Verslag van de vergadering van 11 juli 2023 (2022/2023 nr. 42)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 15.56 uur
De heer Schalk i (SGP):
Voorzitter, dank u wel. Ik aarzel eigenlijk om de drie namen te noemen van de mensen die ik zou willen feliciteren, namelijk de heren Griffioen, Martens en Bovens, omdat we juist geconfronteerd zijn met een prachtige stijlfiguur, waarbij we hebben gemerkt dat we door niets te vertellen vrijwel alles te weten komen over een van degenen die een maidenspeech hebben gehouden. Maar ik zou geen recht doen aan de heren Griffioen en Martens als ik zou zeggen dat het hier om de heer Bovens gaat. Ik zal zijn naam dan ook niet extra vermelden. Ik denk dat ik de heer Bovens daar niet blij mee zou maken. Vandaar mijn felicitaties aan alle drie, de heren Griffioen, Martens en Bovens. Ze hadden alle drie overigens een mooie maidenspeech. Maar ik wilde de stijlfiguur even gebruiken bij deze felicitaties.
Voorzitter. Bij deze Voorjaarsnota gaan we wat mij betreft van buiten naar binnen: Europa, Nederland en thuis, oftewel — ook wel de kleinste cel van onze samenleving genoemd — het gezin. Ik begin bij Europa. De Voorjaarsnota voldoet volgens de Raad van State slechts gedeeltelijk aan de Europese en nationale begrotingsregels. De Raad van State waarschuwt en zegt in feite dat de regering momenteel langs de grenzen scheert, niet voor een enkel jaar maar zoals het ernaar uitziet tot aan 2031. Dat betekent dat een volgend kabinet eigenlijk, en dat is heel actueel geworden, geen kant op kan bij ongewijzigd beleid. Oftewel: het inmiddels demissionaire kabinet neemt de volgende kabinetten in de financiële houdgreep met een structureel begrotingstekort van 3% van het bbp. Voor mijn fractie is dat een belangrijk punt, want de SGP staat voor prudent en verantwoord begrotingsbeleid.
De vraag is nijpend: komt er toch, ondanks de demissionaire status, een grondige bezinning op de houdbaarheid van de overheidsfinanciën? En wat doet de minister om terug te gaan naar een verantwoord begrotingsbeleid? Dat klemt temeer daar we zien dat de regering met maatregelen komt waarvan nu al duidelijk is dat die onhaalbaar zullen zijn. Ik verwijs naar het debat over de implementatie van de Europese klimaatwet in de Nederlandse Klimaatwet, waarbij percentages en jaartallen in de wet zijn opgenomen die de fractie van de SGP in ieder geval onhaalbaar acht. Maar door ze in de wet te plaatsen zijn we straks verplicht om extreme maatregelen te nemen om te voorkomen dat ons land op slot gaat. Ik verzeker u: extreme maatregelen kosten extreem veel geld. Waarom wel met alle geweld het EU-klimaatbeleid volgen maar de EU-regels niet? Is de minister het met mijn fractie eens dat deze regering ook verantwoordelijkheid zou moeten nemen voor de begrotingen van de toekomstige generaties? Zadelen we onze volgende generatie niet op met onze problemen?
Voorzitter. Dan iets dichterbij: Nederland. Kenmerkend voor ons is dat we hier te maken hebben met een hogere begrotingselasticiteit. Dat betekent dat het begrotingssaldo relatief gevoelig is voor economische ontwikkelingen. Dat leert ons de geschiedenis. Denk aan de economische en financiële crisis die zich uiteindelijk uitstrekte van 2008 tot 2014. De laatste jaren worden we geconfronteerd met onverwachte zaken zoals de covidepidemie en de verschrikkelijke oorlog die Rusland is begonnen in Oekraïne. De covidramp is de regering te lijf gegaan met miljardensteun, maar ook de oorlog in Oekraïne heeft grote gevolgen gehad voor Nederland, denk alleen maar aan de problemen rond de gasprijzen.
Momenteel lijkt het dat we de overheidsfinanciën desondanks op orde kunnen houden, maar het laat zien dat we ruimte moeten inbouwen om niet door onverwachte tegenvallers in de problemen te komen. Bovendien is het krappe begroten nadelig voor toekomstig beleid, ook voor toekomstige kabinetten, die inderdaad inmiddels sneller moeten aantreden dan we hadden verwacht.
De fractie van de SGP maakt zich zorgen over het asieldossier. Het kabinet heeft nu geld gereserveerd tot 2026, en daarna niet meer. Dit terwijl de verwachting is dat de instroom hoog blijft. Laat het kabinet de financieringsproblemen dus aan een volgend kabinet? Waarom is niet gekozen voor een structurele financiering? En wanneer ontstaat er duidelijkheid over beheersmaatregelen om de asielinstroom in te dammen?
Voorzitter, nog wat dichterbij. Hoe staat het met onze gezinnen? Allereerst aandacht voor hen die aan de onderkant bungelen, rond het sociaal minimum. De Commissie sociaal minimum bracht ondanks het rapport Een zeker bestaan uit, en dat was verontrustend. Deze commissie zegt ronduit dat de mensen die momenteel van het sociaal minimum leven fors te maken krijgen met tekorten in de komende jaren. Die tekorten kunnen oplopen van €100 tot €500 per maand. Het gaat hierbij niet alleen maar om gezinnen die een poosje extra moeten oppassen of waarbij de broekriem wat moet worden aangehaald. Als het om structurele zorgen gaat, kan het effect hebben op gezondheid en welbevinden. En dat heeft invloed op de toekomst van kinderen. De commissie pleit voor verhoging van het minimumloon, van de bijstand en eventueel ook van de huurtoeslag. Dat is een reflex die wel te verwachten was, maar de commissie kwam ook met directe voorstellen om vooral armoede bij kinderen te bestrijden, zoals het stevig verhogen van de kinderbijslag of het kindgebonden budget. Ik kom hier straks nog even op terug.
Voorzitter. We prijzen ons gelukkig dat er op allerlei manieren tegemoet wordt gekomen aan onze burgers met een laag inkomen, maar dreigen we niet de middeninkomens uit het oog te verliezen? Dat is het cohort dat het heel veelal zelf moet oplossen, maar steeds vaker horen we de roep dat het voor middeninkomens ook te zwaar wordt en dat ze in de problemen dreigen te komen. Daarom de vraag: welke maatregelen is de regering voornemens te nemen om de financiële positie van gezinnen te verbeteren, en dan vooral die van lage en middeninkomens?
Vandaag ligt in de commissie SZW, die vanmiddag vergadert, een brief van minister Schouten over het deelrapport van de Commissie sociaal minimum. Daarin zegt de minister dat de aanbevelingen worden meegewogen in de augustusbesluitvorming. Gaat dat nog steeds door? Oftewel: kunnen we nu het kabinet demissionair is de eerste stapjes op de derde dinsdag van september teruglezen in de stukken?
Voorzitter. Bij dergelijke vragen mag ook verwacht worden dat ik met mogelijke denkrichtingen kom. Dat wil ik althans proberen. Onlangs is bekend geworden dat de hervorming van het financieringsstelsel van de kinderopvang met twee jaar wordt uitgesteld, van 2025 naar 2027. Dit geeft zowel de uitvoering als de branche meer tijd om zich klaar te maken voor dat nieuwe stelsel. Als gevolg van dat uitstel valt in totaal 4,7 miljard aan middelen vrij. Daarvan is in 2025 en 2026 nog wel een deel ingezet om geleidelijk toe te groeien naar het nieuwe stelsel. Maar mijn vraag aan de minister is of het een optie is om dat geld anders te verdelen, nu die dure kinderopvangmaatregel wordt uitgesteld. Want in principe is het betreffende geld bedoeld voor alle kinderen. Immers, als kinderopvang gratis wordt voor alle kinderen, mag ook elk kind daarvan profiteren. Is het dan niet veel beter om ouders zélf te laten kiezen waar ze dat geld aan uitgeven? Stel dat de gelden die al beschikbaar zijn, worden verdeeld via kinderbijslag of via het kindgebonden budget. Dan slaan we een aantal vliegen in één klap. Het geld komt direct bij de gezinnen terecht. Men kan zelf weten of men het gebruikt voor kinderopvang of anderszins. Drie. Het bestrijdt de armoede. Vier. De koopkracht krijgt een echte boost. En vijf. De oproep van de Commissie sociaal minimum wordt gehonoreerd.
Voorzitter. Vorige week heeft de SGP in de Tweede Kamer bij het debat over armoedebeleid een tienpuntenplan gepresenteerd. Samengevat gaat dat over het benutten van de kracht van maatschappelijke organisaties die op allerlei fronten ondersteunen, en van kerken die diaconaal werk verrichten. Het geeft tips om fiscaal in te spelen op giften en op vrijwilligerswerk. Het hint op het ontwikkelen van een gemeenschappelijke sociale kaart. In dit kader heb ik een vraag aan de staatssecretaris: ziet hij de voor de toekomst mogelijkheden om bijvoorbeeld vrijwilligerswerk fiscaal te waarderen? En ten aanzien van dat hele tienpuntenplan: kan de minister aangeven wat zelfs in een demissionaire periode gedaan kan worden om armoede te bestrijden? Kunnen deze tien punten daar dan misschien bij helpen? Mocht de minister die thuis hebben laten liggen nadat die vorige week zijn overhandigd: ik heb een setje bij me.
Voorzitter. Afrondend. Vorige week schreef ik deze inbreng. We hadden toen nog een missionair kabinet. Inmiddels is de situatie veranderd; we zullen een beleidsarme begroting krijgen en heel veel nieuwe wetgeving zal stilliggen. Het is duidelijk dat het kabinet missionair zal zijn op enkele majeure thema's, zoals Oekraïne en MH17. Maar de positie van gezinnen wordt er niet beter op. Daarom roep ik de regering op om ook demissionair door te werken aan de positie van hen die het zwaar hebben.
Voorzitter. Ik zie uit naar de reactie van de bewindslieden.
Dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Schalk. Dan geef ik het woord aan mevrouw Aerdts, namens D66.