Verslag van de vergadering van 5 oktober 2020 (2020/2021 nr. 3)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 17.01 uur
Mevrouw Nooren i (PvdA):
Dank u wel, voorzitter. Volgens het formele beleid moeten we nog schaaltjes klaarzetten om de mondkapjes op te leggen.
We spreken vandaag over het wetsvoorstel dat de wettelijke basis biedt voor de inzet van de CoronaMelder in de bestrijding van het COVID-19-virus. Voor het gemak spreek ik, zoals veel anderen hier, over het coronavirus. De app is bedoeld als aanvulling op het reguliere bron- en contactonderzoek en kan door de snelle opsporing van mensen die in de buurt zijn geweest van iemand die positief getest is op het coronavirus, bijdragen aan het vertragen van de verspreiding. Dit doen we in een periode waarin het aantal besmettingen toeneemt — anderen spraken daar ook al over — het draagvlak voor de preventieve maatregelen bij bepaalde groepen in de samenleving afneemt en zowel de capaciteit voor het testen, het bron- en contactonderzoek, als de zorg voor mensen die mogelijk besmet zijn onder druk staat. Wij realiseren ons dat ook van de minister en zijn ambtenaren tijdens deze coronapandemie veel gevergd wordt. Daarom spreekt de PvdA-fractie hier haar waardering uit voor deze inzet en betrokkenheid.
We danken de minister, en via hem zijn ambtenaren, voor de verhelderende technische briefing over het wetsvoorstel en de werking van de CoronaMelder, de uitgebreide achtergrondinformatie en de snelheid — ook anderen hadden het daar al over — waarmee de vanuit deze Kamer gestelde vragen zijn beantwoord. Helaas hebben deze antwoorden niet alle zorgen en vragen van de PvdA-fractie weggenomen. We hopen echt dat dit debat wel overtuigende antwoorden zal opleveren.
De PvdA-fractie kiest ervoor om in dit debat niet de totale aanpak van de coronapandemie aan de orde te stellen. Dat debat wordt wekelijks gevoerd door de Tweede Kamer. Waar het gaat om de rolverdeling en de democratische legitimering van de maatregelen die getroffen worden om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, komt dit onderwerp ongetwijfeld aan bod in de plenaire behandeling hier van de Tijdelijke wet COVID-19. Dit maakt dat het in dit plenaire debat wat de PvdA-fractie betreft vooral zal gaan over de uitvoerbaarheid van de wet. We hopen overtuigende antwoorden te krijgen op de vraag of de app effectief ingezet kan worden én op de vraag of aan alle voorwaarden voldaan is om succesvol bij te dragen aan het voorkomen van de verspreiding van het coronavirus. Met andere woorden: baat het, en schaadt het niet?
Voorzitter. Ik wil graag beginnen met een compliment aan de minister voor het wetsvoorstel dat nu voorligt. De PvdA-fractie waardeert het zeer dat de regering gekozen heeft voor een wettelijke basis voor het gebruik van de CoronaMelder. Wij vinden het knap dat het gelukt is om in een relatief korte tijd een app te ontwikkelen die gebruiksvriendelijk én toegankelijk is. Tot vorige week waren wij ervan overtuigd dat de veiligheid ook goed geborgd was. Hier zijn we over gaan twijfelen naar aanleiding van het al eerder genoemde rapport van Radically Open Security. Door ROS werd geoordeeld dat de broncode van de serversystemen niet veilig was. Des te opmerkelijker, omdat we van de minister afgelopen maand geen enkel signaal ontvangen hebben dat er privacy-issues aan de orde waren. Dit verbaast de PvdA-fractie en roept ook vragen op. Deze vragen stel ik mede namens de 50PLUS-fractie.
Eerst enkele vragen over het proces. Kan de minister aangeven waarom het zo lang heeft geduurd voordat deze informatie naar buiten is gekomen? Waarom heeft de minister zelf de Kamer niet eerder gemeld dat in het onderzoek problemen naar voren waren gekomen? Wie controleert of de bestaande problemen door Google en Apple toereikend opgelost zijn? Hoe is gecontroleerd dat GGD-medewerkers nu niet meer de broncode kunnen zien van iemand die besmet is? En waarom wordt de Autoriteit Persoonsgegevens hier niet in betrokken?
Dan een vraag over het vervolg. De regering geeft aan dat er blijvend en frequent onderzoek wordt gedaan naar de beveiliging van de CoronaMelder. Dat lijkt ons een uitstekende zaak. De fractie van de PvdA verzoekt de minister ons toe te zeggen dat hij ons tijdig informeert over de resultaten van deze onderzoeken, zeker als daar veiligheidsrisico's in naar voren komen. De veiligheid van de app is voor ons essentieel in de beoordeling van het wetsvoorstel.
Dan het gebruik van de app. We vinden het teleurstellend en zorgelijk dat zeker 10% van de mensen met een mobiel toestel de app niet kan gebruiken op hun telefoon. Kan de minister kort uitleggen waarom het niet mogelijk was om een app te ontwikkelen die iedereen met een mobiele telefoon kan gebruiken?
Wat betreft het gebruik van de app staat de PvdA-fractie pal achter het vrijwillige karakter ervan. Met het amendement-Hijink c.s. en de motie-Middendorp/Van den Berg wordt deze vrijwilligheid beter geborgd en de kans op misbruik verkleind. Eerder sprak een aantal collega's daar al over. Wij zijn blij dat de minister besloten heeft om mensen die via de CoronaMelder opgespoord worden, niet anders te behandelen dan mensen die benaderd worden op basis van het bron- en contactonderzoek. In de wetsbehandeling tot nog toe leek het gebrek aan testcapaciteit hier meer aan ten grondslag te liggen.
De PvdA-fractie wil weten of mensen die de CoronaMelder gebruiken, door de GGD voorgetrokken mogen worden ten opzichte van andere groepen, zoals sommige collega's hier suggereren. Als dat zo is, hoe wordt dan voorkomen dat het vrijwillige karakter van de app onder druk komt te staan? Kan de minister ons op dit punt toezeggen dat, onafhankelijk van de testcapaciteit, mensen zonder app die bijvoorbeeld via een regulier bron- en contactonderzoek opgespoord worden, gelijk behandeld worden als mensen die de CoronaMelder gebruiken?
Voorzitter. Als we kijken naar de vraag of de app baat heeft, hebben de aangeleverde informatie en de antwoorden van de regering ons ervan overtuigd dat het gebruik van de CoronaMelder kan leiden tot vroegtijdiger opsporen van mensen die in de buurt zijn geweest van iemand die positief is getest op het coronavirus. De berekeningen van de potentiële aantallen die we gekregen hebben, waren vooral gebaseerd op simulaties. Net ging het daar ook al even over. Die informatie roept vragen op. Zo staat in het onderzoek van 8 juni jongstleden, dat net ook al aan de orde werd gesteld door de Partij voor de Dieren, dat er in bijna 60 gevallen een foutpositieve uitslag is. Is dat echt waar? Betekent dat dan niet dat mensen onterecht tien dagen thuis moeten blijven?
Verder vragen wij ons af wat het beeld is op basis van de informatie uit de regio's waarin al gewerkt wordt met de CoronaMelder. Samengevat: wat is het reële beeld van de toegevoegde waarde van deze app ten opzichte van de andere interventies die ingezet worden? Deze vraag is voor ons des te prangender omdat in de schriftelijke antwoorden in het eindverslag staat dat de regering verwacht dat het gebruik van de app niet leidt tot extra testen. Wat is hiervoor de verklaring?
De effectiviteit van de CoronaMelder neemt toe als er geen obstakels zijn tussen mensen c.q. de telefoon niet in een broekzak of tas zit. De minister doet dit punt gemakkelijk af door te melden dat ook bij het reguliere bron- en contactonderzoek slechts 75% van de contacten opgespoord wordt. Onduidelijk blijft wat de regering gaat doen om te zorgen dat de app optimaal signalen door kan geven. Graag helderheid op dit punt.
Voorzitter. Het gebruik van de CoronaMelder is alleen effectief als mensen thuisblijven als zij een melding krijgen dat ze in de buurt zijn geweest van iemand die positief getest is én ze zich laten testen als ze klachten hebben. Nu al houdt een aanzienlijk deel van de mensen zich hier niet aan. Dit baart de PvdA-fractie zorgen. In de schriftelijke antwoorden geeft de regering aan dat zij nog manieren zoekt om te zorgen dat mensen de adviezen wel opvolgen. Dat klinkt wel heel open en vrijblijvend. Wij zijn benieuwd of de minister deze manieren al gevonden heeft. En mocht dat niet het geval zijn, wat betekent dat dan voor de toegevoegde waarde van de app?
De effectiviteit van de CoronaMelder zal onzes inziens onder druk staan als mensen niet adequaat bijgestaan worden als ze het bericht krijgen dat zij in contact zijn geweest met iemand die positief is getest op het coronavirus. Nu al is de GGD soms niet bereikbaar, komt het voor dat mensen meerdere dagen moeten wachten om getest te kunnen worden, duurt het daarna soms meerdere dagen voordat zij de testuitslag krijgen en heeft de GGD onvoldoende capaciteit voor het bron- en contactonderzoek. Ik merk dat dagelijks. Nemen deze problemen niet toe na de landelijke introductie van de CoronaMelder? Hoe ziet de minister dit? De PvdA-fractie vreest dat het draagvlak voor de corona-aanpak en het gebruik van de CoronaMelder zal afnemen als mensen niemand aan de telefoon kunnen krijgen en lang moeten wachten op de test en de testuitslag. Dan zal de introductie van de CoronaMelder de aanpak van de regering juist kunnen schaden. Onderkent de minister dit en, zo ja, wat gaat hij eraan doen? En, zo niet, waarom denkt de minister dat het allemaal wel goed zal komen?
Voorzitter. Dat brengt me op het altijd weerbarstige punt van communicatie, informatie en creëren van draagvlak. Mevrouw Bredenoord sprak daar ook al over. Het is weerbarstig omdat we weten dat je met een landelijke campagne een deel van de inwoners van ons land niet bereikt, het risico op pushen op de loer ligt bij een iets te fanatieke benadering, we inmiddels bij een aantal besmettingshaarden hebben gezien dat er groepen zijn die met de huidige campagne niet of niet goed worden bereikt, de site om digitaal een coronatest aan te vragen niet voor iedereen toegankelijk is, en omdat we in deze coronapandemie in een fase zitten waarin het gevoel van een acute crisis tanende is — overigens niet bij iedereen — en niet iedereen bereid is om zijn gedrag voor de gezondheid van anderen aan te passen. Wat gaat de minister doen op deze punten?
Wat betreft de communicatie lijkt alles te draaien om een landelijke campagne met een partnerstrategie. Er worden organisaties als werkgevers, zorgorganisaties, bibliotheken en gemeenten genoemd die hierin een rol moeten gaan spelen, maar zonder een concrete uitwerking. Het spijt me, maar dit is voor onze fractie een te mager antwoord. Het is toch duidelijk dat je er niet bent met een campagne en dat iedere groep een eigen aanpak verdient? Wat doet de minister met de lessen die geleerd zijn bij de introductie van de actieve donorregistratie en de adviezen uit het WRR-rapport Weten is nog geen doen? Kortom, wat gaat de minister concreet in gang zetten om zo veel mogelijk mensen te stimuleren en in staat te stellen de CoronaMelder te gebruiken en te zorgen dat ze de adviezen opvolgen? Hoe zorgt hij ervoor dat ze snappen hoe de app werkt?
Mijn laatste vraag is: als organisaties als bibliotheken en zorg- en welzijnsorganisaties hierin een rol moeten gaan spelen, zijn ze daartoe dan in staat op dit moment en krijgen ze daar extra geld voor?
Voorzitter. Ik rond af. We kunnen baat hebben bij de CoronaMelder als deze adequaat wordt gebruikt en als er adequaat wordt gehandeld als iemand in de buurt is geweest van een positief getest persoon door degene die de melding krijgt en door de GGD als er wegens coronagerelateerde klachten behoefte is aan adviezen, een test en bij een positieve testuitslag aan bron- en contactonderzoek. De PvdA-fractie hoopt dat de minister ons in dit debat kan overtuigen op de punten van veiligheid, vrijwilligheid, effectiviteit en zorgvuldige communicatie en implementatie. Dat zijn voor ons essentiële punten om tot de conclusie te komen dat de app meer baat dan schaadt en ze zijn voor de fractie van de PvdA van belang om ons standpunt over de wet te bepalen.
Wij zien uit naar de antwoorden van de minister.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Noorden. Dan geef ik graag het woord aan de heer Nicolaï namens de Partij voor de Dieren.