Niemand in de Eerste Kamer wilde (durfde?), dus ik mocht. Het bijwonen van de verkiezingen in Zimbabwe zou wel eens gevaarlijk kunnen zijn, werd gezegd.
Het beroep op de verborgen Heldin in mij kon ik natuurlijk niet naast me neerleggen. Dus vertrok ik, op eigen risico, met honderdvijftig andere waarnemers uit de Europese Unie richting Zimbabwe, het land van de landbezettingen, het land waar dertienduizend mensen de afgelopen maanden te maken hebben gehad met politiek geweld, het land waar dertig leden van de oppositie gedood zijn, het land van gewelddadige intimidaties en bruut geweld. Een land ook waar de helft van de bevolking werkloos is en waar per dag duizend mensen in de leeftijd van 16-25 jaar aan aids sterven.
Het komt vaak voor dat het Nederlandse parlement wordt uitgenodigd om waarnemers te leveren voor verkiezingen elders in de wereld. Het idee daarachter is dat het een goede zaak is om parlementariërs te betrekken bij democratiseringsprocessen. Zij hebben immers ervaring met verkiezingen, en alles wat daarbij komt kijken. De kamerleden die worden uitgezonden, maken dan deel uit van een grotere groep waarnemers die meestal in EU-, VN- of OVSE-verband opereren. Dus geen bijzondere status, geen voorkeursbehandeling, gewoon al dat werk doen, dat al die andere niet-parlementaire verkiezingswaarnemers ook doen.
Tenminste als het goed is, want de laatste jaren komt het steeds vaker voor dat leden van de Tweede Kamer dit gebruik min of meer aan hun laars lappen. Ze vliegen een dag voor de verkiezingen het land in, om er de dag daarna al weer te vertrekken, terwijl een normale verkiezingswaarneming toch al snel zo'n acht tot tien dagen in beslag neemt. Ook in Zimbabwe was dat weer het geval. De twee waarnemers uit de Tweede Kamer (van de grootste regeringspartij) vonden het voor zichzelf en de waarnemingsmissie verantwoord zich vóór het weekend in en na het weekend uit te laten vliegen.
Eigenlijk deugt het niet, zo'n flitsbezoek. Misschien is het leuk voor de kamerleden zelf, maar voor de totale missie zijn ze van generlei waarde. In Zimbabwe, bijvoorbeeld, viel er voor de twee Tweede-Kamerleden in de stembureaus niets waar te nemen want ze waren te laat aangekomen om nog geaccrediteerd te worden. Ook voor de teams die zich over het land verspreidden kwamen ze niet in aanmerking, want niemand wil een teamgenoot die er maar een paar dagen is.
Bij andere waarnemers roept dat al snel de vraag op over het nut en de noodzaak van kamerleden bij verkiezingswaarnemingen. Dat is heel terecht, maar ook jammer, want kamerleden kunnen een zinnige rol vervullen in deze missies, mits ze die dan wel serieus nemen natuurlijk.
Dat moest ik even kwijt, maar veel interessanter is het natuurlijk om iets te melden over de verkiezingen in Zimbabwe. In de aanloopfase van de verkiezingen is er, zoals bekend, veel misgegaan. Intimidatie, illegale landbezettingen, gesjoemel bij de registratie, bewuste veranderingen van de grenzen van kiesdistricten ten faveure van de regerende partij, manipulatie bij de accreditatie van lokale (en internationale) waarnemers, enzovoort, enzovoort. Alles wat God verboden heeft, heeft Mugabe ingezet om de verkiezingen voor hem positief te beïnvloeden.
Tijdens de twee verkiezingsdagen en de dag van het tellen van de stemmen ging alles volgens het boekje. De mensen op de stem- en telbureaus waren deskundig en professioneel. Technisch gezien hebben de internationale waarnemers weinig fouten kunnen ontdekken. Maar dat neemt niet weg dat de uitslag er hoogst waarschijnlijk heel anders uit had gezien als alle partijen in de aanloop van de verkiezingen zich op een gelijkwaardige manier hadden kunnen voorbereiden. Dat was niet het geval en het mag dus een wonder heten dat MDC, een partij die vorig jaar nog niet bestond, met 57 leden in het parlement komt. Daar zitten nu 57 mensen die daar geen enkele ervaring mee hebben. En niet alleen dat, de partij moet van de grond af opgebouwd worden. Dat gaat niet vanzelf. Wat mij betreft mag het potje 'goed bestuur' hiervoor de komende jaren, als Zimbabwe zich gaat opmaken voor presidentsverkiezingen, flink leeggehaald worden.
Ik heb tijdens mijn lidmaatschap van de Eerste Kamer inmiddels een flink aantal verkiezingswaarnemingen gedaan. En hoe treurig de toestand in sommige landen vaak ook is, ik vind het een fantastische ervaring om dit te mogen doen. Ik krijg er altijd extra energie van. Je komt op plekken waar je normaal gesproken niet zou komen en je praat met mensen die je anders niet tegen zou komen.
In Zimbabwe sprak ik bij een stembureau anderhalf uur met vijf jonge vrouwen over hun alledaagse problemen. Leuke, intelligente vrouwen die dagelijks de eindjes aan elkaar moeten knopen.
Doreen, 24 jaar, drie kleine kinderen, moest van de middelbare school af omdat ze zwanger was en verkoopt nu groente en fruit op de markt om haar kinderen voldoende eten te geven. Ze kan veel meer, maar als de helft van de bevolking werkloos is, pak je alles aan om te overleven.
Rea, wier broer net aan aids is overleden. Ze vertelt over de voorlichting. Op middelbare scholen word je verteld niet te vrijen. Een veilig-vrijen-campagne is hier een stap te ver en condooms zijn nog steeds moeilijk te krijgen. Zo woekert de ziekte voort. Hier is meer actie nodig vinden de dames op het muurtje eensgezind. Over de politieke situatie in het land zijn ze ook duidelijk. Te veel oude, grijze, corrupte, machtswellustige mannen in de partijen. Er moeten meer jongeren in de politiek. Waar heb ik dat vaker gehoord?
Verkiezingswaarnemingen maken van abstracte politieke verhalen, beschouwingen in de kranten, in een korte tijd ervaringsfeiten; je proeft een land. En dat is compleet anders dan er achter de kansel van de Kamer over spreken. Na tien dagen Zimbabwe zie je hoe lang het democratiseringsproces in het land nog te gaan heeft. Het is volslagen onduidelijk hoe Mugabe met de uitslag omgaat. Tot nu toe zijn de vooruitzichten redelijk positief, maar je weet het nooit met die man. De 'gewone' mensen in Zimbabwe zijn de werkloosheid en economische misère zat en willen verandering. Misschien dat de presidentsverkiezingen in 2002 die verandering weer wat stappen dichterbij brengen.
Ondanks de confrontatie met armoede, politieke misère en de ergernissen over andere kamerleden heb ik genoten. Voor mij was het een fantastische ervaring met tal van leuke en interessante ontmoetingen in en rond de stemlokalen. Zeker, het was niet helemaal ongevaarlijk, maar ik bied me bij deze, geheel vrijwillig, aan om deze 'gevaarlijke' klus ook in 2002 namens de Kamer op me te nemen.
Deze column is op persoonlijke titel geschreven