Verslag van de vergadering van 5 oktober 2020 (2020/2021 nr. 3)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 19.00 uur
Mevrouw Gerkens i (SP):
Dank u wel, voorzitter. Vandaag spreken we over een wet die het mogelijk maakt voor het kabinet om een app in te zetten in de strijd tegen corona. Ik wil mijn betoog verdelen in drie onderdelen: de effectiviteit van een dergelijke app in die strijd, de veiligheid van de app en de wet die nu voorligt.
De effectiviteit van de app. Corona is een nieuwe pandemie, die ons als mensen doet beseffen hoe nietig we als wezen zijn. Een dergelijke ziekte, waar al lang voor is gewaarschuwd door deskundigen, slaat ons compleet uit het veld. Met man en macht proberen we dan ook de controle weer terug te krijgen. In die nieuwe wereld kijken we dan natuurlijk meteen naar welke mogelijkheden de digitale wereld ons biedt. Kennis over de verspreiding van het virus heeft niet alleen te maken met medische wetenschap, maar ook met antropologische en sociale wetenschappen. Immers, de sleutel van het beëindigen van de verspreiding ligt in onze eigen handen. In isolatie kan het virus niet langer voortwoeden. Maar isolatie is een mens vreemd, en met de huidige economische systemen desastreus voor de welvaart.
Daarom trachten wij het virus te isoleren. Daarbij zijn twee elementen van uiterst belang: testen en traceren. Bij traceren kan deze app helpen, zo is de gedachte. Daarbij is het aantal deelnemers aan de app van groot belang. Bij een gebruik van 56% of meer kan de app er alleen voor zorgen dat het virus tot een eind zou komen, zo laten de modellen zien. Maar ook bij lagere aantallen kan de app al effectief zijn, zo beogen de voorstanders. Ook als er minder mensen gebruik van maken, helpt het de curve doen dalen. Tegenstanders laten andere cijfers zien. Wanneer 10% van de mensen de app heeft, is de kans dat iemand een notificatie krijgt 10% van 10%, zijnde dus 1%. In IJsland is de grootste penetratie van de app: maar liefst 40% van de bevolking heeft die daar gedownload. IJsland deed het bijzonder goed door vanaf dag 1 extensief te traceren en te testen. Overigens gaat het de laatste weken wat minder goed, mede doordat een tweetal toeristen zich niet aan de quarantaineregels heeft gehouden, maar dat terzijde. Maar zelfs in IJsland zegt men dat de app geen gamechanger is geweest. Maar dat betekent niet dat de app nutteloos is, en dat is men ook in IJsland van mening. De app kan een goede rol spelen wanneer die wordt bezien in het totaal van de maatregelen. Die kan een goede rol spelen bij het vroegtijdig opsporen van besmettingen en het dus op tijd isoleren om verdere uitbraken te voorkomen.
Geldt dat dan voor alle besmettingshaarden? Nee, maar wel voor die waar een app aanwezig is geweest. Geeft het false positives? Zeker, maar de false positives zullen zitten in de onterechte waarschuwingen in plaats van in de gemiste besmettingen. Dat is voor onze fractie acceptabel.
De app kan een positieve bijdrage leveren in de cocktail van maatregelen die wij hebben bij de bestrijding, maar het gaat hier natuurlijk wel om die cocktail. De minister zegt zelf in zijn antwoorden dat de corona-app de reguliere bron- en contactopsporing aanvult. Maar ik vertel u niets nieuws, voorzitter, als ik zeg dat het daar op dit moment gruwelijk aan schort. Hoe oordeelt de minister daar zelf over? Was het niet beter geweest om tijd en geld te besteden aan de uitbreiding van testcapaciteit en de capaciteit bij het bron- en contactonderzoek? Graag een reactie hierop van de minister?
De oproep van de minister is om, wanneer er een positieve melding komt in de app, je niet te laten testen maar voorzichtig te zijn en bij symptomen thuis te blijven en je te laten testen. Maar dat is het huidige beleid! Waarom hebben we een app als we het enige nuttige wat een app kan doen, namelijk het vroegtijdig opsporen van besmettingen, niet gebruiken? De minister brengt hiertegen in dat dit staand beleid is, omdat die PCR-test niks zegt over de fase waarin een besmetting zich bevindt, en dus ook niet over de besmettelijkheid.
Maar we hebben hier natuurlijk wel een heel andere situatie, namelijk de situatie waarin we weten dat er contact is geweest met iemand die besmet is. En dan is de essentie van het succes dat voortijdig nieuwe besmettingen worden opgespoord, omdat dit kan helpen om de verspreiding te stoppen. Dus de minister mag ons nog eens uitleggen waarom hij wel een app wil maar geen gebruik wil maken van die voordelen.
De evaluatie van de effectiviteit van de app is lastig, juist omdat er geen data wordt verzameld. Dat is een dilemma, omdat hiermee ook kan worden aangetoond of de inzet ervan effectief is. Natuurlijk is er nog een andere methode. Laat bij maken van een afspraak voor testen de vraag stellen of de test voortkomt uit de notificatie van de app. Graag een reactie op deze suggestie.
Voorzitter. Dan ga ik over naar de app. Over de ontwikkeling van deze app heeft mijn fractie gemengde gevoelens. Bij de start zagen we gebeuren wat we vaak zien wanneer commerciële bedrijven een zakelijke kant zien. Ze springen als een gek in het gat. Met mooie ideeën presenteerden ze zich in een hackathon. Mijn fractie is blij dat wat dit soort bedrijven zo vaak doet naar de overheid, dit keer niet lukte. Uiterlijk is slechts schijn, het gaat ook hier om innerlijk, namelijk de techniek, en die was niet goed. Lovend is mijn fractie over de aanpak die de minister vervolgens koos: het bouwen van een opensource-applicatie die bovendien volledig ge-GitHubd werd. Zoals mijn collega aan de overkant ook al vroeg, doe ik hier opnieuw de oproep om dit gedeelte van het proces als voorbeeld te nemen voor andere projecten en wetgeving met een digitale component.
Hoe teleurstellend was het echter dat het rapport van Radically Open Security op het laatste moment pas in de openbaarheid kwam. Het argument dat er een element in stond dat grote bedrijven eerst van hun kwetsbaarheid op de hoogte moesten worden gesteld, is echt kul. Democratie gaat áltijd boven het belang van grote bedrijven. En als het ging om de veiligheid, dan had de minister kunnen volstaan met het weglaten van de technische informatie uit het rapport en kunnen mededelen dat er een kwetsbaarheid was geconstateerd die gemeld is bij de betreffende partijen. Waarom heeft de minister niet deze weg gekozen? Wanneer wij het debat een week eerder hadden gehad, dan had ook de Eerste Kamer geen kennisgenomen van dat rapport. Erkent de minister dat hij door dit kritische rapport niet eerder te publiceren, enorm afbreuk heeft gedaan aan het traject en bovendien het vertrouwen — waar deze app toch op rust — een aardige knauw heeft gegeven? Ik zal u zeggen dat ik de app terstond heb verwijderd van de telefoon. Graag een reflectie van de minister op dit proces.
Het grootste probleem van de app blijft het gedwongen gebruik van de gesloten implementatie Google/Apple en de Google Play service of de App Store van Apple. Om te voorkomen dat Google en Apple onrechtmatig gebruikmaken van de data die door hun implementatie gaan, heeft de minister bepalingen opgenomen in de wet die nu voorligt. Dat is een goed begin, maar beter zou het zijn wanneer er ook een versie komt die geen gebruikmaakt van deze partijen. Op het moment namelijk dat iemand gebruikmaakt van de Google Play Store worden per definitie van hem of haar data verzameld.
Veel problematischer is het dat Google en Apple beide door de Amerikaanse overheid gedwongen kunnen worden om een backdoor in te bouwen in de implementatie in het kader van de Patriot Act. Daarom zou het goed zijn als de overheid ook nog een derde optie zou aanbieden, los van deze twee partijen. Is de minister bereid om na de behandeling van deze wet met de verdere ontwikkeling te beginnen van de app met een implementatie die geen gebruikmaakt van Google of Apple? Graag een reactie op mijn vraag, want dit is voor onze fractie een belangrijk punt.
Daarnaast zou het goed zijn als de partijen de broncodes van hun implementatie zouden publiceren. Ik weet dat dit een hele stap is voor deze partijen. Het gaat tegen hun natuur in, maar als het klopt dat zij hun bijdrage willen leveren aan het oplossen van de pandemie, dan is het bijna hun morele plicht om dit te doen. En het kan. We kunnen samen met andere Europese landen die ook hiervan gebruikmaken, ons hiervoor hardmaken en de druk op beide partijen opvoeren. Google heeft inmiddels een snippet gepubliceerd, een deel van de code, maar daarmee is de code in zijn geheel nog steeds niet goed controleerbaar.
Nederland is niet het enige land dat deze Google/Apple-implementatie gebruikt en de vraag komt in meerdere Europese landen op. Is de minister bereid om samen met Europese collega's te pleiten voor druk op Apple en Google om de broncode van de implementatie te publiceren? Graag een reactie van de minister hierop. Overigens zegt dit nog niets over een eventuele backdoor die wordt ingebouwd, want daarover moeten partijen altijd zwijgen, maar het zou wel een kleine stap vooruit richting vertrouwen zijn. Op deze laatste twee punten overweegt mijn fractie een motie.
Voorzitter. Er staat nog iets anders in het rapport van ROS, wat niet bij de bevindingen staat, maar wat zij wel hebben onderzocht, namelijk de mogelijkheid om de tags, oftewel de beacons, van de telefoon te beïnvloeden. Dat is een risico op zich, want het zou betekenen dat wij daarmee behoorlijk kwetsbaar worden. Ik stel me zo voor, wanneer je de tags van een aantal Kamerleden hier straks kunt beïnvloeden en kunt stellen dat er een besmetting is, zodat men, onterecht, een notificatie krijgt dat er een besmetting is, dat dan de hele Kamer in ieder geval tien dagen in quarantaine moet. Hoe kijkt de minister tegen deze kwetsbaarheid aan? Graag een reactie.
Dan de wet. De wet regelt de randvoorwaarde voor de introductie van een app voor de overheid. Als er een app komt, moet er ook een grondslag voor zijn. Die grondslag regelt dat de app alleen gebruikt wordt voor de bestrijding van corona. Als er al een app komt, kan dat niet zonder deze wetgeving. Van belang is dat een app vrijwillig is en dat men geen dwang kan uitoefenen. Het ministerie komt zelf wel een beetje in de knoei met de bepaling die regelt dat men niemand kan dwingen tot het downloaden van de app. Hoe werkt dat nu uit in de praktijk? Als ik als werkgever mijn medewerkers adviseer om de app te gebruiken, net zoals ik adviseer handen te wassen en 1,5 meter afstand te houden en thuis te blijven wanneer men verkouden is, ga ik nog steeds uit van vrijwilligheid, maar ik weet u zeker te vertellen dat een enkeling dat zal ervaren als dwang: de baas zegt het, dus het moet. De app kan op de werkvloer helpen identificeren wie er na een besmetting in quarantaine moet en zich moet laten testen. Een besmetting wordt pas enkele dagen later ontdekt en dan is het lastig om te weten of je vijftien minuten lang bij iemand binnen 1,5 meter bent geweest. Als je die app downloadt, kan dat zeker zekerheid geven. In grotere organisaties, waar nu met enige regelmaat een besmetting kan plaatsvinden, ontstaat dan zeker sociale dwang. Vrijwilligheid is dus een relatief begrip. Hoe kijkt de minister daartegen aan?
Hoe staat het met de bescherming van andere apps die worden uitgerold, bijvoorbeeld de mogelijkheid die Apple heeft om genotificeerd te worden wanneer er een besmetting is gedetecteerd? Gaat deze wet daar ook over? Zo nee, kan de minister dan kijken of deze wet hierop nog moet worden aangepast? Want laten we ons geen enkele illusie maken, deze data is een goudmijn voor velen en de commercie zal dit met liefde verzamelen.
Voorzitter. Ik concludeer dat we van de app geen al te hoge verwachtingen moeten hebben. Hij zal in geen enkel scenario daadwerkelijk corona doen bestrijden. Om de pandemie een halt toe te roepen blijft het op handmatige wijze traceren en testen van cruciaal belang. Ik vertel de minister niets nieuws. Wat dat betreft wil ik hem oproepen zijn geld en energie daarin te steken. De app is niet zinloos en kan, wanneer we de eerdergenoemde testcapaciteit en het handmatig traceren op orde hebben, zeker een positieve rol spelen, ook al is deze beperkt. De app valt wat ons betreft onder het adagium "alle kleine beetjes helpen", maar dan moeten wel alle kleine beetjes aanwezig zijn en daar schort het aan. Het meest belangrijke is dat bij een notificatie gewoon getest moet worden en niet pas bij klachten, anders is de app zinloos. We zien graag een aanpassing van deze aanbeveling.
De wet die voorligt, maakt de introductie van een app mogelijk. Hij biedt kaders aan de app die hard nodig zijn. De app die voorligt, is op mooie wijze tot stand gekomen, maar heeft helaas nog zorgwekkende kwetsbaarheden. Ik heb deze getracht te adresseren in mijn bijdrage en ik kijk reikhalzend uit naar de beantwoording van de minister.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Gerkens. Dan is het woord aan de heer Otten van de Fractie Otten.