De Eerste Kamer heeft dinsdag 19 mei na een debat met staatssecretaris Bijleveld-Schouten van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en minister Hirsch Ballin van Justitie op hoofdlijnen groen licht gegeven aan het proces van staatkundige vernieuwing van het Koninkrijk (31.568). Verschillende fracties in de senaat hebben de bewindslieden echter aangekondigd kritisch te zullen kijken naar de wetsvoorstellen waarin de staatkundige vernieuwing nader wordt uitgewerkt. Het gehele pakket moet uitmonden in ontbinding van het land de Nederlandse Antillen, de autonome status binnen het Koninkrijk van Curaçao en Sint Maarten en het omvormen van de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba (BES-eilanden) tot openbare lichamen binnen Nederland. Het eiland Aruba dat twintig jaar geleden een status aparte verwierf blijft een land binnen het Koninkrijk naast Nederland en in de toekomst Curaçao en Sint Maarten.
Over de situatie op Aruba leven in de Eerste Kamer grote zorgen. Met instemming werd het voornemen van staatssecretaris Bijleveld begroet om binnen een half jaar een wetenschappelijk onderzoek te laten instellen naar de bestuurscultuur op dit eiland.
Staatssecretaris Bijleveld zei in het debat met de Eerste Kamer met nadruk dat Nederland zich niet op een einddatum voor invoering van de nieuwe verhoudingen op de Antillen heeft vastgelegd. "Eind 2010 is een realistischer inschatting dan begin 2010", verklaarde de staatssecretaris in antwoord op opmerkingen in de senaat dat Curaçao waarschijnlijk meer tijd nodig heeft om als zelfstandig land binnen het Koninkrijk te kunnen functioneren. Van meerdere kanten werden in de senaat zorgen geuit over de mogelijkheden van Curaçao en vooral van Sint Maarten om voldoende draagvlak te vinden voor een zelfstandig bestaan binnen het Koninkrijk. Wat de positie van Sint Maarten aangaat, liet mevrouw Bijleveld weten dat zij een 'plan B' achter de hand houdt voor het geval dit eiland niet blijkt te kunnen voldoen aan de criteria voor het verwerven van de status als zelfstandig land binnen het Koninkrijk.
Eenstemmigheid is er in de Eerste Kamer over de voorwaarden die Nederland aan de autonomie van de twee eilanden heeft gesteld op het gebied van financieel beheer, goed bestuur en rechtshandhaving. Op deze terreinen mogen geen verdere concessies worden gedaan. Nu Nederland de sanering van een schuld van 1,7 miljard euro op zich neemt, kunnen zijn aanvullende wensen gerechtvaardigd, was de redenering van enkele fracties. Mevrouw Linthorst zei namens de PvdA-fractie dat zij het verwijt van neokolonialisme verre van zich werpt. De meeste woordvoerders gaven aan dat de uitslag van het referendum op Curaçao - waarbij 52% zich uitsprak voor de staatkundige hervorming - op zichzelf verheugend is, maar dat tegelijk is gebleken hoe verdeeld de bevolking over dit onderwerp is. Met name de Antilliaanse politici hebben een taak in het overbruggen van de kloof tussen voor- en tegenstanders van de voorwaarden voor autonomie, vinden de meeste senatoren. OSF-senator Ten Hoeve pleit er voor dat ook vanuit Nederland een handreiking wordt gedaan aan de oppositie. Hiermee doelt hij echter niet op een versoepeling van de gestelde voorwaarden.
Door enkele fracties wordt in de senaat aangedrongen op uitvoering van een in 2006 aangenomen motie-Schuurman, waarin de Eerste Kamer de regering oproept het statuut voor het Koninkrijk uit 1954 te herijken en aan te passen aan de eisen van de tijd. VVD en D66 kritiseren de wijze waarop de regering statuut en Grondwet hanteert om de staatkundige vernieuwing zonder wijziging van de Grondwet te kunnen doorvoeren. De CDA-fractie heeft twijfels over het uitgangspunt dat bij de verkiezing van leden van de Eerste Kamer de leden van de eilandsraden van de BES-eilanden dezelfde positie hebben als de leden van de Nederlandse Provinciale Staten. Volgens minister Hirsch Ballin is deze oplossing wel in overeenstemming met de Grondwet.
De minister verklaarde in antwoord op meerdere vragen dat vrij verkeer van personen tussen de verschillende delen van het Koninkrijk uitgangspunt van beleid is. VVD-senator Van Kappen sprak in het debat de vrees uit dat burgers als gevolg hiervan zullen verhuizen naar die delen van het Koninkrijk waar het voorzieningenniveau en de rechten van de burgers het beste zijn geregeld. Volgens hem begeeft Nederland zich met de staatkundige vernieuwing in een uiterst moeizaam en complex proces. De VVD is ervan overtuigd dat Sint Maarten nauwelijks kan functioneren zonder structurele en blijvende ondersteuning vanuit Nederland. Dit betekent volgens hem in feite een beperking van de voorgestelde autonomie. Hij bindt de regering op het hart om strak vast te houden aan de eisen van goed bestuur, rechtshandhaving en een degelijke financiële huishouding. "Deze eisen markeren wat de VVD betreft de grenzen waarbinnen de autonomie van Curaçao en Sint Maarten vorm moet krijgen", aldus Van Kappen.
Voorts kritiseerde de VVD-senator het besluit om af te zien van één politiekorps voor de hele Nederlandse Antillen. Nu is afgesproken at er drie afzonderlijke politiekorpsen komen voor Aruba, Curaçao en Sint Maarten. Van Kappen vraagt de regering of is gekeken naar de Franse variant. Die houdt in dat de lokale politiekorpsen zich bezighouden met de normale dagelijkse politiezorg, maar dat de zware georganiseerde grensoverschrijdende criminaliteit wordt bestreden door een gezamenlijk centraal geleide politieorganisatie. Minister Hirsch Ballin antwoordde dat een gespecialiseerde recherchecapaciteit deel uitmaakt van de voorgenomen gemeenschappelijke voorzieningen voor de politie. Ook forensisch onderzoek valt hieronder, zo antwoordde hij op een specifieke vraag van de fracties van CU en SGP.
Mevrouw Van Bijsterveld (CDA) stelt dat de staatkundige verandering op de Antillen geen eindpunt mag zijn, maar juist een startpunt voor nieuwe verhoudingen binnen het Koninkrijk. Bij de voorbereiding van een nieuw statuut moeten ook maatschappelijke organisaties aan beide zijden van de oceaan worden betrokken, zoals bepleit in het CDA-rapport 'Naar een Salsa op klompen'. Mevrouw Van Bijsterveld vindt dat de regering zich nu terecht beperkt tot de noodzakelijke wijzigingen van het statuut in het kader van deze herzieningen. Maar zij verlangt tegelijk een bredere visie bij de evaluatie over vijf jaar. In antwoord hierop kondigt de staatssecretaris een brede visie aan over herziening van het Statuut, onder meer door het opstellen van een essaybundel en symposia. Ook komt er een notitie over de wijze waarop in de autonome delen van het Koninkrijk de fundamentele rechten van burgers kunnen worden gewaarborgd.
Evenals andere senatoren hecht mevrouw Ten Horn (SP) groot belang aan het vasthouden aan strikte criteria voor de uiteindelijke beslissing of Curaçao en Sint Maarten een nieuw land binnen het Koninkrijk worden. Zij vindt dat er voldoende vertrouwen moet zijn dat het nieuwe land vanaf de eerste dag van de nieuw verworven status daadwerkelijk in staat is om als zelfstandig land te functioneren. Voor de SP is het belangrijkste dat de inwoners er uiteindelijk beter van worden. Kritiek heeft mevrouw Ten Horn op Aruba, dat sinds de opstelling van een protocol in 1993 nog steeds de afspraken niet is nagekomen. Zij herinnerde de staatssecretaris tijdens het debat aan haar uitspraak in de Tweede Kamer dat 'van belastingparadijzen op de BES-eilanden geen sprake kan zijn'. Zij fulmineerde ook tegen het bestaan van vrijhandelszones op de Nederlandse Antillen, die worden gebruikt voor de doorvoer van verdovende middelen, andere smokkelwaar en het witwassen van criminele gelden.
Mevrouw Linthorst van de PvdA-fractie meent dat de druk op de Eerste Kamer om in te stemmen met de afspraken die de regering heeft gemaakt met de Antillen en Aruba bijzonder groot is. "We zijn met dit proces in een fuik gezwommen". Het is de PvdA-fractie opgevallen dat nu de BES-eilanden 'bijzondere Nederlandse gemeenten' worden, meerdere Nederlandse departementen zich nu verantwoordelijk voelen voor de kwaliteit van de daar aanwezige voorzieningen. Er ontstaat een discussie over het gewenste niveau van de sociale voorzieningen (er mag niet teveel verschil met Nederland zijn, maar ook niet met de Caribische omgeving in aanzuigende werking te voorkomen), het niveau van het onderwijs en de gezondheidszorg, milieu en ruimtelijke ordening en de veiligheid van vliegvelden die moeten voldoen aan Europese veiligheidseisen. De PvdA-fractie vraagt zich af de schuldsanering voldoende is om met een schone lei te beginnen en of de eisen die aan de sanering worden gesteld afdoende zijn. Forse kritiek heeft Linthorst op het bestuur van Aruba, waar geen leerplicht geldt en volgens haar de economie mede draait op illegale arbeid.
Ook mevrouw Lagerwerf-Vergunst hekelde namens de fracties van SGP en ChristenUnie het ontbreken van de leerplicht op Aruba. Volgens haar staat op Aruba, ondermeer vanwege de kleinschaligheid van haar voorzieningen en de lokale samenleving, de kwaliteit van de rechtsstaat onder druk. GroenLinks-senator Laurier maakt zich zorgen over de infrastructuur en de uitvoering van bestuurlijke taken op het gebied van natuur, milieu en ruimtelijke ordening. Ook voor hem is Sint Maarten het grootste zorgenkind. "Ik betwijfel of ze de weelde van autonomie kunnen dragen".
Senator Engels van D66 wijdde zijn bijdrage aan het debat voor het noodzakelijke wetgevingsproces dat naar zijn mening hier en daar op gespannen voet staat met de Grondwet. D66 heeft weliswaar begrip voor het uitzonderlijke karakter van de op handen zijnde wetgevingsoperaties, maar vraagt de regering nadrukkelijk in de komende wetsvoorstellen uitvoerig te motiveren en te onderbouwen, waarom afbreuk zal worden gedaan aan het in de Grondwet verankerde legaliteitsbeginsel. "In beginsel zijn delegatiebepalingen die de mogelijkheid bieden zonder parlementaire machtiging af te wijken van de wet staatsrechtelijk niet geoorloofd", oordeelde senator Engels. Hij verwijst naar een door de Eerste Kamer in 2006 aanvaarde motie-Jurgens waarin deze opvatting is vastgelegd.
Deel dit item: