Algemene politieke beschouwingen 2019

Dinsdag 29 oktober vonden de Algemene Politieke Beschouwingen 2019 plaats in de Eerste Kamer. De Kamer en de regering bespraken de hoofdlijnen van het regeringsbeleid (de Rijksbegroting) voor het volgend jaar, zoals die op Prinsjesdag zijn gepresenteerd. Het was de eerste keer in de Kamerperiode 2019-2023 dat de Apb door de Eerste Kamer in de nieuwe samenstelling plaatsvonden. De Kamerleden dienden in totaal twaalf moties in waarover volgende week dinsdag, 5 november, zal worden gestemd.

Tijdens het debat, dat door de fractievoorzitters wordt gevoerd, werd met minister-president Rutte gedebatteerd over onder andere de democratische rechtsstaat, het klimaat, het onderwijs en de gevolgen van de uitspraak van de Raad van State over het stikstofbeleid. In zijn beantwoording namens het kabinet ging de minister-president in op de vragen van de Kamerleden. Hij refereerde aan de recente verkiezingen van Provinciale Staten (en daarmee indirect van de Eerste Kamer). Door deze verkiezingen heeft het kabinet niet langer een meerderheid in de Eerste Kamer. Rutte: "De inhoud en kracht van het argument staan in deze Kamer voorop. Als wij iets gedaan willen krijgen, dan moeten we dat goed motiveren."

Vijf fractievoorzitters traden voor het eerst aan in de Eerste Kamer en hielden hun maidenspeech: Paul Cliteur (FVD), Paul Rosenmöller (GroenLinks), Mei Li Vos (PvdA), Henk Otten (Fractie-Otten) en Gerben Gerbrandy (OSF).

Moties

In de eerste termijn dienden senator Faber en senator Gerbrandy ieder een motie in, in de tweede termijn werden vervolgens nog tien moties ingediend. De minister-president ontraadde de meeste moties, één motie liet hij het oordeel aan de Kamer, bij enkele andere vroeg hij de indiener te overwegen de motie aan te houden.

Impressie eerste termijn Kamer

'Falende rechtsstaat'

Senator Cliteur (FVD) ging in zijn bijdrage uitgebreid in op de rechtsstaat. Hij ziet voor de komende jaren uitdagingen van de staat en van de rechtsstaat. Hij definieerde de rechtsstaat als zelfbeperking door het recht. Met betrekking tot uitdagingen van de staat, stelde Cliteur dat voor de Nederlandse staat met name de cultuur van gedogen een probleem is. "Wanneer bepaalde wetten gelden, moeten die ook worden gehandhaafd," aldus de FVD-fractievoorzitter. In zijn vragen aan het kabinet ging Cliteur met name in op het open grenzenbeleid van de Europese Unie, de Global Compacts on Migration (ook wel Verdrag van Marrakesh genoemd), de invloed van het onderwijs en de jihadistische dreiging. Hij besloot zijn betoog met de vraag aan minister-president Rutte of die vindt dat de rechtsstaat faalt in haar taak om de staat te beschermen.

'Geen inperking bevoegdheden Eerste Kamer'

VVD-senator Jorritsma noemde de toetsing van uitvoerbaarheid van wetgeving belangrijker dan ooit. Jorritsma: "En laat dat nou net de taak van de Eerste Kamer te zijn." Jorritsma stelde dat het compromis in Nederland tot kunstvorm is verheven en daarbij ook het zoeken naar draagvlak. Volgens de VVD-fractievoorzitter zullen complexe problemen zich blijven aandienen. Ze waarschuwt voor het onnodig ingewikkeld maken van beleid. De VVD-senator is dankbaar voor de aanbevelingen van de Staatscommissie Parlementair Stelsel voor een toekomstbestendig politiek systeem. Jorritsma waarschuwde het kabinet wel dat het conceptwetsvoorstel van het kabinet voor een tweede lezing van een grondwetswijziging in een Verenigde Vergadering - en niet meer in elke Kamer afzonderlijk - op een tegenstem van de VVD kan rekenen. De VVD zal geen voorstellen goedkeuren die de bevoegdheden van de Eerste Kamer inperken.

'Overheid van schild tot vergiet'

Senator Rosenmöller (GroenLinks) betoogde dat de overheid een schild voor de zwakkeren hoort te zijn, maar tot een vergiet is geworden. Hij verwees naar de marktwerking die de afgelopen decennia is doorgevoerd. De belofte was volgens de GroenLinks-senator dat de terugtredende overheid meer in belang van burgers zou zijn. Maar het resultaat is geweest dat de minst weerbare burgers de dupe werden: tijdens de crisis van 2008 kregen zij de grootste klappen. Ook Rosenmöller ging in op de rechtsstaat. Volgens hem kan de rechtsstaat niet overeind gehouden worden als niet voor een consistentere financiering wordt gezorgd. Hij sprak zijn waardering uit voor de Klimaatwet en het Klimaatakkoord. Hij vroeg Rutte of hij kan toezeggen dat de regering zowel het Urgenda-arrest als de Raad van State-uitspraak over stikstof gaat uitvoeren. Tot slot deed hij een dringend beroep op kabinet om acute problemen in het basisonderwijs aan te pakken.

'Dit kabinet heeft plichtsbesef'

CDA-senator Knapen wees op de onzekerheid onder met name de middenklasse. Die mensen zijn onzeker over hun eigen toekomst en die van hun kinderen. "Globalisering betekent niet automatisch voor iedereen feest," aldus Knapen. Knapen memoreerde dat het kabinet twee jaar geleden moeizaam tot stand kwam. Dat mensen nu wel warm lopen voor dit kabinet heeft onder andere te maken met het plichtsbesef van het kabinet. Dat is nergens beter te zien dan bij het klimaat. Hij waarschuwde er wel voor om van welwillende burgers geen tegenstanders te maken door te hard van stapel te lopen. Over de rechtsstaat zei de CDA-fractievoorzitter dat de "openbare orde het skelet van het publieke lichaam vormt". Harddrugs zijn allang geen uitwas meer, aldus Knapen. Hij wilde van de premier weten of van agenten wordt gevraagd een norm te handhaven die door een substantieel deel van de samenleving niet wordt gedeeld.

'Zorgen om normalisering racisme'

Senator Vos (PvdA) vroeg aandacht voor het onderwijs. Ze sprak de hoop uit dat de kern van recente berichtgeving waar is dat de vier coalitiepartijen vinden dat er iets moet gebeuren aan positie van de leraren. Volgens Vos pak je het lerarentekort aan met structureel geld en bestendig beleid. Vos vroeg de minister-president of de regering bereid is om het lerarentekort daadwerkelijk aan te pakken. Volgens de PvdA moet het klimaatbeleid niet gepolitiseerd worden. Vos: "Het moet geen strijd worden tussen bezorgde boeren en bezorgde jongeren. We moeten gewoon aan de slag." De PvdA-fractievoorzitter maakt zich zorgen over de in haar ogen normalisering van racisme en discriminatie, in het bijzonder op de arbeidsmarkt. Als er een norm is, dan heeft beleid ook meer kans van slagen, aldus Vos. Ze refereerde aan een oude beleidswijsheid: een wet heeft pas zin als 80% van de bevolking het doel van de wet logisch vindt.

'Maatschappelijke vraagstukken bespreekbaar maken'

D66-senator Bredenoord sprak haar zorgen uit over de toegankelijkheid van hoger onderwijs voor specifieke groepen. Zij wilde verder van het kabinet weten welke maatregelen het neemt om de werkdruk voor professionals in het hoger onderwijs te verminderen. In het verlengde hiervan vroeg Bredenoord welk actieplan het kabinet heeft om de Lissabondoelstellingen (ten minste 3% van het BNP investeren in wetenschap en onderzoek en ontwikkeling) te halen. Volgens D66 zou Nederland voorloper moeten zijn bij het verantwoord omgaan met kunstmatige intelligentie, zoals bij de toepassing van algoritmen. Bredenoord stelde dat de politiek bij grote maatschappelijke vraagstukken te vaak gewacht heeft met het bespreekbaar maken, zoals bij stikstof. Ze riep het kabinet op om dat niet te laten gebeuren bij zorg. Volgens Bredenoord moeten diversiteit en inclusie hoog op de agenda. Ze vroeg of het kabinet een recent SER-advies daartoe zal overnemen.

'Steeds minder zeggenschap'

Senator Faber (PVV) betoogde dat de gewone Nederlanders steeds minder te zeggen hebben over hun leven. Volgens Faber zijn zij door de politieke elite uitgeleverd aan de Europese Unie en de Verenigde Naties. Faber: "Nog even en dan mogen we alleen nog beslissen over de glasbak." De PVV-fractievoorzitter wees op een wet die recent in werking is getreden en volgens haar wordt geboycot: het gedeeltelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding. Ze diende daarom een motie in waarin zij de regering opriep om politieke ambtsdragers uit hun functie zetten als ze niet handhaven. Faber besloot haar betoog met de stelling dat 'voor onze cultuur geen plek meer is'. Volgens Faber worden Nederlanders verantwoordelijk gesteld voor alle ellende in de wereld. Faber: "Wij willen niet dat ons land wordt uitgewoond door de hele wereld."

'Sociale grondrechten meer dan zoet suikerlaagje'

ChristenUnie-senator Bikker zag dat er veel is om dankbaar voor te zijn. Tegelijk is er veel om verantwoordelijk voor te zijn en daar wordt het spannend volgens Bikker. Ze noemde het klimaatakkoord een eerste goede zet. Het komt er volgens Bikker nu op aan om echte stappen te zetten, met brede steun vanuit de samenleving. Volgens de ChristenUnie gaat het veel minder over dubbele vergrijzing. Dat vraagt naast een wijze uitvoering van het pensioenakkoord veel meer. Bikker vroeg de premier of we voldoende in de gaten hebben wat daarvoor nodig is. Bikker zou de sociale grondrechten veel meer benoemd willen zien worden bij de totstandkoming en uitwerking van wetgeving: "Sociale grondrechten zijn niet alleen een zoet suikerlaagje van het overheidsbeleid." Met betrekking tot de rechtsstaat betoogde Bikker dat de juridische bijstand op niveau moet. Volgens Bikker vinden we ons staatsbestel zo vanzelfsprekend, dat we niet zien dat dat aan onderhoud onderhevig is. Achterstallig onderhoud vraagt om stevige, structurele menskracht, aldus Bikker.

'Nog steeds geen reductie kinderarmoede'

Senator Kox (SP) stelde tevreden vast dat de premier met de tijd meegaat en een draai maakt, weg van het neoliberalisme. De vraag is volgens Kox of Rutte draait omdat hij dat wil, of omdat hij dat moet. Kox is teleurgesteld dat dit kabinet nog niet in staat is geweest kinderarmoede te reduceren. Kox diende daartoe meerdere moties in die door de Kamer zijn aangenomen. De SP is blij het met stoppen van de gaswinning Groningen. Wel heeft de fractie toenemende zorgen over de democratie en de rechtsstaat. Volgens Kox zou een advies van een staatscommissie over de rechtsstaat ook niet misstaan. Hij vroeg zich hardop af of de Eerste Kamer daartoe niet zelf een parlementaire onderzoekscommissie zou moeten instellen. Kox vroeg de premier daarom of hij die zorgen deelt en wat zijn aanpak is.

'Knopen doorhakken in landbouwbeleid'

Volgens senator Koffeman (PvdD) zorgt het klimaatakkoord helemaal niet voor een duurzaam Nederland, zoals het zelf stelt. Koffeman noemt de heersende gedachte van het akkoord 'wie dan leeft wie dan zorgt'. Hij noemde de adviezen van de commissie Remkes met betrekking tot het stikstofbeleid erg voorzichtig, ondanks dat Nederland op slot staat. Volgens de Partij voor de Dieren wacht de landbouw al twintig jaar op een bewindspersoon die niet pleisters plakt, maar knopen doorhakt. Koffeman vroeg de minister-president waarom het begrotingsoverschot niet gebruikt wordt voor een warme sanering van de landbouwsector. Volgens de PvdD-senator zijn er ook boeren die al lang werken aan een omschakeling. Hij wilde weten of het kabinet bereid is om dergelijke initiatieven te stimuleren.

'Tijd voor realisme, ratio en regie'

Senator Otten (Fractie-Otten) betoogde dat het kabinet ten aanzien van de stikstofproblematiek laat zien, niet voor het eerst, dat het grote problemen creëert voor de samenleving. Hij noemde het irrationeel en irreëel beleid waarvan de gevolgen desastreus zijn. Mensen raken hun baan kwijt, boeren gaan over de kop en bedrijven dreigen failliet te gaan, aldus Otten. Hij vroeg de premier welke concrete maatregelen het kabinet gaat nemen om 'dit bestuurlijke gedrocht' aan te pakken. Met betrekking tot de Europese Unie is het volgens Otten tijd is voor budgettair beleid nu het monetair beleid is uitgewerkt. Otten bepleitte een verhoging van het besteedbaar inkomen omhoog, verlaging van de zelfstandigenaftrek omlaag, minder regelgeving en minder bureaucratie, en het stimuleren van innovatie. Volgens Otten is het tijd voor realisme, ratio en regie.

'Rekenregels pensioenfondsen aanpassen'

50PLUS-senator Van Rooijen verwees naar het positieve verhaal van de regering op Prinsjesdag. Naar aanleiding van de recente demonstraties vroeg hij of er nog steeds zoveel optimisme is of dat het tijd wordt wat realistischer naar het komend jaar te kijken. Hij wilde weten of het kabinet nog komt om met aangepaste ramingen te komen dit najaar. Van Rooijen wilde weten wat het kabinet vindt van het voorstel van een groep van 60 deskundigen om op korte termijn commissie in te richten die gaat kijken hoe de huidige rekenregels voor pensioenfondsen op een verstandige wijze kunnen worden aangepast. Het lijkt de 50PLUS-fractie bijzonder onverstandig om begin volgend jaar - als we nog midden in de pensioendiscussie zitten - forse kortingen op het pensioen door te voeren.

'SGP na 101 jaar niet in museum'

Senator Schalk (SGP) stelde dat het lijkt of het kabinet de SGP in een museum wil hebben nu er een conceptwetsvoorstel ligt om de verkiezing van de Eerste Kamer zo te veranderen dat de partij waarschijnlijk niet voldoende stemmen krijgt om in de Kamer te komen. Hij vroeg de minister die zorg weg te nemen, in de week waarop de SGP met 101 jaar en een beetje de oudste politieke partij ooit in Nederland is. Wat betreft abortuswetgeving in het buitenland, vroeg hij of het kabinet in het buitenland wil opkomen voor de rechten van ongeboren mensen. Verder vroeg hij de minister-president in te gaan op de idee om euthanasie bij kinderen tot 12 jaar mogelijk te maken. Wat betreft het klimaat is de SGP-fractie van mening dat maatregelen wel effectief, haalbaar en handhaafbaar moeten zijn.

'Geen wijziging verkiezing Eerste Kamer'

Net als de SGP wil ook OSF-senator Gerbrandy geen verandering van de wijze waarop de Eerste Kamer wordt gekozen omdat kleine partijen, daarmee geen zetel kunnen veroveren. Vervolgens riep Gerbrandy het kabinet op om de gemeenten qua financiering bij te staan. Gerbrandy: "Het kan niet zo zijn dat het water de gemeenten tot aan de lippen staat, terwijl het rijk met een begrotingsoverschot zit." De OSF roept het kabinet verder op dat de Lely-lijn er moet komen. Naar aanleiding van de stikstofproblematiek stelde Gerbrandy dat de Nederlandse landbouw koploper in de wereld is. Iedere Nederlandse boer weet dat het zo niet kan doorgaan, aldus Gerbrandy die de kringlooplandbouw-voorstellen van het kabinet steunt. Tot besluit diende Gerbrandy een motie in om de verhuurdersheffing af te schaffen. In tweede termijn zwakte hij die af om meer kans van slagen te hebben.

Deel dit item: