. Het is voor mijn fractie onbegrijpelijk waarom voor deze functie niet de Wet normering topinkomens zou moeten gelden. Ik overweeg op dit punt een motie en zou graag van de minister argumentatie horen waarom hier de WNT niet geldt.
Voor de SP is het belangrijk dat met name het mkb profiteert van Invest-NL. Daarbij speelt de toegankelijkheid een belangrijke rol. Grote bedrijven hebben per definitie meer tijd en geld voor en ervaring met het doen van investeringsaanvragen. Hoe gaan we voorkomen dat de gelden gekaapt worden door grote bedrijven, omdat de weg naar Invest-NL te ingewikkeld is voor het mkb? Graag opheldering daarover.
Voorzitter. Dan rest mij nog één punt. Ik zou graag willen weten wat nu het verschil gaat worden met het investeringsfonds van enkele tientallen miljarden — we noemen het maar even het Hoekstra/Wiebes fonds — dat er nog aan gaat komen, althans we denken dat dat er nog aan gaat komen. Misschien dat de minister hier zelf ook nog mee komt in zijn beantwoording. We horen daar graag wat meer over. Als dat fonds er komt, hebben we dan Invest-NL nog wel nodig? Of zijn deze fondsen aanvullend op elkaar en zo ja, hoe dan? Nu is het zo dat Invest-NL toch meer een investeringsbank is die geld gaat uitlenen wat uiteindelijk terugbetaald moet worden. Voor het investeringsfonds zou dan moeten gelden dat de overheid geld gaat lenen om te investeren in grootschalige projecten. Is dit zo goed geïnterpreteerd? Want dan zou het een best naast het ander kunnen bestaan. Enige verduidelijking is wat mijn fractie betreft hier toch nog wel gewenst.
Ik kijk uit naar de antwoorden van de minister.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Gerkens. Dan geef ik graag het woord aan mevrouw Teunissen namens de Partij voor de Dieren.