Verslag van de vergadering van 19 november 2024 (2024/2025 nr. 08)
Status: ongecorrigeerd
Aanvang: 9.18 uur
Een verslag met de status "ongecorrigeerd" is niet voor citaten en er kan geen recht aan ontleend worden.
De heer Martens i (GroenLinks-PvdA):
Voorzitter, dank u wel. Ik zal even wachten totdat iedereen handen heeft geschud. Ik mag het bal aftrappen. Welkom aan de bewindspersonen en hun ambtenaren. Ik wil eerst kort iets uit de lucht halen. Dit debat kent natuurlijk een onrustige aanloop. De minister is in korte tijd twee staatssecretarissen verloren. Er is weer een stoel gevuld, maar er staat ook nog een lege stoel. Voordat ik inga op het financiële beleid, wil ik kort het aftreden van staatssecretaris Achahbar benoemen, zodat wij ons daarna op de inhoud kunnen richten. Zij heeft haar functie neergelegd vanwege polariserende omgangsvormen. Hele akelige woorden zijn in de media genoemd. Die ga ik niet herhalen. Ik vraag de minister hier kort op te reflecteren, ook gezien zijn leiderschap als minister. Ik vraag naar de gevolgen voor de afhandeling van de toeslagenaffaire. Gezien wat hij allemaal in de media heeft gezegd, hoop ik echt dat we hier vandaag samen kunnen zeggen: voor racisme is absoluut geen plaats in Nederland; het is onverenigbaar met de Nederlandse normen en waarden. Dan ga ik over tot de orde van de dag.
Voorzitter. De toekomst klopt op de deur, en niet alles is mooi: gigantische geopolitieke risico's, oorlogen, versnellende klimaatverandering, groeiende verschillen en maatschappelijke onrust. In deze begroting zie ik echter een kabinet dat met de rug naar de toekomst staat en dat zich bezighoudt met kleine politieke dingen, zoals het invoeren van rode diesel. Het mag dus duidelijk zijn: wij beoordelen deze Miljoenennota en het economische beleid van het kabinet op de vraag of ze toekomstgericht zijn. Lossen ze de relevante problemen op? U kent ze: stikstof, woningbouw, klimaat, een slecht functionerende overheid. Verbetert het kabinet de situatie dat werkenden betalen voor vermogenden? Bouwen we aan de economie van de toekomst: productief, groen en rechtvaardig?
Maar eerst moeten we ook de btw nog even adresseren. Er is veel gebeurd in het voorproces. Heel goed dat de btw-verhoging niet doorgaat, want ze was niet te rijmen met de bestaanszekerheidsagenda en zou grote ondoordachte gevolgen hebben voor sport en cultuur. "Maar hoe zit het nu dan?", vroeg een sportschoolhouder gisteren aan mij. Is de btw-verhoging 100% van tafel, ja of nee? Dat vraag ik aan de minister. De minister draait er in zijn uitingen nog wat omheen en wil het nog niet garanderen, maar Nederland heeft behoefte aan duidelijkheid. We gaan dus blijkbaar straks, niet vanmiddag, een wet aannemen met de intentie hem niet uit te voeren. Ik weet niet of dat ooit vertoond is. Zeker niet bij de belastingen, denk ik.
Anders heeft de minister een gat in zijn begroting, zegt hij. Dat is toch erg vanuit het systeem gedacht. Ondanks de inspanningen van onder anderen Tweede Kamerlid Hans Vijlbrief om dekking te zoeken, zit er toch gewoon een gat in de begroting? We kunnen straks in het voorjaar niet tegen Nederland zeggen: helaas, het is niet gelukt. Daarom wil ik graag aan de minister en de staatssecretaris vragen in welke hoek zij naar alternatieven zoeken. Huiselijk gezegd: wie gaat er nu betalen? Ik zou dat ook graag van de minister en de staatssecretaris willen weten voor de stemming over het Belastingplan.
Onze kritiek op de btw-verhoging was dat de rekening al te veel bij huishoudens en werkende mensen ligt. Een alternatieve dekking moet niet weer in die hoek gezocht worden. Grijp dit dan nu aan om de te zware belasting van werkende mensen te verlagen en zoek dekking waar de draagkracht het grootst is. Ik ben natuurlijk ook benieuwd naar de opvatting hierover van CDA, ChristenUnie en SGP.
