De Eerste Kamer vraagt de regering te komen tot de ontwikkeling van scenario's waarin de crises waar de wereldbevolking mee kampt in samenhang worden aangepakt. Dit staat in een motie (EK 31.700, B) die volgende week in stemming komt en die kan rekenen op een meerderheid. De motie is ingediend door fractievoorzitter Schuurman van de ChristenUnie tijdens de algemene beschouwingen over de miljoenennota 2009. Mede ondertekenaars zijn de fractievoorzitters Werner (CDA), Noten (PvdA), Thissen (GroenLinks), Kox (SP), Ten Hoeve (OSF), Koffeman (PvdD), Holdijk (SGP) en Yildirim (Fractie-Yildirim).
De motie constateert dat de kredietcrisis in samenhang met andere crises leert dat wereldomspannende problemen om een gecoördineerd optreden vragen. De Eerste Kamer wil dat er een breed gedragen analyse komt over onder meer de vraagstukken van schaarste (voedsel, energie) en klimaat.
Volgende week komt verder een motie (EK 31.700, C) aan de orde die is ingediend door fractievoorzitter Werner van het CDA over het op handen zijnde veilingsysteem voor de emissierechten van CO2. In deze motie wordt de regering gevraagd zo spoedig mogelijk helderheid te geven op basis van welke criteria welke sectoren tijdelijk uitgezonderd worden van veilen. Daarnaast moet de regering er zorg voor dragen dat het een nationale veiling betreft en dat de opbrengst wordt teruggesluisd naar burgers en bedrijven. Premier Balkenende zei dat over dit laatste punt kabinetsberaad nodig is. Ook wees hij erop dat de beslissingen in een Europese context worden genomen.
Tijdens de Algemene politieke beschouwingen in de Eerste Kamer speelde de kredietcrisis een prominente rol. Premier Balkenende zei dat het kabinet erover denkt al geplande investeringen naar voren te halen om de economie te stimuleren en zo de gevolgen van de kredietcrisis enigszins binnen de perken te houden.
Het kabinet moet hierover nog beslissingen nemen. Daarom wilde de premier niet meer zeggen dan het erom gaat de structuur van de economie te versterken.
De CDA-fractie in de Eerste Kamer wil dat het kabinet een risicoanalyse maakt van wat de kredietcrisis voor Nederland kan gaan betekenen. Een gevolg mag volgens de CDA-fractie in elk geval niet zijn dat het overschot op de Rijksbegroting verdampt en zou omslaan in een tekort waardoor de financiële doelstellingen voor deze kabinetsperiode niet meer gehaald zouden kunnen worden. De CDA-fractie wil vasthouden aan de afspraak in het regeerakkoord dat in 2011 gestreefd wordt naar een begrotingsoverschot van 1 procent. Fractievoorzitter Werner drong er bij het kabinet op aan eventueel eerder met maatregelen te komen dan bij een begrotingstekort van 2 procent, zoals ook is afgesproken. Wij willen actie van de kant van het kabinet als dit bijvoorbeeld een jaar eerder al dreigt te gebeuren, zei Werner. Minister-president Balkenende zegde dit toe.
Fractievoorzitter Werner van het CDA was niet de enige fractievoorzitter die dinsdag 4 november tijdens de algemene politieke beschouwingen in de senaat de kredietcrisis aansneed. Zijn collega Rosenthal van de VVD-fractie ging hem voor. De VVD wil een zeer kritische doorlichting van de IJslandse en Amerikaanse transacties van gemeenten, provincies, waterschappen, Bank Nederlandse Gemeenten en de Vrije Universiteit in Amsterdam. De fractievoorzitter van de VVD had waardering voor het resolute optreden van minister Bos van Financiën in de acute fase van de crisis, maar hij verlangde ook van de regering te horen hoe aan de overheidsdeelneming in bankinstellingen zo snel mogelijk een einde gemaakt kan worden. De staat mag zijn tijdelijke rol niet gebruiken om socialistische stokpaardjes te berijden, zei de VVD-fractievoorzitter.
Interruptiedebat
Er ontspon zich over deze opvatting een interruptiedebat met de fractievoorzitters van PvdA, SP en CDA. PvdA-fractievoorzitter Noten vroeg naar aanleiding van het pleidooi van Rosenthal om eventuele winsten uit bankactiviteiten te gebruiken voor het afboeken van de staatsschuld, wat de VVD wil als de overheid eventueel verliezen zou leiden. Mogen die dan bij de staatschuld worden opgeteld en kunnen bezuinigingen in overheidsuitgaven dan achterwege blijven? SP-fractievoorzitter Kox hield de VVD-fractievoorzitter voor dat het kapitalisme heeft gefaald. Hij noemde het neo-liberalisme een 'ongefundeerd bijgeloof'.
Over de term 'staatssocialisme' kreeg Kox het aan de stok met fractieleider Noten van de PvdA. Deze vond dat met die term het democratisch socialisme van zijn partij geen recht wordt gedaan. In antwoord op een vraag van CDA-fractieleider Werner wat hij bedoelde met de term 'ondernemende overheid' legde Noten uit dat wat hem betreft de overheid niet op de stoel van de ondernemer moet gaan zitten, maar wel moet optreden als de economie dreigt te ontsporen.
Rosenthal wees erop dat de VVD niet voor een volledig vrije economie is. Geen laissez faire, laissez aller, maar een markteconomie waarbij de overheid optreedt als strenge marktmeester die zorgt voor gelijke spelregels voor alle deelnemers. In de huidige crisis is wel oog voor de spaarders, maar niet voor de aandeelhouders. De VVD-fractie wil dat het evenwicht wordt hersteld. Het gaat om gelijkwaardige bejegening van de verschillende partijen. Want pas dan zal er echt herstel van vertrouwen zijn, aldus de VVD-fractievoorzitter.
Rosenthal legde in zijn bijdrage aan de Algemene politieke beschouwingen de regering zes aanjagers voor: 1. meer gebruik van kernenergie; 2. het vrijer maken van de woningmarkt; 3. opschaling van universiteiten naar 'graduate schools' om de conconcurrentie met Azië aan te kunnen; 4. meer mensen aan het werk in echte banen; 5. inperking van de AWBZ tot echt onverzekerbare risico's; 6. snel investeren in o.a. wegen en ziekenhuizen.
Diepgang en samenhang
CDA-fractievoorzitter Werner zag meer diepgang en samenhang in het kabinetsbeleid komen. Hij prees de groeiende daadkracht op het gebied van participatie, het Deltaplan om de gevolgen van de klimaatveranderingen en de zeespiegelstijging op te vangen, de invoering van kilometerheffing, de kwaliteitsimpuls voor scholen, het inkomensbeleid, de lastenverlichting voor het bedrijfsleven en de solide overheidsfinanciën.
Werner zei dat de CDA-fractie het zeer wenselijk acht om de WW om te bouwen naar een werkverzekering. Ook langer doorwerken wil de CDA-fractie aanmoedigen. Deze maatregelen zijn niet alleen nodig voor de langere termijn, maar zijn ook nu van belang om de stagnerende economie vlot te trekken.
Impliciet pleitte Werner voor de bouw van een nieuwe kerncentrale. Hij zei: Kernenergie kan niet worden gemist en het is goed dat de aanvraag voor de bouw van een nieuwe kerncentrale nu wordt gestart opdat een volgend kabinet daarmee verder kan gaan.
De CDA-fractie is ook voor geheel of gedeeltelijk onderbrengen van de resterende aardgasopbrengsten in een fonds, zoals door de Nederlandsche Bank is bepleit. Zo kan het ondergrondse vermogen aan aardgas ook voor de verre toekomst in de vorm van een financieel fonds worden behouden, zei Werner. Premier Balkenende zei dat deze suggestie bij een studie die mede gaat over het Fonds Economische Structuurversterking wordt meegenomen.
Parlementair onderzoek
Volgens fractievoorzitter Kox van de SP moet er snel een parlementair onderzoek komen naar de gevolgen van de kredietcrisis en naar de vraag hoe het zo fout kon gaan en wie er verantwoordelijk voor zijn en welke lessen uit de gemaakte fouten getrokken kunnen worden. Als de coalitiepartijen in de Tweede Kamer zo'n onderzoek blijven blokkeren, zou volgens Kox de Eerste Kamer tot zo'n onderzoek moeten besluiten. De SP-fractievoorzitter verwees naar een eerder pleidooi van zijn collega Schuurman van de ChristenUnie die erop wees dat de Grondwet de Eerste Kamer niet voor niets het recht heeft gegeven om parlementaire enquêtes te houden. Overigens is dit nog nooit gebeurd. Van ons mag de commissie-Schuurman snel aan de slag, zei Kox.
Maakbaarheid
PvdA-fractievoorzitter Noten sneed in zijn bijdrage het thema 'de maakbaarheid van de samenleving' aan en wees op het blijkbaar onbeheersbare samenspel van vrije markt en overheidstoezicht. De PvdA-fractie weet dat de samenleving geen machinekamer is en politici geen ingenieurs. De PvdA wil dan ook niet terug naar het denken over maakbaarheid van de vorige eeuw. De vrijheid van de burger is voor een sociaal democraat een te groot goed, betoogde Noten. Maar dat wil nog niet zeggen dat de overheid niets mag ondernemen. De onzekerheid over morgen mag geen reden zijn om vandaag niet te handelen. Daarom prees Noten de regering voor het verlagen van de WW-premie en het niet verhogen van de BTW. Gecombineerd met de terughoudende opstelling bij het ontslagrecht leidde die maatregelen tot een Sociaal Akkoord met werkgevers en werknemers.
Net als zijn CDA-collega Werner was Noten bezorgd over de gevolgen van de bestrijding van terrorisme voor de persoonlijke levenssfeer. Door het koppelen van databestanden kan elke Nederlander opeens verdachte worden. CDA en PvdA voelen daarom vooralsnog niet veel voor het wetsvoorstel over verruiming van de bevoegdheden van de inlichtingendiensten (WIV) (30.553), zo bleek tijdens de Algemene politieke beschouwingen.
De PvdA-fractie wil weten of de Nederlandse Mededingingsautoriteit er geen bezwaar tegen heeft dat de staat nu bij drie van de vier grootbanken een vinger in de pap heeft. Het leek Noten geen goed idee dat de regering nu zelf zal gaan bankieren en hij vond ook dat er een wettelijke basis moet zijn voor de deelnemingen van de staat in de grootbanken. Het klopt natuurlijk niet, dat de regering van maandag tot vrijdag regeert en in het weekend handelt, zei Noten.
Noten loste namens zijn fractie een schot voor de boeg in de discussie over de solvabiliteit van pensioenfondsen. Als daar strengere eisen aan worden gesteld, is de PvdA-fractie daar tegen, zei Noten.
Kernenergie
De PvdA-fractie stelt zich achter het denkbeeld om meer kernenergie in Nederland op te wekken, net als CDA en VVD. De PvdA stelt voor om het geld dat mogelijk wordt verdient met de deelnemingen in de financiële sector voor 100% te investeren in alternatieve en duurzame energie. Dan zouden we echt het gevoel hebben hier iets aan het maken te zijn: een samenleving die onafhankelijk is van door anderen te leveren energie en die op een duurzame wijze wordt overgedragen aan haar kinderen, aldus PvdA-fractievoorzitter Noten.
Fractievoorzitter Thissen van GroenLinks zei dat het kabinet redelijk adequaat heeft ingegrepen bij de kredietcrisis, maar het bij allerlei andere crises af laat weten. Hij verwees naar de sluipende crisis in het onderwijs en de jeugdzorg. Nog steeds komen per jaar 40.000 jongeren van het vmbo zonder startkwalificatie. Ze raken verslaafd, hebben schulden en kunnen geen stageplek krijgen voor een opstapje naar de maatschappij. Het toezicht op scholen faalt. Ook via de Nationale Ombudsman komen er allerlei misstanden aan de orde in de overheidsbureaucratie. Maar de overheid luistert niet naar haar burgers en volhardt daarom in verkeerd beleid. Er wordt volgens GroenLinks ook te weinig gedaan om de klimaatcrisis het hoofd te bieden.
Fractievoorzitter Schuurman van de ChristenUnie zei dat een nieuwe kredietcrisis nooit meer mag voorkomen. Een wereldwijd alarmeringssysteem, veel strengere regels voor financiële instellingen en een waterdicht toezicht moeten dat tegengaan. Volgens Schuurman moet er een sociaal geconditioneerde markteconomie komen. Een echt christelijk-sociaal kabinet zou volgens Schuurman ook de enorme salarissen en bonussen in de vrije sector aanpakken, bijvoorbeeld door een extra belastingtarief boven de 52 procent voor salarissen boven de zogenaamde Balkenende-norm. De fractievoorzitter van de CU hekelde de westerse cultuur als de 'geestloze, oppervlakkige, materialistische cultuur van technische overmoed, machtswellust en hebzucht'.
Groene revolutie
Fractievoorzitter Schouw van D66 typeerde het kabinet Balkenende IV in één zin: Stilstaan in plaats van hervormen. Schouw wees op het gebrek aan debat over AOW-leeftijd, flexibilisering van de arbeidsmarkt, hypotheekrenteaftrek, de vastzittende woningmarkt en de broodnodige investeringen in het onderwijs. Naar zijn mening beperkt de kredietcrisis de manoeuvreerruimte binnen het verstandshuwelijk van CDA, PvdA en CU. De fractievoorzitter van D66 pleitte voor een derde industriële revolutie, een groene revolutie, door de aardgasbaten in te zetten voor een doortastend energiebeleid. Volgens Schouw is Nederland fors achterop geraakt in duurzaam Europa. Op de wereldranglijst van milieuprestaties is Nederland gezakt van de 27e naar de 55e plaats.
Schouw vroeg ook hoe solide de begroting 2009 nog is, waarin de gasinkomsten zijn begroot op een olieprijs van 125 doller, terwijl de huidige prijs ongeveer de helft daarvan is. Wat blijft er dan nog over van de miljarden extra ingeboekte gasopbrengsten in 2009?, vroeg Schouw.
Namens de Onafhankelijke Senaatsfractie pleitte voorzitter Ten Hoeve o.a. voor invoering van een extra belastingschijf voor topinkomens van 65% boven de 250.000 euro. Premier Balkenende wees deze suggestie van de hand. Ten Hoeve wees ook op een rapport van de Rekenkamer over Duurzame visserij, waaruit blijkt dat het korte termijn belang een veel grotere invloed heeft dan het lange termijn belang van alle betrokkenen. De rotsblokkenactie van Greenpeace kan wat mij betreft met begrip bejegend worden, zei Ten Hoeve.
Fractievoorzitter Holdijk van de SGP wees erop dat de financiële crisis een morele dimensie heeft. Geld- en hebzucht spelen mensen parten. De prikkel en ondeugd van de geldzucht is de wortel van alle kwaad, betoogde Holdijk. De fractievoorzitter van de SGP vond dat de banken hun maatschappelijke opdracht weer centraal moeten stellen door de ouderwetse spaar- en kredietfunctie weer als centrale taak te zien, duidelijk afgescheiden van investment bankieren.
Fractievoorzitter Koffeman van de Partij voor de Dieren zag de kredietcrisis in samenhang met een reeks andere crises: biodiversiteitcrisis, zoetwatercrisis, mestcrisis, klimaatcrisis, voedselcrisis en een dierziektecrisis. Samen vormen ze een beschavingscrisis van niet eerder vertoonde omvang, zei Koffeman. Hij hekelde het beleid van het kabinet dat ondanks alles inzet op meer zelfregulering en minder overheidsbemoeienis en een heilig geloof in de markt tentoon spreidt. Waarom vindt het kabinet het goed dat in Nederland varkens worden gefokt die in China worden opgegeten? Premier Balkenende zei dat dit nu eenmaal een economische activiteit is waar het kabinet niet tussen wil komen al zullen wel eisen worden gesteld aan de duurzaamheid van de varkensstallen.
Senator Yildirim van de Fractie-Yildirim vroeg wederom aandacht voor de tweedeling in de samenleving. In het bijzonder wees hij op de hogere energierekening die mensen met een smalle beurs tegemoet kunnen zien.
Deel dit item: