Verslag van de vergadering van 7 juni 2022 (2021/2022 nr. 32)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 11.22 uur
Mevrouw Karimi i (GroenLinks):
Dank u wel, voorzitter. De ambitie uit het regeerakkoord om een leidende rol te spelen in de Europese Unie komt geen moment te vroeg. Het Europese continent is weer het slagveld van een bloedige oorlog. De recent door deze minister naar het parlement gestuurde Staat van de Europese Unie 2022 verklaart verder waar wij een leidende rol van Rutte IV kunnen verwachten. Nederland wil dat de EU slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger wordt. Bij deze ambitie is volgens de Nederlandse regering een leidende rol van Nederland niet alleen passend, maar ook nodig.
De fractie van GroenLinks is het eens met de kern van het EU-beleid van de regering, maar in de context van de huidige wereld behoeft deze zin een gedegen concretisering, en daar wil ik het vandaag over hebben. Ten eerste een slagvaardige EU. Drieënhalve maand oud is de nieuwste militaire agressie van Rusland. Helaas etaleert de EU, na aanvankelijke eensgezindheid bij de sancties tegen Rusland en de steun voor Oekraïne en haar bevolking, steeds zichtbaarder haar verdeeldheid. "In Brussel regeert het veto weer", kopte de NRC afgelopen zaterdag. Slagvaardigheid was zoek bij de besluitvorming over het zesde sanctiepakket. Een gedeeltelijk olie-embargo tegen Rusland was na weken gesteggel met de notoire dwarsligger Orbán over de door hem afgedwongen uitzonderingspositie voor Hongarije nog niet definitief, of hij eiste — met succes — het schrappen van de sanctielijst van de patriarch van de Russisch-orthodoxe kerk, Kirill, die Poetins oorlog van een religieuze legitimiteit voorziet. Hoe apprecieert de regering de slagvaardigheid van de EU momenteel? Orbáns succes van de afgelopen weken is schrijnend. Een slagvaardigere EU vergt in eerste instantie interne cohesie. Jarenlang werden schendingen van de rechtsstaat in Hongarije getolereerd, werd Orbán de hand boven het hoofd gehouden en werd de artikel 7-procedure niet serieus opgepakt. Hoe kijkt de minister aan tegen de besluitvormingsmechanismen in dit verband binnen de EU en welke hervormingen staat hij voor in de toekomst om de EU slagvaardiger te maken?
Hoe beoordeelt de regering het besluit van de Europese Commissie om aan Polen, de andere lidstaat met een bedenkelijk trackrecord op het gebied van de rechtsstaat, 36 miljard euro uit het coronaherstelfonds beschikbaar te stellen? Aan een land dus dat de voorrang van het Europees recht betwist en met politieke benoemingen van rechters de onafhankelijke rechtspraak ondermijnt. Deze halfslachtigheid in de omgang met EU-waarden — zoals een sterke rechtsstaat en democratie en de borging van fundamentele rechten en vrijheden — toont in onze optiek een gebrek aan slagvaardigheid van de EU. Dit tast eveneens de geloofwaardigheid van de EU aan. Welke leidende rol wil Nederland spelen bij de bescherming van deze waarden in de EU? Deelt de regering de positie van de voorzitter van de Europese Commissie dat Polen vanwege de opvang van vele tienduizenden Oekraïense vluchtelingen en wapenleveranties aan Oekraïne een belangrijke partner is in de strijd tegen Poetins agressie, en dat het daarom beter is Polen de gelden uit het coronaherstelfonds niet te ontzeggen? Of deelt de regering de positie van onder anderen de heer Timmermans en mijn fractie dat de Europese Commissie de hoeder van de Europese verdragen is en niet met de uitspraken van het Europese Hof mag marchanderen, maar juist pal achter de basisregels van een democratische rechtsstaat moet staan? Is de regering bereid zich in de Raad hiertegen uit te spreken? Zo nodig overweeg ik een motie hierover in te dienen.
Hoewel Polen heeft aangekondigd, het tuchtcollege voor de rechters af te schaffen, is nog steeds de onafhankelijkheid van de rechters niet hersteld. Er loopt momenteel een dwangsom van 1 miljoen euro per dag voor Polen, opgelegd door het Hof inzake de rechtsstaatschendingen. Wat gaat de Nederlandse regering doen om te zorgen dat de uitspraak van het Hof wordt uitgevoerd?
Voorzitter. Wat de opvang van vluchtelingen betreft is Polen een land met twee gezichten. De gastvrijheid van Polen ten aanzien van de vluchtelingen uit Oekraïne is zeer te prijzen, maar dat neemt niet weg dat Polen aan zijn grenzen met Belarus mensenrechten schendt en vluchtelingen van verder weg met geweld terugstuurt naar Belarus. Wat beloont de EU hier eigenlijk? Een racistisch vluchtelingenbeleid? Graag een reactie van de minister.
Voor een slagvaardige EU in haar externe optredens is van belang hoe de EU aan haar buitengrenzen omgaat met migranten en vluchtelingen. De wereld neemt exact waar hoe de EU wel andere landen aanspreekt op mensenrechtenschendingen maar zelf die aan haar grenzen met voeten treedt.
Tijdens het debat over de rechtsstatelijkheid in de EU vroeg ik aandacht voor de schendingen van mensenrechten aan de buitengrenzen van de EU, voor de pushbacks door onder andere Griekenland en Polen en de rol van de Frontex daarin. Inmiddels is de directeur van Frontex, Fabrice Leggeri, vertrokken, mede als resultaat van de pogingen van het Europees Parlement om een eind te maken aan misstanden bij deze organisatie. Mijn vraag aan de minister is wederom welke leidende rol we van Nederland kunnen verwachten om een eind te maken aan de voortdurende schendingen van mensenrechten van vluchtelingen aan de buitengrenzen van de EU. Kortom, welke leidende rol speelt de regering in het waarborgen van de interne cohesie van de Europese waardegemeenschap zodat haar geloofwaardigheid en effectiviteit, en daarmee haar slagvaardigheid is gewaarborgd?
Voorzitter. Ten tweede: veiligere EU. In de verschrikkelijke oorlog op het grondgebied van Oekraïne bieden de strijdkrachten en de bevolking van Oekraïne weerstand tegen de Russische agressie en Poetins oorlogsmisdaden. Parallel voltrekt zich een economische oorlog waarbij het Westen en de EU direct betrokken zijn. Het sanctiebeleid van het Westen en de EU tegen Rusland enerzijds en de stop op gasleveranties aan sommige EU-landen en het tegenhouden van de graanexporten uit Oekraïne door Rusland anderzijds, hebben een ware economische oorlog op wereldschaal ontketend. Het armste gedeelte van de wereldbevolking betaalt de hoogste prijs voor deze economische oorlog: hoge energie- en voedselprijzen, hoge inflatie en een dreigende hongersnood. Een langdurige economische oorlog zal het leven van miljoenen mensen wereldwijd ontwrichten. Laten we hopen dat de economische wereldoorlog van het moment niet overslaat in een militaire. Een vrede is meer dan de afwezigheid van oorlog en veiligheid is meer dan alleen een afwezigheid van geweld. De economische oorlog die nu volop gaande is, zal pas stoppen wanneer er een oplossing is gevonden voor de oorlog in Oekraïne. Hoe ziet de Nederlandse regering dit? En welke positie neemt zij in inzake het beëindigen van de oorlog? Tegen welke prijs is dit aanvaardbaar? Het Rusland van Vladimir Poetin is overduidelijk de agressor met dagelijkse gruwelijke oorlogsmisdaden tegen de Oekraïense bevolking tot gevolg. Volgens GroenLinks is het onze plicht, de plicht van onze leiders, om een snel einde van deze oorlog na te streven. Deelt de regering deze stellingname? De veiligheid en het welzijn van miljoenen mensen hangen hiervan af. Mijn fractie vindt dat het te stil is op het diplomatieke vlak. Kan de minister met ons hier delen welke gedachten er bij hem en de EU leven op weg naar beëindiging van deze oorlog?
Voor de veiligheid van de Oekraïense bevolking is van belang dat zij kunnen rekenen op het perspectief van een toekomst binnen de EU. Kan de minister in dit huis klare wijn schenken over de positie van de Nederlandse regering over de toetreding van Oekraïne tot de EU? Ook mijn fractie vindt dat Oekraïne aan alle criteria moet voldoen voordat het daadwerkelijk mag toetreden tot de EU. Op dit moment gaat het om de toekenning van de status als kandidaat-lid.
Onder welke voorwaarden acht de Nederlandse regering een dialoog en samenwerking met Rusland mogelijk? Want op lange termijn is samenwerking op het Euraziatische continent wenselijk voor de veiligheid van Europa. Hoe ziet de regering de veiligheidsstructuur van Europa nu en op lange termijn? Is de positie van Nederland veranderd inzake een Europees leger en Europese defensiestructuur? En, zo ja, op welke wijze? Welke leidende rol ziet Nederland voor zichzelf in de discussie over strategische autonomie en een Europese veiligheidsstructuur die ook Rusland integreert? Graag hoort mijn fractie een uiteenzetting van de visie van deze minister.
Het moge duidelijk zijn dat een duurzame vrede niet mogelijk is zonder gerechtigheid. De oorlogsmisdadigers moeten berecht worden. Kan de minister aangeven welke opties op dit moment worden onderzocht voor de berechting van de grove schending van oorlogsrecht?
Voorzitter, ten derde. Economisch sterker en groener. Het mag geen verbazing wekken dat voor de fractie van GroenLinks een economisch sterker en groener EU twee zaken zijn die hand in hand gaan, al ruim 30 jaar. Helaas dringt het nu pas langzaam door bij de coalitiepartijen dat de kosten van niets doen aan klimaatverandering onvoorstelbaar veel hoger zijn dan nu handelen. Eigenlijk zijn we al te laat om anderhalve graad opwarming van de aarde te stoppen. Een sterkere economie heeft tot nu toe vooral betekend een unie van een interne markt en een gemeenschappelijke munt.
Echter, is een sociale en duurzame EU wat de EU-burgers verlangen en vragen? Het de laatste nacht bereikte akkoord tussen het Europees Parlement onder leiding van Agnes Jongerius en de Raad over het minimumloon mag terecht een doorbraak heten. We rekenen erop dat de Nederlandse regering spoedig deze richtlijn vertaalt naar nationale wetgeving. Graag een reactie.
Verder is de regering positief over de Green Deal en ook op dit terrein wil zij koploper zijn. Ook het "Fit for 55"-pakket kan rekenen op haar steun. Nu is de vraag hoe hard de regering zich inzet voor een ingrijpende versnelling van initiatieven voor energiebesparing en het uitrollen van hernieuwbare energie en groene waterstof. Het mag duidelijk zijn dat nieuwe gaswinning of kolencentrales niet in overeenstemming zijn met de ambitie om koploper te zijn op het gebied van klimaat.
Het kabinet wil ook inzetten op een duurzaam voedselsysteem op nationaal en Europees niveau, wat aansluit bij de Europese Van-Boer-tot-Bordstrategie. Interessant is dat in de kabinetsappreciatie van het werkprogramma van de Europese Commissie uit november 2021 het kabinet nog van mening was dat er geen langetermijnvisie voor het platteland is uitgewerkt. In de Staat van de Unie 2022 komt dit punt niet meer terug. Is er inmiddels wél sprake van een langetermijnvisie, vraag ik de minister. Daarnaast staat de Van-Boer-tot-Bordstrategie alweer onder druk vanwege problemen met de voedselvoorziening als gevolg van de oorlog.
Voorzitter. De grote klimaatcrisis, biodiversiteitscrisis en voedselcrisis zouden ons juist nu moeten motiveren met grote ambitie de energietransitie en transitie in ons economisch systeem, dat sociale ongelijkheid vergroot en de aarde uitput, ter hand te nemen. Kan de regering concreet aangeven welke initiatieven zij neemt voor een socialer en groener Europa in het licht van de leidende rol die zij wil pakken?
Voorzitter. De wereld van na 24 februari is een andere dan daarvoor. Een slagvaardiger en economisch sterker, groener en veiliger EU kan niet gerealiseerd worden als de EU met dezelfde spelregels van voor 24 februari blijft opereren. En meerderheidsbesluitvorming op Europees veiligheids- en buitenlands beleid met een volwaardige betrokkenheid van het EP is niet alleen onvermijdelijk maar zeer wenselijk, en verdragswijziging derhalve ook.
Nu de conferentie over de toekomst van Europa is beëindigd, wat zijn de plannen van de regering om de gewenste verdragswijziging te realiseren? En aan welke wijzigingen denkt zij?
Voorzitter. Ik sluit af. Een leidende rol van Nederland is inderdaad passend en nodig. Nu boter bij de vis, graag. Mijn fractie zal de regering steunen om deze ambitie waar te maken. Laat ons uw acties zien. Dank u wel, voorzitter.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Karimi. Ik kijk even of er nog interrupties zijn in uw richting. Dat is niet het geval. Dan geef ik het woord aan de heer Van Apeldoorn. Hij spreekt namens de fractie van de SP.