Verslag van de vergadering van 21 maart 2017 (2016/2017 nr. 21)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 14.47 uur
De heer Van Apeldoorn i (SP):
Voorzitter. Ik dank de minister voor zijn beantwoording. Wij zijn weinig overtuigd geraakt door het antwoord van de minister op de vraag waarom er zo veel haast zit achter dit debat. Op grond van artikel 2 van het wetsvoorstel begrijpen we dat we vanuit de optiek van de minister sowieso te laat zullen zijn met de inwerkingtreding van deze wet, want die zal plaatsvinden na de NAVO-top, terwijl een en ander blijkbaar heel belangrijk is. Bovendien is het nog steeds het wachten op de Amerikaanse Senaat, die dit nu plenair moet behandelen in een volledig debat en met een tweederdemeerderheid zal moeten instemmen. Uiteindelijk is het op basis van het protocol aan de Amerikaanse regering om de overige NAVO-lidstaten in kennis te stellen van de inwerkingtreding van de toetreding. Met andere woorden, het blijft dus wachten op de VS. Dat zou best wel tot ruim na de NAVO-top in mei kunnen zijn. Wat dat betreft snappen wij nog steeds niet waarom de minister zo veel haast heeft.
Er moet mij ook nog een ander ding van het hart. Het lijkt tegenwoordig wel — dat merkte ik zowel in de aanloop naar dit debat als tijdens dit debat — of het not done is om je kritisch uit te spreken over de NAVO en om de vanzelfsprekendheid waarmee anderen het bestaan van rivaliserende machtsblokken aanvaarden, in twijfel te trekken. De minister zegt nu dat de SP er eigenlijk precies hetzelfde over denkt als Moskou en dat Moskou hiermee vetorecht krijgt. Ik werp dat verre van me. Het gaat om de vraag of de NAVO bijdraagt aan een stabiele en vreedzame wereld. Op welke wijze kan dit het beste worden vormgegeven? Daar gaat de discussie over. Het gaat niet om de vraag wat we van Poetin vinden. Een collega-sociaaldemocraat van deze minister, Gerhard Schröder, heeft ooit gezegd: Poetin is een door de wol geverfde democraat. Ik heb mij toen opgewonden over die opmerking. Eerder zou ik Poetin kenschetsen als een door de wol geverfde autocraat. Maar dat is nu allemaal niet aan de orde. Waar het om gaat, is of de toetreding van Montenegro en überhaupt de hele uitbreiding bijdragen aan de stabiele verhoudingen in Europa. Ik heb eerder verwezen naar de uitspraak van toenmalig VVD-leider Bolkestein, die ervoor waarschuwde dat het de verhoudingen in Europa zou destabiliseren. Ik vraag de minister daarop te reflecteren. Heeft de uitbreiding van de NAVO in de afgelopen twintig jaar bijgedragen aan de stabiliteit van Europa en van de wereldvrede, ja of nee? Hoe beziet hij in dat licht de toetreding van Montenegro voor de Balkan, de regio en Europa als geheel?
De heer Schaper i (D66):
Ik heb toch wel een zeker probleem met de positie die de geachte collega Van Apeldoorn hier uiteenzet, in de zin dat die volledig één kant van de zaak benadert, namelijk alles wat er verkeerd is gedaan door de NAVO, het Westen en wellicht ook de EU, als ik het even heel kort samenvat. Hij gaat toch wat gemakkelijk voorbij aan de andere scenario's. We hebben het nu even niet over Rusland, maar stel dat geen van de grote mogendheden, noch de NAVO, noch de EU, zich werkelijk met de Westelijke Balkan gaat bezighouden, denkt de heer Van Apeldoorn dat dan de stabiliteit op de regio neerdaalt? Nee, ik denk eerder het tegenovergestelde, namelijk dat de kans op conflicten groter is bij afwezigheid van de EU en de NAVO dan bij aanwezigheid van de EU en de NAVO.
