Verslag van de vergadering van 18 april 2023 (2022/2023 nr. 27)
Status: gerectificeerd
Aanvang: 9.34 uur
Mevrouw Karimi i (GroenLinks):
Voorzitter. Het recente bezoek van de vicepresident van de Europese Commissie Frans Timmermans aan Nederland, waarbij hij in gesprek ging met de leider van de BBB over haar ideeën rondom de stikstofproblematiek, legde nog eens pijnlijk bloot dat het kabinet sinds de recente Statenverkiezingen en het besluit om op de pauzeknop te drukken, verlamd is en niet in staat om te regeren.
De ontmoeting tussen Timmermans en Van der Plas, die door heel Europa werd opgemerkt, onderstreept de deplorabele toestand van het Nederlandse kabinet, waarvoor deze minister medeverantwoordelijk is. NRC omschreef de situatie van het kabinet treffend na het sombere debat in de Tweede Kamer op 5 april: niet dood, niet levend; niet in staat om op cruciale dossiers zoals de toeslagen en stikstof de nodige stappen te zetten. Interne verdeeldheid maakt het kabinet onmachtig om te regeren. Daarom is dit debat ongemakkelijk. Waar kunnen we op rekenen als de minister spreekt over de inzet van het kabinet? Hoelang is die inzet geldig en waar moeten Nederlandse burgers en Europese partners werkelijk op rekenen bij dit kabinet? Hoelang zit dit kabinet nog?
De Algemene Europese Beschouwingen gaan met name over de Europese Unie, waarvan de toekomst afhankelijk is van de lidstaten en hun burgers. Wie oprecht en zonder ideologische voorkeuren naar de ontwikkelingen in de wereld kijkt, kan niet anders dan diep bezorgd zijn over de klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis, de toenemende ongelijkheid, de groeiende armoede en bovenal de agressieve oorlog van Rusland tegen Oekraïne sinds ruim een jaar. Ook de toenemende macht van autocratische en dictatoriale regeringen, de macht van China en de erosie van rechtsstatelijkheid en mensenrechten binnen en buiten Europa zijn bijzonder zorgwekkend. In deze veelzijdige, wereldwijde én regionale crises verdient Nederland beter dan een zombiekabinet.
Op dit moment is het mij niet duidelijk of de Staat van de Unie die in februari naar ons is gestuurd, nog steeds geldt. Is er nog sprake van eenheid van beleid, zo vraag ik de minister. De Staat van de Unie illustreert hoe Europees beleid verweven is met onze samenleving. Het telt tientallen initiatieven en voorstellen in vrijwel alle sectoren.
De voorzitter:
Mag ik de leden in de zaal verzoeken — excuus — om vandaag stil te zijn? Het is heel erg storend als u de hele dag gaat zitten praten. Dat kan in de gang, maar voor de spreker is het echt fijn als het rustig is in de zaal. Ook in de gang moet het stil zijn.
Mevrouw Faber-van de Klashorst i (PVV):
Mag ik hier iets aan toevoegen? Misschien kunnen die deuren dicht, want ik kan ook de helft niet verstaan door die open deuren.
De voorzitter:
Daar heeft u gelijk in. We hebben alleen een probleem met de ventilatie, dus ik zal de bodes vragen om op te letten dat het in de gang stil moet zijn. Ik vraag de bodes ook om daarbij te blijven, om mensen te manen tot stilte. Als u er last van heeft, zeg het nog een keer, dan zorg ik dat er iets aan gebeurt.
Excuus, mevrouw Karimi. Gaat uw gang.
Mevrouw Karimi (GroenLinks):
Voorzitter. Ik zei het al: de Staat van de Unie illustreert hoe Europees beleid verweven is met onze samenleving. Het telt tientallen initiatieven en voorstellen in vrijwel alle sectoren. Nederland verwelkomt de voorstellen overwegend en is tevreden met de resultaten, of het nu gaat om het "Fit for 55"-pakket, de AI-verordening, het voorstel van een richtlijn ter verbetering van de arbeidsvoorwaarden bij platvormwerk of het migratie- en asielpakket, om maar enkele willekeurige initiatieven te noemen. Dit allemaal is in lijn met de Nederlandse inzet, zo staat te lezen. Als een van de oprichters van de EU is Nederland een van de belangrijke architecten van deze Unie. Zowel de vormgeving van spelregels, bevoegdheden en instituties als de ontwikkeling van beleid en regelgeving zijn mede door Nederland tot stand gekomen. "Het moet van Brussel" is een ongegronde populistische slogan. Waarom vertellen de minister en het kabinet niet eerlijk over hun eigen rol bij de totstandkoming van EU-beleid? Waarom moet Frans Timmermans hiernaartoe komen om mevrouw Van der Plas te vertellen dat wij, onze democratisch gekozen regeringen, in het belang van onszelf, onze kinderen en onze kleinkinderen hebben afgesproken om de leefbaarheid van onze planeet niet verder te laten verslechteren, de natuur en biodiversiteit als basis van ons leven op aarde te beschermen? Ministers waren betrokken bij de Habitat- en Vogelrichtlijnafspraken. De Europese Commissie handhaaft deze voor alle lidstaten, inclusief Nederland, dat altijd op de naleving hamert. Dit is geen "moet van Brussel", maar onze eigen keuze.
Voorzitter. De Staat van de Unie ademt een sfeer van verandering uit en dit heeft alles te maken met de agressieve oorlog van Rusland tegen Oekraïne om Poetins imperiale dromen na te streven. Veiligheid en vreedzaam samenleven in Europa staan op het spel. Na de aanval van Poetin op Oekraïne nam de EU snel sancties tegen Rusland en bood zij ruim steun aan Oekraïne, waarvoor hulde. Echter, nu sancties trager werken, landen als India, Turkije en China niet meedoen en China steeds actiever de kant van Rusland kiest, vraag ik de minister hoelang de fragiele EU-eenheid standhoudt. De regering wil een strategische autonomie en geopolitiek sterke EU, wat mijn fractie kan steunen. Echter, zonder verdere integratie en eenwording is dit onhaalbaar. Kan dit kabinet dit realiseren? Hoe wil het kabinet het vertrouwen van de bevolking winnen voor zo'n koerswijziging? Waar is het grote verhaal van de Europese Zeitenwende?
Het is mooi dat president Macron in Den Haag zijn visie op de Europese soevereiniteit ontvouwt, maar wanneer hoort de Nederlandse bevolking de visie van de premier en van deze minister op de Europese strategische autonomie? Zijn een kabinet dat terugschrikt om de benodigde maatregelen te nemen en leiders die hun handtekening negeren in staat om ons te leiden in deze onrustige tijden met zulke grote ambities? Ik twijfel. Ik hoop dat de minister oprecht reflecteert op deze vragen.
Een volgende fundamentele vraag is hoe het staat met de EU als waardengemeenschap. Zowel intern binnen de EU-lidstaten als in het externe optreden van de EU staan deze waarden onder enorme druk. Mijn fractie heeft hierover een hard oordeel. Het gedrag en beleid van de EU en haar lidstaten is structureel doordrenkt van lafhartige, hypocriete ambivalentie en helaas speelt Nederland hierin een prominente rol. Hoe komen wij tot dit oordeel? Het is alleen al genoeg om het rapport van de VN Fact-Finding Mission on Libya dat vorige week op de 52ste sessie van de Mensenrechtenraad werd besproken te lezen. In het rapport werd de EU in niet mis te verstane bewoordingen bekritiseerd vanwege het ontbreken van duidelijke richtlijnen om de naleving van fundamentele rechten en vrijheden in haar externe beleid te beoordelen en controleren. Dit is met name problematisch in haar beleid ten aanzien van asiel en migratie.
Het ontbreken van een juridisch kader met duidelijke criteria belemmert ook elke vorm van verantwoordingsplicht binnen het EU-kader, betoogt het rapport. Ik citeer: het beschermingsniveau van migranten en vluchtelingen in een derde land vormt geen criterium voor de selectie van een partnerland noch een voorwaarde voor het aangaan of voortzetten van de samenwerking. Het rapport stelt dat de EU-financiering aan Libische autoriteiten toenam ondanks de vreselijke situatie van migranten en vluchtelingen daar. De VN-missie heeft vastgesteld dat misdaden tegen de menselijkheid zijn gepleegd tegen migranten en vluchtelingen in detentiecentra onder de directe of indirecte controle van de directie voor de bestrijding van illegale migratie van Libië en de Libische kustwacht. Deze instellingen ontvingen ook een aanzienlijk inkomen uit — ik citeer letterlijk — "mensenhandel, slavernij, gedwongen arbeid, gevangenschap, afpersing en smokkel". Ondanks de dringende oproep van de VN heeft de EU geen actie ondernomen om haar rol en verantwoordelijkheid te erkennen en haar bijdrage aan de misdaden tegen de menselijkheid in Libië te beëindigen. Wat vindt de Nederlandse regering van deze situatie? Hoe heeft Nederland op dit rapport gereageerd? Is de minister bereid te pleiten voor het beëindigen van de samenwerking met en steun aan de in het rapport genoemde instellingen, zoals de kustwacht in Libië, die zich schuldig maken aan misdaden tegen de menselijkheid? Welke waardegemeenschap kan eigenlijk samenwerken met mensen die verantwoordelijk zijn voor mensensmokkel en slavernij? Met dit beleid zijn de EU en haar lidstaten, dus ook Nederland, medeverantwoordelijk voor deze misdrijven. Dit rapport is al voldoende om Nederland aansprakelijk te stellen. Graag een reactie van de minister.
Tunesië is het volgende land dat uit lijkt te zijn op een deal met de EU. En Nederland is een groot voorstander van samenwerking met Tunesië, een land wiens president mensen tegen Afrikaanse migranten opzet, racistische aanvallen op hen toejuicht en omvolkingstheorieën verspreidt. Welke EU-waarde is leidend in gesprekken met Tunesië, vraag ik de minister.
Wij vragen ook aandacht voor de pijnlijke stilte in reactie op Israëls optreden tegen Palestijnen in Oost-Jeruzalem en de bezette gebieden. Wil de EU een waardegedreven geopolitieke macht zijn of Rusland en China achternagaan als machtshongerige imperialistische machten op zoek naar invloedssferen, grondstoffen en afzetmarkten? Toon ons de geloofwaardige alternatieve benadering in de regio die het dichtst bij Europa ligt: Noord-Afrika, het Midden-Oosten in relatie tot Israël, Saudi-Arabië, waar deze minister op bezoek was met economische relaties als prioriteit en weinig inzet op mensenrechten, en Iran. Waarom staan Khamenei en Raisi nog steeds niet op de sanctielijst? En waarom is de Revolutionaire Garde niet op de terroristenlijst geplaatst?
Voorzitter. Onverminderd zorgelijk is de situatie in Polen en Hongarije. De Europese Commissie, het Europese Hof van Justitie en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens hebben gewezen op het gebrek aan onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Polen. De National Council of the Judiciary werd zelfs uit het Europese netwerk van Raden voor de rechtsspraak verwijderd. De uitspraken van het Poolse Constitutionele Hof dagen direct de voorrang van het EU-recht en het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens uit. Het lijkt erop dat de EU aarzelt Polen serieus aan te pakken gezien de prominente rol die Polen speelt in de steun aan Oekraïne. Met de aanstaande verkiezingen lijkt het erop dat de Poolse regering doorgaat op de ingeslagen weg van het uithollen van de rechtsstaat. Hongarije en Polen nemen vanaf 1 juli volgend jaar het EU-voorzitterschap over van België, wat ongunstige vooruitzichten biedt voor rechtsstaat en democratie. Kortom, wat is de strategie van de Nederlandse regering met betrekking tot Polen? Het kabinet schrijft in de Staat van de Unie het belang van het verdedigen van de grondrechten en gemeenschappelijke waarden te erkennen en open te staan voor een verdieping van het European Democracy Action Plan via een defence of democracy package. Toch is de regering nog aan het overwegen wat haar standpunt hierover is. Kan de minister uitleg geven over de enigszins cryptische zin "zij staat ervoor open maar overweegt wat haar standpunt zal zijn"? Dat is niet erg duidelijk.
Het kabinet acht een nieuwe kieswet voor de Europese verkiezingen van 2024 onrealistisch, waardoor Europese lijsten onmogelijk worden. Welke plannen heeft het kabinet om het spitzenkandidatensysteem te verbeteren? Hoe wil het een herhaling van het debacle bij de benoeming van mevrouw Von der Leyen voorkomen? Het kabinet zegt burgerparticipatie op Europees niveau te steunen, maar lijkt niet verder te komen dan lippendienst. Wat is het standpunt van de regering over een conventie naar aanleiding van de aanbevelingen van de Conferentie over de toekomst van de Europa? De Europese Commissie en het Europees Parlement steunen het idee van een conventie.
Voorzitter. Ik begon mijn betoog met mijn ongemak over dit debat. Ik eindig met een wellicht nog groter ongemak. Gezien de grote uitdagingen waar wij als Nederlandse en Europese bevolking voor staan, is het duidelijk dat wie niet opstapt, echt moet regeren en moet handelen met competentie, betrouwbaarheid en waarachtigheid om het vertrouwen van de bevolking terug te winnen. We wachten op de antwoorden van deze minister om te zien of hij zich opgewassen voelt tegen deze uitdaging.
Dank u wel, voorzitter.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Karimi. Dan geef ik het woord aan de heer Van Ballekom namens de VVD.