Verslag van de vergadering van 17 juni 2014 (2013/2014 nr. 34)
Status: gerectificeerd
Aanvang: 15.02 uur
De heer Koffeman i (PvdD):
Voorzitter. Dank u wel. Het heeft iets ongemakkelijks, in een gezelschap van louter nette mensen de eigen integriteit te bespreken en daar vijf minuten per fractie voor te hebben. Allereerst wil ik de collega's van de commissie GRECO hartelijk bedanken voor de intensieve wijze waarop ze het rapport met betrekking tot Nederland over de preventie van corruptie van commentaar en adviezen hebben voorzien. Ze hebben dat uiterst serieus gedaan. Dank daarvoor.
We doen het nog niet zo heel gek, lijkt de hoofdconclusie. Toch is dat te weinig om met louter vreugde te kijken naar een groot taboe. Oud-minister Dales — ze is al twee keer voorbijgekomen vandaag — was de eerste politica die geprobeerd heeft, dit taboe te doorbreken. In 1992 wees zij erop dat we ons niet moeten blindstaren op duidelijke gevallen van fraude en corruptie, die strafrechtelijk te vervolgen zijn. Dales vond dat ook moest worden gekeken naar een minder tastbaar probleem dat zij machtsbederf noemde. Machtsbederf, zei Dales, is breder. Het draagt het element van ontbinding, verval en vervaging van normen in zich.
Het element van ontbinding kwam letterlijk aan de orde in 2005 in een rapport van het Korps landelijke politiediensten, waarin gesproken werd over de verwevenheid van de politiek en de veesector. De politiedienst sprak over "structurele lucratieve criminaliteit in de veesector, waardoor de bestuurlijke integriteit in het geding was". We dronken een glas, we deden een plas en we lieten de zaak zoals die was. Inmiddels zijn we verschillende schandalen verder en moet nota bene de Onderzoeksraad voor Veiligheid de noodklok luiden over de veiligheid van ons voedsel.
Natuurlijk neemt de kans op machtsbederf toe naarmate de relatie tussen overheid en bedrijfsleven inniger en dieper wordt. De markt is lang gezien als oplossing voor alle maatschappelijk kwaad waarmee zelfregulering en privatisering een enorme vlucht genomen hebben. Steeds meer overheidsorganen gaan zich ook gedragen als waren zij bedrijven. De baas van de Nederlandse Zorgautoriteit vond het heel normaal dat zijn zakenreizen werden betaald door instanties waarop hij toezicht moest uitoefenen. Hij is vandaag teruggetreden. De schatkistbewaarders van Vestia vinden het maar raar dat je geen 10 miljoen in eigen zak mag steken bij de bemiddeling van aanschaf van derivaten.
Natuurlijk is het prachtig wanneer wij in de Eerste Kamer een geschenkenregister hebben, waarin cadeautjes aan senatoren van meer dan €50 gemeld worden, maar veel meer dan symboolpolitiek is dat niet. Ooit besteedde de Amsterdamse gemeenteraad twee vergaderingen aan een besluit om vrijkaartjes voor Artis voor het gemeentebestuur terug te sturen om de integriteit van het gemeentebestuur te waarborgen. Het zo prudent omgaan met giften en gunsten is binnen het openbaar bestuur niet meer gebruikelijk.
De commissie GRECO begint haar aanbevelingen met een aantal belangrijke uitgangspunten. Dat het lidmaatschap van de Eerste Kamer een deeltijdfunctie is, is een waarheid als een koe, maar nergens is vastgelegd met hoeveel andere deeltijdfuncties of voltijdfuncties het lidmaatschap van de Eerste Kamer te verenigen valt. De Tweede Kamer kent een meldingsplicht voor bijverdiensten, maar in de Eerste Kamer kan in andere hoofd- of nevenfuncties ongelimiteerd verdiend worden, zonder dat daar enige opgave van hoeft te worden gedaan. Ook het aantal commissariaten is vooralsnog niet aan enige limiet gevonden. Je kunt nog zo veel cadeautjes en reisregisters voor leden van de Eerste Kamer bijhouden, maar als leden van de Eerste Kamer straks uit hoofde van een van hun andere nevenfuncties kosteloos naar de finale van het WK voetbal gaan om Van Persie en Robben toe te juichen, blijft het reisregister van de Eerste Kamer leeg.
Of, dichter bij huis: ik kon de afgelopen weken kiezen uit: een onderzeeboottochtje op de Noordzee, met een vliegdekschip de zee opgaan of met een helikopter naar Duitsland gevlogen worden. Hoe functioneel is dat voor de uitoefening van onze taken? Dat zullen we ons moeten afvragen.
Er geldt een individuele verantwoordelijkheid voor de leden van de Kamer, maar er bestaat tevens een gezamenlijk belang van deze leden bij de reputatie van de Kamer als geheel. Ook hier is sprake van een vaststelling op zeer vrijblijvende basis. Hoe moet je de individuele verantwoordelijkheid wegen wanneer er via koehandel en fractiedisciplines akkoorden gesloten worden tussen oppositie en kabinet in ruil voor niet openbare tegenprestaties. Collega De Vries duidde daar als op en met name het niet openbare karakter van die tegenprestaties maakt een groot verschil met wat normaal gesproken in regeerakkoorden plaatsvindt.
Er zijn verschillende manieren om integriteit te waarborgen en dit kan op verschillende niveaus. Gelet op de Grondwet zijn de mogelijkheden voor dwang en sancties jegens senatoren beperkt, maar niettemin aanwezig, vooral op fractieniveau volgens de commissie. Juist die mogelijkheden van dwang en sancties op fractieniveau zouden wel eens kunnen wringen met de individuele verantwoordelijkheid van leden in dit huis. Daar zegt de commissie te weinig over naar mijn smaak. De focus zou niet alleen moeten liggen op de beïnvloeding van individuele parlementariërs; aangenomen moet worden dat ook politieke partijen als geheel zich laten beïnvloeden door financiële steun van ondernemers en pressiegroepen. De wijze waarop grote partijen hun verkiezingsprogramma's financieren is bijzonder intransparant en zelfs riskant, zei een oud-partijvoorzitter nog maar twee jaar geleden. De Partij voor de Dieren pleit voor een bredere discussie over integriteit van de politiek, een discussie die wat ons betreft langer mag duren dan dit debat. Ik zou daar ook graag de mening van de leden van de commissie over horen. Ik zou daar ook graag de mening van de leden van de commissie over horen.