Verslag van de vergadering van 26 november 2024 (2024/2025 nr. 09)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 14.25 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Baumgarten i (JA21):
Meneer de voorzitter. Als wij burgers zouden verbieden naar eigen inzicht hun eten te kopen, en een systeem van voedselbonnen voor een uitgekiend dieet zouden opzetten, dan zou het snel afgelopen zijn met overgewicht. Als we burgers zouden verbieden om verder dan op vijf kilometer afstand van het werk te wonen, dan zouden er geen files zijn. Als, als, als. Als we toch eens draconische maatregelen konden nemen om een bepaald beleidsdoel te halen. Maar in de verwezenlijking van zo'n droom wordt een nachtmerrie geboren. De liberale orde wordt vernietigd voor de revolutionaire aspiraties van anderen. Dat is de aard van technocratie. Dat is waar we met deze wet met open ogen op afkoersen. Met deze wet in de hand kunnen gemeenten via de aanwijsbevoegdheid straks aanwijzen welke wijken verplicht van het gas af moeten. Burgers hebben daarover geen zeggenschap van betekenis. Mijn fractie vindt dat problematisch. En hoewel in de toelichting van dit wetsvoorstel veel wordt geschreven over informatiesessies, workshops en een consultatieronde, leert de ervaring dat deze participatie een schijnvorm van invloed is, die misschien wat details en randzaken kan veranderen, om maar aan het participatiecriterium te voldoen.
Maar het is en blijft een dwingende top-downbenadering die, zo voorspel ik u, tot diep en blijvend maatschappelijk ongenoegen zal leiden. Dat ongenoegen zal alleen maar toenemen, omdat de voorgestelde implementatie van warmtenetten zal leiden tot monopolistische situaties, waarin consumenten wederom — ik kan het niet vaak genoeg herhalen — gedwongen worden hun energie af te nemen van slechts één energieleverancier. Individuele keuzevrijheid wordt ondergeschikt gemaakt aan de technocratische droom die de warmtetransitie heet. We hoeven niet ver terug te gaan in de geschiedenis om te zien waar staatsgeleid monopolisme toe leidt. In de toelichting lezen we zelfs: "Gebouweigenaren hebben altijd keuzevrijheid om zelf op een andere manier van het aardgas af te gaan. De voorwaarde is wel dat er geen fossiele brandstof wordt gebruikt." Ziehier het bewijs dat we het over schijnkeuzes hebben.
Dan hebben we het nog niet eens gehad over de haalbaarheid en betaalbaarheid van deze miljardenplannen. Er is al eerder aan gerefereerd dat de Raad van State in zijn advies een risico signaleert op een forse toename van het aantal procedures. Wat zijn de plannen van de minister als blijkt dat de rechter zich vaker mengt in deze materie, omdat bijvoorbeeld het eigendomsrecht, in dit geval artikel 14 van de Grondwet, in het gedrang komt? Volgt dan de intrekkings- of wijzigingswet? Mijn fractie maakt zich namelijk grote zorgen over dit punt. De regering heeft artikel 14 uitgebreid besproken in de memorie van toelichting, en schrijft daarover: "Een beperking van het recht op eigendom is slechts gerechtvaardigd als dit ten eerste is gebaseerd op een wettelijk voorschrift, en ten tweede in het algemeen belang noodzakelijk is." Vervolgens staat er: "Een maatregel is in het algemeen belang noodzakelijk als de belangenafweging tussen enerzijds het algemeen belang dat met de inmenging gediend wordt en anderzijds de belangen van de eigenaar ten aanzien van wie de inmenging plaatsvindt, leidt tot een redelijke balans."
De heer Crone i (GroenLinks-PvdA):
Ik kon me nog niet zo veel voorstellen bij een communistische heilstaat onder leiding van een keizer, want dat past niet helemaal, een keizerschap in een communistische heilstaat. Maar ik vind dat we nu in een communistische heilstaat leven, want mensen betalen nu met z'n allen aan een gasnet dat is opgelegd door de overheid. Dus die relatie zal zo zijn dat een aantal burgers kunnen zeggen: ja, maar ik wil het niet zonder gas. Maar als een wijk nou in meerderheid heeft besloten, in dit hele traject, dat heel lang duurt, "we gaan toch met z'n allen over op een warmtenet", of "we gaan allemaal elektrificeren". Moeten we dan het net in stand houden voor de laatste 2%, 3% of 4% van de mensen die het gasnet willen houden? Betalen ze dat dan ook zelf?
De heer Baumgarten (JA21):
Het gaat ons erom dat er individuele keuzevrijheid blijft voor het individu. Deze wet beperkt die in onze mening veel te veel.
De heer Crone (GroenLinks-PvdA):
Maar dan geeft u geen antwoord op de vraag. Er kan immers de situatie ontstaan dat 80% of 90% van een wijk zegt: wij willen graag dat gas weg, want wij willen een warmtenet of elektrificatie. Dat kan betekenen dat wij dus met z'n allen blijven betalen voor die 1% of 2%, doordat het gasnet blijft liggen, het onderhouden wordt, noem maar op. Dat moeten die mensen dan ook betalen, want u zegt: dat gaan we niet als belastingbetaler doen. Wie bepaalt, betaalt.
De heer Baumgarten (JA21):
Dan is het zelfs de vraag of de overheid hier zo veel in moet investeren. Nogmaals, mijn fractie staat erop dat individuele keuzevrijheid mogelijk blijft. Daar zullen kosten mee gemoeid zijn, die eventueel door het individu gedragen moeten worden.
De voorzitter:
Tot slot, meneer Crone.
De heer Crone (GroenLinks-PvdA):
Dat is een helder antwoord. Het individu zal dan duurder uit zijn en zal dan zeggen: laat ik dan toch maar meedoen met elektrificatie of met het warmtenet.
De heer Baumgarten (JA21):
Dat is maar zeer de vraag, omdat het individu, dat nu gedwongen wordt via warmtenetten, via de overheid gesubsidieerd wordt.
De voorzitter:
Vervolgt u uw betoog.
De heer Baumgarten (JA21):
"Hierbij moet een maatregel ook voldoen aan de eis van proportionaliteit." Bij die proportionaliteit gaat de schoen zeer waarschijnlijk wringen. De gemeenten spelen een grote rol in sommige beoordelingsvereisten. Precies daarover maakt mijn fractie zich zorgen. Hoe waarborgt de minister dat iedere gemeente even terughoudend en precies omgaat met het eigendomsrecht en de inperking? Ergo, is proportionaliteit daarbij niet een te grote of te verantwoordelijke taak voor de gemeente? Wij vermoeden namelijk dat niet iedere gemeente een staatsrechtjurist heeft rondlopen; sterker nog, dat weten wij. Nu komen er natuurlijk handvatten vanuit de regering middels AMvB's et cetera, maar heeft de minister überhaupt geïnventariseerd of er voldoende kennis aanwezig is bij gemeenten om hier op een verantwoorde en gedegen wijze mee om te gaan? Hoe gaat zij dit garanderen?
Meneer de voorzitter. Zoals u merkt, leven er bij onze fractie grote bezwaren. Bovendien constateer ik tot mijn schrik dat oud kabinetsbeleid wordt doorgerold, terwijl er een nieuw kabinet zit met een nieuw mandaat. Ik zie desalniettemin uit naar de antwoorden van de regering.
Meneer de voorzitter, dank u wel.
De voorzitter:
Dank u wel. Meneer Holterhues.
De heer Baumgarten (JA21):
Holterhues?
De voorzitter:
Ja, die komt nu met een interruptie.
De heer Holterhues i (ChristenUnie):
In aansluiting op de heer Crone probeer ik goed het bezwaar van JA21 te begrijpen. De gemeente moet een warmteplan opstellen. Dat moet ook betaalbaar zijn. We gaan er ook van uit dat gas duurder wordt. Wat is dan uiteindelijk echt het bezwaar van JA21?
De heer Baumgarten (JA21):
Ik val een beetje in herhaling, ook naar aanleiding van de interruptie van de heer Crone. Mijn fractie vindt het van wezenlijk belang dat niet een door de overheid gedwongen keuze wordt opgelegd, maar dat het individu een keuzevrijheid houdt.
De heer Holterhues (ChristenUnie):
In aansluiting op de heer Crone: als je alle opties open wilt houden, kun je uiteindelijk naar een situatie toegaan dat dit gebeurt voor maar één iemand in de wijk. Per saldo zal dat veel duurder zijn dan wanneer je zegt dat de hele wijk overgaat.
De heer Baumgarten (JA21):
Als er individuen zijn die voor een andere vorm van energie kiezen, zullen zij daarvoor de rekening moeten betalen. Dat is volgens mij de simpele conclusie.
De voorzitter:
Tot slot, meneer Holterhues.
De heer Holterhues (ChristenUnie):
Tot slot, voorzitter. Dat zal niet de praktijk worden. Dan blijft het gasnet er liggen, misschien maar voor een of twee mensen in de wijk. Dat kun je niet doorrekenen aan een of twee mensen. Daar moet dan de hele wijk voor gaan betalen.
De heer Baumgarten (JA21):
Die conclusie is voor u. Die conclusie heb ik nog niet getrokken.
De voorzitter:
Dank u wel. Dan is het woord aan mevrouw Aerdts namens D66.