Verslag van de vergadering van 12 december 2017 (2017/2018 nr. 12)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 15.24 uur
De heer Koffeman i (PvdD):
Voorzitter, dank u wel. Het is vandaag 100 jaar geleden dat de Grondwet werd gewijzigd, waardoor ook vrouwen in het parlement gekozen konden worden. De strijd voor de rechten van vrouwen in de jaren voorafgaand aan 1917 was veelal aan dovemansoren gericht, vergelijkbaar met de manier waarop nu andere zeer essentiële onderwerpen moeizaam ingang vinden. Het kabinet formuleerde als motto van het regeerakkoord “Vertrouwen in de toekomst”. Mijn fractie is van mening dat zo’n thema alleen maar kansrijk invulling kan krijgen met de oprecht gewenste toevoeging “Meer vrouwen in de toekomst”. We hopen van harte dat het kabinet daaraan zal willen bijdragen.
Voorzitter. Vandaag hebben we de Algemene Financiële Beschouwingen in aanwezigheid van een zeer gewaardeerde ex-collega, die we kennen als iemand met een lenige geest, met het hart op de goede plek en die wars is van dogma’s. Dat stemt hoopvol! Er zit hier bovendien een staatssecretaris die sinds kort lid is van een partij die een vleestaks wil invoeren. Ook dat geeft hoop.
Voorzitter. Het kabinet staat voor een aantal zware opgaven. Het begrotingsoverschot in 2017 werd onlangs nog geraamd op 0,4% van het bbp, maar er is een forse tegenvaller. Dit jaar komen we uit op een begrotingstekort van 32%, waarbij het begrotingsoverschot van 0,4% volledig in het niet valt. Op 2 augustus 2017 waren alle natuurlijke grondstoffen die onze planeet in een jaar kan produceren op. De rest van dit jaar, dus vanaf 2 augustus, lenen we zoet water, voedsel en fossiele brandstof van onze planeet, of eigenlijk van toekomstige generaties, die we door ons consumptiepatroon het recht ontzeggen om in een soortgelijke mate van welvaart te leven als wij gewend zijn.
Vandaag werd bekend dat Nederlanders drie keer meer CO2 uitstoten dan de gemiddelde wereldburger. Gek genoeg hebben we wel voorschriften om burgers in dit land te waarschuwen voor het feit dat geld lenen geld kost, maar burgers worden op geen enkele wijze gewaarschuwd tegen de gevolgen van overconsumptie. Vorig jaar nog zei de minister president: “We moeten een nieuwe auto kopen, of een nieuw huis. Dan kunnen we met elkaar het CPB verslaan.” Het Centraal Planbureau verslaan kan toch nooit een doel op zichzelf zijn? Als verslaan betekent “het beter doen dan de voorspellingen”, laten we dan overwegen het Planbureau voor de Leefomgeving te verslaan.
Eigenlijk is het opmerkelijk dat geld een zo centrale positie in ons leven en in ons staatsbestel is gaan innemen dat we wel een dag inruimen voor de Algemene Financiële Beschouwingen, maar nauwelijks aandacht besteden aan de Algemene Ecologische Beschouwingen, terwijl we weten dat onze ecologie er ronduit beroerd voorstaat, veel beroerder dan de staatsbalans.
Recent Duits onderzoek leerde dat 75% van de insecten inmiddels is verdwenen. We weten dat in eigen land nog maar 15% van de oorspronkelijke biodiversiteit over is. We hebben een enorme uitdaging op het gebied van het terugdringen van broeikasgassen, niet alleen omdat we daar onze handtekening onder gezet hebben, maar ook omdat de rechter ons dat bevolen heeft.
Voorzitter. Ik zei het al: Earth Overshoot Day, de dag waarop de voorraadkast van Moeder Aarde uitgeput is, viel dit jaar weer zes dagen eerder dan vorig jaar. De roofbouw die we plegen zorgt ervoor dat de zwakste groepen op deze planeet zich zo in hun voortbestaan bedreigd voelen dat ze geen andere mogelijkheid hebben dan op de vlucht te slaan.
Het is schrijnend om te moeten vaststellen dat de partijen in dit huis die het minst geneigd zijn om vluchtelingen onderdak te verlenen, tegelijk het minst geneigd zijn de oorzaken van de vluchtelingenstroom weg te nemen. We gedragen ons dus alsof we meerdere aardbollen tot onze beschikking hebben, waardoor er een concurrentiestrijd ontstaat tussen de verschillende groepen bewoners van onze planeet, en een concurrentiestrijd tussen de mens en de natuur. Maar wie regeert met de smalst denkbare meerderheid, op basis van een dichtgetimmerd regeerakkoord dat gebaseerd is op uitgeruilde idealen die vaak zeer ver uiteen liggen, heeft weinig ruimte.
Als we het klimaatakkoord van Parijs exact zouden uitvoeren, en dat wereldwijd, schuift Earth Overshoot Day 89 dagen op, de goede kant uit. In Nederland zouden we de opwekking van windenergie verder kunnen stimuleren. We zouden wanneer we de saldering van zelf opgewekte en gebruikte elektriciteit in stand laten, veel meer huishoudens zover kunnen krijgen dat ze zonnepanelen op het dak leggen. Dat kan een zeer rendabele investering zijn, als de overheid die investering maar niet onzeker maakt. Collega Vos wees daar al even op.
De verkoop van hybride auto’s met een stekker is volledig ingestort omdat de overheid de aanschaf ervan zeer onaantrekkelijk gemaakt heeft. De auto’s die met subsidie zijn aangeschaft worden massaal geëxporteerd op dit moment. In 2015 werden er 215 plug-inhybrides geëxporteerd, veelal afkomstig uit de lease. In 2016 waren dat er 923 en in 2017 inmiddels al 2.564. De verwachting is dat dat aantal in 2018 nog zeer sterk zal groeien wanneer de grote plug-in leasevloot op de markt komt. Kan de minister aangeven of hij het met mijn fractie eens is dat hier sprake is van een geweldige desinvestering van een met publiek geld mogelijk gemaakte ontwikkeling? Wanneer leaserijders massaal overstappen op auto’s met verbrandingsmotoren die geheel afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, zal dat er dan niet toe leiden dat milieudoelstellingen moeilijker zullen worden gehaald?
Kan de minister de effecten daarvan met de Kamer delen? En kan hij daarbij ook inzicht geven in de effecten op exploitanten van bijvoorbeeld laadinfrastructuur, die op basis van een evenwichtig overheidsbeleid hadden mogen rekenen op voortzetting van de ontwikkeling die de overheid zo’n zeven jaar geleden in gang zette op het gebied van het stimuleren van elektrische mobiliteit?
De heer Van Strien i (PVV):
De heer Koffeman heeft het over met publiek geld aangeschafte stekkerauto’s die nu geëxporteerd worden. Er is inderdaad veel minder belasting op die auto’s geheven. Dat is waar. Moet ik hem nu zo begrijpen dat het volgens hem een nadeel voor het land is dat die auto’s verdwijnen en verkocht worden aan het buitenland? Is er behalve het in zijn ogen belangrijke ecologische aspect, volgens hem sprake van een financieel nadeel omdat die auto’s verkocht worden?
De heer Koffeman (PvdD):
Het is natuurlijk in eerste aanleg zo dat wij met z’n allen de aanschaf van die voortuigen gestimuleerd hebben vanwege het ecologische effect, laten we dat eventjes vooropstellen. Uw “behalve” is voor mij dus een belangrijk punt. Daarnaast is het zo dat bijvoorbeeld ook de infrastructuur van elektrische laadpalen gebaseerd was op de aanschaf van elektrische auto’s. Op het moment dat al die auto’s met subsidie daar in Hongarije, Rusland en Polen aangeschaft worden, is het toch heel erg lastig dat bijvoorbeeld de exploitanten van die laadpalen ook niet weten waar ze aan toe zijn. Die mensen die in die elektrische auto’s reden, stappen over op een diesel- of een benzineauto omdat die op dit moment aantrekkelijker zijn. Dat is niet zo heel erg handig. Je zou kunnen denken dat de in gebruik genomen elektrische leasewagens na vijf jaar gebruik heel goed werk hadden kunnen doen op de particuliere markt in Nederland — beter dan in Hongarije.
De voorzitter:
De heer Koffeman vervolgt zijn betoog.
De heer Koffeman (PvdD):
Voorzitter. Is de minister bereid en in staat om te komen tot een plan van aanpak om de export van gebruikte hybride en elektrische auto’s te voorkomen of in elk geval te ontmoedigen? Graag een reactie.
Voorzitter. Door actief in te zetten op verduurzaming van onze energie, kunnen we grote stappen zetten om de doelstellingen te realiseren van het klimaatakkoord waar we ons aan gecommitteerd hebben. Dat kan ook via ons eetpatroon. Earth Overshoot Day kan elf dagen de goede kant op verschuiven door de keuze voor wat we eten. Natuurlijk, de supermarkten puilen uit. We kopen en eten wat we willen. We gooien elk jaar per persoon gemiddeld 50 kilo aan bruikbaar voedsel weg, terwijl we weten dat er elke avond een miljard mensen met honger naar bed gaan.
We zouden grote stappen kunnen zetten door meer plantaardig, lokaal geproduceerd en onbewerkt voedsel te gaan eten. Dan helpt het niet als de overheid de btw op groente en fruit verhoogt. De overheid huivert bij het stimuleren van duurzame gedragsverandering. Waarom is dat eigenlijk? Vanwaar is er dat achterhaalde laisser-faire-denken, dat de problemen waarmee we te kampen hebben niet alleen in financiële zin, maar zeker ook in ecologische zin, alleen maar groter maakt?
Deze week berichtten The Guardian en De Morgen over een onderzoek van de vermogensbank Coller Capital, dat stelt dat het instellen van een belasting op vlees binnen vijf tot tien jaar onvermijdelijk zal zijn, zowel vanwege de klimaateffecten als de gezondheidseffecten als de invloed op de wereldvoedselsituatie.
Het investeerdersnetwerk FAIRR uit het Verenigd Koninkrijk, dat een gezamenlijke portefeuille van 4 biljoen dollar heeft, zegt dat het met dierlijke eiwitten dezelfde kant op gaat als met de heffingen op andere schadelijke producten zoals alcohol, tabak en suiker die ten doel hebben de consumptie ervan te verminderen. In Duitsland, Denemarken en Zweden zijn al serieuze plannen voor een vleestaks in het parlement besproken. De Chinese overheid heeft vorig jaar maatregelen aangekondigd om de vleesconsumptie met 45% te laten dalen.
Vorige week nog gaf de minister-president in dit huis aan dat geen instrument onbenut zou blijven om de klimaatdoelstellingen te behalen, om daar vervolgens in één adem aan toe te voegen dat er geen vleestaks wordt ingevoerd. Kan de minister uiteenzetten waar dat merkwaardige taboe mee te maken zou kunnen hebben, temeer daar twee van de vier regeringspartijen, namelijk D66 en ChristenUnie, een heffing op vlees in hun verkiezingsprogramma hebben staan? Is het voor de andere twee regeringspartijen zó onbespreekbaar dat de minister-president zonder nadere ruggespraak kan zeggen dat ze dat hoe dan ook niet gaan doen? Wat is erop tegen om de maatschappelijke kosten die gepaard gaan met de productie of consumptie van welk product dan ook in rekening te brengen volgens het principe van “de vervuiler betaalt”?
Volgens de minister-president zou er geen draagvlak voor zo’n heffing zijn, maar volgens onderzoek van Chatham House uit 2015 is zo’n heffing veel verteerbaarder voor consumenten dan overheden geneigd zijn te denken. Kan de minister aangeven waarop de regering zich baseert wanneer ze stelt dat zo’n heffing niet op maatschappelijk draagvlak zou kunnen rekenen? Kan de minister ook aangeven op hoeveel maatschappelijk draagvlak de afschaffing van de dividendbelasting en de afschaffing van de wet-Hillen dan kunnen rekenen? Is daar onderzoek naar gedaan? Is de minister bereid om de uitkomsten van dat onderzoek met de Kamer te delen? Als er géén onderzoek gedaan is, waarop is dan de aanname gebaseerd dat er geen maatschappelijk draagvlak zou zijn voor de heffingen op de meest milieubelastende onderdelen van ons consumptiepatroon en dat er wel maatschappelijk draagvlak zou zijn voor maatregelen die in geen enkel verkiezingsprogramma gestaan hebben, zoals afschaffing van de dividendbelasting?
Voorzitter. Dan nog een aantal voorbeelden van gemiste kansen, die alsnog snel verzilverd zouden moeten of kunnen worden. Kan de minister per gemiste kans aangeven of hij bereid is om die kans alsnog op korte termijn te benutten, nu het regeerakkoord daar alle ruimte voor laat? De verhoging van de belasting op storten en verbranden van afval was makkelijk en tegen beperkte kosten uitvoerbaar per 2018, maar de invoering daarvan wordt uitgesteld tot 2019. Waarom is dat? De invoering van een CO2-minimumprijs in de elektriciteitssector gaat pas per 2020 in. Waarom is dat niet eerder? De oneerlijke subsidies en vrijstellingen aan de fossiele industrie blijven volledig in stand. Het gaat dan om een bedrag dat oploopt tot wel €14.000 per minuut. Is daar wel maatschappelijk draagvlak voor? Dan kom ik bij de heffing op lawaaiige en vervuilende vliegtuigen. Het alternatief op deze heffing, namelijk een vliegbelasting, zal volgens het regeerakkoord pas per 2021 worden ingevoerd, maar niet dan nadat andere maatregelen gefaald hebben. Kan de staatssecretaris in dat kader exact aangeven welke maatregelen wanneer gefaald moeten hebben? Wat geeft hem het gevoel dat dit kabinet een vliegtaks zou kunnen invoeren na zijn eigen vertrek, dat voor uiterlijk 17 maart 2021 gepland staat?
Voorzitter. In het regeerakkoord is gesteld dat de vervuiler gaat betalen. Dat zou zichtbaar moeten worden in het Belastingplan 2018, maar dat is het niet of nauwelijks. Kan de minister dat toelichten? Daar waar het kabinet het principe van “de vervuiler betaalt” gefaseerd toepast, komt een algemene btw-verhoging volkomen uit de lucht vallen. Dat is verstorend en leidt tot marktfalen, zoals het Planbureau voor de Leefomgeving stelt, omdat ook niet-vervuilende sectoren geraakt worden. Is de staatssecretaris het eens met de redenering van het Planbureau voor de Leefomgeving? Graag een reactie. Waarom zouden we de btw op gezonde producten in gelijke mate verhogen als de btw op ongezonde, vervuilende producten die grote maatschappelijke nadelen hebben?
Voorzitter. Naast het verkrijgen van opbrengsten is het sturen van gedrag ook een gevolg van belastingheffing. Het sturen van gedrag is van wezenlijk belang om de klimaatverandering aan te pakken. Wat heb je aan geld als de ijskap smelt? Als de minister en de staatssecretaris vanavond naar huis gereden worden in hun nieuwe dienstauto, zou het op z’n minst fijn zijn als ze het positieve gevoel hebben dat het vandaag over meer dan geld is gegaan en dat ze een bijdrage hebben kunnen leveren aan het inlossen van de ecologische schuld aan komende generaties.
Mijn fractie ziet de beantwoording met belangstelling tegemoet. Dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Koffeman. Ik geef het woord aan de heer Schalk.