Dan ga ik naar de economie. De belangrijkste cijfers lijken op orde. Tekort, schuld, werkeloosheid: allemaal goed. Maar laten we beter kijken, naar Duitsland, niet als voorbeeld maar als waarschuwing. Duitsland heeft jarenlang de hand op de knip gehouden. Het gevolg is dat publieke investeringen volgens het IMF het laagst liggen van alle ontwikkelde landen. Niet investeren is een stagnatiestrategie. Een gebrek aan publieke investeringen heeft in Duitsland geleid tot een infrastructuur die van ellende uit elkaar valt. Slechte wegen, ov, internet, zorg: met vertraging — want zo werkt het — zie je nu de gevolgen, tot en met politieke instabiliteit aan toe.
De VS, China, Japan investeren respectievelijk 3,6%, 2,6% en 3,4% in R&D. Nederland blijft steken op 2,2%. Dat percentage zal alleen maar zakken door zware, stapelende bezuinigingen op onderwijs. Onderinvestering is zodoende de belangrijkste bedreiging voor onze toekomstige welvaart. Europa heeft namelijk een verouderende bevolking en moet productiever worden om met minder mensen het welvaartsniveau op peil te kunnen houden. Dat is basale, haast boekhoudkundige logica. Economen zoals Draghi komen daarom ook met het vrij eenduidige advies dat Europa moet investeren, samenwerken en bestendig beleid voeren. De coalitie faalt op alle drie deze punten. Ze investeert minder, ze keert zich af van de wereld en het beleid is onsamenhangend. Een windvaan van de beeldvorming van de dag.
Twee vragen daarover. Hoe verwacht het kabinet dat Nederland competitief blijft op de wereldmarkt als het jaar na jaar minder investeert in innovatie? Kan de minister garanderen dat niet indirect nog extra wordt bezuinigd op innovatie via de kaasschaaf van -26% die hij over de rijkssubsidies wil halen?
Dan het investeringsklimaat. Het investerings- en vestigingsklimaat wordt niet primair bepaald door fiscale knopjes. Het tweaken van de renteaftrek, de inkoop van eigen aandelen, de winstbelasting: het speelt allemaal een rol, maar het echte verhaal hier is dat het slecht ondernemen is in een land waar geen stroom uit het stopcontact komt, waar werknemers geen huis kunnen vinden, waar investeringen in innovatie niet ruim ondersteund worden en waar de treinen niet op tijd rijden. Vergeet de water- en stikstofvervuiling niet, die ontwikkelingen op slot zet. En geloof mij: in alle investeringsanalyses in de private sector worden deze zaken natuurlijk benoemd. Nederland heeft de boel niet op orde. Wij wentelen zo onopgeloste problemen af op toekomstige generaties. Het stuwmeer aan chronisch geworden problemen: dat is onze echte staatsschuld. In deze begroting zie ik vrij weinig significatie initiatieven om deze reële problemen op te lossen en Nederland klaar te maken voor de toekomst.
Dan ga ik naar tekort en schuld. Terug naar Duitsland ook. Ideologische wetgeving rond de heilige schwarze Null en de Schuldenbremse hebben het land niet gediend. Opvallend genoeg feliciteert de minister zichzelf met zuinigheid, terwijl het kabinet nog niet eens zo zuinig is. Een tekort van 2,8% laat weinig ruimte over om tegenvallers op te vangen. Ik deel dus de kritiek vanuit vele hoeken dat de minister van Financiën toch wel veel geld uitgeeft, met de toevoeging "als ik zie waaraan dat gebeurt". Een dergelijk saldo valt namelijk te rechtvaardigen als je investeert in de toekomst, maar niet als dat tekort veroorzaakt wordt door dingen voor de achterban of lastenverlaging voor bedrijven zonder noodzaak, zonder tegenprestatie en innovatie.
Dan ga ik naar de lastendruk. De minister is ideologisch steeds heel uitgesproken en dat maakt het debat ook levendig en interessant, maar als het gaat om wat werkende mensen mee naar huis nemen aan loon in vergelijking tot de winsten, de arbeidsinkomensquote, de aiq, dan valt hij toch stil. Als je dan, zoals de minister, meent niks te kunnen doen aan het feit dat werkenden een steeds kleiner deel krijgen, dan moet je in ieder geval niet loon steeds zwaarder belasten. Het CPB rekent voor dat aan het einde van de kabinetsperiode inkomen en arbeid 4,9 miljard meer betalen per jaar en vermogen en winst miljarden minder, dat die daar miljarden onder liggen. Hij schuift dus miljarden van loon naar winst, alsof het niet al scheef genoeg is. Werken moet lonen. Daarom mijn vraag hoe de minister het steeds zwaarder belasten van arbeid rechtvaardigt, terwijl Nederlanders is voorgehouden dat voor de hardwerkende Nederlander en voor ieders bestaanszekerheid zal worden opgekomen.
Ik ga dan naar de begroting. Wat is nu de essentie van deze Miljoenennota en begrotingen? Helaas is dat dus niet discipline, maar dat deze begroting met de rug naar de toekomst staat. Veel mooie woorden over klimaat en sport, maar geen middelen. De Lelylijn en de Nedersaksenlijn: mooie woorden, maar geen daden. Innovatie en onderwijs: mooie woorden, maar miljardenbezuinigingen.
De heer Griffioen i (BBB):
Meneer Martens, er komt toch een lagere schijf voor de inkomstenbelasting? Dat is toch juist goed voor de lagere inkomens? Er komt toch versoepeling van het kindgebonden budget en de huurtoeslag? Dat zijn wel degelijk maatregelen die bedoeld zijn om juist voor die groep wat te doen. Kunt u daar een antwoord op geven?
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Ja, daar kan ik zeker een antwoord op geven. Op de lagere schijf kom ik straks nog terug in relatie tot de algemene heffingskorting. Er zitten natuurlijk lastenverlagingen in het Belastingplan — daar landen die met name — maar het basispad stond al. En als ik dan onder de streep kijk wat er per jaar gebeurt, dan zie ik in de stukken in ieder jaar van de kabinetsperiode een lastenverhoging en, zoals ik net schetste, volgens het CPB met name in de categorie arbeid en inkomen. Dan kunt u zeggen — dat scheelt u een interruptie, dat doe ik graag voor u — dat het beleid van het kabinet dat basispad verbetert, maar dat is toch technocratie waar Nederland geen boodschap aan heeft? Het gaat om wat er onder de streep gebeurt. Het kabinet, de minister van Financiën die de Miljoenennota indient, is toch eigenaar van het geheel en niet alleen van de mooie dingen die hij daarin doet?
De heer Griffioen (BBB):
Het kabinet doet wel degelijk iets voor mensen met een kleine portemonnee. U had het ook net over een begrotingstekort van 2,8%. Dat is natuurlijk ook bij voorgaande kabinetten al vrij lang aan de orde geweest. We blijven onder de 3%, maar we zitten niet op nul en ook niet positief. Dat is dus zeker niet alleen dit kabinet. Maar dat is geen vraag, dus tot zover.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Nee, maar ik zal daar toch even kort op reageren. Dat is zo. Daar heb ik vorig jaar soortgelijke kritiek op gehad. Tekorten zijn goed voor de economie, mits die geïnvesteerd worden in de toekomst en dat zie ik te weinig in deze begroting. Dat is de reden dat ik daar, samen met de Raad van State en het CPB, toch kritisch op ben in dit geval.
De voorzitter:
Vervolgt u uw betoog.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Ja. Ik had het over de essentie van deze Miljoenennota en daar had ik een vraag over. Wil het kabinet eigenlijk dat mijn fractie voor de diverse begrotingen en het Belastingplan stemt? Dat klinkt als een retorische vraag. Dat is het niet. Ik vraag daar een antwoord op. Als dat zo is, dan verwachten wij namelijk ook daden op de thema's die volgens ons cruciaal zijn voor de toekomst van Nederland: investeren in de toekomst, verduurzaming en bestaanszekerheid. Want wat ons nu wordt voorgelegd door de bewindspersonen, heeft een paar grote problemen. Ik licht er drie uit: de algemene heffingskorting, zoals ik al zei, box 3 en ontwikkelingshulp.
Ik begin even met het laatste, ontwikkelingshulp. Wij moeten solidair zijn met de armsten in de wereld. Is dat niet vanuit een gedeelde menselijkheid, dan toch ten minste vanuit welbegrepen eigenbelang. De bezuinigingen hierop zijn radicaal en getuigen van een Nederland dat achter de dijken wegduikt. De heer Bovens heeft aangekondigd dat hij gaat vragen hoe het zit met de koppeling met het bni of het bbp, dus dat laat ik aan hem. Opnieuw een punt dat maar niet duidelijk wil worden en Nederland heeft wel behoefte aan die duidelijkheid.
Dan de algemene heffingskorting. Het verlagen van het tarief in de eerste schijft lijkt een goede maatregel, maar als je dat in samenhang doet met het verlagen van de algemene heffingskorting met €335, een belastingkorting die vrijwel iedereen in Nederland ontvangt, iedereen die belasting betaalt, dan is dat een actief denivellerende maatregel. Meer naar de best betaalden, minder naar de midden- en lage inkomens. Onbegrijpelijk om met een actieve ingreep geld van arm naar rijk te schuiven.
En dan box 3: iets soortgelijks. Het is voor mijn fractie principieel onjuist dat werkende mensen en mensen die van een uitkering moeten leven, betalen voor de compensatie van huishoudens met grote vermogens. Die hebben door een uitspraak van de Hoge Raad een onverwacht voordeel dat in de duizenden euro's per persoon kan lopen. Maar buiten Den Haag is er toch geen mens die het logisch en rechtvaardig vindt dat werkende mensen voor vermogenden betalen? De begrotingsregels, vaak genoemd hier, schrijven voor dat tegenvallers in hetzelfde domein gedekt moeten worden, zoals de vorige staatssecretaris er ook nog met pen bij schreef in een van de notities. De minister schendt de begrotingsregels, als ik het goed begrijp.
De heer Van Strien i (PVV):
Ik begrijp het punt over de compensatie in box 3. Mijn fractie vindt dat ook pijnlijk, maar er is nu eenmaal gewoon te veel belasting geheven. Het teveel dat geheven is, is ten goede gekomen aan alle andere categorieën. Het lijkt mij dan normaal dat je niet nog eens in dezelfde hoek gaat zoeken om te kunnen compenseren voor te veel betaalde belasting. Ik neem aan dat de heer Martens het met mij eens is dat te veel betaalde belasting simpelweg teruggeven moet worden. Is hij het op dat cruciale punt met mij eens?
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Als er een uitspraak is van de Hoge Raad, dan moet dat gecompenseerd worden. Dat is een feit. Wij leven in een rechtsstaat, zeg ik richting de heer Van Strien. Maar het is niet gezegd dat de compensatie dan bij werkende mensen moet worden neergelegd. Die logica volg ik toch echt niet.
De heer Van Strien (PVV):
Het wordt natuurlijk niet specifiek bij werkende mensen neergelegd. Die compensatie wordt gezocht over het gehele terrein. Het geld is ook aan het gehele terrein ten goede gekomen. Is de heer Martens het met mij eens dat het feit dat dit kabinet met dit probleem opgescheept zit, veroorzaakt is door een groot aantal voorgaande kabinetten, waar in box 3 steeds het uiterste van het uiterste gevonden moest worden om extra geld uit te peuren?
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Ik weet niet of ik dat laatste helemaal begrijp, maar u heeft natuurlijk gelijk dat de box 3-aanloop misschien wel twintig jaar of langer speelt. Maar het is nou eenmaal zo dat degene die als bewindspersoon aantreedt, heel Nederland erft, inclusief al zijn problemen en schitterende kanten. Ik vraag mij dus bijna af hoe relevant dat is.
De voorzitter:
Tot slot, meneer Van Strien.
De heer Van Strien (PVV):
Ik heb verder geen vragen.
De heer Griffioen (BBB):
Heel kort. Stel, u verdient €30.000 en u wordt belast voor €35.000. De Hoge Raad zegt dat dat onterecht is. Dan zegt u: ik heb te veel belasting betaald, ten onrechte. Dat is hier ook aan de hand. Het is dus een correctie voor te veel betaalde belasting. Bent u dat met mij eens?
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Laat mij een seconde nadenken over wat dat voorbeeld impliceert. Dat doet niets af aan mijn instelling dat ik het niet bij werkende mensen zou willen halen, want dat kan ik niet uitleggen. In de belastingheffing kijk je naar draagkracht. Die draagkracht is er niet meer bij werkende mensen en huishoudens, dus daar moet het niet gezocht worden. Het is ook op geen enkel vlak logisch — ik zie ook niet hoe dat voorbeeld het wel logisch maakt — dat werkende mensen betalen voor grote vermogens. Ja, ik snap het, te veel betaalde belasting wordt terugbetaald. Het gaat volgens de Hoge Raad overigens meer om de manier waarop die belasting is geheven. Maar je kunt er toch niet omheen dat je uiteindelijk de sterkste schouders de zwaarste lasten laat dragen?
De heer Griffioen (BBB):
Maar je kunt er waarschijnlijk ook niet omheen dat die zwaardere belasting in box 3 uiteindelijk meer opbrengsten voor de Staat heeft gegenereerd. Die zijn ook uitgegeven en het is niet uit te sluiten dat iedereen daarvan geprofiteerd heeft. De koppeling die u maakt is naar mijn gevoel dus niet helemaal logisch. Bent u dat met mij eens?
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Ja, natuurlijk worden belastingen in de grote pot gegooid met een scheiding van inkomsten en uitgaven, waarna ze worden uitgegeven en geïnvesteerd in Nederland. Maar ik zie niet in wat dat afdoet aan mijn punt dat het onrechtvaardig is dat werkende mensen nu minder lastenverlichting of een lastenverhoging krijgen ten gevolge van de compensatie van box 3.
De heer Van Rooijen i (50PLUS):
De heer Martens spreekt dan over de werkenden die daarvoor zouden moeten betalen. Het zijn overigens alle belastingplichtigen, ook de gepensioneerden. Maar dat even terzijde.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
U heeft gelijk, ja.
De heer Van Rooijen (50PLUS):
Mijn punt is wat het kabinet bij de dekking van de compensatie voor het arrest van de Hoge Raad besloten heeft ten aanzien van de tariefverlaging die vorig jaar in deze Kamer met een motie werd bepleit, om het amendement-Van der Lee over de verhoging van 34% naar 36%, dat daar aangenomen was, weer terug te draaien. Dat heeft het kabinet bij box 2 — daar was ook een motie van de Kamer over — wel gedaan. Maar dit kabinet heeft de motie over de verlaging van 36% naar 34% niet uitgevoerd. Het blijft 36%. Met andere woorden: dit kabinet heeft wel degelijk de vermogens zwaarder belast. Wilt u dat erkennen?
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Wat het kabinet zelf in de stukken schrijft — ik betwijfel of ik u helemaal goed volg, maar u kunt mij zo corrigeren — is dat de compensatie voor box 3 ook lastenverlichting is. Zo staat het letterlijk ergens in de stukken. U wijst er ook altijd op dat dat honderden pagina's zijn. Vergeef mij dat ik de exacte quote niet voor de geest heb. Maar zo is het toch. Compensatie is ook lastenverlichting. Dat het tarief hetzelfde blijft voor waar box 3 nog geheven wordt, is nog geen lastenverzwaring.
De heer Van Rooijen (50PLUS):
Los van die betiteling is mijn punt dat u het beeld oproept dat de compensatie voor het arrest van de Hoge Raad bij de werkenden wordt neergelegd. Het zijn overigens, zoals ik zei, alle belastingplichtigen. Maar het kabinet heeft mede om die reden, omdat er een groot gat geslagen was, minstens een deel van die compensatie gefinancierd door de door de Eerste Kamer gewilde terugdraaiing van de verhoging van 34% naar 36%, niet te doen. Het blijft 36%. Dat betekent, als u het even in perspectief ziet, het volgende. We begonnen bij box 3 met 30% over 4%. Dat is 1,2%. We praten nu over 6,2% over 36%. Nee, 36% van 6 … Sorry.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Ik volg u.
De heer Van Rooijen (50PLUS):
Dat is dus een verdubbeling van de box 3-belasting sinds de invoering. Dan kunt u toch niet zeggen dat de vermogens niet zwaarder worden belast? Het gaat van 1,2% naar bijna 2,3%. Dat is een verdubbeling van box 3.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Laat mij daarop reageren. Twee punten. Dat de compensatie voor box 3 wordt gezocht bij werkende mensen en, zoals u correct zegt, ook een brede groep gepensioneerden, staat zo in de stukken die de minister ons voorlegt. Zo legt hij dat zelf ook uit. In bijlage 2 staat het allemaal. U zegt: de belasting op vermogen is nominaal omhooggegaan. Toch rekent het CPB voor dat onder de streep aan het einde van de kabinetsperiode werkende mensen en inkomens, dus de categorie arbeid en inkomen, een veel grote lastenverzwaring voor de boeg heeft dan de categorie winst en vermogen. Dus het is hoger dan in het verleden, maar voor werkende mensen geldt dat net zo goed en zwaarder.
De voorzitter:
Tot slot, meneer Van Rooijen.
De heer Van Rooijen (50PLUS):
U erkent dus wel dat de box 3-belasting verdubbeld is in de afgelopen ruim twintig jaar. Ik wil er nog op wijzen dat de arbeidskorting inmiddels 35 miljard kost. Die gaat uitsluitend naar de werkenden. Dat betekent ook dat de werkenden bijna geen AOW-premie meer betalen, terwijl er gekken in Nederland zijn die vinden dat de ouderen juist wel 18% AOW moeten betalen en de werkenden bijna 0. Wat vindt u ervan dat alleen de werkenden 35 miljard arbeidskorting krijgen en de gepensioneerden niets, met het argument dat zij geen AOW-premie betalen? De werkenden betalen die ook al bijna niet meer en de zelfstandigen zelfs helemaal niet.
De voorzitter:
Tot slot, meneer Martens. Vervolgt u daarna uw betoog.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Daar kijk ik op een hele eenvoudige manier naar, zou ik haast zeggen. Wij laten onze financiële plannen altijd doorrekenen aan het begin van kabinetsperiodes. In de visie van mijn partij gaan zowel werkenden als gepensioneerden erop vooruit. Dat kunt u terugzoeken in hoe dat beoordeeld wordt. Er is een arbeidskorting om ervoor te zorgen dat werken loont. Dat is ook nodig. Het moet in balans zijn. Wij zoeken altijd die balans. Dat weet u van ons. Als u die balans niet ziet in de plannen van het kabinet, dan stel ik voor dat u de minister en de staatssecretaris daar straks op aanspreekt.
De voorzitter:
Vervolgt u uw betoog.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Ja. Ik was dus inderdaad bij box 3. Ik had daar nog twee vragen over. Waarom wordt de rekening weer neergelegd bij werkend Nederland? Is het kabinetsbeleid om te herverdelen van werkenden naar vermogenden?
Het repareren van de vermogensbelasting lukt maar niet, lezen we in de brief, omdat de compensatieoperatie zo veel capaciteit vraagt. Dat is diep teleurstellend voor mensen die hun geld verdienen met daadwerkelijk werken. Let op: dat geldt ook voor ondernemers. Zij dragen de last van rentenierend Nederland. Sterker nog, Nederland was al het enige land in de wereld met onder de streep geen belasting op maar subsidiëring van vermogen. Dat staat in het blauwe boekje van de bewindspersonen zelf. Economen in andere landen denken waarschijnlijk dat wij gek zijn geworden. En de situatie wordt alleen maar erger doordat de vermogensbelasting niet goed wordt geheven. Daarom heb ik de volgende vraag: bereidt het kabinet als plan B een eenvoudige vermogensbelasting voor? Met een hoge heffingsvrije voet kan ook een eenvoudige heffing van x-% op vermogen rechtvaardig worden gemaakt tussen groot en klein geld. Als het namelijk niet lukt op de perfecte maar complexe manier die het kabinet wil, dan moet het maar zoals het wél kan. Zit dit in de voorbereiding?
Dan bestaanszekerheid. Ik heb het al een paar keer genoemd: het hád de visie achter deze begroting kunnen zijn. Hád. Laat ik eerlijk zijn: ik dacht echt even dat dit thema het nationale project van Nederland zou worden deze jaren. Het is ook nodig. Miljoenen mensen hebben een financieel marginaal bestaan of zijn via toeslagen afhankelijk van de overheid terwijl ze volledig werken. Het bestaanszekerheidsgehalte van deze begroting is in werkelijkheid zwaar teleurstellend. Ook erg teleurstellend daarbij is het kiezersbedrog van de PVV. Vrijwel alle verkiezingsbeloften zijn gebroken. Hoger minimumloon, eigen risico afschaffen, de koopkracht significant omhoog, de AOW omhoog, 0% btw op boodschappen: je ziet zelden een partij zo veranderen op het pluche.
Dan bezuinigingen. De financiële plannen van het kabinet bevatten enkele bezuinigingen die in mijn ogen, maar ook in de ogen van de Raad van State en het CPB, boterzacht zijn. De minister boekt bezuinigingen in die onhaalbaar zijn en bestempelt dat vervolgens als gedisciplineerd. Ik loop er een paar langs, te beginnen met apparaatskosten. Die gaan nu ineens ook over uitvoeringsorganisaties. Wat gaan we dan niet meer doen met de overheid? Geen antwoord.
Dan de EU-afdracht. Een vraag aan de minister: als een Tweede Kamerlid een amendement zou indienen met als dekking een korting op de EU-afdracht, zou de minister dat toch als een ondeugdelijke dekking bestempelen? Dat mag ik hopen. Waarom doet hij dat dan zelf?
Vervolgens asiel. De bezuinigingen op de IND en het COA zijn met -85% volstrekt onrealistisch. Het pijnlijke en eigenlijk ook wel domme — het is een lelijk woord — is dat dit een herhaling is van het verleden, toen na 2015 opvang en beoordelingscapaciteit werden wegbezuinigd, met de huidige torenhoge kosten aan hotels en dergelijke tot gevolg. Bij de IND hetzelfde verhaal: een gebrek aan capaciteit leidt juist tot soepelere beoordelingen. Het voelt als crisis, maar het is een situatie van wanbestuur. Denkt de minister dat een accountant dit zou goedkeuren bij een bedrijf? U creëert uw eigen tegenvallers, zeg ik tegen de minister. Concluderend over deze onrealistische bezuinigingen: ik wil dan wel weten waar de minister van Financiën naar kijkt om de gaten te vullen als onhaalbare bezuinigingen onhaalbaar blijven. Ik vraag hem om te garanderen dat verdere lastenverhogingen voor werkend Nederland worden uitgesloten.
De heer Griffioen (BBB):
Meneer Martens, ik ben niet de accountant van de overheid, maar we zien wel dat er zorgen zijn over de steeds uitdijende overheidsuitgaven aan mensen, mensen in eigen dienst, zzp'ers, consultants, et cetera. Bent u het met ons eens dat dat wel wat minder zou mogen? Dat heeft overigens niets te maken met de capaciteitsproblemen bij azc's of zo. Dat is een heel ander onderwerp.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Nee, ik volg u goed. Ik zeg niet dat er nooit wat af kan bij de overheid. Er kan zeker op de overheid bezuinigd worden. Maar in een situatie van goed bestuur gaat dat ook gepaard met een visie op wat wij dan niet meer gaan doen. Mensen zitten niet de hele dag duimen te draaien. Er gebeuren reële zaken. Dat geldt voor meer bezuinigingen. Er gebeuren dingen met die middelen. Als u denkt dat zo'n stevige bezuiniging haalbaar is, wat gaan wij dan niet meer doen? U mag er ook binnen uw eigen termijn op ingaan; ik zie de voorzitter al streng naar mij kijken.
De voorzitter:
Dat is een beter idee. De heer Griffioen gaat dat doen. Dat is een toezegging. Vervolgt u uw betoog.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
De kaasschaaf is toch wel het meest visieloze bezuinigingsinstrument. De minister zet 'm zelfs twee keer in: op de specifieke uitkeringen voor gemeenten, waar 10% af gaat, en op alle subsidies vanuit het Rijk, oplopend naar -26%. Eerst de gemeenten. In de media konden wij vernemen dat voor de onderhandelende partijen pas later bleek dat dit dus betekent dat er minder ov is in veel gemeenten. Ik vind dat pijnlijk. Natuurlijk doen gemeenten, zoals ik net zei, wezenlijke zaken met deze middelen. Er zullen dus nog wel meer pijnlijke zaken op tafel komen. Ik heb daarom heel concrete vragen aan de minister. Als we kijken naar artikel 2 van de Financiële-verhoudingswet en artikel 108 van de Gemeentewet, zien we dat de minister handelt in strijd met de wet door 10% te korten zonder objectieve maatstaf. De minister overtreedt de wet. Graag een concrete uitleg hierover.
Opnieuw, dit kabinet staat in woord voor de regio, maar ik constateer dat in daden het zogenaamde "ravijnjaar" voor gemeenten domweg niet is opgelost en dat deze 10% er nog bovenop komt. Wij zien dat als een foute keuze. Als voorzieningen verdwijnen in de regio, dan komen wij elkaar nergens meer tegen, dan voelen mensen zich niet vertegenwoordigd en vragen zij zich af waarvoor ze eigenlijk belasting betalen.
Dan de rijkssubsidies: 26% eraf in 2029; oplopend. Wat gaan we dan niet meer doen? Geen antwoord. Daarom een vraag: op basis waarvan dacht de minister van Financiën dat er 26% vanaf kon? Hoe weten wij als Eerste Kamer dat de plannen die de minister ons voorhoudt überhaupt haalbaar zijn? Heeft de minister wel zicht op de stapeling voor lokale overheden en onderwijs die hiermee veroorzaakt wordt?
Dan de positieve punten. Is het allemaal kommer en kwel? Nee, natuurlijk niet. Ik waardeer de voortdurende inzet die gepleegd wordt op de huurtoeslag. Investeringen in woningbouw gaan door, de Pensioenwet wordt niet overhoopgehaald, het kindgebonden budget gaat omhoog en de schuldenaanpak wordt geïntensiveerd. Continuïteit is belangrijk — het zijn goede dingen — zodat de mensen in Nederland snappen waar we mee bezig zijn. Ook voor een effectieve uitvoering is continuïteit belangrijk.
Dan mijn conclusie over deze begrotingen. Met een begroting die de problemen niet oplost, die boterzachte bezuinigingen bevat, maakt de minister zich kwetsbaar voor het verwijt dat hij geen goede penningmeester is. Achter deze begroting zie ik geen visie, geen coherentie. Het enige wat de genomen maatregelen verbindt, is dat een van de onderhandelende partijen ze heeft ingebracht of dat gaten gedicht moeten worden. Anders kan ik niet verklaren dat we in verkiezingscampagnes wel, bijna breed, praten over bestaanszekerheid, en intussen werkenden voor vermogenden laten betalen, de algemene heffingskorting verlagen met €335 voor iedere Nederlander en de btw verhogen. Het zijn zaken waar iedere Nederlander mee te maken heeft. Het kabinet doet met euro's niet wat het met woorden zegt.
Hoe ziet het alternatief er dan uit? Nu investeren in de economie van morgen, CO2-vervuiling terugdringen, innoveren, investeren, de grootste portemonnee is de grootste bijdrage, werkende mensen niet voor vermogenden laten betalen, problemen niet doorschuiven, maar oplossen, niet afwentelen op de aarde, onze erfenis op orde brengen, geen gratis woorden, maar de noodzakelijke daden in begroten, realistisch begroten en niet van tegenvaller naar tegenvaller.
En dan eindig ik. De toekomst wacht niet op Nederland, het kabinet moet aan de bak. Ik zie uit naar de beantwoording.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Martens. De heer Van Rooijen namens 50PLUS heeft nog een vraag voor u.
De heer Van Rooijen (50PLUS):
Er was een tussenzinnetje aan het slot waar de positieve dingen werden genoemd, onder andere dat het pensioenstelsel niet overhoop wordt gehaald.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Had ik het maar niet gezegd …
De heer Van Rooijen (50PLUS):
Het vorige kabinet, de Tweede Kamer en deze Eerste Kamer hebben tot mijn grote verdriet het beste pensioenstelsel van de wereld overhoopgegooid, bij het grofvuil gezet. We zullen de komende drie jaar zien dat het nieuwe stelsel onuitvoerbaar is, dat de mensen in Nederland woedend worden over wat er beloofd is en niet zal worden gegeven. Realiseert u zich dat u bezig bent, ook als Partij van de Arbeid en GroenLinks, om iets te doen waar niemand in Nederland op zat te wachten, wat binnenskamers door Rutte III bij het regeerakkoord is geregeld? "Er moet een nieuw stelsel komen, want het is onhoudbaar." Bent u het met mij eens dat alleen de rekenrente onhoudbaar was? Maar dat is niet opgelost. Als men mijn initiatiefwetsontwerp had aanvaard, dan was die 2% geworden en was het hele pensioenakkoord niet nodig geweest en ook het nieuwe stelsel niet. Graag een antwoord.
De voorzitter:
Dat gezien vanuit deze begroting. De heer Martens.
(Hilariteit)
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
In de richting van de heer Van Rooijen zeg ik dat ik grote waardering heb voor zijn kennis en niet-aflatende inzet op dit dossier. Tegelijkertijd, we hebben dit debat gehad in het parlement: hier en in de Tweede Kamer eindeloos veel uitgebreider; en in de maatschappij. Dan wordt er een besluit genomen en moeten wij ook verder. Als wij op ieder dossier — u snijdt dit dossier aan, maar er zijn er wel meer die ik in de politiek van nu zie – steeds de strijd van gisteren nog een keer willen voeren, dan komen we niet verder met dit land. Daarom benoem ik dat het goed is dat we nu naar de uitvoering gaan. Ik verwacht dat u in de uitvoering net zo kritisch bent als in het proces richting het besluit. Ik roep u ook op om uw energie daar dan in te steken.
De voorzitter:
De heer Van Rooijen nog een vraag over de begroting?
De heer Van Rooijen (50PLUS):
Ik ben alert op de uitvoering. Ik ben niet voor niets begin mei uit het verantwoordingsorgaan van het ABP gegaan. Ik heb daar gezien tot welke chaos het gaat leiden bij de uitvoering, ook bij het ABP. Maar ook omdat het Pensioenfonds ABP en de Pensioenfederatie het kabinet, althans het huidige kabinet, bij de onderhandelingen onder druk heeft gezet om te investeren in woningbouw, klimaat, infrastructuur en dergelijke, maar wel met de boodschap: blijf met je handen af van de pensioenwet. Drie van de vier partijen in dit kabinet willen een aanpassing. Let wel, een aanpassing. Daarom ben ik eruit gestapt. De uitvoering wordt een chaos en ik voorspel — ik zal dat met de minister vanmiddag ook nog bediscussiëren — dat er nog een weg terug is door goed na te denken, om te voorkomen dat we in een grote pensioenchaosstart komen. Wij zijn het enige land in de wereld dat bestaande rechten niet respecteert bij een wijziging van een systeem.
De voorzitter:
Dank u wel. Ik zal de minister wel oproepen om binnen de begroting te blijven en niet daarbuiten te gaan. De heer Martens, tot slot.
De heer Martens (GroenLinks-PvdA):
Ik hoor de woorden van de heer Van Rooijen. Die neem ik voor kennisgeving aan. Ik heb daarover gezegd wat ik wilde zeggen.
De voorzitter:
Dank u wel. Dan gaan we door met de begroting en geef ik het woord aan de heer Griffioen namens BBB.