Verslag van de vergadering van 8 maart 2016 (2015/2016 nr. 22)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 16.59 uur
De heer Nagel i (50PLUS):
Voorzitter. Deze derde termijn is meer dan gerechtvaardigd door drie nieuwe gegevens: de brief van de staatssecretaris Dekker van 4 maart jl. met het pakket toezeggingen dat hij tijdens de behandeling in de Eerste Kamer heeft gedaan, de brief van de dertien redactieraden en ondernemingsraden van de dertien regionale omroepen en het advies van twee onafhankelijk staatsrechtgeleerden, professor Elzinga en mr. De Vries, over de Eerste Kamer en de afhandeling van de Mediawet.
Ik wil beginnen met de reacties uit de provincies, omdat de staatssecretaris steeds met klem heeft betoogd dat het om de belangen van de medewerkers bij de regionale omroepen gaat en dat spoed geboden is opdat de onzekerheid voor hen niet langer blijft bestaan. De dertien redactieraden en ondernemingsraden blijven zich ook na de tweede termijn grote zorgen maken over de wijze waarop de staatssecretaris de wetgeving door de Eerste Kamer probeert te loodsen, zo schrijven zij. Hun zorgen over de kwaliteit van de regionale journalistiek en de inhoud van het media-aanbod zijn eerder toe- dan afgenomen. De staatssecretaris blijft daarentegen volhouden dat de bezuinigingen nauwelijks consequenties zullen hebben voor de journalistieke kwaliteit. Hij heeft geen enkele omroepervaring; anders zou hij geweten hebben hoe de bezuinigingen in de praktijk werken. Verlies van 200 arbeidsplaatsen in het kader van 12 miljoen bezuinigen: hoe kan men denken dat dit geen invloed heeft op het journalistieke werk? De resterende 5 miljoen zal ook op de redacties moeten worden verhaald. Niet eerder hebben omroepmedewerkers het zo slecht getroffen als onder deze staatssecretaris. Hij zegt op te komen voor de omroepmedewerkers, maar in de praktijk heeft hij lak aan de mensen op de werkvloer
De brief van de dertien redactieraden en ondernemingsraden wordt nog eens ondersteund door de Brabantse gedeputeerde Henri Swinkels, die erop wijst dat er geen enkele financiële noodzaak is om een deel van de wet versneld in te voeren en die een beroep doet op de senaat om de stemming aan te houden. De overeenkomst met ROOS bevestigt dit. Overigens gaat het om uitstel en geen afstel, dus blijven de regionale omroepen bedreigd.
Een enkele opmerking nog over de eerder gedane benoemingen. Is het juist, zo willen wij van de staatssecretaris weten, dat door Omroep MAX een beroep is gedaan op de Wet openbaarheid van bestuur om de nodige informatie over eerdere benoemingen te krijgen? Kan de staatssecretaris toezeggen dat behoudens gegevens waarbij de privacy in het geding is, zoals namen, deze informatie onverkort wordt gegeven en dat de pot zwarte lak niet uit zijn bureaula zal komen?
Toen wij de laatste brief van de staatsecretaris lazen, konden wij onze ogen nauwelijks geloven. Ik weet zeker dat niet eerder een wetsvoorstel met zo veel toezeggingen in dit huis is behandeld. Wat zijn die toezeggingen echter waard? De staatsecretaris zegt toe dat het grote deel van de wet dat niet over de regionale omroepen gaat niet in werking treedt totdat de toegezegde wijzigingen, die nog via de Raad van State en de Tweede Kamer moeten, hier zijn afgehandeld. Op 1 maart betoogde de staatssecretaris dat mocht hij deze zaken niet zelf kunnen afhandelen, bijvoorbeeld doordat het kabinet voortijdig vertrekt, zijn mogelijke opvolgers zijn beloftes gestand moeten doen. Dat blijkt bij navraag gewoon niet waar te zijn. Mogelijke opvolgers van de heer Dekker zijn op geen enkele wijze staatsrechtelijk gebonden aan de door hem gedane toezeggingen, zoals ook blijkt uit het rapport van de deskundigen Elzinga en de Vries. Voor de partijen die zich blij maken met een dode mus wijs ik erop dat in het rapport staat: "Indien de Eerste Kamer thans instemt met het wetsvoorstel zoals het voorligt, dan is zij elke regie op het verloop van de door de staatssecretaris voorgestelde werkwijze staatsrechtelijk gezien kwijt. Zij is overgeleverd aan de waarschijnlijk goedbedoelde inzet van de staatssecretaris en de mogelijke welwillendheid van de Tweede Kamer."
Ik voeg daar de vraag aan toe wat al deze toezeggingen waard zijn als na mogelijke tussentijdse verkiezingen, zoals te verwachten valt, de samenstelling van de Tweede Kamer, drastisch gewijzigd is. Een sterke tegenstander van deze wet als de PVV kan groeien. Naar alle waarschijnlijkheid zal de VVD verkleind worden en de PvdA nog meer. Dat zijn de partijen die in het verleden borg stonden voor deze wet. De Tweede Kamer heeft nadrukkelijk het recht van amendement, zelfs op de door een meerderheid van de Eerste Kamer gedicteerde voorstellen. Het kan zo maar gebeuren en daarom mag dit wetsvoorstel niet worden aangenomen, te meer daar het absoluut niet nodig is.
Wat we nu meemaken kent z'n weerga in de parlementaire geschiedenis niet. Bij elke dreiging en eis knikte de staatsecretaris al voordat de vragen waren afgerond. Er hadden al ontmoetingen buiten het parlement plaatsgevonden en partijen die altijd pleiten voor transparantie, hadden daar hun geheime akkoorden al met de staatsecretaris gesloten. Het was zichtbaar: de staatssecretaris stond te popelen om te kunnen knikken en het leek of hij de sprekers tot een grotere spoed aanmaande. Het was zoals Elzinga en de Vries beschrijven: "Veel fracties tonen een open oog en oor voor de voorstellen en toezeggingen die de staatssecretaris doet. (…) Het staatsrecht verzet zich hier niet tegen. Maar niet alle oplossingen die thans op tafel liggen, zijn vanuit deze invalshoek voor de hand liggend en staatsrechtelijk aanvaardbaar."
Geconstateerd wordt dat de staatssecretaris terug zal moeten naar het kabinet, Raad van State en de Tweede Kamer. Wanneer het gaat om beperkte veranderingen dan is het gebruikelijk te werken met een novelle, in feite een verkapt recht van amendement. In dit geval gaat het echter om een significante aanpassing van het wetsvoorstel die niet strookt met het aanvaarde gebruik van de novelle. Het wetsvoorstel wordt op vele onderdelen gewijzigd en de grootste delen ervan treden niet in werking. De kamer van bezinning is de weg compleet kwijt geraakt. De onafhankelijke staatsrechtgeleerden concluderen dan ook op pagina 7 van hun advies dat in dit geval de novelle met een verkapt amendementsrecht zich ontwikkelt tot een daadwerkelijk wijzigingsinstrument in handen van de Eerste Kamer, wat in strijd is met de Grondwet.
Dat is een niet geringe uitspraak en voor 50PLUS reden om de staatssecretaris met klem te vragen hierover met spoed advies te vragen aan de Raad van State. Het gaat om een uiterst belangrijke zaak waarmee men niet zorgvuldig genoeg kan omgaan. Een dergelijk advies kan indien nodig met spoed geleverd worden en het is te belangrijk om deze omstreden zaak niet te laten toetsen. Is de staatssecretaris bereid om de Raad van State te vragen om voor de stemmingen van volgende week hierover een advies te geven?
Wat er hier wordt afgesproken, lijkt ook delen van de Tweede Kamer niet ongemoeid te laten. Gelet de zeer vele en diepgaande wijzigingen die aangebracht worden, heeft niet alleen de staatssecretaris flutwerk geleverd. Ook de Tweede Kamer is massaal tekortgeschoten. Zij heeft maar te doen wat de Eerste Kamer heeft gedicteerd. In feite worden de rollen van de Tweede en Eerste Kamer omgedraaid en wordt de Tweede Kamer gegijzeld. De staatsrechtgeleerden menen dat de grondslag van het Nederlandse tweekamerstelsel geweld wordt aangedaan. Het zou ons niet verbazen als de initiatiefnemer van het instellen van een Staatscommissie Bezinning Parlementair Stelsel, de VVD, de volgende verkiezingen ingaat met de leus "gekker kunnen wij het niet maken".
Geconcludeerd wordt dat de Eerste Kamer nu betrokken wordt in het politieke verkeer tussen kabinet en Tweede Kamer, een positie die de Eerste Kamer zichzelf niet zou moeten toedichten. De staatsrechtgeleerden hebben na verzending van het pakket toezeggingen nog het volgende laten weten: we hebben de brief van de staatssecretaris nog tot ons genomen en die bevestigt ons in de opvatting dat het zo niet kan.
Als we op een rij zetten wat er al gebeurd is, wat er verder dreigt te gebeuren en hoe makkelijk het anders kan, wil 50PLUS een voorstel doen. Eerst wil ik echter nog een opmerking maken over de benoemingen. De staatssecretaris heeft zich er veel te veel mee bemoeid en vindt nu zelf ook dat het anders moet. Waarom komt hij hier zo laat achter?
Er worden zeer veel verbeteringen toegezegd. Eerst moet echter een wetsvoorstel dat op vele punten niet deugt toch aangenomen worden hoewel het niet uitgevoerd gaat worden, met alle risico's van dien. In tegenstelling tot wat de staatsecretaris op 1 maart zei, staat namelijk vast dat zijn opvolgers hier niet aan gebonden zijn. Daarom vragen wij hem — wij willen daar graag een heel duidelijk antwoord op — of hij volmondig toegeeft dat hij zich vergist heeft, dat hij evenmin echt in de hand heeft wat de Tweede Kamer gaat beslissen en dat dit nog minder het geval is indien die bij een vervroegde verkiezingen deze Tweede Kamer drastisch van samenstelling zou veranderen. De Eerste Kamerfracties die op de staatssecretaris en zijn toezeggingen rekenen, nemen grote en onverantwoorde risico's. Het is toch eigenlijk van de gekke dat volstrekt onnodig een wetsvoorstel aangenomen gaat worden dat niet deugt en ook niet uitgevoerd gaat worden? Dat valt toch niemand uit te leggen?
Een redelijk alternatief ligt voor de hand. Het is mogelijk — dat zou onze voorkeur hebben — om het gehele wetsvoorstel aan te houden, waarna de staatssecretaris met spoed een gewijzigd wetsvoorstel indient dat via de Raad van State en Tweede Kamer in snel tempo bij de Eerste Kamer terechtkomt. Wij hebben de ingediende motie hierover medeondertekend. In dat geval hoeft de beschreven en in onze ogen niet acceptabele procedure niet verder gevolgd te worden. 50PLUS ziet geen enkele reden waarom dat niet zo zou kunnen. Graag willen wij van de staatsecretaris weten of hij niet bij nader inzien dit redelijke alternatief beter vindt dan de zeer omstreden en onjuiste procedures die hij tot nu toe geregeld heeft.