Verslag van de vergadering van 27 oktober 2020 (2020/2021 nr. 7)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 11.40 uur
Mevrouw Vos i (PvdA):
Voorzitter, ik begrijp u wel met dat slaaptekort en ik hoop dat we het vanavond op tijd kunnen afronden.
Voorzitter. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden, maakten de mannen in Sint-Michielsgestel plannen om het land na de oorlog op te bouwen. Dat land lag in puin, er was hele diepe verdeeldheid onder de mensen en er was ook heel veel verdriet. Nederland móést beter uit die oorlog komen. Die mannen hadden een visie, zeg ik ook richting de minister-president. De wederopbouw van Nederland werd een succes. Er kwam onderwijs dat van dubbeltjes kwartjes maakte; volkshuisvesting, zodat iedereen in een nette huur- of koopwoning kon wonen; een fijnmazige infrastructuur en welvaartsgroei voor iedereen. Ook bouwden de politici aan een stevig fundament van internationaal recht. Het Vluchtelingenverdrag en de Europese Unie zijn de weerslag van de diepe overtuiging dat er nooit meer zo'n oorlog mag komen en dat we nooit meer vluchtelingen aan hun lot mochten overlaten.
Voorzitter. We staan in 2020 ook weer voor enorme opgaven. Ze zijn anders dan 75 jaar geleden, maar een aantal parallellen is wel te trekken. We hebben een gezondheidscrisis, een economische crisis en een sociale crisis, en nog steeds die ontwrichtende klimaatcrisis en die schrijnende vluchtelingencrisis. Net als 75 jaar geleden moeten we weer beginnen aan wederopbouw en die moet verder reiken dan de gezondheidscrisis van de laatste maanden. Onze drie planbureaus — SCP, CPB en PBL — deden in mei en aan het begin van deze maand ook weer een oproep om te beginnen met een duurzaam herstel dat breder is dan alleen een economisch herstel. De PvdA-fractie wil graag met deze regering van gedachten wisselen over de vraag hoe we gezonder, groener en gelijker uit deze crisis komen.
De PvdA-fractie maakt zich zorgen over een aantal groepen mensen die het al zwaar hádden, maar het nog zwaarder hebben door de gevolgen van de coronapandemie, bijvoorbeeld onze kwetsbare ouderen, mensen met een beperking en de mensen die hen verzorgden. Hun verpleeghuizen werden gesloten in april en er hebben te veel ouderen tien weken lang in eenzame opsluiting gezeten. Een mevrouw die ik daarover sprak, zei dat ze als kind de angst in de oorlog had meegemaakt, maar ze zei ook dat ze zich van toen de troost en de saamhorigheid kon herinneren. Nu had ze tien weken niemand van haar familie op bezoek gehad om haar verdriet te delen. Tien weken geen bezoek, geen knuffel, terwijl ze dat zo nodig had gehad! Haar zoon had ze twee dagen voor de sluiting van de verpleeghuizen begraven. En die gekmakende eenzaamheid! Het deed haar nog pijn om daarover te praten. Mij ook.
In de gehandicaptenzorg pakken de maatregelen soms hartverscheurend uit. Mensen met een beperking moeten verhuizen; hun vaste begeleiders zijn niet goed herkenbaar, doordat ze ingepakt in plastic schorten, brillen en mondkapjes zorg verlenen. Men kan geen bezoek meer ontvangen van ouders, omdat het aantal besmette medewerkers en cliënten toeneemt. Het is heel pijnlijk. Zorgmedewerkers werken zich een slag in de rondte. Toch maar weer een extra dienst en toch maar geen vakantie, want je cliënten hebben je nodig! In de zorg zeg je geen nee tegen mensen. In de verpleeghuiszorg en gehandicaptenzorg wonen mensen en je kunt geen afdelingen sluiten zoals dat wel kan in ziekenhuizen.
Door de coronacrisis is in de zorg pijnlijk voelbaar dat er een tekort aan medewerkers was en nog steeds is. De vraag is ook of de huidige medewerkers het vol gaan houden. Een paar weken geleden was ik in een verzorgingshuis in Erp en een aantal medewerkers zeiden dat ze een tweede golf niet wilden meemaken. Ze zijn verbaasd en soms ook boos over de mensen die in polonaise demonstreren tegen de maatregelen. Ze zijn ook getraumatiseerd door wat ze hebben gezien en door wat ze hebben meegemaakt. Een van de verpleegkundigen zei: mijn tranen zijn nu wel op; dat wil ik niet meer meemaken.
Voorzitter. Dat applaus voor de zorg hebben ze met gemengde gevoelens ontvangen. Dat geklungel over de zorgbonus ondergaan ze gelaten. Wat ze nodig hebben, is meer tijd om hun werk goed te doen en meer ruimte voor reflectie, intervisie, praten met de collega's, tijd om op adem te komen, tijd om vrije dagen op te nemen. Als dat structureel uitblijft, zullen er meer medewerkers uitvallen met burn-outs, of afhaken. Herkent de minister-president deze analyse? Voor de PvdA-fractie is het helder: we moeten nú maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat deze mensen in de zorg blijven en ook meer collega's krijgen.
De crisistijd heeft laten zien dat het noodgedwongen laten varen van regels meer mogelijkheden geeft om over de grenzen van instellingen samen te werken en dat leidt vaak eerder tot betere dan tot slechtere zorg. Waarom lukt het de regering dan niet om hier structureel vorm aan te geven? Al jaren worden er in het kader van het programma (Ont)Regel de Zorg schrapsessies georganiseerd en (Ont)Regelbussen het land in gestuurd, maar de effecten zijn zeer beperkt, blijkt uit onderzoek. Of ze worden weer teniet gedaan door nieuwe wetten en regels. Daar zijn we zelf verantwoordelijk voor. De zorg moet slimmer georganiseerd worden om zonder veel bureaucratie de juiste zorg op de juiste plek te leveren. Een SER-commissie verkent op dit moment de kansen en mogelijkheden om de knelpunten bij het aantrekken en behouden van zorgprofessionals weg te nemen, zodat het nieuwe kabinet aan de slag kan met de conclusies.
Voorzitter. In de onderwijs-cao is er wel ruimte voor duurzame inzetbaarheid en wordt er heel gericht gestuurd op het voorkomen van burn-outs. Mijn vraag aan de regering: komt die SER-commissie niet te laat? Welke lessen heeft de regering zelf geleerd de afgelopen jaren en op welke manier denkt zij de komende maanden zelf nog te kunnen bijdragen aan het verbeteren van de organisatie, van de arbeidsomstandigheden in de zorg? Elke maand die er gewacht wordt, zien wij als één maand te veel. Wat gaat de regering nog in deze regeerperiode doen om zorgmedewerkers te ontlasten en meer mensen in de zorg te laten werken? Is de regering bereid om met medewerkers in de zorg zelf een plan te maken om meer tijd en ruimte te geven voor duurzame inzetbaarheid?
Voorzitter. De PvdA-fractie maakt zich ook grote zorgen om jongeren die nu stage hadden moeten lopen of net de arbeidsmarkt op wilden gaan. Ze zijn de afgelopen maanden afgesloten van de kans om zich te laten zien. Ze zijn afgesloten van de beste manier om te leren hoe de wereld werkt. Het ziet er niet naar uit dat er binnenkort nog een stage komt. Vooral in het mbo — we hoorden en lazen daar gisteren over — waar leerlingen echt in de praktijk hun vak moeten leren, betekent dit dat het tekort aan stageplekken een ramp kan worden. Deze zomer kreeg ik een mailtje van een studente en die begon met "hoi!". Ik was natuurlijk nogal chagrijnig over de aanhef, want dat doe je toch niet, iemand die je niet kent met "hoi" aanspreken? Ik mailde haar een beetje chagrijnig terug met de opmerking dat mails die je op zo'n manier begint, meestal in de spambox terechtkomen. Ze mailde me direct terug. Dat had niemand haar ooit verteld! Zo deed iedereen in haar omgeving dat. Het is zo belangrijk dat studenten praktijkervaring kunnen opdoen, en dat geldt dus niet alleen voor mbo-studenten. Tijdens een stage kun je zien hoe de dynamiek in de groep werkt, hoe je zelf bent in relatie tot anderen, welke omgangsvormen passend zijn. Een generatie lijkt niet een coach te krijgen om dit soort processen te leren, want als de coronacrisis voorbij is staat er weer een nieuwe generatie te trappelen om stages te doen.
Voorzitter. En nu de vraag aan de regering. Heeft zij deze groep studenten en stagiaires in kaart gebracht en wat gaat zij doen om samen met studentenorganisaties, middelbaar en hoger onderwijs en het bedrijfsleven het gemis aan stages op te lossen om bij te dragen aan de ontwikkeling van deze jongeren tot vaardige werkenden? Welke verantwoordelijkheid neemt de centrale overheid in dezen als grote werkgever en opdrachtgever?
Voorzitter. Een ander onderwerp. David Attenborough heeft in zijn laatste serie laten zien hoe gedurende zijn leven mensen flinke delen van de aarde gewoon verwoest hebben: een scene over Borneo, het regenwoud, prachtig, en hoe dat is gekrompen van een heel eiland naar een puntje. Het is pijnlijk om te zien. We hopen dat zijn documentaire meer mensen wakker schudt. We moeten nu ons gedrag aanpassen. Ik zie wel een parallel met de huidige coronamaatregelen. Als we nu voor onze ouderen en mensen met een zwakke gezondheid offers kunnen brengen om besmettingen te voorkomen, zouden we dat nu dan ook niet kunnen doen voor onze jongeren? Het is hun wereld, het is hun toekomst waar zij binnenkort in moeten leven. Is het niet nu tijd om te stoppen met de industriële wijze van het houden van dieren, om daar 70% van onze landbouwgrond voor te gebruiken? Waarom moeten wij al dat vlees voor de export produceren en blijven zitten met de viezigheid?
Voorzitter. Er is een gewaagde oplossing en die past in de geest van de wederopbouw en de Deltawerken: het dier uit de voedselketen halen. Moet Nederland niet een voorloper worden in het onderzoek naar en de productie van kweekvlees en melk direct uit gras? Door gebrek aan investeerders dreigt de commerciële doorontwikkeling van kweekvlees en melk direct uit gras te stoppen. In de Tweede Kamer hebben ze het over het Groeifonds. Dit zou volgens de PvdA die hier nogal een visie heeft op de economie, typisch zo'n project zijn dat je vanuit het Groeifonds zou kunnen financieren. Het reduceert CO2, het leidt tot dierenwelzijn, het leidt tot een schoner milieu en het maakt ons weer voorloper in innovatie. Graag een reactie van de regering op dit voorstel.
Ambitie begint met kleine stapjes. Nu is er een Fries plan — dat hoor ik van mijn collega Crone — dat navolging verdient in heel Nederland. Daar spreken verschillende partijen, supermarkten, de lokale overheden over 2 cent extra op een liter melk. Dat extra geld gaat naar natuurherstel, biodiversiteit, weidedieren. Als je dat op nationale schaal zou doen, leidt het tot een fonds van 100 miljoen euro per jaar. Is de regering bereid om naar dat Friese plan te kijken en in overweging te nemen om dat op landelijke schaal uit te rollen?
Voorzitter. De PvdA staat nog steeds versteld van de harteloosheid die het kabinet heeft laten zien na het uitbranden van het kamp in Moria. Als een Scrooge kruidenieren met sommetjes, zodat er maar niet over mensen gesproken hoefde te worden. De beelden van mensen die op een tapijt van modder moesten slapen deze herfst doen onze maag omdraaien. Dit kabinet heeft nog een paar maanden om te doen wat het moet doen: met de welwillende landen mensen opnemen en de procedure hier laten volgen. Niet iedereen kan hier blijven, maar ze kunnen zeker niet in Moria blijven. Hoeveel mensen zijn hier inmiddels gearriveerd van die 100? Wat gaat het kabinet doen om samen met de welwillende landen hulp te bieden aan de mensen die nu nog in Moria verblijven, maar nog liever om ervoor te zorgen dat de verdeling van de vluchtelingen over de Europese landen eindelijk eens snel en goed verloopt?
Voorzitter, een laatste opmerking. Vorig jaar, tijdens de APB, vertelde ik over Yusuf Khalid, de 14-jarige die de kindertroonrede mocht uitspreken over depressie bij kinderen, en vervolgens over de racistische drek die die jongen over zich heen kreeg. De minister-president was het toen met de PvdA-fractie eens dat het bestrijden van racisme chefsache is. Wij willen de regering dan ook bedanken dat ze ondanks alle stress over corona toch werk heeft gemaakt van de bestrijding van racisme en dat de regering ook erkent dat institutioneel racisme aangepakt moet worden. De PvdA ondersteunt daarom van harte het voorstel van de collega's Jorritsma en Rosenmöller over het onderzoek naar het niet handhaven van artikel 1 van de Grondwet.
Voorzitter, tot slot. 2020 is een verdrietig, saai, beangstigend en heel eenzaam jaar voor te veel mensen. We hopen ook dat dit het jaar wordt waarin we de wederopbouw gezamenlijk starten en dat we voortgedreven door een ideaal, een visie, net als de man in Sint-Michielsgestel, van Nederland een groener, gezonder en gelijker land gaan maken.
Dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Vos. Dan geef ik graag het woord aan mevrouw Bredenoord, die zal spreken namens de fractie van D66.