Verslag van de vergadering van 27 juni 2017 (2016/2017 nr. 33)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 15.22 uur
Mevrouw Vos i (GroenLinks):
Voorzitter. Ik wil collega Van der Sluijs nog feliciteren met zijn maidenspeech.
Het klimaatakkoord van Parijs is een grote doorbraak en is cruciaal om de potentieel grootste catastrofe in de 21ste eeuw af te wenden. Het Parijsakkoord behelst de harde afspraak om de opwarming van de aarde ruim onder de 2°C te houden. Het zet in op een maximum van 1,5°C, omdat we inmiddels weten dat de stijging maximaal 1,5°C mag zijn om ernstige gevolgen van klimaatverandering te voorkomen. Gevolgen die nu al zichtbaar worden: het smelten van het Noordpoolijs en van gletsjers; de stijging van de zeespiegel — in een land als Bangladesh staat het water de mensen echt al aan de lippen — grote droogte die leidt tot hongersnood en oorlogen; gebieden die onbewoonbaar worden; mensen op de vlucht, omdat hun woongebied onleefbaar wordt; grote verruwing van het weer: meer hevige stormen en orkanen, vloedgolven, zware regenval. Ernstige schade aan ecosystemen en het uitsterven van planten- en diersoorten: het is nu al bezig en de schade zal niet te overzien zijn als de klimaatopwarming doorgaat in het tempo van vandaag. De aarde zal veel minder leefbaar worden. Daarom maximaal 1,5°C opwarming. Mijn vraag aan de staatssecretaris is of dat ook voor het kabinet het doel is dat wij moeten realiseren bij de naleving van Parijs.
We hebben niet veel tijd meer. Binnen onze generatie moeten we het tij keren: 15 tot 20 jaar, meer hebben we niet. Want alle CO2, methaan en lachgas die nu de lucht in gaan en in de atmosfeer belanden, dragen bij aan opwarming, en de afbraak van broeikasgassen gaat zeer langzaam. Hoe langer we doorgaan met de uitstoot van broeikasgassen, hoe sterker de opwarming en hoe ernstiger de gevolgen. Maar ook: hoe meer geld het ons gaat kosten om de opwarming af te remmen en de gevolgen aan te pakken. Hoe langer we wachten, hoe duurder het wordt.
Aanpak van klimaatverandering is ook een grote kans voor de economie en de werkgelegenheid. Denk aan innovatie, besparing van grondstoffen, een circulaire economie. Denk aan productie van duurzame energie in Nederland en Europa die onszelf geld en werkgelegenheid oplevert in plaats van de euro's naar landen in het Midden-Oosten en Rusland te laten vloeien; ook collega Van Dijk sprak hier al over. Denk ook aan nieuwe innovatieve productie op het gebied van energie, vervoer, woningen en gebouwen en voedsel. We moeten en kunnen een win-win creëren in een groene economie, of het nu gaat om energie, chemie en materialen, om landbouw, vervoer, wonen en bouwen of om ICT, vrije tijd en recreatie. Dat gaat niet vanzelf, en sommige stappen zullen moeilijk zijn, maar het toekomstperspectief is hoopvol, mits we de goede keuzes maken en de stappen op tijd zetten.
De ratificatie van Parijs is daarin een heel belangrijke stap. We zijn blij dat Nederland die ratificatie volmondig steunt en dat het kabinet zich heeft ingezet om dit akkoord mogelijk te maken. Ruim 140 landen — ik hoorde hier verschillende getallen — hebben al geratificeerd. Helaas steekt de president van de Verenigde Staten, Donald Trump, een spaak in het wiel. Het is voor onze fractie onvoorstelbaar dat een land als de Verenigde Staten tot zo'n stap komt en zich internationaal isoleert. Het is kortzichtig en het zal ten koste gaan van de eigen economie en de mensen die Donald Trump zegt te steunen. We zijn blij dat Europa en Nederland hebben gezegd dat wij dat gat opvangen en dat Europa zich strijdbaar toont en een leidersrol wil pakken op het gebied van klimaat. Ook China ontpopt zich als een warm pleitbezorger. De Chinese economie laat nu, naast een enorme ontwikkeling van wind- en zonne-energie voor het eerst ook een vermindering van de inzet van kolen in energievoorziening en industrie zien.
Het heeft natuurlijk voor Europa en Nederland wel consequenties, want je kunt niet aan de ene kant Trump terecht bekritiseren, maar je vervolgens zelf niet aan de afspraken houden. We weten dat het huidige klimaatbeleid en de afspraken in de Europese Unie voor 2030 volstrekt onvoldoende zijn om de doelen van Parijs te halen. Ook het Nederlandse beleid schiet flink tekort. Om Parijs te halen is zeker 55% CO2-reductie nodig in plaats van de 40% die nu het doel is voor 2030. Ook de staatssecretaris gaf in het debat met de Tweede Kamer over Parijs, eind januari, aan dat we met het beleid van nu de doelen niet halen en boven de 2°C uitkomen. Er is dus werk aan de winkel.
Ik heb daar een aantal vragen over aan de staatssecretaris. In september 2018 verschijnt de landenrapportage van het IPCC, die zal laten zien hoe we ervoor staan met de nationale plannen die samen de doelen van Parijs moeten realiseren. Dat zal leiden tot een dialoog met alle landen die het akkoord hebben geratificeerd. Wil de staatssecretaris bevestigen dat dit voor Nederland zal betekenen dat het beleid zal worden aangescherpt als het landenrapport laat zien dat Nederland te weinig doet om Parijs te halen, en dat het kabinet zich hard zal maken om het beleid van de Europese Unie, als dat onvoldoende blijkt, aan te scherpen?
Het ETS, het emissiehandelssysteem waarmee de reductie van broeikasgassen van grote industriële sectoren en energieproducenten moet worden gerealiseerd, met als doel 43% reductie in 2030 volgens het huidige EU-beleid, functioneert nauwelijks. De CO2-prijs ligt op €5 per ton, volstrekt onvoldoende om investeringen in duurzame innovaties aan te jagen. Deze grote bedrijven hebben gratis CO2-rechten gekregen, en ook nog eens veel te veel CO2-rechten. Hiervan gaat nauwelijks een prikkel tot CO2-reductie uit. Heel voorzichtig gaat dit aangepakt worden, maar volstrekt onvoldoende om het enorme stuwmeer aan overtollige rechten te verminderen en de CO2-prijs op te krikken. Pas na 2024 worden op zeer beperkte schaal overtollige emissierechten vernietigd. Het plafond wordt zeer beperkt verlaagd, en er worden nog steeds veel te veel gratis rechten uitgedeeld, zoals aan de staalindustrie. Het ETS werkt dus volstrekt onvoldoende om Parijs te halen. Wat is de inzet van het kabinet? Ziet de staatssecretaris mogelijkheden om een hogere CO2-prijs te bewerkstelligen, eventueel met gelijkgestemde landen in de Europese Unie?
Is de staatssecretaris bereid om binnen de EU te bepleiten dat vliegverkeer van en naar de EU onder het ETS wordt gebracht?
De EU bepaalt ook nationale CO2-reductiedoelstellingen voor de andere niet-ETS-sectoren, zoals de landbouw en het transport. Voor Nederland is het doel -36% in 2030. Maar lidstaten en ook Nederland proberen via allerlei achterdeurtjes en "slimmigheden" makkelijker aan die doelstellingen te voldoen. Daarmee creëren ze een valse papieren werkelijkheid en ondermijnen ze het akkoord van Parijs. Nederland wil bijvoorbeeld overtollige ETS-emissierechten kunnen omzetten in rechten die in de ESR-sectoren zoals landbouw en transport kunnen worden gebruikt. Graag een reactie van de staatssecretaris. Ook willen EU-landen CO2-credits kunnen verdienen door bomen aan te planten. Is de staatssecretaris bereid in de EU te pleiten voor hogere doelen voor de niet-ETS-sectoren, en het dichten van alle achterdeurtjes of loopholes, zodat aan het Parijsakkoord zal worden voldaan?
Ook wordt in de Europese Unie onderhandeld over doelstellingen voor duurzame energie en energiebesparing. In Nederland zijn die doelen cruciaal gebleken voor het realiseren van het energieakkoord en de doorbraak in wind op zee, waarbij een baanbrekende verlaging in de kosten is gerealiseerd. Wij vinden het dan ook onbegrijpelijk dat Nederland aan de ene kant de mond vol heeft van commitment aan Parijs — waarvoor lof — en zich aan de andere kant hard verzet tegen nieuwe bindende doelen voor duurzame energie en energiebesparing, en bovendien die doelen zo laag mogelijk wil houden. De bindende doelen hebben tot nu toe juist voor heldere regie en afspraken gezorgd, en duidelijkheid aan investeerders en bedrijven geboden. Dat heeft voldoende schaalgrootte gecreëerd en innovatie en lagere prijzen uitgelokt. Het kabinet heeft beweerd dat meerdere doelstellingen juist contraproductief werken, maar de resultaten van vandaag laten het tegenovergestelde zien. Ook het PBL en het ECN tonen aan dat het wél mogelijk is om een optimale mix van besparen, duurzame energie en CO2-reductie te realiseren. Ik hoor graag een reactie van de staatssecretaris.
De onderhandelingen over de doelstellingen van het ETS, dus de grote bedrijven, en het niet-ETS, dat wil zeggen landbouw, verkeer en andere sectoren, lopen nu en zullen naar verwachting afgerond zijn voordat een nieuw kabinet aantreedt. Het demissionaire kabinet met deze staatssecretaris is dus aan zet. Zal zij zich inzetten voor doelstellingen waarmee Parijs wordt gehaald? Zal zij inzetten op een versnelde aanscherping van het ETS-beleid, dus veel sneller dan gepland alle overtollige emissierechten uit de markt halen en het plafond versneld omlaagbrengen?
Is de staatssecretaris bereid de inzet op drie bindende doelen te heroverwegen, en zich nu in te zetten voor bindende doelstellingen voor CO2-reductie, duurzame energie en energiebesparing? En is zij bereid zich in te spannen voor een North Sea Energy Grid en meerdere grensoverschrijdende netwerken?
Ook de huidige doelen voor Nederland voor 2020, afgesproken in de EU en vastgelegd in het energieakkoord, lijken niet gehaald te worden. Duurzame energie is in 2016 met 0,1% gegroeid, van 5,8% naar 5,9%. Hiermee raakt de doelstelling van 14% in 2020 en 16% in 2023 steeds verder uit beeld. Wat gaat het kabinet hieraan doen, zo vraag ik.
Ook met de uitvoering van het Urgendavonnis gaat het niet goed. Het CBS laat zien dat Nederland met drie nieuwe kolencentrales veel meer stroom gaat exporteren, en dus CO2 uitstoten, dan aannames van het ECN en het PBL in de NEV veronderstelden. Dat blijkt ook uit een studie van Frontier Economics in opdracht van het ministerie van EZ. Hoe beoordeelt de staatssecretaris dit? Welke aanvullende stappen gaat het kabinet voorbereiden? Het huidige kabinetsbeleid gaat uit van voortzetting van het succesvolle wind op zee. Is het kabinet bereid tot versnelling hiervan? Ook de uitfasering van gas uit de gebouwde omgeving is een doel van huidig kabinetsbeleid. Toch is er veel nieuwbouw op gas en aanleg van gasinfrastructuur. Welke plannen heeft de staatssecretaris?
Ik kom tot een afsluiting. Het is mooi en het is zeer belangrijk dat we het akkoord van Parijs ratificeren. Dat is een belangrijke stap op weg naar het voorkomen van sterke opwarming van de aarde en van het minder leefbaar worden van onze planeet. Het zijn grote woorden, die soms ver weg lijken, maar helaas al veel dichterbij zijn dan we denken. Deze ratificatie stelt ons daarom voor een dure plicht, want met papier redden we onze planeet niet. Uitstel kan niet meer, de tijd dringt. De kansen liggen voor het oprapen. Laat deze ratificatie de start zijn.