Senaat steunt aanscherping openbare ordebeleid criminele vreemdelingen

Het was het eerste debat van de Eerste Kamer met een lid van het nieuwe kabinet dat op 2 juli is geïnstalleerd. Minister Faber is echter geen onbekende voor de senaat. Van 2011 tot 2023 was zij senator voor de PVV, waarvan bijna tien jaar fractievoorzitter.

De voorstanders van het wetsvoorstel waren van mening dat met deze aanscherping van de Vreemdelingenwet een stap gezet wordt in het verder beschermen van de openbare orde en de nationale veiligheid tegen criminele vreemdelingen. Sommige fracties hadden liever verdergaande wetgeving gezien. Volgens hen was het schrappen van de uitzonderingspositie voor de in de wet bedoelde groep criminele vreemdelingen een stap in de goede richting.

Tegenstanders van de wet noemden het voorstel symboolwetgeving. Volgens hen gaat het om slechts een heel klein aantal vreemdelingen. Bovendien is het de vraag of de wet wel uitvoerbaar en handhaafbaar is, betogen zij. Ze wijzen bijvoorbeeld op overbelasting bij de IND die de aanvragen voor een verblijfsvergunning beoordeelt. Ook zijn er zorgen dat de vreemdelingen Nederland niet zullen verlaten en vanuit de illegaliteit een bedreiging kunnen vormen voor de openbare orde.

• - 

  De motie-Van Toorenburg verzoekt de regering te monitoren hoe vaak veroordeelden met levenslang toezicht een vergunning voor onbepaalde tijd wordt geweigerd en/of deze veroordeelden zijn uitgezet dan wel zelfstandig zijn vertrokken. Deze motie was door de minister ontraden.

Het wetsvoorstel schrapt in de Vreemdelingenwet 2000 de wettelijke bescherming tegen uitzetting van in Nederland geboren of opgegroeide vreemdelingen met zeer zware criminele voorgeschiedenis. De afwijzingsmogelijkheden voor aanvragen van verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd worden verruimd.

Op dit moment is de afwijzing van een aanvraag voor een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd voor deze categorie alleen mogelijk vanwege zware drugsdelicten met een gevangenisstraf van meer dan zestig maanden. Deze wijziging zorgt ervoor dat meer soorten ernstige misdrijven kunnen leiden tot een afwijzing. Daarnaast wordt ook de drempel van meer dan zestig maanden gevangenisstraf geschrapt.

GroenLinks-PvdA: Symboolwetgeving

Senator Karimi zei dat iedere crimineel er een te veel is. Maar, zo vervolgde zij, het strafsysteem in Nederland richt zich op re-integratie na het uitzitten van een straf. Je wordt niet afgeschreven als burger. Ze noemde het wetsvoorstel symboolwetgeving en vroeg de minister waarom de wet nodig is. Een veroordeling kan al leiden tot afwijzen van verblijfsvergunning. Het gaat om de beoordeling door de IND en niet om de rechter.

Volgens Karimi is het de vraag of iemand die zich voortdurend systemisch acistisch heeft uitgelaten deze wet wel kan uitvoeren. Ze bedoelde daarmee minister Faber. Er moet een individuele toetsing plaatsvinden waarbij de rechter niet het laatste woord heeft, maar de IND. Karimi vroeg de minister hoe zij omgaat met de werkinstructie die zij als minister geeft aan de IND, de uitvoerende dienst.

ChristenUnie: Wet werkt contraproductief

Volgens senator Holterhues is het onduidelijk welk probleem wordt opgelost met dit wetsvoorstel. Het gaat om een kleine groep. Hij wees erop dat een belangrijk kenmerk van de rechtsstaat is dat wie zijn straf heeft uitgezeten weer burger mag zijn. Zou het niet juister zijn om hen na het uitzitten van hun straf weer te laten re-integreren in onze samenleving, vroeg hij.

Ook Holterhues had zorgen om de uitvoerbaarheid. Wordt de openbare orde hierdoor niet onnodig onder druk gezet omdat deze mensen niet uit Nederland zullen verdwijnen en in de illegaliteit terecht komen. De wet werkt contraproductief, betoogde hij. Ook wilde hij weten of de minister kon aantonen dat migranten van wie de verblijfsvergunning is geweigerd of ingetrokken Nederland daadwerkelijk verlaten hebben.

PVV: Betekenisvol

Senator Van Hattem zei dat het wetsvoorstel een kleine maar niet onbelangrijke stap in de goede richting is. Hij noemde de wet betekenisvol, hoe klein de groep om wie het gaat ook is, de ellende die zij aanrichten is groot. Het is onverteerbaar dat zulke misdadigers mogen blijven vanwege een uitzonderingspositie, zei hij. Dit wetsvoorstel zet deze onevenredigheid recht. Van Hattem wees erop dat het voorstel al door staatssecretaris Broekers-Knol in het vooruitzicht is gesteld. Het is daarom hoog tijd om deze wet in te voeren.

Er wordt ingezet op vertrek uit Nederland direct vanuit de strafrechtelijke detentie. Kan de minister aangeven wat dit betekent voor gevallen zoals voorwaardelijke invrijheidstelling, voorwaardelijke gevangenisstraf of huisarrest met een enkelbandje, vroeg Van Hattem. Ook wilde hij weten in hoeverre de straffen in Nederland moeten worden uitgezeten of dat het ook mogelijk is om de straf uit te zitten in het land van herkomst.

JA21: Aanpassing is van belang

Senator Van Bijsterveld zei dat het wetsvoorstel wat haar fractie betreft was afgedaan als hamerstuk. Ook al betreft het een beperkte groep, JA21 ziet het belang van deze aanpassing. Een consequentie van een misdrijf kan zijn dat een rechtmatig verblijf in Nederland niet langer kan en dat wordt ingezet op vertrek. Welke instrumenten heeft de minister tot haar beschikking voor uitzetting, vroeg zij.

Ook wilde Van Bijsterveld weten of de minister het met haar eens is dat het gaat om zware criminelen en om de bedreiging van de openbare orde en nationale veiligheid. Ze vroeg de minister meer inzicht te geven in het aantal vertrokken vreemdelingen. Wat is de omvang van de groep die mogelijk in de illegaliteit zijn verdwenen. Als het uitzettingsbeleid achterblijft, wordt Nederland er niet veiliger op. Van Bijsterveld wilde in navolging van een motie van de Tweede Kamer om antisemitisme te laten meewegen, of deze motie inmiddels is uitgevoerd.

VVD: Vertrouwen en draagvlak herstellen

Volgens senator Kaljouw tasten overlast en criminaliteit van vreemdelingen het draagvlak voor asielopvang aan. Deze wet kan bijdragen aan vertrouwen en draagvlak. Criminele vreemdelingen moeten worden teruggestuurd naar het land van herkomst. Deze wet regelt het kunnen weigeren van een permanente verblijfsvergunning. Het gaat om een groep mensen die een tijdelijke verblijfsvergunning hebben.

In de Tweede Kamer is een motie ingediend waarin de regering wordt gevraagd te onderzoeken in hoeverre de glijdende schaal kan worden aangepast, zodat een celstraf eerder leidt tot afwijzen of intrekken van een verblijfsvergunning. Hoe kijkt de minister hiernaar, vroeg Kaljouw. Zij vroeg tot besluit of de minister kon uitleggen of het hoofdlijnenakkoord aanknopingspunten biedt ter verbetering en versnelling van uitzetting.

D66: Wat wordt hiermee opgelost?

Senator Dittrich betoogde dat de meeste grondrechten niet exclusief zijn toebedeeld aan Nederlanders, maar aan allen die zich in Nederland bevinden. De vraag is of er een indringend maatschappelijk probleem wordt opgelost, of dat er sprake is van symboolwetgeving. Het probleem van niet-uitzetbare vreemdelingen blijft bestaan. De vreemdelingen over wie we het hebben leven hier met een vergunning voor bepaalde tijd.

In de huidige wetgeving kan hun tijdelijke verblijfsvergunning al worden ingetrokken. Zijn er voorbeelden van veroordeelde criminele vreemdelingen die een verzoek indienen voor een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd, vroeg Dittrich. Over de verantwoordelijkheid van de vreemdeling om te vertrekken meende hij dat dit een tekentafelwerkelijkheid is. Het gaat om vreemdelingen die hier geworteld zijn, die gaan niet zo maar uit eigen beweging. Hoe gaat de minister dit vertrek bewerkstelligen, vroeg Dittrich.

PvdD: Ongelijke behandeling

Volgens senator Koffeman worden Nederlandse staatsburgers niet behandeld volgens een glijdende schaal, maar deze groep wel. Ze worden zelfs harder gestraft terwijl hij of zij wel deel uitmaakt van de Nederlandse samenleving. Waarom wordt er gekozen voor deze aanpak, vroeg hij. Ook gaf hij aan dat de huidige wet al de mogelijkheid biedt om verblijfsvergunning in te trekken. Hij vroeg of het klopt dat wanneer deze wet wordt aangenomen de minister een discretionaire bevoegdheid krijgt die veel verder gaat dan de bevoegdheid van de strafrechter.

Ook de PvdD-fractie heeft vragen over de uitvoerbaarheid van deze wet. De wet kan mogelijk leiden tot langdurige vreemdelingenbewaring, terwijl de diensten al zwaarbelast zijn. Koffeman vroeg de minister tot slot te reageren op de gevolgen van mislukte uitzettingen, ook voor de Nederlandse samenleving.

SGP: Rechtmatigheid lijkt in orde

Senator Schalk zei dat het erom gaat hoe we omgaan met de verschillende vormen van criminaliteit in relatie tot de verschillen in verblijfsstatus van mensen in ons land. Wat de SGP betreft, lijkt de rechtmatigheid van de wet wel in orde. Schalk heeft nog wel vragen over de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid van het wetsvoorstel. Zo wilde hij weten hoe het verlaten van Nederland in zijn werking zal gaan. Op welke wijze wordt gezorgd voor hulp bij het verlaten van Nederland en hoe worden zij uitgezet, vroeg hij.

Ook wilde Schalk weten hoe de veiligheid van de burgers wordt gewaarborgd. Net als senator Van Bijsterveld vroeg hij aandacht voor de motie van de Tweede Kamer om antisemitisme zwaarder te laten meewegen. De uitvoering van de motie zou voor het zomerreces komen. Gaat dat nog lukken? Het probleem van antisemitisme vraagt om een snelle aanpak, besloot Schalk.

CDA: Logisch en te rechtvaardigen

Volgens senator Van Toorenburg oogt het wetsvoorstel logisch en te rechtvaardigen. Waarom alleen drugsdelicten? Er zijn veel meer vreselijke misdrijven dan alleen drugsdelicten op basis waarvan nu alleen wordt geoordeeld. Daarom alle daders van ernstige misdrijven gelijk beoordelen, zei zij. Is met de afwijzing van de verblijfsvergunning het doel wel bereikt, leidt dit daadwerkelijk tot vertrek uit Nederland, vroeg Van Toorenburg. Maar, zo zei zij, met het afwijzen van het recht om langer in Nederland te blijven, verliezen we ook zicht op de daders.

Het CDA hecht eraan om ieder slachtoffer te voorkomen, ook buiten in Nederland. Hoe krijgen ook andere landen zicht op de persoon die vertrekt, vroeg Van Toorenburg. Ze vond het verstandig dat er een evaluatiebepaling aan de wet is toegevoegd. Ze vroeg de minister of de werking van het levenslange toezicht en of mensen daadwerkelijk verdwenen zijn van ons grondgebied, extra kan worden gemonitord.

SP: Grote wijziging

Senator Janssen zei dat het om een beperkte, specifieke groep vreemdelingen gaat. Wat wordt voorgesteld is om een wettelijke bescherming van deze groep in te ruilen voor een ambtelijke beoordeling. Dat is een grote wijziging. Welke concrete zaak lag ten grondslag aan dit wetsvoorstel, vroeg hij.

