Verslag van de vergadering van 15 februari 2022 (2021/2022 nr. 17)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 15.25 uur
De heer Otten i (Fractie-Otten):
Voorzitter. Er is de laatste tijd veel te doen over het boek De zeven vinkjes, waarin wordt geponeerd dat een bepaalde geprivilegieerde groep van zogenaamde "zevenvinkers" de dienst uit zou maken in Nederland. Maar deze analyse klopt niet. De schrijver van het boek meende dat hij heel wat voorstelde, maar pas toen hij in het buitenland ging werken, merkte hij dat het niveau daar aanmerkelijk hoger lag dan in Nederland. Nederland is namelijk in toenemende mate een land geworden waar talent niet getolereerd wordt en waar middelmatigheid en lifestylen tot de nieuwe norm is uitgeroepen. Deze middelmatigheid, gecombineerd met hokjesdenken, resulteert in afnemende opwaartse sociale mobiliteit en belemmert ook de integratie. Dát is het probleem in Nederland.
Talent komt vaak niet op de goede plekken terecht, ook niet in de Nederlandse politiek. Zoals het gezegde gaat: elk land krijgt de leiding die het verdient. Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst, dat is het motto van dit nieuwe kabinet-Rutte IV. Visieloos voortmodderen door perspectiefloos leiderschap, dat zou volgens onze fractie een toepasselijker motto zijn voor dit kabinet. Want wat dit kabinet en deze minister-president missen, is visie en leiderschap, maar ook intuïtie en timing. Daar ontbreekt het elke keer opnieuw aan. Intuïtie wordt wel omschreven als "de directe perceptie van de waarheid en de feiten, onafhankelijk van enig redeneerproces". Intuïtie is het vermogen om met snelle perceptie en scherpe inzichten snel tot de juiste beslissingen te komen. Na drie kabinetten-Rutte kunnen we constateren dat het hier nou net aan ontbreekt.
Met name de aanpak van de coronacrisis heeft dit pijnlijk duidelijk gemaakt. Het kabinet doorzag de snel veranderende coronaproblematiek vaak niet goed, ging veel te veel af op het RIVM en het OMT en verklaarde de onnavolgbare coronamodellen van het RIVM bijna heilig. Dit resulteerde in eindeloos en tijdrovend overleg, waardoor de timing van de maatregelen vaak verkeerd was en er veel wantrouwen en polarisatie in de samenleving is ontstaan. Dit hebben wij vanaf 2020 non-stop aan de orde gesteld in deze Eerste Kamer. Dat ga ik nu allemaal niet herhalen.
De Wob-stukken die tot nu toe geopenbaard zijn — we zitten met die Wob-stukken nu nog maar in mei 2020 — valideren het beeld van een cynisch kabinet dat dondersgoed wist dat de spoedwetgeving een zware en disproportionele inbreuk maakt op de grondrechten van 17 miljoen Nederlanders. Daar heeft onze fractie vanaf het begin consequent voor gewaarschuwd. Maar met een cynisme waar de honden geen brood van lusten — zo blijkt uit de Wob-stukken — werd deze spoedwet gewoon doorgezet.
Wij kwamen vorig jaar met een motie om in navolging van andere landen een chief medical officer in te voeren om de slagvaardigheid in dit soort medische crisissituaties te vergroten. Het doet ons veel deugd dat het voorstel voor het aanstellen van een chief medical officer is overgenomen in het coalitieakkoord op pagina 32. We hebben nu ook een medicus als minister van Volksgezondheid. Dat is wat ons betreft een verbetering. Maar hoe staat het met de benoeming van de chief medical officer, vraag ik aan de minister-president. Als de CMO er is, dan kan wellicht het OMT ook meteen ontbonden worden, want deze kruiwagen vol kikkers die twee jaar lang in de talkshows vooral tegenovergestelde meningen en adviezen gaven, is duidelijk geen werkbare structuur. Dat hebben we kunnen concluderen. De bevolking raakt het spoor totaal bijster door dit OMT-meningencircuit. Ontbind dus het OMT. Dat zou ons advies zijn.
Voorzitter. Nooit eerder is het optreden van de Nederlandse regering zo realtime wereldwijd gebenchmarkt als tijdens de coronacrisis. Je hoeft niet op de parlementaire enquête te wachten om te concluderen dat er relatief veel mis is gegaan met grote, maatschappelijke schade en gezondheidsschade tot gevolg. Maar nu er steeds minder coronapatiënten in de ziekenhuizen liggen, ondanks de recordaantallen besmettingen, is het nu ook het moment om de spoedwetgeving geheel in te trekken en de QR-maatregelen af te schaffen. Deze disproportionele spoedwet moet niet in de ijskast, maar moet nu in de afvalbak. De geschiedenis leert namelijk dat tijdelijke maatregelen het langst duren in Nederland. Daarom moeten we er nu zo snel mogelijk vanaf. Mocht corona toch nog erger worden, kunnen we altijd nieuwe spoedwetgeving maken die minder disproportioneel is en wél door beide Kamers voorafgaand wordt goedgekeurd.
Voorzitter. Ik zei het al: het kabinet leunde in de coronacrisis te veel op de modellen van het RIVM, die vaak totaal niet bleken te kloppen. Bij de stikstofproblematiek zien we nu weer dezelfde aanpak. Op basis van volstrekt arbitraire RIVM-modellen wordt het hele land in een kunstmatige stikstofcrisis gestort. De noodzakelijke woningen kunnen niet worden gebouwd. De nieuwe minister voor Stikstof mag 25 miljard uitgeven via een stikstoffonds. Daarnaast gaat de befaamde klimaatexpert Rob Jetten ook nog eens 35 miljard uitgeven via een klimaatfonds, terwijl bij het Groeifonds de topman van Invest-NL, Wouter Bos, inmiddels alweer het hazenpad heeft gekozen en toevlucht heeft gezocht tot graziger weiden. Deze groene graaifondsen zijn een waar walhalla voor consultants en klimaatlobbyisten. Tientallen miljarden belastinggeld zijn op zoek naar projecten. Onze fractie heeft de afgelopen jaren vele malen gewaarschuwd voor deze ondoordachte vormen van staatskapitalisme, die ongetwijfeld gaan eindigen in een tranendal voor de belastingbetaler. We zijn in goed gezelschap, want diverse topeconomen, maar ook mensen zoals Onno Ruding en voormalig secretaris-generaal Van Wijnbergen, hebben hier uitgebreid voor gewaarschuwd. Maar alle bezwaren worden weggewuifd en men gaat vol gas door op deze verkeerde afslag. De VVD is nu zo ver naar links afgeslagen dat men nu bij de VVD over de vangrail van de rechterbaan is gevlogen en aan het spookrijden is geslagen op de linkerbaan. Het is alleen nog wachten op de desastreuze klap, die wellicht komt op 16 maart. Maar de minister-president denkt: ach, als ik de gebutste VVD-bolide maar kan blijven besturen totdat ik het record van de vorige langstzittende minister-president heb verbroken, vind ik alles best.
Maar goed, als je dan als regering zo nodig de CO2-uitstoot drastisch wil terugdringen — volgens ons kan dat in een veel lager tempo, maar dit zijn de doelstellingen die dit kabinet zichzelf gesteld heeft — doe dat dan met een langetermijnvisie en maak heldere keuzes. De grootste CO2-vervuiler in Nederland is Tata Steel in IJmuiden. Ik mag die hier niet laten zien, maar ik zal de top tien op mijn Twitter ter beschikking stellen, zodat iedereen er kennis van kan nemen. Tata Steel is dus de grootste CO2-vervuiler in Nederland, met 5,7 miljoen ton CO2 per jaar. Op nummer drie staat het nabijgelegen Vattenfall in Velsen met 3,4 miljoen ton CO2 per jaar. Als je heldere keuzes wil maken, gebruik dan een aantal miljarden van het klimaatfonds van minister Jetten voor het uitkopen en sluiten van Tata Steel. Zorg dan ook voor goeie afvloeiingsregelingen en vervangende banen voor het Tatapersoneel. Dat soort keuzes zet tenminste snel zoden aan de dijk als dit je doel is. Wat ons betreft kan het allemaal wat langzamer, maar dit vinden we effectievere maatregelen dan allerlei plannetjes maken met een heel leger aan consultants en geld dat op zoek is naar projecten.
Dit heeft bovendien als voordeel dat er een heel groot gebied in de Randstad vrijvalt voor woningbouw, dicht bij zee en dicht bij Amsterdam. De schattingen variëren van 40.000 tot 80.000 woningen. En passant gaat ook het milieu in Noord-Holland er sterk op vooruit, want we weten allemaal dat er veel milieuproblemen zijn rondom dit bedrijf. Als dit je doel is, zou ik het dus op een meer daadkrachtige manier aanpakken en dan ook grote stappen nemen die op de lange termijn positieve implicaties hebben. Als je als kabinet dan ook nog zorgt voor snelle verbindingen tussen het nieuwe Tata Town, zoals ik het maar even noem, en Amsterdam, bijvoorbeeld via het doortrekken van de Noord/Zuidlijn, los je ook het woningprobleem in de Randstad voor een gedeelte op. Het is een win-winscenario. Je kan er ook nog gratis geld bij de EU voor aanvragen. Waar wachten we dus op? Maar dit soort lastige keuzes maakt dit kabinet niet. Het gaat allemaal weer op de traditionele, middelmatige, Nederlandse wijze via het afvinken van gebaande paden. Precies zoals we gewend zijn.
Voorzitter. Dit kabinet heeft zoals gezegd ambitieuze klimaatdoelstellingen, maar deze plannen zijn helemaal niet op realistische wijze uitvoerbaar in het negentiende-eeuwse, archaïsche Nederlandse bestuurlijke systeem, dat indertijd is bedacht door Thorbecke. Het huis van Thorbecke kende drie verdiepingen, Rijk, provincie en gemeente, maar inmiddels is er een EU-verdieping bovenop gebouwd. Er is ook nog een oerwoud aan gemeenschappelijke regelingen en interprovinciale overleggen. Het huis van Thorbecke is inmiddels een onbewoonbaar verklaarde woning geworden, die zeker niet is toegerust op deze ambitieuze kabinetsplannen. Het kabinet-Rutte denkt dat je even een straalmotor op een postkoets kunt monteren en dat de koets dan vanzelf kan vliegen. Dat gaat natuurlijk eindigen in een gigantische crash. Daar hoef je geen raketgeleerde voor te zijn. Wij roepen het kabinet dan ook op: doe eerst iets aan de bestuurbaarheid van Nederland, voordat je dit soort ambitieuze plannen ten uitvoer brengt.
Maar dit verschijnsel om onuitvoerbare wetgeving te verordonneren, is bijzonder hardnekkig. Het nieuwe kabinet blijft namelijk ook vasthouden aan het invoeren van de onzalige Omgevingswet, het nieuwste prestigeproject van minister van Volkshuisvesting Hugo de Jonge. Voor welk probleem is de Omgevingswet de oplossing, vroeg ik tijdens het debat hierover twee jaar geleden in deze Eerste Kamer. Ik heb in deze Kamer veelvuldig de degens gekruist met minister De Jonge over de coronamaatregelen, maar ik adviseer hem toch met klem om mijn bijdrage over de Omgevingswet van 28 januari 2020 nog eens rustig terug te kijken. Ik ga afronden, voorzitter. In die bijdrage wordt het huidige fiasco van de Omgevingswet namelijk exact voorspeld, inclusief de enorme ICT-chaos die nu is ontstaan. Een sterk staaltje slechte en onuitvoerbare wetgeving, waar deze Eerste Kamer een stokje voor had moeten steken. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald, is ook hierbij onze oproep aan het kabinet.
Voorzitter, ik rond af. Wat we nodig hebben in Nederland, is een effectief, eerlijk en efficiënt bestuur. Dit regeerakkoord kan die toets van effectief, eerlijk en efficiënt bestuur wat onze fractie betreft niet doorstaan. Maar wij zien wel uit naar de reactie van het kabinet in antwoord op onze vragen.
Dank u.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Otten. Dan is het woord aan de heer Raven namens de Onafhankelijke Senaatsfractie.