De heer Van Apeldoorn (SP):
Dat valt nog maar te bezien waar het gaat om de NAVO. Ik heb ook betoogd dat het niet zo is dat wij niet zouden vinden dat Montenegro een kans gegeven moet worden om zich verder te ontwikkelen tot een in Europa geïntegreerde stabiele democratie. Wat ons betreft hoort Montenegro natuurlijk bij Europa. Over het mogelijke EU-lidmaatschap van Montenegro hebben we vandaag geen debat. Natuurlijk gaat het er niet om dat we een soort van vacuüm moeten achterlaten in de Balkan en dat we ons daar vanuit Nederland of vanuit de EU helemaal niet mee moeten bemoeien. De vraag is alleen of toetreding tot de NAVO zal bijdragen aan een verdere stabilisering van deze regio en aan stabiliteit in Europa. Ik denk dat ik daar helder over ben geweest. In dat licht bezien wij ook kritisch de huidige rol van de NAVO.
Ik heb de minister ook gevraagd om een herbezinning, juist in de context van het huidige tijdsgewricht. Hij is daar niet op ingegaan. Ik wil nog even memoreren dat er een tijd was waarin de SP niet alleen stond in deze kritische houding richting de NAVO en we de PvdA ook aan onze zijde vonden. Maar goed, dat was een andere tijd met een andere PvdA. Voormalige critici van de NAVO zijn dus steeds meer NAVO-minded geworden, maar als SP-fractie blijven we ons inzetten voor een duurzame, veiliger wereld zonder militaire machtsblokken en voor het daadwerkelijk neerleggen van het geweldsmonopolie bij de VN. Op dit moment zitten we in een situatie waarin we richting toenemende spanningen en een wapenwedloop gaan, waarbij gevraagd wordt om een verdere verhoging van de defensie-uitgaven terwijl de NAVO nu al voor 70% verantwoordelijk is voor de wereldwijde defensie-uitgaven, waarvan 253 miljard uitgegeven wordt door het Europese deel van de NAVO, wat al bijna vier keer zo veel is als datgene wat Rusland uitgeeft aan defensie. Ik heb de minister er niet verder over gehoord of hij het naar aanleiding daarvan niet met ons eens is dat we nog eens goed zouden moeten kijken naar de rol van de NAVO.
Ten aanzien van de toetreding van Montenegro zelf is verwezen naar het opendeurbeleid. Er is gesteld dat er strenge voorwaarden zijn waaraan Montenegro moet voldoen en dat Montenegro daaraan voldoet en dat Montenegro onze waarden deelt. Ik constateer nogmaals dat Montenegro door internationale organisaties wordt beoordeeld als een gemankeerde democratie waar nauwelijks persvrijheid is en die een vrijplaats is voor georganiseerde misdaad en corruptie. Dus over welke NAVO-voorwaarden hebben we het dan? Als Montenegro daaraan voldoet, dan is mijn vraag aan de minister welke andere landen er ook aan voldoen. Voldoet Oekraïne daar bijvoorbeeld nu ook al aan en zou de toetreding van Oekraïne volgens de minister dan ook op de agenda kunnen staan?
Nee, wij leggen niet het vetorecht neer bij Moskou. Wij wijzen er nogmaals op dat het ook niet alleen aan Montenegro is, of aan welk ander land dan ook dat toetreding tot de NAVO wenst, om uit te maken of men al dan niet tot de NAVO gaat behoren, maar dat dit uiteindelijk een beslissing is van alle — op dit moment nog 28 — soevereine lidstaten van de NAVO, omdat er bij consensus besloten zal moeten worden. Wat dat betreft, wil ik nogmaals de suggestie van de minister dat het hier gaat om het volgen van de lijn van Moskou, verwerpen. Misschien kan de minister nog een keer ingaan op de vraag waarom Montenegro aan de eisen voldoet en voor welke andere landen dat mogelijk nog zal gelden.