Waarom wordt nu aangesloten bij de opgelegde strafmaat, in plaats van bij de daadwerkelijk opgelegde veroordelingen, zoals nu nog gebeurt. Ook stelde Janssen vragen over de uitvoerbaarheid van het wetsvoorstel. Hij vroeg of de minister het met de SP eens is dat de minister daarbij, indien een vreemdeling weigert te vertrekken, de medewerking van het betreffende andere land eventueel nodig heeft.

BBB: Rechtvaardig voorstel

Volgens senator Van Gasteren is rechtvaardigheid het belangrijkste in het recht. Rechtvaardigheid vraagt om inlevingsvermogen en oog voor de verhoudingen. Het wetsvoorstel kan ook helpen bij het verkleinen van de kloof tussen burger en politiek en vergroten van vertrouwen. Voor de acceptatie van asielzoekers zouden zware criminelen niet eens in aanmerking moeten komen voor een verblijfsvergunning.

De BBB-fractie is voorstander van wetgeving die zo transparant en voorspelbaar mogelijk is. Een zwaar crimineel misdrijf mag niet en nooit beloond worden. Het extra toetsen zal volgens Van Gasteren ook een afschrikwekkend effect hebben. De vraag die zijn fractie stelt is, of ze tegen stemmen omdat ze het niet ver genoeg vinden gaan, of stemmen ze juist voor omdat alle beetjes helpen.

Volt: Wet creëert rechtsongelijkheid

Deze wet creëert rechtsongelijkheid en dat kan niet gerechtvaardigd worden, zei senator Perin-Gopie. Gelijke behandeling in gelijke gevallen impliceert dat ongelijke gevallen ongelijk kunnen worden behandeld, zei zij. Hebben we hier wel echt te maken met ongelijke gevallen die een onderscheid in behandeling rechtvaardigen. Ze kon het niet ontdekken.

Volgens Perin-Gopie bestaat onder de specifieke groep ongedocumenteerden een extra groot risico op criminaliteit. Moeten we met het oog op de nationale veiligheid niet tenminste zicht hebben op de plegers, vroeg zij. Het risico bestaat juist dat zij uit het oog verdwijnen en dat de veiligheid verder onder druk komt te staan. Perin-Gopie vroeg de minister hoe zij de invoering van de wet gaat aanpakken, ook met het oog op het voornemen om te snijden in aantal ambtenaren.

Beantwoording minister Faber

Iedere terrorist die we kunnen uitzetten is winst. Het belang van de veiligheid van de samenleving weegt zwaar, zei minister Faber. Het kabinet zal in de toekomst met meer voorstellen in deze richting komen. Ze bakende haar beantwoording af door te zeggen dat het wetsvoorstel van vandaag alleen gaat over de aanvraag van een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd voor deze groep criminele vreemdelingen.

Elke permanente verblijfsvergunning die verleend wordt aan een voor een zwaar misdrijf veroordeelde crimineel is er een te veel. Hoe dan ook moet de IND altijd een individuele toets doen. Bij de toepassing van de glijdende schaal zal ook getoetst worden aan de eis van band met familie. Minderjarigen zijn uitgesloten van dit wetsvoorstel, het moet gaan om vreemdelingen die 18 jaar of ouder zijn. Er is geen sprake van gelijke gevallen: in het ene geval gaat het om vreemdelingen, in het andere geval om Nederlanders.

De openbare orde wordt beschermd als criminelen worden veroordeeld. Als criminele vreemdelingen na het uitzitten van hun straf in Nederland blijven, is de openbare orde minder beschermd. Daarom gaat de Dienst Terugkeer en Vertrek al tijdens de detentieperiode aan de slag met de voorbereiding van de uitzetting.

Een verblijfsvergunning wordt nooit automatisch geweigerd, er wordt per geval altijd gekeken naar de omstandigheden. De IND kan de uitvoering van het wetsvoorstel aan omdat het om een kleine groep vreemdelingen gaat. Bovendien is dit wetsvoorstel er mede gekomen op verzoek van de IND. Faber noemde de wet toekomstbestendig.