De Eerste Kamer heeft op dinsdag 25 juni 2013 gedebatteerd met minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over het wetsvoorstel tot wijziging van de Kieswet. Dit wetsvoorstel beoogt het eenvoudiger te maken voor Nederlanders in het buitenland om te stemmen; wijzigt de wijze van inlevering van de kandidatenlijsten en past de datum van de kandidaatstelling en stemming aan. De voorgestelde wijzigingen vloeien voor een belangrijk deel voort uit de evaluaties van de verkiezingen van 2009, 2010, 2011 en 2012. In het debat werd met name ingegaan op het toekennen van actief kiesrecht (stemrecht) en passief kiesrecht (het recht om zich kandidaat te stellen) aan alle inwoners van de BES-eilanden die daar langer dan vijf jaar verblijven. Dit riep bij diverse woordvoerders vragen op. Deze wetswijziging moet immers weer worden teruggedraaid op het moment dat een voorgestelde Grondwetswijziging in werking treedt. Op 2 juli 2013 wordt over het wetsvoorstel en een door senator Duthler (VVD) ingediende motie gestemd.
Stemrecht inwoners BES-eilanden
Met het toekennen van actief en passief kiesrecht aan alle inwoners van de BES-eilanden die daar langer dan vijf jaar verblijven, wordt de regeling voor eilandsraadverkiezingen gelijk gesteld aan de regeling voor de gemeenteraadverkiezingen in het Europese deel van Nederland. Ook hier krijgen ingezetenen na vijf jaar stemrecht, ongeacht hun nationaliteit. Voor provinciale en landelijke verkiezingen geldt echter wel een nationaliteitsvereiste.
Senator Van Bijsterveld (CDA) haalde aan dat met het wetsvoorstel een uitspraak van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van 10 januari 2011 wettelijk wordt vastgelegd. In deze uitspraak bepaalde het Hof dat er geen objectieve en redelijke rechtvaardiging bestond voor een ongelijke (kiesrecht-) behandeling van de eilandsraden ten opzichte van de gemeenteraden. Hoewel het wetsvoorstel in lijn is met deze uitspraak, dient er volgens senatoren Van Bijsterveld en Duthler ook te worden geanticipeerd op de Grondwetswijziging die nu bij de Eerste Kamer in behandeling is. Door deze Grondwetswijziging krijgen eilandsraden invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer en zal de invloed van eilandsraadverkiezingen dus wel degelijk gaan verschillen van gemeenteraadsverkiezingen. De niet-Nederlanders die meer dan vijf jaar op de BES-eilanden wonen, zouden als gevolg van de Grondwetswijziging invloed krijgen op de Eerste Kamerverkiezingen.
Minister Plasterk stelde dat dit laatste nadrukkelijk niet de bedoeling is. Volgens de minister is deze constructie puur bedoeld om alle BES-inwoners invloed te geven op de lokale democratie. Plasterk zegde toe om een aanvullend wetsvoorstel (Veegwet) te maken die voorkomt dat niet-Nederlanders na de Grondwetswijziging stemrecht hebben voor de eilandsraad en dus invloed hebben op de Eerste Kamerverkiezingen.
Geen fraaie constructie
Senator Duthler (VVD) pleitte sterk voor een novelle die het wetsvoorstel op dit punt wijzigt. Volgens de minister is een novelle echter te omslachtig en tijdrovend, aangezien het wetsvoorstel voor 22 november 2013 moet worden aanvaard. Wel beaamde de minister dat het geen fraaie constructie is om niet-Nederlanders op de BES eerst wel kiesrecht toe te kennen voor de eilandsraden en dit weer op te heffen als er een Grondwetswijziging is. Senator Van Bijsterveld (CDA) drong in dit kader dan ook aan op een splitsing van het stemrecht: eenmaal voor de eilandsraad en daarmee indirect voor de Eerste Kamer en eenmaal voor een nieuw in te stellen kiescollege dat over het lokaal bestuur gaat. Van Bijsterveld acht het van groot belang dat de invloed van niet-Nederlanders op de verkiezing van de Eerste Kamer niet zijdelings wordt geregeld. Volgens de senator moet hier een fundamentele, principiële beslissing over worden gemaakt en kan die niet via een Veegwet worden geregeld.
De door Van Bijsterveld voorgestelde splitsing brengt volgens minister Plasterk echter een Grondwetswijziging met zich mee die complexer en tijdrovender is dan een Veegwet. Wel stelde de minister voor om de bepaling over het kiesrecht van niet-Nederlanders op de BES niet in werking te laten treden, zodat er niets hoeft terug worden gedraaid bij een eventuele Grondwetswijziging. Bij de behandeling van de Grondwetswijziging zal de minister vervolgens een notitie aan de Kamer sturen waarin hij de optie van splitsing van het stemrecht nader beschouwt.
Motie Duthler c.s.
Senator Duthler (VVD) diende ondanks deze toezegging van de minister een motie in die de regering verzoekt om het wetsvoorstel nu aan te passen of met een novelle te komen zodat alleen het actief kiesrecht van eilandsraadleden wordt opgenomen en dit automatisch vervalt wanneer de beoogde grondwetswijziging inwerking treedt. Deze motie werd met klem ontraden door minister Plasterk. Volgens de minister wordt hiermee de hele wijziging van de Kieswet vertraagd en gaan alle andere voorgestelde maatregelen misschien niet op tijd door. De minister zegde toe snel met wetswijziging te komen en stelde voor het onderwerp te betrekken bij de Grondwetswijziging.
Senator Koole (PvdA) merkte op dat er geen perfecte oplossing is voor het dilemma maar stelde wel de vraag of het verstandig is om deze wetswijziging aan te nemen terwijl het weer moet worden teruggedraaid als de Grondwetswijziging er door is. Koole: "Zijn we dan niet bezig met het rondpompen van wetgeving?" Bovendien is er na de uitspraak van het Hof op de BES-eilanden besloten de niet-Nederlanders ook deel te laten nemen aan de eilandraadsverkiezingen als er geen Kieswetwijziging komt.
Senator De Graaf (D66) pleitte voor een aparte regulering voor de Kiesraad, aangezien deze een uitzonderlijke positie heeft waarin de beide functies, advies en bestuursorgaan, elkaar in evenwicht houden. Een eventuele herinvoering van elektronisch stemmen juicht hij toe. Ook juichte hij toe dat er een zogeheten publieksversie van de Kieswet komt. Mooier zou echter zijn, als dit niet nodig is. De minister zei hierover dat er geen integrale herziening van de Kieswet komt om de tekst duidelijker te maken. Volgens Plasterk wordt de publieksversie niet een samenvatting, maar een verduidelijkte weergave van de bestaande tekst. Elektronisch stemmen is volgens de minister niet mogelijk voor aanstaande verkiezing, aangezien dit een wetswijziging vereist.
Senator Vliegenthart (SP) stelde voor dat bij de volgende verkiezing naast de OVSE ook waarnemers van de Raad van Europa uit te nodigen. Ook haalde hij het rapport van de OVSE over de verkiezingen van 2010 aan, waarin twee aanbevelingen staan die niet in door de regering zijn overgenomen. Minister Plasterk zegde toe de waarnemers van de Raad van Europa uit te nodigen.
Deel dit item: