De Algemene financiële beschouwingen in de Eerste Kamer op dinsdag 22 november 2016 stonden in het teken van: het pensioenenstelsel, de aanpak van de bankencrisis, de wet deregulering arbeidsrelaties, ontwikkelingen in de eurozone en de financiële sector. Het debat werd gevoerd met minister Dijsselbloem en staatssecretaris Wiebes van Financiën. Er werden twee moties ingediend. Op 29 november 2016 wordt over deze moties gestemd.
Ivoordraaien
Senator Van Kesteren (CDA) stelde in het debat dat het kabinet een weinig controversiële begroting heeft ingediend. Volgens de senator is het kabinet duidelijk op weg naar het einde van haar ambtsperiode. Het kabinet verdient waardering voor het feit dat de economie en de overheidsfinanciën er goed voor staan. Toch is er veel onvrede onder burgers. Politiek kan volgens Van Kesteren worden vergeleken met ivoordraaien: een ambacht waarbij met eindeloos geduld aan een product wordt gewerkt, met nauwelijks waarneembare resultaten. Het is volgens Van Kesteren essentieel dat politici terughoudend zijn in wat zij beloven en dat de uitvoering van beleid op orde is. De senator vroeg dan ook of de Belastingdienst eventuele wijzigingen van het belastingstelsel wel aan kan. Ook het UWV toont fundamentele gebreken in het uitvoeren van beleid.
Verder merkte de senator op dat er te veel óver zelfstandigen wordt gesproken en te weinig mét hen. Dit zou de uitvoerbaarheid van het beleid ten goede komen. Het niet-indexeren van pensioen draagt volgens de senator bij aan de kloof tussen Den Haag en de rest van Nederland. Het uitgangspunt van sparen voor de toekomst is goed, maar wordt veel te streng uitgevoerd. Tot slot betoogde de senator dat het verstandig is om twee dingen centraal te stellen: investeren in duurzaamheid en extra middelen vrijmaken voor Defensie.
Strategie
Senator De Grave (VVD) vroeg wat de strategie van het kabinet wordt als onverhoopt protectionisme in plaats van vrijhandel de internationale norm wordt. Hij gaf aan dat zijn fractie positief is over de extra middelen die vrij zijn gemaakt voor Veiligheid en Justitie en Defensie. De Grave sprak waardering uit voor het financiële beleid van het kabinet. De senator stelde wel dat de lastenverlichting en investeringen in nationale en internationale veiligheid konden worden gefinancierd binnen het trendmatig begrotingskader. De senator gaf aan dat er weliswaar kritiek is geweest op de forse bezuinigingen in tijden van economische tegenslag, maar dat het nog maar de vraag is of er in de politiek en samenleving draagvlak is voor dergelijke bezuinigingen in tijden van economische voorspoed. Dit is in Nederland in het verleden nauwelijks gebeurd.
De Grave vroeg verder hoe groot de budgettaire tegenvaller voor 2017 is als de zorgpremie hoger is dan verwacht. De forse wijzigingen in de feitelijke zorgpremie leiden volgens de senator tot onzekerheid over het koopkrachtbeeld en budgettaire instabiliteit. De senator vroeg hoe dit kan worden verbeterd. Hij vroeg ook of het niet veel doelmatiger is om de zorgtoeslag rechtstreeks naar de zorgverzekeraar over te maken. Bij de toeslag voor kinderopvang gebeurt immers iets vergelijkbaars. Verder vroeg de senator of het kabinet in haar reactie op het rapport van de WRR de studie van het IMF over fiscale behandeling van eigen en vreemd vermogen.
Breed gedragen internationale rol
Senator Rinnooy Kan (D66) stelde dat de combinatie van hoge economische concurrentiekracht en sterke sociale solidariteit Nederland wereldwijd uniek maakt. Rinnooy Kan betoogde dat het een van de hoofdtaken is van de Nederlandse politiek om het nationale zelfvertrouwen te herwinnen als basis voor een breed gedragen internationale rol. De senator noemde het betreurenswaardig en beschamend dat de publieke onderzoekuitgaven in Nederland zijn gedaald. Ook stelde de senator dat alle zorgen van zijn fractie over de Wet Deregulering Arbeidsrelaties zich hebben gemanifesteerd: onzekere opdrachtgevers zetten hun zzp'ers aan de kant of vluchten in payrolling contracten, en de zelfstandigen zijn in beide gevallen de dupe. Het wetsvoorstel heeft volgens de senator gefaald. Nu is het de vraag hoe we al deze zelfstandigen die zo lang in onzekerheid hebben verkeerd en daarvan uiterst onaangename consequenties hebben beleefd, enig houvast kunnen bieden voor de.
