Verslag van de vergadering van 15 april 2024 (2023/2024 nr. 28)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 20.00 uur
Mevrouw Vos i (GroenLinks-PvdA):
Dank u wel, voorzitter. Ik spreek inderdaad mede namens de Partij voor de Dieren.
Voorzitter. Zijn wij een land van renteniers of een land van hardwerkende Nederlanders? Zijn wij een lagelonenland of een land waar we vakmensen loon naar werken geven? Zijn we een land waar de rijksten belasting ontwijken of een land waar dubbeltjes kwartjes kunnen worden?
Voorzitter. €25 bruto per maand erbij, of niet? Wel die broek voor je kind, of niet. Met je kleinkinderen met het ov, of niet. Of een heel jaar stiekem sparen voor de Efteling, omdat je kinderen al jaren zeuren om een keertje naar de Efteling te kunnen, en dan te kunnen zeggen: ja, dit jaar kunnen we eindelijk eens naar de Efteling, want ik heb €25 per maand gespaard - of niet. Dat zijn de afwegingen voor de mensen over wie wij het vandaag hebben. €25 per maand maakt een groot verschil voor de doelgroep van deze wet, en staat in schril contrast met de kosten die ondernemers moeten maken om hen die €25, dat uitje, die broek, de Efteling te kunnen geven.
Tegen deze mensen zeggen onder andere BBB, de VVD en het CDA dat het erger is dat rijke gepensioneerden een beetje geld krijgen, dan dat zij die €25 per maand extra krijgen. "Ondoelmatig" heet dat met een chic woord. In een interruptie met de heer Heijnen heb ik al gezegd dat de Raad van State het niet pers se ondoelmatig vindt; het is gewoon dictum b. Maar het komt er dus op neer dat dat kleine beetje ademruimte voor jou als minimumloner, als bijstandsgerechtigde, of als AOW'er zonder aanvullend pensioen of met een heel klein pensioentje, niet wordt gegund. Terwijl er al wel geld voor vrij is gemaakt, via het amendement-Van der Lee. Daar hebben we in december over gestemd, bij de behandeling van het Belastingplan. Dat geld ligt er gewoon. Maar de partijen op rechts, met uitzondering van de PVV, vinden het ondoelmatig, omdat ook AOW'ers die het extraatje niet nodig hebben het krijgen. Ik heb nog wel een vraag aan de BBB, CDA en VVD. Leiden de jongste cijfers van het CPB over de gedaalde koopkracht van AOW'ers, ook van hen met een goed pensioen, misschien nog tot een ander inzicht over ondoelmatigheid?
Voorzitter. Ik was vorige week echt ontdaan over de verwachting dat de meerderheid van deze Kamer de verhoging van het minimumloon gaat tegenhouden, zelfs de partijen die nog voor de verkiezingen bestaanszekerheid op één hebben gezet. Zij hebben in hun verkiezingsprogramma letterlijk beloofd dat ze het minimumloon, de uitkeringen en de AOW gaan verhogen, zodat ook deze mensen de gestegen kosten in dit land kunnen betalen. Diezelfde partijen hebben de conclusies van het rapport over het sociaal minimum van Engbersen omarmd. Diezelfde partijen vinden dat je van je werk moet kunnen leven. Diezelfde partijen hebben het over hardwerkende Nederlanders. Diezelfde partijen willen af van het toeslagenrondpompcircus. Diezelfde partijen willen af van de wig. Diezelfde partijen vinden dat werk moet kunnen lonen. Diezelfde partijen stemmen nu tegen een stap vooruit naar een leefbaar inkomen — een stap van noodzakelijk veel meer stappen - omdat ze de dekking niet oké vinden.
Ze luisteren wel naar de klachten van bedrijven, maar ze horen de stille stemmen van de minima niet, omdat ze de wet ondoelmatig vinden. Wat is er doelmatiger dan mensen met een minimumloon meer bestaanszekerheid te geven door een hoger loon? Wat is er nu doelmatiger? Het is niet doelmatig om alles bij te plussen met allerlei toeslagen en extraatjes, die vervolgens de wig weer vergroten. Dat is niet doelmatig. Als je dan een heel goed alternatief hebt om de mensen met te weinig inkomen te helpen, dan zou ik het nog snappen. Als je de afgelopen maanden hebt gebruikt om een betere dekking te vinden, dan begrijp ik het nog. Maar dat is niet zo.
De verhoging van het minimumloon en de uitkeringen voor de laagstbetaalden worden betaald door de winsten van de banken, kapitaalkrachtige mensen, aandeelhouders en winstgevende bedrijven. Vorig jaar maakte de Rabobank een winst van 4,4 miljard euro. De Rabobank, de bank waar veel van de achterban van de BBB bankiert. De ING maakte een winst van 7,3 miljard euro. Simpel gezegd: zeer rijk betaalt voor zeer arm door een dekking die we al geregeld hebben en waar de partijen op rechts vanaf willen. Ik heb gehoord dat er een motie aankomt.
Het bedrijfsleven heeft geklaagd in een brief dat door deze dekking het vestigingsklimaat slechter zou worden. Ik kan het netjes of iets minder netjes zeggen, maar dat is gewoon onzin. Nederland is en blijft een van de beste landen om te ondernemen. Het staat op nummer vijf van de World Competitive Index. Dan zult u zeggen: ja, de inkoop van eigen aandelen doen we alleen in Nederland en niet in de landen om ons heen. Maar die paar euro's belasting gaan echt grote bedrijven niet doen besluiten om te verhuizen. Toen een paar jaar geleden onze premier Mark Rutte vanuit zijn vezels voelde dat de afschaffing van de dividendbelasting van 1,4 miljard euro nodig was om Unilever hier te houden, was Unilever allang vertrokken. Het hielp dus niet.
Bedrijven hebben andere redenen om zich hier te willen vestigen of om hier te blijven. Ze vinden de stabiliteit heel belangrijk, alsook een goed opleidingsniveau, het ov en goede culturele voorzieningen. Waarom wil Eindhoven nu ook veel meer doen aan cultuur? Dat is omdat het prettig is voor al die bedrijven die daar voor ons geld verdienen. Een vijandig klimaat, minder rechtszekerheid voor bedrijven of een premier die niets van buitenlanders moet hebben, is van veel meer invloed op het vestigingsklimaat dan al die kleine verhoginkjes waarover we het nu hebben. Het vestigingsklimaat is een extreem doorzichtig argument voor partijen die winsten en kapitaal belangrijker vinden dan de inkomens van gewone Nederlanders die voor u de koffie inschenken.
Er wordt gezegd dat het mkb het echt niet meer trekt. Afgelopen jaar maakten bedrijven in Nederland recordwinsten. De winst van het kleinbedrijf bedroeg in 2022 103 miljard euro. Het grootbedrijf maakte 229 miljard euro winst. De kosten van het extra minimumloon zijn 0,05% voor het grootbedrijf en 0,07% voor het kleinbedrijf. Dat is bijzonder klein bier, om in biermetaforen te blijven. Dus waar hebben we het over? Er wordt altijd opzichtig met de bakker op de hoek geschermd, met maar een paar werknemers. Maar het fascinerende is dat, als je naar de bedrijven kijkt waar de meeste mensen op of rond het minimumloon betaald worden, dat niet de bakker op de hoek is. Die betaalt zijn mensen namelijk hartstikke goed. Dat is ook waarom we naar de bakker op de hoek gaan. Het grote mkb en het grootbedrijf hebben veel mensen werken op het minimumloon. Het grootbedrijf heeft 60% van de banen op of rond het minimumloon zitten. In het kleinbedrijf is dat 20%. Dat is die bakker op de hoek. De bakker op de hoek zorgt goed voor z'n mensen en deze verhoging zal hem niet de kop kosten. In het FNV-document kunt u zien hoeveel het de horecaondernemer op de hoek kost die bijvoorbeeld vier mensen op het minimumloon in dienst heeft.
Het volgende zei mijn collega van de SP al. Als je mensen met een laag inkomen een klein beetje meer geeft, dan gaan ze dat gelijk uitgeven. Als je mensen met veel kapitaal een klein beetje meer geeft, dan gaat dat ergens op een grote hoop of dan gaat dat naar de Kaaimaneilanden. Dat gaat niet naar Nederland. Het is heel efficiënt om mensen met een laag inkomen een klein beetje meer te geven, ook voor de ondernemers waarover we het hier hebben.
Welke bedrijven moeten wel meer betalen als de WML, de Wet minimumloon, wordt verhoogd? Dat zijn ondernemers die hun businessmodel hebben gebaseerd op lage lonen: de tuinbouw, de vleessector en de logistiek. Dat zijn precies de sectoren die genoemd worden in de rapporten en de boeken over arbeidsmigratie. Ik heb begrepen dat het vandaag daarover ging aan de formatietafel. We moeten ons afvragen of we die bedrijven allemaal in Nederland moeten hebben. Daar werken veel mensen op lage lonen en veel arbeidsmigranten. Dat zijn een miljoen arbeidsmigranten, die inderdaad druk op de huizenmarkt geven, die inderdaad druk op het onderwijs geven en die inderdaad druk op onze zorg geven. Daar werken mensen op het minimumloon. Dat zijn in de regel arbeidsmigranten. Een miljoen. Misschien is een forse stijging van het minimumloon heel goed voor ons om eens even te praten over de vraag: wat voor economie willen we eigenlijk hebben? Willen wij wel een economie waarin zo veel laagbetaald werk wordt gedaan bij bedrijven waaraan wij zelf niet zo veel hebben?
Dan het argument van hoogleraar Gradus, Raymond Gradus, twee weken geleden in Trouw, dat het wel welletje is met de stijging van het minimumloon. Dat is dan ook heel erg verbazend. Het is hier al een beetje aan de orde geweest: we zijn nog lang niet bij die 60% van het mediane loon dat we vanaf november moeten gaan betalen. Dat is tenminste als wij aan onze verplichtingen richting Europa gaan voldoen. Die stijging is niet welletjes. Het argument van de heer Gradus lijkt een beetje op de brandweer die aan het blussen is en zegt: het is nu wel genoeg geweest. Maar die brand brandt nog. Daar lijkt dat argument op.
Wij denken dat de stijging echt helpt om na te denken over de economie die we willen hebben: een economie waarin werken loont, waarin dubbeltjes kwartjes kunnen worden, die niet is gebaseerd op renteniers en waarin we niet al die arbeidsmigranten in flexibele banen op veel te lage lonen hebben. Wij willen geen lagelonenland. Wij willen een land hebben met innovatie, waarin het verschil tussen lage inkomens en de hoogste inkomens niet zo groot is en waarin we met z'n allen het idee hebben dat dit land van ons is. Dat is het land dat wij willen hebben. Dat is vooral een land waarin je niet afhankelijk bent van de overheid en waarin je niet continu je hand moet ophouden voor een huurtoeslag, een zorgtoeslag, kinderopvangtoeslag en bijplussen via de gemeente. Dat is ook vernederend. De meest doelmatige manier om mensen omhoog te krijgen, om mensen te laten leven van een leefbaar loon, is een verhoging van het minimumloon. Dat is doelmatig.
Voorzitter. Er zijn dan ook geen vragen over de uitvoerbaarheid of de rechtmatigheid van deze wet. Dat is pico bello in orde, met complimenten aan de regering. De Raad van State heeft dan ook positief geadviseerd over deze wet, met dictum b. Er was een beetje kritiek op de doelmatigheid, maar echt niet zo veel. De regering moest iets aanpassen in de memorie van toelichting. Dat is dus echt niet zo veel als in de kritiek waarachter BBB zich verschuilt. Het is een flinterdun argument om te zeggen dat het ondoelmatig is omdat ook AOW'ers iets extra's krijgen. We hebben daarover gediscussieerd. Mijn fractie vindt het extreem bitter naar de werkende armen, de minima en de AOW'ers met een klein pensioen dat BBB, VVD en CDA met zulke flinterdunne en doorzichtige argumenten een verbetering van hun lot willen tegenhouden.
Voorzitter. Ik heb toch nog een paar vragen aan de regering, aan de minister en de staatssecretaris, over de effecten van het eventueel verwerpen van deze wet. Er is bijvoorbeeld een aantal cao's afgesloten in de verwachting dat deze wet wordt aangenomen. Ik hoorde net dat in de cao bouw de laagste loonschaal op 101% van het minimumloon zit. Die hebben rekening gehouden met een stijging van het minimumloon van 1,2%. Wat gebeurt er met die cao als deze Kamer deze wet verwerpt? Hoeveel cao's zijn er in de afgelopen tijd gesloten die rekening hebben gehouden met deze stijging van het minimumloon? Ik vraag toch ook even aan de collega's of dat misschien nog een reden zou zijn om deze keer toch maar weer even voor te stemmen.
De heer Schalk i (SGP):
Even voor de helderheid. Begrijp ik nu uit het betoog van mevrouw Vos dat zij zegt: inderdaad, de cao's worden aangepast aan de aanpassing van het minimumloon?
Mevrouw Vos (GroenLinks-PvdA):
Cao's zijn daarop vooruitgelopen. Ze hebben verwacht dat ze de stijging die in de Tweede Kamer was aangenomen, konden verwerken in het minimumloon. Dus de laagste loonschalen gaan al uit van die verhoging. Wat gebeurt er met die cao's?
De heer Schalk (SGP):
Dat betekent toch juist dat het argument niet meer opgaat dat het alleen maar zou gaan over het minimumloon? In haar betoog geeft mevrouw Vos zelf aan dat dat dus betekent dat de cao's allemaal omhooggaan, zodat het hele loongebouw ermee opgekrikt wordt.
Mevrouw Vos (GroenLinks-PvdA):
Ja, dat moet ook. Dat moet ook. Maar als nu die bodem wordt weggeslagen, omdat het minimumloon dus niet met die 1,2% stijgt, wat gebeurt er dan met die cao's?
De heer Schalk (SGP):
Ja, maar als ...
De voorzitter:
Tot slot, meneer Schalk.
De heer Schalk (SGP):
Maar als het hele loongebouw opgekrikt wordt, betekent dat toch dat die minimale verhoging waar nu over gesproken wordt voor het minimumloon, voor werkgevers doortikt in het hele loongebouw?
Mevrouw Vos (GroenLinks-PvdA):
O, ik begrijp uw vraag. Ik weet niet of het hele loongebouw opgekrikt wordt. In een aantal sectoren werken veel mensen op het minimumloon. Dat loon wordt verhoogd en ik mag hopen dat ook in veel goede cao's het verschil tussen de hoogstbetaalden en de laagstbetaalden misschien wat kleiner wordt. Dat zou ook goed zijn voor de samenhang in Nederland. Ik ben dus heel benieuwd hoeveel cao's die afspraak hebben gemaakt, waarbij al rekening werd gehouden met een verhoging van het minimumloon. Welke groepen gaan erop achteruit in koopkracht als deze wet wordt verworpen? Of blijven ze stilstaan?
Als zo veel mensen erop vooruitgaan maar altijd dezelfde groepen achterblijven, dan doet dat ook wat met de sociale samenhang in dit land. Wat wil de regering doen voor deze groepen als deze wet wordt verworpen? Moeten we dan de boel inderdaad weer met allerlei toeslagen gaan opkrikken? Moeten we dan de mensen maar weer gaan redden met toeslagen? Wat betekent het verwerpen van deze wet voor het uitvoeren van de toeslagen bij de Belastingdienst? En wat voor het UWV? De Belastingdienst heeft, naar ik heb begrepen, ook al rekening gehouden met deze wet.
Wij gaan hier ook over de uitvoerbaarheid en over de druk die op de Belastingdienst en andere uitvoerende instanties ligt. Gaat deze Kamer dan straks tegen de Belastingdienst en tegen uitvoeringsinstanties zeggen: sorry, voor al dat werk, jongens, draai het maar weer terug? Ik ben heel erg benieuwd wat dat voor hen gaat betekenen. En kloppen die cijfers wel over de enorme stijging van de kosten waar het bedrijfsleven over klaagt? Het is toch maar een hele kleine groep, met nadruk op de bedrijven waar veel minimumloon wordt betaald, waar de mensen 40 uur per week hebben gewerkt? De grootste stijging kwam inderdaad door de Wet minimumuurloon, maar dat zijn niet zo veel mensen. Kloppen die cijfers dan wel waar VNO-NCW en het mkb mee schermen?
Ik ben ook benieuwd, en dat is een vraag aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, hoe het staat met de implementatie van die Europese richtlijn die zegt dat wij richting de 60% van het mediane loon moeten gaan? Hoe gaan we dat doen? Hoe gaan wij richting die €16 per uur waar het nu om gaat? Dat zal in november moeten ingaan. Hoever zijn we eigenlijk? Kan de minister dat traject schetsen? Hoe verandert de arbeidsinkomensquote, die in Nederland echt best laag geworden is, als we gaan voldoen aan die 60% van het mediane inkomen? Bewegen we ons dan weer een beetje in de richting dat ons land weer een beetje heel wordt, dat we mensen weer gewoon betalen voor hun werk en dat niet al het geld dat wij de afgelopen decennia hebben verdiend naar de kapitaalkrachtigen gaat?
Er wordt onder andere door BBB en door VNO-NCW en het mkb gesuggereerd dat de arbeidskosten omlaag kunnen. Premies WW, Aof-premies, zorgpremies: is dat realistisch? En bij wie komt de rekening dan te liggen? Is een verlaging van premies of belastingen te bedenken die wel doelmatig is en precies bij de lage inkomens terechtkomt?
Staatssecretaris Van Rij, ik dank u wel voor de alternatieven voor de dekking. Ik heb zo'n donkerbruin vermoeden dat de partijen die de motie-Geerdink hebben ondersteund, geen van die alternatieven zien zitten, ondanks dat sommige dekkingen toch heel goed passen bij het principe dat werken moet lonen en dat erfenissen en windfall income niet goed zijn voor de arbeidsmoraal. Wat gaat er gebeuren, als deze wet niet doorgaat, met al dat geld dat nu al door die dekking is gerealiseerd? Kan het zijn dat de nieuwe regering dat geld dan voor iets anders gaat gebruiken? Ik wil graag een toelichting van de staatssecretaris op wat er dan met dat geld gaat gebeuren.
Voorzitter. Zoals u weet ben ik een optimistisch mens. Ik ben altijd de Ernie in de relatie en de Bert is altijd de ander. Ik zoek altijd het goede in de mensen en ik vind het van mening veranderen na nieuwe inzichten een teken van sterkte en niet van zwakte. Ik hoop dat we elkaar in dit debat kunnen overtuigen. Ik zeg tegen alle afzonderlijke leden, bijvoorbeeld van BBB, het volgende. Als zij met een dekking komen waarin de minima, dus ook de bijstandsgerechtigden en ook de AOW'ers met een laag pensioen, er wel op vooruitgaan die wel doelmatig is en die inderdaad gedekt wordt door instanties, groepen mensen met kapitaal, dan zal onze fractie daar met zeer veel interesse naar kijken. BBB heeft hier namelijk niet voor niets een fiscalist. U heeft nog één nacht om iets te bedenken voor de minima en de maxima.
Andersom hoop ik dat voldoende fracties inzien dat deze verhoging, met de dekking waar de Tweede Kamer eerder "ja" op heeft gezegd, een stap is in de richting die we allemaal wel willen. Dat je in Nederland kan leven van je werk. Dat we geen toeslagen meer nodig hebben. En dat als doelmatigheid een criterium is, we willen toegeven dat de verhoging plus de dekking van het amendement-Van der Lee eigenlijk het meest doelmatig is. Ik hoop toch echt dat we na dit debat in deze Kamer met z'n allen inzien dat dit wetsvoorstel — een hele kleine verhoging, een grote stap voor de mensen om wie het gaat, een hele kleine stap voor de partijen die het moeten betalen — de meest efficiënte manier is vanuit het principe dat je van je werk moet kunnen leven en het principe dat we af willen van de toeslagen.
Voorzitter, dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Vos. Dan is het woord aan de heer Van Rooijen namens 50PLUS.