Rinnooy Kan merkte op dat Nederland er relatief lang over gedaan heeft om weer op stoom te komen na de economische crisis. Het wel en wee van de gehele financiële sector wordt in belangrijke mate beïnvloed door de aanhoudend lage rentestand. De senator vroeg of een actievere rol van de overheid als investeerder in een duurzame toekomst en wegwerker van ons nationale spaaroverschot, niet onderdeel van de oplossing zou moeten zijn.
Burgerbehoefte
Senator Postema (PvdA) betoogde dat het van belang is dat economisch beleid optimaal voorziet in de behoeftes van burgers. Bij de noodmaatregelen voor het redden van de banken was dat duidelijk niet het geval. Het was beter geweest als er eerder was ingegrepen in het bankwezen. Toch is er door zowel de Nederlandse regering als binnen de eurozone kundig en volhardend gehandeld om te voorkomen dat de financiële sector instort. Nu moet men een manier vinden om bankiers af te schermen van aandeelhouders, zodat zij weer kunnen doen waartoe zij op aarde zijn. Ook moet men besluiten of landen de mogelijkheid krijgen om de eurozone (tijdelijk) te verlaten en of landen via centrale financiering van overheidstekorten willen instaan voor elkaars schuld. Postema vroeg hoe de regering hier tegenaan kijkt.
Volgens de senator komt de 1,1 miljard euro lastenverlichting van het kabinet tegemoet aan een fundamentele behoefte van bestaanszekerheid en werk dat loont. De senator vroeg het kabinet of er ook wordt gezorgd dat gemeenten voldoende middelen hebben om aan hun zorgplicht te voldoen en wat er wordt gedaan aan het bevorderen van gelijke kansen in het onderwijs. Verder vroeg hij waarom de leegstand bij gevangenissen niet wordt omgezet in kostenbesparingen voor Veiligheid en Justitie. Postema juichte het toe dat er in de Energieagenda stappen worden gezet richting duurzame energie. Er moet volgens de senator meer worden gedaan om belastingwetgeving in Europa beter op elkaar te laten aansluiten. Ook moet de rentegevoeligheid van het pensioenstelsel worden aangepakt.
Loze beloftes
Senator Van Strien (PVV) stelde in het debat dat de resultaten van het kabinet-Rutte II erg teleurstellend zijn. Volgens de senator zijn geen van de financiële beloftes van de minister-president waargemaakt. Van Strien stelde dat het verschil in benzineprijs tussen Nederland en Duitsland fors is toegenomen en dat consumptie door huishoudens is gekrompen ten opzichte van onze buurlanden. De relatieve economische voorspoed is volgens de senator niet aan dit kabinet te danken. De bezuinigingen hebben de recessie volgens de senator alleen maar verergerd; met blijvende gevolgen. Van Strien vroeg het kabinet hoeveel boetes er zijn geïnd van landen die het Stabiliteits- en Groeipact hebben geschonden. De maatregel van de Europese Centrale Bank om de rente naar nul te brengen is betekent volgens de senator een ongekende overheveling van geld van Noord naar Zuid Europa. Nederlandse burgers lijden hieronder. Verder bekritiseerde de senator de bezuinigingen op de langdurige zorg, het sluiten van verzorgingstehuizen en de hervorming van het pensioenstelsel. Tot slot bepleitte de senator onder meer bezuinigingen op Brussel, ontwikkelingshulp, opvang van asielzoekers, duurzame energie en de publieke omroep.
Falend beleid
Senator Van Apeldoorn (SP) betoogde in het debat dat zijn fractie niet positief is over het financieel-economisch beleid van het kabinet-Rutte II. De begroting is weliswaar op orde gebracht, maar de economie en de samenleving zijn nog lang niet op orde. Van Apeldoorn vroeg waarom het kabinet niet heeft ingezien dat met minder bezuinigingen (en meer investeringen) hetzelfde doel kon worden bereikt. De senator betoogde dat het Europese begrotingsregime teveel gericht is op bezuinigingen.
De senator vroeg hoe het kabinet aankijkt tegen de Europese bankensector en het voorstel van de Europese Commissie om naast de bankenunie ook een kapitaalmarktunie in te voeren. Verder stelde hij dat de cijfers van het Centraal Planbureau weliswaar gunstig zijn, maar vooralsnog geen blijk geven van duurzame groei. Dit zal de groeiende sociale ongelijkheid nog verder aanwakkeren. De armoede en de loonkloof in Nederland zijn de afgelopen jaren sterk toegenomen. Ook zijn de lonen achtergebleven bij de winsten. Tot slot bepleitte Van Apeldoorn dat de overheid het advies van de Europese Commissie overneemt om gebruik te maken van de ruimte voor publieke investeringen.
Senator Van Apeldoorn diende een motie in die de regering verzoekt - conform het advies van de Europese Commissie - begrotingsruimte te nemen voor structurele publieke investeringen. Minister Dijsselbloem ontraadde de motie en gaf aan dat er op tal van terreinen publieke investeringen worden gedaan. Deze liggen vast in de Miljoenennota.
Eerlijk delen en duurzame groei
Senator Vos (GroenLinks) betoogde dat de polarisatie in Nederland en Europa ontegenzeggelijk is toegenomen. Met name langdurig werklozen, allochtone jongeren en mensen met een arbeidsbeperking raken het spoor bijster in een gedigitaliseerde en steeds complexere wereld. Om die kloof te dichten zijn eerlijk delen en duurzame groei belangrijke voorwaarden, aldus de senator. Vos vroeg het kabinet te reageren op kritische rapporten van de Algemene Rekenkamer, ING en econoom Bas Jacobs. Vos vroeg hoe het kabinet de maatschappelijke effecten van haar financieel beleid evalueert en wat haar reactie is op de oproep van de Europese Commissie tot een ruimhartiger begrotingsbeleid. Ook vroeg de senator wat het kabinet doet voor de groeiende groep Nederlanders die in armoede leeft. De lastenverlichting had volgens senator Vos beter geïnvesteerd kunnen worden in zorg, onderwijs, klimaat en natuur.
Senator Vos stelde dat het een politieke keuze is geweest om de kloof tussen werkenden en niet-werkenden te vergroten. Ook de positie van flexwerkers en zelfstandigen is er op achteruit gegaan. Positief is wel dat het aantal vaste contracten voor het eerst in jaren is toegenomen. Vos betoogde verder dat Energiebesparing op de woningmarkt veel aandacht en investeringen nodig heeft. Ook de afname in het aantal woningen is een punt van zorg. Tot slot bepleitte de senator extra investering in de natuur en het aanscherpen van het Nederlands klimaatbeleid.
Senator Vos diende een motie in die de regering verzoekt om te bevorderen dat pensioenfondsen groenere en duurzamere investeringsstrategieën ontwikkelen. Minister Dijsselbloem ontraadde de motie en gaf aan dat het niet aan het ministerie is om de pensioenfondsen aan te sturen.
Voortgaand economisch herstel
Senator Ester (ChristenUnie) gaf aan dat zijn fractie dankbaar is voor het economisch herstel en de gunstige economische vooruitzichten. Burgers hebben echter een hoge prijs betaald voor dit herstel. Het kabinet heeft volgens Ester weliswaar stevig hervormd, maar tegelijkertijd ook veel laten liggen. Volgens de senator is de jeugdwerkloosheid verre van opgelost. Ook ontbreekt het aan een doordacht beleid voor zelfstandigen, de herziening van de tweede pijler van het pensioenstelsel en de hervorming van het belastingstelsel. Ester gaf aan dat zijn fractie ernstige zorgen heeft over het huidige fiscale stelsel. De kloof tussen zelfstandigen en werknemers en tussen één- en tweeverdieners is verdiept. De lastenverlichting had dit recht moeten trekken.
Ester vroeg ook naar de houdbaarheid van de euro en de Griekse schuldenlast. De overheid moet volgens de senator meer investeren in klassieke overheidstaken zoals justitie en defensie. Hij vroeg het kabinet ook naar een duurzame visie op de financiële sector. Ester merkte daarbij op dat hij zich zorgen maakt over de groeiende tweedeling tussen winnaars en verliezers op de arbeidsmarkt en de stille revolutie onder de kwijnende middenklasse. Tot slot betoogde de senator dat de afschaffing van de monumentenaftrek en scholingsaftrek niet mag worden gebruikt om een financieel gat te dichten.
Eerlijk delen
Senator Schalk (SGP) gaf aan dat zijn fractie vorig jaar tegen het Belastingplan heeft gestemd omdat deze naar het oordeel van zijn fractie onrechtvaardig was: vooral voor de eenverdieners, die door de maatregelen tot vijf keer zo veel belasting zijn gaan betalen. Schalk constateerde dat de kloof tussen een- en tweeverdieners sindsdien niet is verkleind. De senator vroeg of de regering ook zag dat dit een breder probleem is dan alleen voor de eenverdiener. Ook stelde hij dat de beoogde stijging van koopkracht niet voor alle groepen even goed uitpakt. Schalk vroeg verder of de regering wil vasthouden aan de 2 procentnorm van de NAVO voor het Defensiebudget en hoelang de regering denkt nodig te hebben om die norm te halen. Tot slot betoogde de senator dat het kabinet er in is geslaagd om de overheidsfinanciënop orde brengen en om te hervormen om de economie weer te laten groeien. Eerlijk delen: dat moet nog beter.
Maandenlange onzekerheid
Senator Van Rooijen (50PLUS) stelde in het debat dat kortingen op de pensioenen al maandenlang dreigen en miljoenen werkenden en gepensioneerden in grote onzekerheid laten verkeren. Van Rooijen betoogde dat een rendement van 1,5 % voldoende is om aan alle pensioenverplichtingen te voldoen. De senator vroeg waarom niet is gekozen voor verwacht rendement bij zowel de berekening van de premies als de verplichtingen. Nu zit er een inconsistentie in de wet: de pensioenpremies worden berekend op basis van het verwacht rendement van 4 tot 5%, terwijl voor de verplichtingen moet worden gerekend met de risicovrije rente van 1%. Verder hekelde Van Rooijen dat een steeds groter deel van de AOW uitgaven worden betaald uit de belastingen. Dit betekent dat AOW'ers mee betalen aan hun eigen AOW. Van Rooijen vroeg het kabinet waarom zij het amendement-Krol over de afbouw van de ouderenkorting heeft ontraden.
Verder vroeg de senator de minister wat zijn rol is geweest bij de reorganisatie van de Belastingdienst en de vertrekregeling die tot een uit- en terugtocht heeft geleid. Hij vroeg ook of de minister kan uitleggen wat zijn betrokkenheid was bij: het de teugels aantrekken vanuit het Ministerie naar het bestuur van Belastingdienst. Tot slot vroeg de senator om het Financieel Toetsingskader in te trekken of evalueren en om te komen met een voorstel om de hersteltermijn te verlengen voor 2017.
Moeilijke beslissingen
Senator Ten Hoeve (OSF) betoogde dat het kabinet-Rutte II moeilijke beslissingen heeft genomen, maar eindigt in majeur. De koopkrachtinjecties van 1,1 miljard lossen de overgebleven problemen echter niet op. Nederland komt haar investeringsverplichtingen in Defensie nog niet na, het bereiken van een sluitende begroting is naar de volgende kabinetsperiode doorgeschoven en de kloof tussen één- en tweeverdieners en tussen werkenden en niet-werkenden is verdiept. Ten Hoeve betoogde ook dat er moet worden ingezet op een eenvoudiger systeem van belastingheffing, zonder fiscale instrumenten voor het bereiken van politieke doelen. Er moet volgens Ten Hoeve meer nadruk komen op de draagkracht in de belasting van de inkomens.
De senator stelde verder dat er zorgen zijn over de Europese voorstellen voor vennootschapsbelasting: de Common Consolidated Corporate Tax Base. Ook stelde Ten Hoeve dat het huidige pensioenstelsel nog best opgewassen is tegen zijn taak. Wel bepleitte hij dat de risicovrije rente weliswaar noodzakelijk lijkt voor de berekening van verplichtingen, maar dat uitkeringen feitelijk afhankelijk zijn van de financiële positie van de fondsen. Dit betekent dat er al geruime tijd geen pensioenen worden geïndexeerd en dat pensioenuitkeringen hier en daar en mogelijk binnenkort nog meer worden verlaagd. Ten Hoeve pleitte ervoor om dit aan te passen.
Antwoord regering
Minister Dijsselbloem van Financiën betoogde dat de Nederlandse economie zich boven verwachting goed heeft ontwikkeld. De economie ligt zelfs voor op de ramingen van het Centraal Planbureau. Dat neemt niet weg dat onze economie "open en kwetsbaar" blijft. Het kabinet heeft in de Miljoenennota een pakket intensiveringen opgenomen: 1,5 miljard aan uitgavenintensiveringen en 1,1 miljard aan koopkrachtmaatregelen.
Dijsselbloem gaf aan dat de regering voor ongeveer 40 miljard aan, veelal extra, uitgaven niet heeft gedaan en minder dan een derde daarvan aan lastenverzwaring opgehaald bij burgers en bedrijven. Als de regering dat niet had gedaan, zou er op zichzelf extra groei zijn geweest. Het is echter de vraag hoe zich dat verhoudt tot solide begrotingsbeheer op de langere termijn. Het belangrijkste deel van de structurele bezuiniging die de regering heeft gerealiseerd, is verbonden aan hervormingen, in de zorg, op de woningmarkt en in de fiscaliteit. Al deze hervormingen hebben de begroting structureel versterkt, aldus de minister.
Investeringen in de economie hoeven volgens de minister niet altijd van de publieke kant te komen. Er zijn veel middelen aanwezig. Zeker het grootbedrijf in Nederland is goed gekapitaliseerd en heeft de ruimte om te investeren. Er zijn pensioenfondsen die meer willen investeren in Nederland.
De minister betoogde dat het 6 miljard euro zou kosten om de 2 procentnorm van de NAVO te halen. In geen enkel verkiezingsprogramma worden voldoende middelen vrijgemaakt om deze norm te halen. Er wordt door dit kabinet volgend jaar 200 miljoen euro extra geïnvesteerd in de inzetbaarheid van de strijdkrachten.
De uitgaven van de overheid voor onderzoek en innovatie zijn volgens de minister niet gedaald. Er zijn zelfs fiscale instrumenten gecreëerd om dit nog verder te ondersteunen. Nederland loopt zelfs voorop in Europa qua investeringen in research and development . Het Fonds economische structuurversterking (Fes) is gesneuveld omdat de gasinkomsten ernstig zijn gedaald. De minister beaamde dat het niet passend en te betreuren zou zijn als de publieke onderwijsuitgaven achteruit waren gegaan en onze positie was verslechterd ten opzichte van de buurlanden. Dit is echter niet gebeurd.
Verder stelde de minister dat de decentralisering van de zorg gepaard ging met grote beleidsvrijheid. Gemeenten hebben de vrijheid gekregen om budgetten naar eigen inzicht in te richten. Sommige gemeenten zijn te voorzichtig geweest en hebben Wmo-geld onbesteed gelaten. Volgens de minister is het belangrijk dat gemeenten transparant zijn hierover.
Het kabinet doet in het Energieakkoord inspanningen om de doelstellingen uit het Klimaatakkoord van Parijs te halen. In december komt het kabinet met een plan voor het afschaffen van kolencentrales. Ook ligt er een Klimaatwet in de Tweede Kamer, waarin alle klimaatdoelstellingen en transitievoornemens worden gebundeld.
Het overgrote deel van de lastenverlichting van 5 miljard gaat volgens de minister naar werkenden aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Daarnaast is er 100 miljoen euro uitgetrokken voor de bestrijding van de armoede onder kinderen.
Schijnzelfstandigheid
Staatssecretaris Wiebes gaf aan dat de Wet deregulering arbeidsrelaties was bedoeld om schijnzelfstandigheid tegen te gaan. Er is door het wetsvoorstel heel veel schijnzelfstandigheid aan het licht gekomen. De conclusie van velen is dat de begrippen die wij tien jaar niet meer gezien hadden en die uit 1907 stammen, niet meer passen bij de hedendaagse opvatting over arbeidsverhoudingen. Het gaat enerzijds om mensen die zich uitstekend kunnen redden, maar die door deze wet ingedeeld worden bij het begrip "dienstverband". Anderzijds gaat het om mensen die al kwetsbaar zijn, maar die onder het begrip "ondernemer" vallen. De staatssecretaris betoogde dat het wettelijk kader eerst moet worden gerepareerd voordat het kan worden gehandhaafd.
Deel dit item: